Archif Awdur: Golygydd

E-fwletin 3 Ebrill 2022

Y Wasg yn gwegian?

Pa faint bynnag o ymrwymiad sydd gennym i Gristnogaeth, mae’n deg dweud nad oes neb ohonom am weld y wasg Gymraeg yn rhoi gogwydd crefyddol ar bopeth dan haul. Wrth ‘Y Wasg’ golygaf yr holl bapurau dyddiol ac wythnosol, y cylchgronau a phopeth digidol yn gyfan. Ond mae’n rhesymol i ddisgwyl i werthoedd Cristnogol lywio ac i fod yn sylfaen i bopeth a ddarllenwn mewn gwasg gyfrifol. Wrth drafod gwleidyddiaeth, er enghraifft, pa werthoedd ac egwyddorion sydd i lywio’r drafodaeth ond yr angen i drin pawb yn gyfartal, i sicrhau fod pawb o fewn cymdeithas yn cael yr un cyfleoedd mewn bywyd, a sicrhau nad oes rhagfarnu yn erbyn neb oherwydd lliw croen, iaith a diwylliant, crefydd, rhywedd neu rywioldeb?

Does dim angen i’r cyd-destun Cristnogol fod yn amlwg drwy’r amser, gan fod yr egwyddorion hyn yn gyffredin i sawl crefydd ac i bobl ddigrefydd. Mater o degwch cymdeithasol ac o hawliau dynol ydyn nhw. Ond wrth gwrs, i’r credinwyr, mae yna ddimensiwn ysbrydol hefyd; a’r cwestiwn diddorol yw i ba raddau y dylen ni ddod â hynny i’n trafodaethau a’n trafodion beunyddiol? Ai rhan o’r rheswm pam nad ydyn ni’n llwyddo i gadw’r ifanc yn ein haddoliadau yw nad yw’r dimensiwn ysbrydol yn cael ei gydnabod gennym fel cymdeithas. Ai rhyw ‘add-on’ mympwyol yw’r ysbrydol bellach, lle dylai fod yn greiddiol i’n bywydau? Neu a ddylen ni sylweddoli fod yna ffyrdd eraill o amlygu’r ysbrydol mewn bywyd?

I ddod yn ôl at y wasg a’r cyfryngau, mae sawl datblygiad wedi bod yn ddiweddar, yn enwedig yn y maes digidol. Does dim llawer ers i ‘Cymru Fyw’ ddod yn rhan o’n geirfa, sef gwasanaeth newyddion ar-lein y BBC, a Golwg360 yr un modd. Ond bellach mae trydydd yn y ras, sef Corgi Cymru. (Pam bod Cyngor Llyfrau Cymru mor awyddus i weld gwasanaeth arall eto fyth sy’n ddirgelwch i mi). Ac mae hynny heb sôn am wasanaeth newyddion ar-lein S4C. Ychwanegwch at y rhain Nation.cymru a The National, mae sefyllfa o brinder yn dechrau ymddangos fel syrffed. Ac yn y byd hen-ffasiwn, dwi’n derbyn Golwg, Barn, Barddas a’r Faner Newydd drwy’r post – a’r Gwyliedydd drwy garedigrwydd rhywun dienw – a dw i’n prynu’r Cymro pan ddaw allan, yn Tesco. A hyn heb sôn am sawl papur bro sy’n dod i’r tŷ bob mis, a chymryd cip ar Y Tyst a Cennad bob yn ail a pheidio. Prinder meddech chi? Gormodedd efallai.

Sut argraff mae’r holl gyfryngau yma’n ei roi o gyflwr crefyddol Cymru heddiw? Gwantan iawn ddwedwn i. Dyw’r mwyafrif llethol o’r cyfryngau a nodwyd prin yn crybwyll y mater. A digon tenau, ar y cyfan, yw cyfraniadau’r papurau enwadol. Mae Golwg, er yn ddigon difyr ar un ystyr, yn gosod ei olygon dipyn yn is na’r angylion. Ceir ambell gyfraniad meddylgar yn Y Cymro. Ond rhaid troi at y cylchgronau swmpus i gael trafodaeth fwy sylweddol, er mai prin yw’r cynnwys crefyddol yng nghylchgrawn ardderchog Barn hefyd.

Ond credaf mai ar dudalennau Y Faner Newydd yn aml y ceir yr erthyglau mwyaf gwerthfawr ar egwyddorion a gwerthoedd crefyddol ac ysbrydol ein diwylliant fel Cymry. Ac o gofio mai hwn yw’r unig gyhoeddiad sy’n gwbl annibynnol ar nawdd cyhoeddus, efallai nad yw’n syndod mai’r Faner Newydd sy’n siarad gyda’r llais mwyaf croyw ar lawer o faterion mwyaf pwysfawr ein cyfnod.

Trafoder!

 

 

 

 

 

 

E-fwletin 27 Mawrth 2022

Diben a phwrpas

Codwyd fy nghalon wrth ddarllen e-fwletin wythnos diwethaf am sefydlu Tŷ Croeso, Bethlehem Newydd, San Clêr, gan gydnabod bod hefyd rhywfaint o siom wrth sylweddoli ei fod yn fater nid yn unig o lawenydd ond hefyd o ryfeddod. Ac o ryfeddu sylweddoli, er bod ambell i enghraifft wych ar hyd a lled y wlad o gynulleidfaoedd sy’n barod i newid er mwyn cwrdd ag anghenion cymdeithas heddiw, mai prin iawn yw’r achosion yma. Onid fel hyn ddylai pob capel ac eglwys fod?

Mae’n sicr bod y ddwy flynedd ddiwethaf wedi dod â sefyllfa fregus llawer iawn o gapeli ac eglwysi i’r amlwg. Ond ni fedrwn roi’r bai ar COVID am y dirywiad cyson a fu dros y deugain mlynedd diwethaf. Yr hyn rwy’n ei glywed ers amser maith yw pobol yn mynegi geiriau fel, “Ni’n cadw’r drws ar agor”. Ac yna mi fyddaf yn cnoi tafod yn lle gofyn, “I ba bwrpas?”

Pwy sy’n mynd  i fod yn ddigon dewr i ddod mewn trwy’r drws? Beth sydd yn cael ei gynnig o fewn yr adeilad unwaith mae rhywun wedi croesi’r trothwy? Yn anffodus, rydym wedi cwympo mewn i’r arfer o edrych ar yr hyn sydd gan y person hwn i gynnig i ni. Fyddan nhw’n ddefnyddiol fel trysorydd, organydd, athrawes ysgol Sul neu efallai i arwain addoliad? Ac wrth gwrs, mae pob aelod a’i gyfraniad ariannol yn gymorth i dalu am rywun i gadw’r fynwent yn ddestlus. Beth os bydden ni’n troi’r cwestiwn ar ei ben a gofyn beth yw eu hanghenion hwy? A beth allwn ni ei gynnig? Ai awr o lonyddwch a thawelwch maent yn chwilio amdano? Cefnogaeth trwy awr dywyll? Cyfleoedd i ymgysylltu a’r ysbrydol? Cyfle i wneud daioni? Cwmni? Sut medrwn ni eu gwasanaethu nhw?

Rydym yn ymwybodol iawn o’r problemau a’r heriau ac yn eu trafod yn ddiddiwedd, gan wneud rhyw fân newidiadau weithiau gyda’r bwriad o geisio denu aelodau newydd. Ond mae’r amser i wneud newidiadau bychain wedi hen fynd heibio, ers o leiaf deugain mlynedd. Y cwestiwn sylfaenol i’w ofyn yw ai’n pwrpas ni yw chwilio am aelodau i’n cryfhau ni fel y medrwn lynu at yr hen ffyrdd ac ymwrthod a phob newid? Neu ai’n gwir bwrpas yw dilladu’r noeth, bwydo’r newynog a chroesawu’r dieithryn?

Efallai daw ambell i gynulleidfa i’r casgliad mai’r pwrpas yw cynnal  gwasanaeth misol ar ddydd Sul wedi ei arwain gan bregethwr gwadd, cynnal noson goffi blynyddol i chwyddo’r coffrau,  chwilio am griw o blant ufudd i’n diddanu mewn ambell wasanaeth arbennig a threfnu cinio i Urdd y Merched, er nad ydynt wedi cwrdd ers blynyddoedd, gan efallai roi un casgliad y flwyddyn i Gymorth Cristnogol er mwyn teimlo’n hael. Os dyna’r pwrpas, rhaid hefyd derbyn y bydd y drws yn cau yn fuan iawn. Efallai bod angen cymorth ar y cynulleidfaoedd hyn i sylweddoli nad oes unrhyw gywilydd yn hyn. Gwell cau’r drws, a chefnogi’r rhai sy’n barod i gwrdd ag anghenion y cymunedau rydym yn rhan ohonyn nhw heddiw. Heb bwrpas eglur, nid oes dyfodol.

 

E-fwletin 20 Mawrth 2022

Argyfwng dyn, cyfle Duw.

 Hanes sefydlu Ty Croeso, Bethlehem Newydd, San Clêr yw testun ein neges y tro hwn.

Daeth nifer fawr o erthyglau i’n sylw yn trafod yr argyfwng sydd yn wynebu ein heglwysi bellach – a hynny’n bennaf oherwydd dyfodiad aflwydd y pandemig. Cafwyd trafodaethau ac awgrymiadau ar sut i oroesi. Ond mae gwneud hynny nid yn unig yn nwylo ein Harglwydd ond yn fater i’r eglwys leol benderfynu ar y ffordd orau ymlaen. Ai mentro i newid ac arloesi neu aros yn yr unfan a gobeithio’r gorau?

Yn ein gofalaeth ni, mi benderfynwyd arloesi drwy ganfod ffordd i gryfhau’r weinidogaeth leol gan sicrhau dyfodol a sicrwydd i’r eglwys yn ogystal â gwneud cyfraniad i wasanaethu’r gymuned leol a bod o gymorth.

Yn dilyn trafodaeth fanwl, gwelwyd bod angen addasu ffurf yr addoli i ateb gofynion ein cynulleidfa gyfoes drwy osod technoleg fodern yn yr adeilad. Roedd y capel mewn sefyllfa i ariannu hynny. Teimlwyd bod angen mynd ymhellach er mwyn cynyddu presenoldeb y capel yn y gymuned leol a pherthnasedd yr eglwys i’r gymdogaeth, gan gynnig cymorth dyngarol yn ogystal. Dylai’r capel fod yn ganolfan weithgar a chroesawgar lle mae’r gymuned yn teimlo’n gyffyrddus. Canolfan aml-bwrpas yw’r nod – nid lle i gynnal oedfaon ar y Sul yn unig.

I wireddu hynny byddwn yn trawsnewid y llawr isaf o’r capel a chreu lle addas i fudiadau’r gymuned ddod ynghyd. Bydd yn le i gynnig noddfa i’r unig a phawb arall a hoffai gyfarfod a chymdeithasu yno. Wrth wneud hyn rhaid inni fod yn ymwybodol o anghenion pobl anabl a phobl sy’n byw gyda dementia.

Sylweddolwyd bod yna gyfle ardderchog nawr i wireddu’r weledigaeth. Roedd yn bwysig bod rhywun wrth y llyw i gydlynu hyn i gyd ac i hyrwyddo’r prosiect, gan dynnu sylw’r enwadau eraill a gwneud y gymuned yn ymwybodol o’r hyn oedd yn digwydd. Weithiau, mae popeth yn cwympo i’w le ar yr union amser cywir!

Daeth lawnsiad Rhaglen Arloesi a Buddsoddi gan Undeb yr Annibynwyr ac o wneud cais llwyddiannus, sicrhawyd arian am y bum mlynedd nesaf er mwyn cyflogi Swyddog Cymunedol i gydlynu’r cyfan a chydweithio gyda’r gweinidog yn y gwaith cenhadol. Mawr yw ein gwerthfawrogiad i’r Undeb am gefnogi ein gweledigaeth gan roi cyfle i’w wireddu. Ie, argyfwng dyn yw cyfle Duw.

Enwyd y prosiect yn Tŷ Croeso a dyna’n union fydd ein hamcan. Erbyn nawr, mae’r technoleg fodern yn ei le a chais cynllunio wedi ei gyflwyno er mwyn trawsnewid yr adeilad. Mae’r Swyddog Cymunedol wedi ei apwyntio ac yn gweithio’n ddyfal yn lledaenu’r wybodaeth am y prosiect drwy lythyru, ysgrifennu erthyglau, cyfarfod â mudiadau lleol a gwneud partneriaethau er lles y gymuned gan sicrhau nawdd pellach er mwyn cefnogi’r gwaith. Mae pob apêl am gymorth, er enghraifft, i’r Banc Bwyd a Lloches y Menywod, wedi cael ymateb syfrdanol gan y gymuned yn ogystal â’r aelodau.

Ry’n ni’n cymryd camau bychain gyda’r nod o gyflawni pethau llawer mwy. Braf gweld bod hyn wedi ennyn bywyd a brwdfrydedd newydd ymhlith aelodau ein heglwys.

“A gadewch i ni feddwl am ffyrdd i annog ein gilydd i ddangos cariad a gwneud daioni.” Hebreaid 10:24.

 

e-fwletin 13 Mawrth

Y Penllywydd

Yng nghanol y delweddau erchyll diweddar o ymgais lluoedd milwrol Rwsia i oresgyn Wcrain gwelais lun a oedd yn ymddangos i mi yn wrthbwynt syfrdanol. Llun ydoedd o’r Arlywydd Putin mewn Eglwys Uniongred yng nghwmni uchel-offeiriadaeth yr eglwys honno. Roedden nhw’n dal icon Cristnogol yn eu dwylo mewn modd defodol; a hynny er mwyn i’r gwladweinydd fedru dalu ei wrogaeth gyhoeddus iddo. Delwedd anghydnaws â’i weithredoedd rhyfelgar, gellid dadlau.
 
Mae perthynas gynyddol Putin ag Eglwys Uniongred Rwsia yn hysbys ddigon. Mae’n berthynas sydd wedi ei meithrin a’i hamlygu yn ystod y degawdau diweddar. (Gweler ‘The Mighty and the Almighty’, Ben Ryan (2017)). I’r rhai sy’n gyfarwydd â hanes a diwylliant Rwsia dydy hynny ddim yn syndod. Mae’r eglwys honno wedi bod yn rhan annatod o strwythurau grym a dylanwad yn Rwsia erioed – er iddi gael ei gwthio i’r cyrion yng nghyfnod yr Undeb Sofietaidd. Ers Sgism Fawr 1054 bu perthynas symbiotig rhyngddi a’r drefn wleidyddol yn yr ymerodraethau Moscofaidd a Rwsiaidd. Un o amcanion strategol diweddar Putin fu adfer y berthynas honno a thrwy hynny cyfreithloni ei statws a’i ddylanwad.
 
Gellir olrhain y berthynas anniddig rhwng eglwys a gwladwriaeth yn ôl i ddyddiau Cystennin Fawr, wrth gwrs. Ac nid yn y dwyrain yn unig bu’r berthynas honno’n un amheus. Dros y canrifoedd bu Pabau lu o fewn Eglwys Rhufain hefyd yn cymylu’r dyfroedd ac yn arfer dylanwad gwleidyddol a rhoi grym milwrol ar waith.
 
Codwyd cwestiynau sylfaenol am berthynas yr Eglwys a gwladwriaethau seciwlar yn sgil y Diwygiad Protestannaidd a bu’n thema barhaus yn nhrafodaethau anghydffurfwyr y 16eg a’r 17eg ganrif. Roedd gweithiau Thomas Locke (1632-1704) yn ddylanwad radicalaidd ac fe ymgorfforwyd ymraniad eglwys a gwladwriaeth yng nghyfansoddiad Unol Daleithiau’r America yn 1788 dan ddylanwad Thomas Jefferson (1743-1826) ac eraill. Creu ‘mur o wahanrwydd’ yw’r union eiriad.
 
Nid oes gennym eglwys wladol yng Nghymru ers canrif bellach. Ond nid yw hynny wedi golygu ein bod yn medru osgoi wynebu’r tensiwn parhaus rhwng bod yn ddinasyddion teyrngar ar yr unllaw a gwasanaethu Crist ar y llall. Mae geiriau cân Tecwyn Ifan a heriodd safbwynt Archesgob Runcie yn ystod Rhyfel y Malvinas yn dal i atsain yn fy nghof.
 
Wrth fyfyrio ar lun Putin a’r offeiriaid daeth hanes Paul a Silas yn Thesalonica i’r meddwl (Actau 17:1-9). Roedd eu pregethu a’u cenhadu wedi creu cynnwrf a therfysg yn y lle a bu’n rhaid i Jason a chredinwyr eraill ateb gerbron awdurdodau’r ddinas. A’r cyhuddiad? “Y mae aflonyddwyr yr Ymerodraeth wedi dod yma hefyd…y mae’r bobl hyn i gyd yn troseddu yn erbyn ordeiniadau Cesar trwy ddweud bod brenin arall, sef Iesu”.
 
Doedd dim yn sefydliadol am yr Eglwys Fore ac mae breichiau trugaredd Crist yn parhau i ymestyn dros ffiniau a muriau dynol. Mae pob tystiolaeth fod y breichiau cariadus hynny ar waith heddiw yn Wcrain – breichiau sy’n estyn cydymdeimlad, cymod, heddwch a chyfiawnder i’r dioddefus. Mae’r breichiau hynny’n creu gwyrthiau’n ddyddiol – gwyrthiau a fydd ymhen amser yn drech nag unrhyw gyfundrefn, yn drech nag unrhyw ystryw a chyfleustra gwleidyddol, yn drech nag unrhyw deyrn.
 
Fel y gwyddai Paul a Silas – Crist yw’r Penllywydd.
 
 
Tangnefedd
Cristnogaeth 21

efwletin 6 Mawrth 2020

Dringo

Pan ddaw’r bychan o hyd i’w draed ni fydd yn hir cyn ceisio dringo i ben cadair neu soffa. Mae’r ymdrech yn fawr ac yn ddi-ildio. Hwyrach y rhy gipolwg ar riant i ddangos beth mae’n ceisio ei gyflawni. Dylid rhoi anogaeth ond nid cymorth.
 
Gwerthfawroga cael ei gymell. Bydd yn chwennych cymeradwyaeth. Bydd ei falchder ar ôl llwyddo yn pefrio. Fe gyflawna’r dasg dro ar ôl tro gan ei gwneud yn rhwyddach bob tro. Bydd wedi cychwyn ar daith bywyd ar ei liwt ei hun ond gydag anogaeth o hirbell.
 
Yn nyddiau glaslencyndod yn y cyfnod cyn-gyfrifiadurol byddai yna goed i’w dringo. Byddai’n gyfnod o ddechrau dyrchafu golygon. Roedd greddf unwaith eto’n arwain yr ymdrechion. Rhaid oedi i bwyso a mesur pa gangen y gellir ymestyn ati nesa yn bwyllog a pha mor uchel y gellir mentro cyn i’r elfen o berygl brofi’n drech.
 
Rhaid eu dringo am eu bod yno i’w dringo. Dysgir sut i gwympo hefyd wrth golli troed, llithro a disgyn i’r ddaear yn ddiseremoni garlibwns. Bydd ambell un yn fwy mentrus na’i gilydd.
 
Gellir addasu’r delweddau uchod o ddringo i faes gyrfaoedd yn ddiweddarach. Mater o ddringo ac ymestyn yw hi er mwyn cyflawni. Ni thâl aros yn llonydd. Ond cyflawni er mwyn pwy? Er mwyn ein hunain neu er mwyn eraill?
 
Dringodd Moses i ben Mynydd Sinai pan oedd yn 80 oed i roi trefn ar y Deg Gorchymyn. O gyrraedd y copaon medrai edrych i lawr i’r gwaelodion a gweld anghenion ei bobl. Lluniodd gyfres o reolau cyfreithiol ar gyfer ei bobl fel cenedl etholedig.
 
Dringodd Iesu i ben Mynydd yr Olewydd yn ei ugeiniau hwyr i roi trefn ar y Gwynfydau. O gyrraedd y copaon medrai edrych i lawr i’r gwaelodion a gweld anghenion ei bobl. Lluniodd gyfres o reolau moesol ar gyfer pobloedd yr holl fyd.
 
Diau fod Moses yn yr Aifft wrth roi’r gorau i gripian wedi straffaglu i ben rhyw ddodrefnyn. A’r un modd Iesu yng ngweithdy’r saer yn Nasareth. Diau fod y naill wedi dringo ambell balmwydden a’r llall ambell olewydden yn eu llencyndod. Fe fydden nhw’n ymestyn eu cyhyrau corfforol.
 
Yn ddiweddarach fe fydden nhw’n ymestyn eu cyhyrau ymenyddol gyda’r un dyfalbarhad ac ymroddiad.
 
Mae’n rhaid i ninnau, wedi dysgu dringo’n gorfforol, ddysgu dringo’n ysbrydol. Wedi cyrraedd y brig rhaid edrych i lawr i weld anghenion y rhai sydd oddi tanom a cheisio eu diwallu.
 
Mae yna laweroedd sydd mewn grym ac mewn swyddi o ddylanwad heb lwyddo i wneud hynny. Maent yn ennyn dirmyg a sen y rhai sydd oddi tanyn nhw. Rhaid i selebs, unbeniaid a gormeswyr ddringo’n uwch os am gyflawni’r hyn sy’n uwch na’r cyffredin.
 
Mae yna eraill sydd wedi dringo’n dalog i gopa’r mynydd ac wedi gweld yn eglur beth yw anghenion pobloedd obry. Maent yn ennyn parch ac edmygedd y rhai sydd oddi tanyn nhw.
Glynwn ninnau at y gwerthoedd a gyflwynir ganddyn nhw a cheisio ymuno â nhw ar y copa. Dyrchafwn ein llygaid i’r mynyddoedd . . .

Pob bendith
Cristnogaeth 21

e-fwletin 27 Chwefror 2022

Annwyl gyfeillion,

Ar ddechrau’r Grawys, ar drothwy Gŵyl Ddewi ac anhrefn a dychryn yn Wcrain, mae cwestiynau mawr i’w gofyn.

Cwestiynu

Euthum ar goll unwaith yn anialwch Sinai. Fel hyn y bu.

Yr oedd criw ohonom yn gwersylla mewn hen gamp a oedd ar un adeg yn perthyn i fyddin Israel adeg rhyfel 1967. Nid oeddem ymhell o fynachlog hynafol Sant Catherine wrth odre’r hyn a dybir yw mynydd Sinai. Un pnawn crwydrais ar fy mhen fy hun i’r anialwch. Gwyddwn nad oeddwn ymhell o’r gwersyll, neu felly y tybiwn. A synau annelwig yn fy nghyrraedd o bellterau, fel sy’n digwydd mewn anialwch. Ond, yn sydyn, newidiodd y goleuni ac roeddwn mewn lle gwahanol hollol. Yr oedd y creigiau wedi newid eu siapiau, y tywod yn lliwiau gwahanol, cysgodion yn dangos dyffrynnoedd nad oeddent yna o’r blaen. Ni wyddwn ymhle yr oeddwn. Yn waeth na hynny, dechreuais amau pwy oeddwn. Mi gredaf mai hanner awr barodd hyn, ond teimlai fel diwrnod cyfan o haearn. Newidiodd y goleuni yn ôl i roddi i mi ddigon o wybodaeth fel y medrwn gyrraedd y gwersyll.

Byth ers hynny yr wyf wedi dirnad yr hyn a elwir gennym yn demtasiynau’r Iesu yn y diffeithwch ag ofnadwyaeth fawr.

Digwyddodd rhywbeth erchyll iddo. Rhy rwydd o lawer deuwn at storiau’r ysgrythurau ag ysgafnder. Roedd fy mhrofiad byr i’n ddigon i  roi gwybod i mi y byddwn mewn anialwch yn gweld a chyfarfod diafoliaid, y byddwn toc yn bwyta cerrig oherwydd fy mod yn sicr mai torthau oeddynt. Y medrwn ddringo i ben craig a hedfan i lawr yn ddianaf. Daeth Iesu ar draws yr elfennol ynddo ef ei hun.

Yr elfennol sy’n dod ar ein traws mewn momentau o greisis ac yn cwestiynu ein holl fywyd.

Ar raddfa lai, dyna yw tymor y Grawys: cyfle i gwestiynu’n weddol ddiogel yng nghwmni ein gilydd, gyd-bererinion fel ag yr ydym, seiliau a thrywydd ein bywydau. Beth yw fy nghymhellion? Pan newidia’r goleuni cyfarwydd, beth sydd yna sy’n cyfrif ac yn parhau?

Ein cofion atoch.

 

www.cristnogaeth21.cymru

e-fwletin 20 Chwefror 2022

e-fwletin 20ed  Chwefror,2022.

Annwyl gyfeillion,

Gyda’n gilydd

Yn ystod cyfnod Cofid gwelsom sawl oedfa ar y teledu. Maent i gyd wedi bod yn ystyrlon ac yn gymorth mewn amser anodd ond buont yn anodd i’w gwylio gan eu bod mor wahanol i ddarpariaeth arferol y teledu. Yn lle pobl yn sgwrsio, gyda’r camera yn neidio o un wyneb i’r llall, neu lluniau yn symud yn barhaol, buont yn sioe un dyn/ddynes. Ceisiodd ambell bregethwr amrywio’r drefn trwy ofyn i rhywun arall ddarllen, sefyll o flaen baneri, neu osod gwrthrych i dynnu sylw’r camera, ond rhywsut nid oedd yr oedfaon yn esmwyth  ar y bocs. Datblygodd y “frechdan emynau” Anghydffurfiol mewn oes wahanol iawn ac nid yw’n addas mewn oes ble mae cyfathrebu yn weledol  a thrwy  bytiau bychain.

Efallai bod yr ateb yn amlwg. Mae oedfaon Anglicanaidd yn gasgliad o ddarnau byrion a’r adeiladau yn fwy lliwgar, ond maent wedi caethiwo i ddilyn un llyfr (neu fersiynau ohono) – trefniant oedd yn ddealladwy bum’ canrif yn ôl pan oedd llawer llai o bobl yn medru darllen a phan nad oedd ddulliau cyfoes o gopïo deunydd ar gael. Ond nid ydynt yn caniatau amrywiaethau mewn addoliad i ymateb i sefyllfaoedd sy’n newid yn sydyn, neu i gwrdd ag anghenion lleol. Mae darlleniadau Ysgrythurol a ddewiswyd yn ganolog ar gyfer un Sul penodol, yn anaddas pan mae pregethwyr yn paratoi un oedfa a ddefnyddir, efallai, sawl gwaith ar Suliau gwahanol.

Pam mae cydweithio mor anodd? Mae yna wahaniaethau diwinyddol ond nid ydynt yn ddigon i rwystro cynulleidfaoedd rhag cydaddoli.  Y prif anhawster i gydweithio rhwng Anghydffurfwyr ac Anglicaniaid Cymraeg yw’r diffyg cyfleon i gydaddoli. Mae oedfaon Anglicanaidd (gydag eithriadau prin) yn Saesneg (efo pwt o Gymraeg).  Os oedd hyn yn dderbyniol yn Oes Fictoria, nid yw’n dderbyniol heddiw. Mae anghenion y Cymry Cymraeg yn ymylol, os ystyrir hwy o gwbl. Mae Cytûn yn dilyn yr un drefn. Trefnir yn y Saesneg, gan gyfieithu weithiau i’r Gymraeg. Os cynhelir oedfa ddwyieithog (hanner Cymraeg a hanner Saesneg) mae cwynion fod gormod o Gymraeg yn amharu ar yr awyrgylch.  Defnyddir y ddadl fod “ffydd yn bwysicach na iaith” i orfodi’r Cymry i gydymffurfio gyda thueddiadau ymerodraethol  yr iaith Saesneg. Prin yw’r cyfleon i Anghydffurfwyr ac Anglicaniaid Cymraeg gydaddoli yn eu iaith eu hunain. Prinnach yw’r cyfleon cyfarfod a thrafod. Ar lefel leol mae bron yn amhosibl trefnu ar y cyd.

Fe fydd nifer yn anghytuno efo rhai o’r sylwadau uchod ond mae’r nifer o Gristnogion sy’n addoli yn rheolaidd wedi gostwng i’r fath raddau  nes peri ei bod hi’n anodd, mewn rhai ardaloedd, i drefnu unrhyw fath o dystiolaeth (heb sôn am genhadaeth) Cristnogol Cymraeg. Mae mwy o eglwysi  yn gorfod ceisio addoli heb arweinyddion profiadol neu  gyflogedig ( neu wedi ymddeol) a phobl lleyg yn ceisio llenwi’r bylchau a sicrhau bod rhyw fath o gyfarfodydd Cristnogol Cymraeg yn digwydd yn eu tref neu eu bro.Mae angen datblygu deunydd a threfnu addoliad sy’n berthnasol yn cael cefnogaeth a chymorth C21, ac yn addas i’n  gwlad ac yn ein hiaith. A yw’n bosibl gwneud hyn heb gyd addoli?

Gyda’n cofion cynnes atoch a diolch am eich cefnogaeth.

www.cristnogaeth21.cymru

 

e-fwletin 13 Chwefror 2022

e-fwletin Chwefror 13,2022

Maddeuant

Mae maddau yn anodd. Mae maddau ac anghofio yn anoddach fyth, os yw’n bosibl o gwbwl. Mae peidio dal dig yn erbyn rhywun yn anodd iawn, os mai’r ‘llall’ ddechreuodd yr anghytundeb!  Mae cydnabod fy mod i wedi brifo rhywun yn medru bod yn sialens go iawn hefyd ac mae gofyn am faddeuant hyd yn oed yn anos. Ac os ydy rhywun wedi fy mrifo i yna mae derbyn maddeuant a symud ymlaen yn gallu bod yn waith caled. Rydan ni i gyd wedi cael y profiadau hyn rydw i yn siwr.

Mae marwolaeth un o fy arwyr mawr, y diweddar Archesgob Desmond Tutu, wedi gwneud i mi feddwl  eto am faddeuant.  Rydw i wrthi yn darllen ei lyfr, No Future Without Forgiveness. ‘Roedd ganddo fo, a phob person du yn Ne Affrig  brofiad personol a chreulon o anghyfiawnder cymdeithasol, gwleidyddol a phersonol.  Sylweddolodd pa mor bwysig oedd maddeuant er mwyn i’r wlad ac unigolion, symud ymlaen.  ‘Roedd gwaith radical y Truth and Reconciliation Commission (TRC) yn bwerus ac mae yn rhoi sialens i ni i gyd.

Wrth ddarllen llyfr Tutu rydw i wedi pendroni tipyn am ei ddealltwriaeth o faddeuant, o safbwynt y person sy’n gofyn am faddeuant , a’r un sydd yn cynnig maddeuant. Roedd y TRC yn rhoi cyfle i’r gormeswyr gyfaddef eu troseddau erchyll yn onest ac yn gyhoeddus ac fe gawsant y cyfle i ofyn am faddeuant.  Cafodd y dioddefwyr y cyfle i adrodd eu hanes, eu poen a’u dioddefaint nid er mwyn cosbi ond er mwyn rhoi cyfle i’r gormeswr gydnabod eu rhan yn y boen. Ac fe gawsant y cyfle i faddau, a thrwy hynny ysgafnhau baich beunyddiol y ddwy ochr. Sylfaen gwaith y TRC oedd fod maddeuant yn broses ddwy ochrog – cynnig maddeuant, a derbyn cyfrifoldeb a thrwy hynny derbyn maddeuant. 

Neithiwr ‘r oeddwn yn ein grwp wythnosol yn y capel ond ar zoom ac yr oedd 6 o’r grwp yn ddu a 6 yn wyn. Roeddem yn trafod maddeuant. Mewn llais tawel fe ddwedodd un o’r gwragedd du oedd yno  ‘Dwi yn teimlo mor flin ac wedi cael digon, mae pob aelod o fy nheulu wedi cael profiadau hiliol, poenus, wedi cael eu targedu am eu bod yn ddu…does dim diwrnod yn mynd heibio heb i mi deimlo rhyw faint o ofn  … a dwi ddim yn meddwl y galla i faddau’.

Tybed sut ddylwn i fod wedi ymateb? Cytuno nad oedd rhaid iddi faddau a gadael iddi gario’r baich am byth? Dweud na wnes i ddim i’w brifo, ac rydw i yn wyn? Son sut mae gwragedd yn cael eu cam drin yn aml?  Dweud wrthi y bydd yn teimlo yn well os wnaiff hi faddau? Ydi hi am adael i’r gormeswyr ddiffinio pwy ydi hi? Neu a ddylem ni, y bobl wyn yn y grwp fod wedi cydnabod ein bod yn rhan o’r broblem?

I mi mae yna gymhariaethau rhwng ein hanes ni fel Cymry a hanes pobl ddu yn Ne Affrig. Sut ydan ni Gymry yn ymateb i’n hanes hwnnw?

Gyda’n cofion ac ymddiheuriadau am liw coch yr e-fwletin Chwefror 6ed.

 

www.cristnogaeth21.cymru.

Johnson, Lloyd George a Downing Street, 1922–2022

Johnson, Lloyd George a Downing Street, 1922–2022

Roeddwn yn sgwrsio â Nhad (fu’n was sifil am flynyddoedd) am helyntion diweddar Downing Street, ac yn tybied pa fath o barti gaiff Boris Johnson pan ddaw’r diwedd ar ei yrfa yno. Wrth drafod, fe sylweddolom mai eleni yw canmlwyddiant diwedd cyfnod yr unig Gymro i fod yn Brif Weinidog y Deyrnas Unedig, sef Lloyd George. Ac fe ddechreuodd wawrio arnom hefyd fod mwy na chyd-ddigwyddiad dyddiadau yma.

Wrth gwrs, ar yr olwg gyntaf mae’r ddau Brif Weinidog hyn yn hollol wahanol. Y naill yn Gymro Cymraeg Anghydffurfiol wedi’i fagu mewn bwthyn a’i addysgu mewn ysgol bentref; a’r llall yn Sais o uchel radd wedi ei addysgu yn Eton a Rhydychen. Y naill yn Rhyddfrydwr a’r llall yn Geidwadwr. Ond edrychwch yn agosach ac mae’r rhestr o bethau tebyg yn sylweddol.

  • Bu’r ddau yn ceisio ehangu grym 10 Stryd Downing yn nhrefn lywodraethol gwledydd Prydain. O leiaf yng nghyfnod Dominic Cummings, gwelwyd canoli grym yn y swyddfa honno ar draul adrannau’r llywodraeth. Ganrif yn ôl, Lloyd George oedd un o’r cyntaf i fynnu cael ei gynghorwyr ei hun yn annibynnol ar y gwasanaeth sifil a’i blaid wleidyddol – a bu raid adeiladu swyddfeydd dros dro a lysenwyd yn ‘Garden Suburb’ yng ngardd rhif 10 (yr ardd y gwyddom gymaint erbyn hyn am ei photensial i gynnal partïon).
  • Bu’r ddau yn awyddus i gyflogi yn eu swyddfa bobl yr oeddynt yn gallu ymddiried â nhw o’r tu allan i swigen draddodiadol Whitehall. Gyda Boris fe ddaeth Dominic Cummings ac eraill o ymgyrch Vote Leave; a Munira Mirza a bellach Guto Harri o’i ddyddiau yn Faer Llundain. Roedd Lloyd George yn awyddus i gyflogi Cymry y gallai ymddiried ynddynt (a sgwrsio yn Gymraeg â nhw), megis Sarah Jones a gadwai’r tŷ, Thomas Jones, dirprwy bennaeth y ‘Garden Suburb’, a David Davies, Llandinam.
  • Fe ddaeth y ddau i’r swydd ar draul undod eu pleidiau. Fe gofiwn i Boris Johnson ddod yn Brif Weinidog yn 2019 yn dilyn ymgyrch filain yn erbyn Theresa May, a welwyd yn Brif Weinidog aneffeithiol yn amgylchiadau Brexit, ac iddo wedyn ddiarddel sawl Aelod Seneddol blaenllaw o’r blaid am fethu â’i gefnogi ar faterion Ewropeaidd. Daeth Lloyd George i’r swydd yn 2016 yn dilyn ymgyrch filain yn erbyn Herbert Asquith, a welwyd yn Brif Weinidog aneffeithiol yn amgylchiadau’r Rhyfel Byd Cyntaf. Rhannodd y Blaid Ryddfrydol yn ddwy o ganlyniad, gyda chefnogwyr Asquith yn eistedd ar feinciau’r Wrthblaid. Wedi etholiad 1918 roedd Lloyd George y Rhyddfrydwr yn Brif Weinidog ar lywodraeth fwyafrifol Geidwadol.
  • Bu’r ddau yn llawn addewidion a brofodd yn anodd i’w cyflawni. “Homes fit for heroes” oedd addewid Lloyd George yn etholiad cyffredinol 1918, ond fe fu’n anodd iawn trefnu adeiladu’r cartrefi yr oedd eu hangen ar y milwyr oedd yn dychwelyd adref o’r rhyfel. “Codi’r gwastad” yw addewid Boris Johnson, ond er gwaethaf y Papur Gwyn diweddar am y pwnc, mae’n ymddangos yn annhebyg y bydd lleihau’r bwlch rhwng ardaloedd cyfoethog ac ardaloedd tlawd gwledydd Prydain yn bosibl, yn sicr yn ei gyfnod ef yn y gwaith.
  • Enillodd y ddau fwyafrif anferth mewn Etholiad Cyffredinol ychydig cyn y Nadolig, ond wedyn llethwyd y ddau yn eu hymdrechion gan bandemig byd-eang. Yn fuan ar ôl ennill mwyafrif o 80 yn etholiad Rhagfyr 2019, fe ddaeth Covid ar warthaf Boris Johnson, wrth gwrs. Ac fe ddaeth yr Etholiad yn Rhagfyr 1918 a’i fwyafrif ysgubol o 333 i Lloyd George, ynghanol pandemig y “ffliw Sbaenaidd”. Fe gafodd y ddau Brif Weinidog eu taro â’r aflwydd, ond fe oroesodd y ddau – yn wahanol i ddegau o filoedd o’u cyd-drigolion. Bu farw 228,000 yng ngwledydd Prydain ym mhandemig 1918–19; bu farw 178,488 yn y Deyrnas Unedig o Covid rhwng 2019 ac Ionawr 2022, ac mae cannoedd o hyd yn marw bob wythnos, gan awgrymu y gall y cyfanswm yn y diwedd fod yn ddigon tebyg i eiddo’r ffliw Sbaenaidd (yn enwedig o gofio fod ffigurau 1918–19 yn cynnwys marwolaethau yn yr hyn sydd heddiw yn Weriniaeth Iwerddon, lle bu farw 6,228 o Covid hyd ddiwedd Ionawr 2022). Gellir priodoli methu cyrraedd uchelgais eu polisïau cymdeithasol yn rhannol o leiaf i effaith andwyol y ddau bandemig.
  • Fe wnaeth y ddau gamgymeriadau difrifol ynghylch Iwerddon. Mae’r lluniau ar furiau ardaloedd Unoliaethol Gogledd Iwerddon heddiw yn dangos y dirmyg llwyr sydd gan ymlynwyr y Deyrnas Unedig yno tuag at Mr Johnson am iddo fethu deall goblygiadau Protocol Gogledd Iwerddon yn y cytundeb ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Mae enw Lloyd George hyd heddiw yn faw yn ardaloedd Cenedlaetholgar Iwerddon oherwydd ei ddefnydd gwrth-gynhyrchiol o drais yn eu herbyn ganrif yn ôl. Wedi dweud hynny, fe lwyddodd Lloyd George i negodi Cytundeb ag Iwerddon a sefydlodd y Weriniaeth newydd a sefydlu Gogledd Iwerddon yn dalaith o fewn y Deyrnas Unedig. Er nad oedd rhannu Iwerddon fel hyn yn boblogaidd gan y naill garfan na’r llall ar y pryd, mae’r Weriniaeth a’r Dalaith fel ei gilydd yn cyfrif Lloyd George yn un o’u sylfaenwyr. Roedd y ffaith ei fod (oherwydd ei gefndir Cymreig) yn cydymdeimlo â’r cenedlaetholwyr, er ei fod hefyd yn unoliaethwr, yn gymorth iddo weld sut y gellid dod i ryw fath o gyfaddawd.
  • Bu gan y ddau fywyd personol digon cythryblus, ond fe gafodd y ddau hapusrwydd yn Rhif 10 ei hun – Boris Johnson gyda’i drydedd wraig, Carrie, a’u plant, a Lloyd George gyda’i ysgrifenyddes, Frances Stevenson, a ddaeth yn nes ymlaen yn ail wraig iddo wedi marwolaeth ei wraig gyntaf, Margaret. Roedd a wnelo’r trafferthion personol o leiaf rywfaint ag uchelgais personol yn y ddau achos – ysgrifennodd Lloyd George at ei wraig gyntaf (cyn iddo ei phriodi): “My supreme idea is to get on. I am prepared to thrust even love itself under the wheels of my Juggernaut if it obstructs the way.” Mae chwaer Boris Johnson wedi datgan mai ei uchelgais ef yn blentyn oedd bod yn “world king”.
  • Perthynas ddigon cymhleth fu gan y ddau â chrefydd hefyd. Adeiladodd Lloyd George ei yrfa gyfreithiol ac yna ei yrfa wleidyddol ar fod yn lladmerydd i Anghydffurfwyr Cymraeg – ennill iddynt yr hawl i gladdu mewn mynwentydd eglwysig, ac ymladd o blaid datgysylltu Eglwys Loegr yng Nghymru (pasiwyd y Ddeddf ar drothwy’r rhyfel yn 1914 a daeth y datgysylltu yn ei gyfnod fel Prif Weinidog yn 1920). Mae ei gofiannau yn awgrymu iddo golli ei ffydd bersonol pan oedd yn ifanc, ond fe barhaodd i fynychu oedfaon (Eglwys y Bedyddwyr, Castle Street, yn Llundain pan oedd yn Brif Weinidog) ac fe sefydlodd Gymanfa Ganu’r Eisteddfod yn 1916 i godi calonnau yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Bedyddiwyd Boris Johnson gan yr Eglwys Gatholig, ond – fel y rhan fwyaf o ddisgyblion Eton – cafodd fedydd esgob gan Eglwys Loegr. Ond pan briododd â Carrie yn 2021 fe wnaeth hynny yn Eglwys Gadeiriol Gatholig Westminster, a oedd yn bosibl gan nad oedd yr Eglwys honno yn cydnabod ei ddwy briodas gyntaf.
  • Fe newidiodd y ddau eu barn am faterion mawr eu dydd o ddyddiau eu magwraeth i ddyddiau eu grym. Roedd Lloyd George wedi ei fagu yn nhraddodiad heddychol Anghydffurfiaeth Gymraeg, a roedd yn wrthwynebus iawn i Ryfel y Boeriaid. Ond pan ddaeth y Rhyfel Byd Cyntaf fe newidiodd ei farn a’i gefnogi – ac, yn ôl y sôn, bu’n ddylanwadol iawn yn cael eraill megis John Williams, Brynsiencyn, i newid eu barn hwythau a mynd ati i recriwtio. Fe ddechreuodd Boris Johnson ei addysg nid yn Eton ond yn yr Ysgol Ewropeaidd ym Mrwsel – gan mai ym Mrwsel y gweithiai ei dad – a chafodd ei fagu mewn teulu o anian Ewropeaidd. Does dim angen adrodd iddo newid ei farn, gan wawdio’r Undeb Ewropeaidd fel colofnydd yn y Daily Telegraph a’r Spectator, ac wedyn arwain ymgyrch Vote Leave (ar ôl tipyn o bendroni, gan gynnwys llunio dwy golofn, y naill yn dadlau o blaid yr Undeb Ewropeaidd a’r llall yn erbyn).
  • Cafwyd cyhuddiadau yn erbyn y ddau ynghylch sicrhau lleoedd yn Nhŷ’r Arglwyddi trwy roi arian i’w hymgyrchoedd neu eu pleidiau (nid oedd gan Lloyd George blaid yn yr ystyr arferol gan iddo chwalu ei blaid ei hun wrth ddod yn Brif Weinidog). Bu Lloyd George yn “gwerthu” seddi yn y Tŷ mewn modd lled agored, ac fe arweiniodd hyn yn 1925 at ddeddfwriaeth i geisio atal yr arfer. Ond cafwyd cyhuddiadau tebyg ers hynny, yng nghyfnod Tony Blair ac eto o dan Boris Johnson.

Fe ysgrifennodd Boris Johnson gofiant i Winston Churchill, ond mae ei edmygedd o’i ragflaenydd yn ystod yr Ail Ryfel Byd wedi arwain at gryn dipyn o wawd. Nid wyf yn amau nad oes yna gymariaethau rhwng y ddau (wedi’r cyfan, does ond angen holi pobl Tonypandy i wybod fod Churchill yntau yn ddyn hynod ddadleuol). Ond, tybed, onid y gymhariaeth fwyaf addas yw honno â Phrif Weinidog y Rhyfel Byd Cyntaf? Ni wyddom ddiwedd hanes Boris Johnson eto. Os yw’n dilyn patrwm Lloyd George, yna mae gan y stori flynyddoedd i fynd – roedd yn Aelod Seneddol o hyd pan fu farw yn 1945, 23 blynedd wedi colli’r swydd uchaf yn y wlad. Tybed beth fydd hanes Boris?

Mae Gethin Rhys yn Swyddog Polisi i Cytûn (Eglwysi ynghyd yng Nghymru). Barn bersonol a fynegir yn yr ysgrif hon, a luniwyd ar 6 Chwefror 2022.