Archifau Categori: Agora 49

Encil 2022

Encil y Pentecost, 18 Mehefin

Encil 2022

‘Mae’r gwynt yn chwythu lle y mynno’ (neu ‘Mae’r gwynt yn chwythu i bob cyfeiriad’, Beibl.net) oedd y thema i’n hysgogi a chadarnhau’r rhai sy’n ystyried bod lle i C21 a’i angen fel rhan o’r dystiolaeth Gristnogol yng Ngymru. Yn anorfod, mae’n bwyslais anghyfforddus ac anodd i’r traddodiadau a‘r enwadau sydd wedi eu caethiwo i’w hanes. Gyda phum o bobl yn arwain, ein hofn mwyaf oedd y gallai’r diwrnod fynd yn gynhadledd ac nid yn encil. Ond encil a gawsom – amser a lle i fyfyrio, gweddïo a gwrando ar ‘sŵn yr Ysbryd’ a dilyn ‘cyfeiriad yr Ysbryd’. Yr oeddem wedi ymgynnull yn eglwys hardd y Santes Fair, Porthaethwy.

Yr oedd arweiniad Archesgob Cymru ar ddechrau’r dydd yn ymateb gonest ac arwyddocaol. Wedi’r cyfan, mae’n cario baich a chyfrifodeb sefydliad eglwysig. Mae’r hen bwyslais (sef Duw yn gweithio trwy ei eglwys), meddai Andy John, yn cyfyngu Duw ac yn anwybyddu tystiolaeth y Testament Newydd, yn arbennig Llyfr yr Actau. Yr alwad i’r eglwys yw bod yn rhan o waith Duw yn ei fyd – gweld lle mae Duw ar waith ac ymuno ag ef. Mae’r arweiniad traddodiadol, ‘Datblygwch ac na wyrwch oddi wrth yr Ysgrythur’, yn mynnu ein bod yn cofio mai geiriau Crist i Nicodemus yw thema’r encil am y gwynt yn chwythu lle y mynno. Ysbryd rhydd ydyw, ond Ysbryd Crist ydyw. Beth a wnawn pan mae Duw ar waith yn ei fyd ac yn mynd yn groes i’r hyn mae’r eglwys wedi ei ddysgu? Mae’n sefyllfa newydd, amgylchiadau newydd, yn her a gwahoddiad newydd. Mae tystiolaeth yr Ysbryd yn ein harwain i’r man lle mae gwirionedd a chariad a ffrwythau’r Ysbryd i’w gweld. Wrth gydnabod e.e. fod perthynas a phriodas hoyw yn un o’r meysydd sydd mewn perygl o rwygo ei enwad ei hun, mae Duw, meddai’r Archesgob, yn galw ei bobl i gariad, daioni a gonestrwydd. Ac y mae’n ddyletswydd arnom i ddilyn arweiniad yr Ysbryd.

Ymhlith y cwestiynau yr oedd yr Archesgob wedi eu rhoi i ni i’w rhannu mewn grwpiau bychan – cyn cael cyfnod tawel o weddi – yr oedd y ddau yma: ’Oes ffiniau i ddatblygiad ffydd sydd yn ei thynnu oddi wrth yr Ysgrythur ?‘ a ‘Sut y gwyddom fod daioni’r byd yn dod oddi wrth yr Ysbryd?’

Mae’r Parchedig Sara Roberts yn ficer ym Methesda ac yn datblygu patrwm newydd o eglwys sy’n gymdeithas yn hytrach nag enwad neu adeilad, yn gymdeithas rydd yn hytrach na chyfyngedig. Gyda phenodi rhywun i hybu ‘eco-eglwys’ yng Nghymru erbyn hyn, arweiniodd Sara ni ar draws yr A5 i dawelwch byw Coed Cyrnol i ymdawelu a bod yn un â’r creu ac ‘Ysbryd Duw’ yn ‘ymsymud’ o’n cwmpas. Lle gwell a lle mwy naturiol i ddarllen Salm 104 (pawb yn llafar â’i adnod a rhannu bara? Er mor hardd yr eglwys, harddach y goedwig. Er bod y term ‘Cristnogaeth/eglwys wyllt’ yn cael ei ddefnyddio’n aml erbyn hyn, doedd dim yn llai gwyllt na’r hanner awr yn y coed.

Ar gyfer y pnawn roedd C21 wedi gwahodd tri gyda doniau arbennig ym myd cerddoriaeth, llenyddiaeth a chelf i rannu dylanwad yr Ysbryd creadigol ar eu gwaith a’u gwelediaeth o fywyd.

Wedi cinio blasus a chymdeithas dda, dechreuodd y prynhawn gydag awelon hyfryd o gyfeiriad yr Ysbryd di-ffiniau gyda Manon Llwyd a’i chân. Oherwydd iddi bellhau oddi wrth y ffydd heb wybod beth na phwy oedd yr Ysbryd na’i brofi, dywedodd ei bod bellach ar ‘ail siwrnai’. Cafodd wahoddiad gan Bwrw Golwg i gyfansoddi tôn i ran o Salm 31 sydd yn boblogaidd iawn yn Wcráin bellach, ac yn fuan wedyn daeth y gwahoddiad i gyfrannu i’r encil. Bu’r ddau brofiad yn ddechrau’r siwrnai newydd i Manon. Clywsom dair cân: un gan Bobby Macferrin am ‘deimlo’r Ysbryd’ ‘Every time I feel the spirit’, un arall gan y canwr jas James Ingram ‘Blessed assurance’ a chôr rhyngweithiol Eric Whitacre gyda dros 17,000 o leisiau ac wynebau o 129 o wledydd. Un llinell oedd i’r gân a gyfansoddwyd gan Whitacre: ‘Canwch yn dyner, fel un’. Mae gwylio’r fideo yn brofiad rhyfeddol: yr holl wynebau’n llithro i’w gilydd yn fap o’r byd. Yn y cyfan a thrwy’r cyfan bu’r Ysbryd sy’n ‘chwythu lle y mynno’ ar waith, ac mae Manon bellach yn gwybod ei bod mewn lle hapus a bodlon, a bron nad yw’r gân a’r gerddoriaeth wedi bod yn ail gyfle iddi.

Mae cyfraniad Y Parchedig Aled Lewis Evans i lenyddiaeth ddefosiynol yn fawr ac mae hynny’n rhan allweddol o’i weinidogaeth erbyn hyn, trwy’r deunydd y mae’n ei baratoi ar gyfer addoli ei eglwys. Ond yn ei gyflwyniad ni ddarllenodd Aled ei waith ei hun. Soniodd fod ambell gerdd yn ‘encil’ynddi ei hun ac yn fan i dychwelyd yno’n gyson. Nid yw’r encil honno o angenrheidrwydd yn un bersonol oherwydd mae‘r delweddau a’r geiriau yn gyfrwng rhyngweithio gydag eraill sy’n cael y fraint o rannu’r profiad. Dyfynnodd gerdd Menna Baines am griw bach ar doriad gwawr fore’r Pasg yn cerdded o’r coed i ben bryn:

Pererindod munudau
Yw hon o’r coed i ben y bryn,
O gaddug i oleuni,
Ac eto mae’n faith.

‘Rhwng dau olau’ yw teitl y gerdd (Cristion, Gorffennaf/Awst 2021). Dyfynnodd hefyd rai o’i gyfeithiadau o waith Nick Fawcett, J. M. Kendall, Eddie Askew ac eraill. Mae ysbryd gwylaidd a thawel Aled ynddo’i hun yn dystiolaeth fod barddoniaeth a llên yn gyfrwng sy’n gofyn am wyleidd-dra i’w werthfawrogi. Dyna pam yr oedd dyfyniad o gerdd gan Askew yn ddiwedd grymus i fyfyrdod Aled:

Rho i ni’r gwyleidd-dra
i dderbyn Dy wyleidd-dra Di.

Mae’r rhai sydd yn gwerthfawrogi’r Beibl fel llenyddiaeth yn unig yn awyddus iawn i bwysleisio fod llenyddiaeth hefyd yn gyfrwng i’n tynnu a’n cyfeirio tuag at yr Ysbryd sy’n chwythu fel y myn ac i bob cyfeiriad.

Mae gan Cefyn Burgess arddangosfa yn Oriel Storiel, Bangor, tan Orffennat 2ail. ‘Tu ôl i’r blwch’ yw’r teitl ac mae’n cynnwys trefluniau cyfoes mewn pwyth, print a thecstil o Fryniau Casia. Mae’n arddangosfa drawiadol, ond cip cyflym ar fideo a ddangosodd o’i waith yn yr encil.

Yn hytrach canolbwyntiodd, gyda dyfyniad o’r Efengyl – ‘Chwi yw goleuni’r byd … nid oes neb yn golau cannwyll a’i rhoi dan lestr’– ar yr hyn a ddarganfu yn ei ugain ymweliad ag India. Mae’r golau yn yr hanes yn prysur ddiffodd yn ein plith, fel y gwnaeth yn ei brofiad ef ei hun. Soniodd am ffydd pobl Bryniau Casia i gadw’r fflam yn fyw a dylanwad parhaol rhai fel Thomas Jones, Dr Arthur Hughes, Helen Rowlands a rhai llai adnabyddus fel Beryl Edwards. Soniodd am y fraint o gael darllen dyddiadur Beryl Edwards, fu’n nyrsio yn Ysbyty Shillong.

Soniodd Cefyn hefyd am Mair Jones fu’n cydweithio ag ef am rai blynyddoedd tan ei marwolaeth yn ddiweddar. Daeth Cefyn i’w hadnabod hyd yn oed yn well yn ei gwaeledd. Roedd gan Mair ddoniau cerddorol arbennig a daeth yn rhan o brosiect India Cefyn i ddathlu canmlwyddiant yr ysbyty yn Shillong. Rhoddodd wersi piano i Cefyn. Yn ei gwaeledd aeth Cefyn a hithau ati i recordio rhai o’n hemynau i gyfeiliant telyn a phiano., er mwyn eu hanfon fel cyfarchiad i India. Bu farw Mair ar ôl recordio chwe emyn yn unig. Ym Mair y gwelodd Cefyn y goleuni a thrwy ei berthynas â hi y daeth pob pennill o ‘Diolch i ti’ yn ystyrlon. Mae’n diolch y bydd ei llais, ei thelyn a’r ysgoloriaeth y mae wedi ei chyflwyno i’r eglwys ym Mryniau Casia yn dod yn rhan o’r golau yn y Bryniau ac yn yr ysbyty. Yn Mair a’i ffydd y gwelodd Cefyn ‘rywbeth glân yn golau’, fel y gwêl eraill yr Ysbryd sy’n parhau i chwythu yn y golau a’r lliwiau a welwn yng ngwaith Cefyn Burgess.

Y Parchedig Anna Jane, Cadeirydd C21, oedd yn arwain yr encil. Ar ddechrau’r dydd rhanwyd ffrwythau’r Ysbryd rhyngom fel cymdeithas oedd yn cyfarfod i fyfyrio, ymdawelu ac ymdeimlo â phresoldeb yr Ysbryd ac yn barod i ddilyn arweiniad yr Ysbryd: cariad, llawenydd, tangnefedd, goddefgarwch, caredigrwydd, daioni, ffyddlondeb, addfwynder a hunanddisgyblaeth. Hyn roddodd gynnwys i’n gweddi ar ddechrau’r encil.

Ar ddiwedd yr encil, dan arweiniad Anna Jane, yn ddirybudd ond yn gwbwl naturiol ac amserol, daeth y dydd i ben wrth wrando a chydweddïo gyda chôr eglwysig o Wcráin yn canu Gweddi’r Arglwydd yn eu hiaith eu hunain. Mae’r gwynt yn chwythu lle y mynno ac o bob cyfeiriad.

P.Ll.J.

Johnson, Lloyd George a Downing Street, 1922–2022

Johnson, Lloyd George a Downing Street, 1922–2022

Roeddwn yn sgwrsio â Nhad (fu’n was sifil am flynyddoedd) am helyntion diweddar Downing Street, ac yn tybied pa fath o barti gaiff Boris Johnson pan ddaw’r diwedd ar ei yrfa yno. Wrth drafod, fe sylweddolom mai eleni yw canmlwyddiant diwedd cyfnod yr unig Gymro i fod yn Brif Weinidog y Deyrnas Unedig, sef Lloyd George. Ac fe ddechreuodd wawrio arnom hefyd fod mwy na chyd-ddigwyddiad dyddiadau yma.

Wrth gwrs, ar yr olwg gyntaf mae’r ddau Brif Weinidog hyn yn hollol wahanol. Y naill yn Gymro Cymraeg Anghydffurfiol wedi’i fagu mewn bwthyn a’i addysgu mewn ysgol bentref; a’r llall yn Sais o uchel radd wedi ei addysgu yn Eton a Rhydychen. Y naill yn Rhyddfrydwr a’r llall yn Geidwadwr. Ond edrychwch yn agosach ac mae’r rhestr o bethau tebyg yn sylweddol.

  • Bu’r ddau yn ceisio ehangu grym 10 Stryd Downing yn nhrefn lywodraethol gwledydd Prydain. O leiaf yng nghyfnod Dominic Cummings, gwelwyd canoli grym yn y swyddfa honno ar draul adrannau’r llywodraeth. Ganrif yn ôl, Lloyd George oedd un o’r cyntaf i fynnu cael ei gynghorwyr ei hun yn annibynnol ar y gwasanaeth sifil a’i blaid wleidyddol – a bu raid adeiladu swyddfeydd dros dro a lysenwyd yn ‘Garden Suburb’ yng ngardd rhif 10 (yr ardd y gwyddom gymaint erbyn hyn am ei photensial i gynnal partïon).
  • Bu’r ddau yn awyddus i gyflogi yn eu swyddfa bobl yr oeddynt yn gallu ymddiried â nhw o’r tu allan i swigen draddodiadol Whitehall. Gyda Boris fe ddaeth Dominic Cummings ac eraill o ymgyrch Vote Leave; a Munira Mirza a bellach Guto Harri o’i ddyddiau yn Faer Llundain. Roedd Lloyd George yn awyddus i gyflogi Cymry y gallai ymddiried ynddynt (a sgwrsio yn Gymraeg â nhw), megis Sarah Jones a gadwai’r tŷ, Thomas Jones, dirprwy bennaeth y ‘Garden Suburb’, a David Davies, Llandinam.
  • Fe ddaeth y ddau i’r swydd ar draul undod eu pleidiau. Fe gofiwn i Boris Johnson ddod yn Brif Weinidog yn 2019 yn dilyn ymgyrch filain yn erbyn Theresa May, a welwyd yn Brif Weinidog aneffeithiol yn amgylchiadau Brexit, ac iddo wedyn ddiarddel sawl Aelod Seneddol blaenllaw o’r blaid am fethu â’i gefnogi ar faterion Ewropeaidd. Daeth Lloyd George i’r swydd yn 2016 yn dilyn ymgyrch filain yn erbyn Herbert Asquith, a welwyd yn Brif Weinidog aneffeithiol yn amgylchiadau’r Rhyfel Byd Cyntaf. Rhannodd y Blaid Ryddfrydol yn ddwy o ganlyniad, gyda chefnogwyr Asquith yn eistedd ar feinciau’r Wrthblaid. Wedi etholiad 1918 roedd Lloyd George y Rhyddfrydwr yn Brif Weinidog ar lywodraeth fwyafrifol Geidwadol.
  • Bu’r ddau yn llawn addewidion a brofodd yn anodd i’w cyflawni. “Homes fit for heroes” oedd addewid Lloyd George yn etholiad cyffredinol 1918, ond fe fu’n anodd iawn trefnu adeiladu’r cartrefi yr oedd eu hangen ar y milwyr oedd yn dychwelyd adref o’r rhyfel. “Codi’r gwastad” yw addewid Boris Johnson, ond er gwaethaf y Papur Gwyn diweddar am y pwnc, mae’n ymddangos yn annhebyg y bydd lleihau’r bwlch rhwng ardaloedd cyfoethog ac ardaloedd tlawd gwledydd Prydain yn bosibl, yn sicr yn ei gyfnod ef yn y gwaith.
  • Enillodd y ddau fwyafrif anferth mewn Etholiad Cyffredinol ychydig cyn y Nadolig, ond wedyn llethwyd y ddau yn eu hymdrechion gan bandemig byd-eang. Yn fuan ar ôl ennill mwyafrif o 80 yn etholiad Rhagfyr 2019, fe ddaeth Covid ar warthaf Boris Johnson, wrth gwrs. Ac fe ddaeth yr Etholiad yn Rhagfyr 1918 a’i fwyafrif ysgubol o 333 i Lloyd George, ynghanol pandemig y “ffliw Sbaenaidd”. Fe gafodd y ddau Brif Weinidog eu taro â’r aflwydd, ond fe oroesodd y ddau – yn wahanol i ddegau o filoedd o’u cyd-drigolion. Bu farw 228,000 yng ngwledydd Prydain ym mhandemig 1918–19; bu farw 178,488 yn y Deyrnas Unedig o Covid rhwng 2019 ac Ionawr 2022, ac mae cannoedd o hyd yn marw bob wythnos, gan awgrymu y gall y cyfanswm yn y diwedd fod yn ddigon tebyg i eiddo’r ffliw Sbaenaidd (yn enwedig o gofio fod ffigurau 1918–19 yn cynnwys marwolaethau yn yr hyn sydd heddiw yn Weriniaeth Iwerddon, lle bu farw 6,228 o Covid hyd ddiwedd Ionawr 2022). Gellir priodoli methu cyrraedd uchelgais eu polisïau cymdeithasol yn rhannol o leiaf i effaith andwyol y ddau bandemig.
  • Fe wnaeth y ddau gamgymeriadau difrifol ynghylch Iwerddon. Mae’r lluniau ar furiau ardaloedd Unoliaethol Gogledd Iwerddon heddiw yn dangos y dirmyg llwyr sydd gan ymlynwyr y Deyrnas Unedig yno tuag at Mr Johnson am iddo fethu deall goblygiadau Protocol Gogledd Iwerddon yn y cytundeb ymadael â’r Undeb Ewropeaidd. Mae enw Lloyd George hyd heddiw yn faw yn ardaloedd Cenedlaetholgar Iwerddon oherwydd ei ddefnydd gwrth-gynhyrchiol o drais yn eu herbyn ganrif yn ôl. Wedi dweud hynny, fe lwyddodd Lloyd George i negodi Cytundeb ag Iwerddon a sefydlodd y Weriniaeth newydd a sefydlu Gogledd Iwerddon yn dalaith o fewn y Deyrnas Unedig. Er nad oedd rhannu Iwerddon fel hyn yn boblogaidd gan y naill garfan na’r llall ar y pryd, mae’r Weriniaeth a’r Dalaith fel ei gilydd yn cyfrif Lloyd George yn un o’u sylfaenwyr. Roedd y ffaith ei fod (oherwydd ei gefndir Cymreig) yn cydymdeimlo â’r cenedlaetholwyr, er ei fod hefyd yn unoliaethwr, yn gymorth iddo weld sut y gellid dod i ryw fath o gyfaddawd.
  • Bu gan y ddau fywyd personol digon cythryblus, ond fe gafodd y ddau hapusrwydd yn Rhif 10 ei hun – Boris Johnson gyda’i drydedd wraig, Carrie, a’u plant, a Lloyd George gyda’i ysgrifenyddes, Frances Stevenson, a ddaeth yn nes ymlaen yn ail wraig iddo wedi marwolaeth ei wraig gyntaf, Margaret. Roedd a wnelo’r trafferthion personol o leiaf rywfaint ag uchelgais personol yn y ddau achos – ysgrifennodd Lloyd George at ei wraig gyntaf (cyn iddo ei phriodi): “My supreme idea is to get on. I am prepared to thrust even love itself under the wheels of my Juggernaut if it obstructs the way.” Mae chwaer Boris Johnson wedi datgan mai ei uchelgais ef yn blentyn oedd bod yn “world king”.
  • Perthynas ddigon cymhleth fu gan y ddau â chrefydd hefyd. Adeiladodd Lloyd George ei yrfa gyfreithiol ac yna ei yrfa wleidyddol ar fod yn lladmerydd i Anghydffurfwyr Cymraeg – ennill iddynt yr hawl i gladdu mewn mynwentydd eglwysig, ac ymladd o blaid datgysylltu Eglwys Loegr yng Nghymru (pasiwyd y Ddeddf ar drothwy’r rhyfel yn 1914 a daeth y datgysylltu yn ei gyfnod fel Prif Weinidog yn 1920). Mae ei gofiannau yn awgrymu iddo golli ei ffydd bersonol pan oedd yn ifanc, ond fe barhaodd i fynychu oedfaon (Eglwys y Bedyddwyr, Castle Street, yn Llundain pan oedd yn Brif Weinidog) ac fe sefydlodd Gymanfa Ganu’r Eisteddfod yn 1916 i godi calonnau yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Bedyddiwyd Boris Johnson gan yr Eglwys Gatholig, ond – fel y rhan fwyaf o ddisgyblion Eton – cafodd fedydd esgob gan Eglwys Loegr. Ond pan briododd â Carrie yn 2021 fe wnaeth hynny yn Eglwys Gadeiriol Gatholig Westminster, a oedd yn bosibl gan nad oedd yr Eglwys honno yn cydnabod ei ddwy briodas gyntaf.
  • Fe newidiodd y ddau eu barn am faterion mawr eu dydd o ddyddiau eu magwraeth i ddyddiau eu grym. Roedd Lloyd George wedi ei fagu yn nhraddodiad heddychol Anghydffurfiaeth Gymraeg, a roedd yn wrthwynebus iawn i Ryfel y Boeriaid. Ond pan ddaeth y Rhyfel Byd Cyntaf fe newidiodd ei farn a’i gefnogi – ac, yn ôl y sôn, bu’n ddylanwadol iawn yn cael eraill megis John Williams, Brynsiencyn, i newid eu barn hwythau a mynd ati i recriwtio. Fe ddechreuodd Boris Johnson ei addysg nid yn Eton ond yn yr Ysgol Ewropeaidd ym Mrwsel – gan mai ym Mrwsel y gweithiai ei dad – a chafodd ei fagu mewn teulu o anian Ewropeaidd. Does dim angen adrodd iddo newid ei farn, gan wawdio’r Undeb Ewropeaidd fel colofnydd yn y Daily Telegraph a’r Spectator, ac wedyn arwain ymgyrch Vote Leave (ar ôl tipyn o bendroni, gan gynnwys llunio dwy golofn, y naill yn dadlau o blaid yr Undeb Ewropeaidd a’r llall yn erbyn).
  • Cafwyd cyhuddiadau yn erbyn y ddau ynghylch sicrhau lleoedd yn Nhŷ’r Arglwyddi trwy roi arian i’w hymgyrchoedd neu eu pleidiau (nid oedd gan Lloyd George blaid yn yr ystyr arferol gan iddo chwalu ei blaid ei hun wrth ddod yn Brif Weinidog). Bu Lloyd George yn “gwerthu” seddi yn y Tŷ mewn modd lled agored, ac fe arweiniodd hyn yn 1925 at ddeddfwriaeth i geisio atal yr arfer. Ond cafwyd cyhuddiadau tebyg ers hynny, yng nghyfnod Tony Blair ac eto o dan Boris Johnson.

Fe ysgrifennodd Boris Johnson gofiant i Winston Churchill, ond mae ei edmygedd o’i ragflaenydd yn ystod yr Ail Ryfel Byd wedi arwain at gryn dipyn o wawd. Nid wyf yn amau nad oes yna gymariaethau rhwng y ddau (wedi’r cyfan, does ond angen holi pobl Tonypandy i wybod fod Churchill yntau yn ddyn hynod ddadleuol). Ond, tybed, onid y gymhariaeth fwyaf addas yw honno â Phrif Weinidog y Rhyfel Byd Cyntaf? Ni wyddom ddiwedd hanes Boris Johnson eto. Os yw’n dilyn patrwm Lloyd George, yna mae gan y stori flynyddoedd i fynd – roedd yn Aelod Seneddol o hyd pan fu farw yn 1945, 23 blynedd wedi colli’r swydd uchaf yn y wlad. Tybed beth fydd hanes Boris?

Mae Gethin Rhys yn Swyddog Polisi i Cytûn (Eglwysi ynghyd yng Nghymru). Barn bersonol a fynegir yn yr ysgrif hon, a luniwyd ar 6 Chwefror 2022.