Archifau Categori: Uncategorized

E-fwletin 5 Mehefin 2022

Cristnogaeth 21 E-fwletin 5 Mehefin 2022                                                     

Halen y ddaear.

Fe allaf ddychmygu rhai ohonoch, wrth weld y pennawd hwn, yn disgwyl imi sôn am ragorolion y byd, yn union fel rhestr anrhydeddau’r Frenhines. Yn wir y mae’r ymadrodd wedi cael ei ddefnyddio gennym yn Gymraeg dros y blynyddoedd gyda’r dehongliad hwnnw iddo. Fe welsom rai o’n cyd-Gymry yn cael eu henwi a’u anrhydeddu, a hynny yn hollol haeddiannol. Arwyr oeddent, yn helaeth eu cyfraniad i fywyd eu bro ac i fywyd y genedl, ac yn haeddu cydnabyddiaetth. A’r ffordd i wneud hynny oedd rhoi’r teitl anrhydeddus iddynt, “halen y ddaear”.

O weld Iesu’n galw’i ddisgyblion yn halen y ddaear fe aethom ni bregethwyr ati gydag arddeliad i ymhelaethu ar arwyddocâd halen yn nghyfraniad y disgyblion. Rhoi blas ar ymborth oedd yr elfen gyntaf gan lawer ohonom yn ein pregeth mae’n siwr. Dilynwyr Iesu yn rhai a roddai flas hyd yn oed ar fywyd diflas, gan dynnu allan ohono wedyn fendithion a roddai arbenigrwydd i fodolaeth ddiddim.  

Byddai ambell un ohonom a gawsai ei fagu ar fferm yn cofio’r cig moch yn cael ei halltu cyn dyddiau’r oergell, heb sôn am rewgell. Yr halen a ddefnyddid i gadw’r daioni rhag ei ddirywio a’i lygru. Cadw’r hyn sy’n werthfawr ar gyfer ein hyfory: hynny eto’n rhan o wasanaeth halen.

Yna byddem yn sôn am halen yn difa. A chyfrifoldeb dilynwyr Iesu fyddai difa’r elfennau drwg mewn cymdeithas. Efallai y mentrem awgrymu’r cyfrifoldeb i fod yn halen er mwyn difa’r drygioni yn ein calonnau ni ein hunain.

Byddem yn cofio wedyn mai siarad y mae Iesu â chynulleidfa’r ganrif gyntaf, ac wrth fentro pedwerydd pen i’r bregeth fe soniem am halen yn gwrteithio’r tir. Mae dilynwyr Iesu yn cael y fraint i fynd i’r mannau diffaith, lle mae bywyd yn galed. Maent yn cyfoethogi daear cymuned a fu’n ddiffrwyth a phridd cymdeithas na welsai dyfiant.

O glywed hyn i gyd byddem yn ymchwyddo gan falchder wrth feddwl fod gennym ni wasanaeth gwirioneddol werthfawr i fyd mor dlawd a gwag. Tybed a fyddai Pedr neu Iago neu Tomos wedi ymchwyddo wrth glywed Iesu yn eu galw hwy yn halen y ddaear. Go brin. Yr oeddent hwy mae’n siwr yn nabod eu hathro yn well na hynny. Mae fy mhregeth ffansïol bedwar-pen yn amherthnasol.

Oherwydd nid rhannu anrhydeddau a wnâi Iesu yn yr adnodau hyn. Gresyn inni ddwyn un o’i ymadroddion gan roi iddo ystyr hollol gamarweiniol. Nid gwobrwyo’r disgyblion a wnâi Iesu yn y cyd-destun hwn ond eu herio. Yn wir y mae’r “bregeth ar y mynydd” drwyddi yn ddifrifol o heriol. Her sydd yn yr adnod, “Chwi yw goleuni’r byd.” Nid canmoliaeth a welaf yn yr adndod honno eto, ond Iesu yn gosod y gofynion a’r disgwyliadau yn eithriadol o uchel.

Yn yr un bregeth down at ymadrodd caled arall sy’n drallodus o heriol y dyddiau hyn: “Gwyn eu byd y  tangnefeddwyr.” Rwy’n cofio meddwl flynyddoedd lawer yn ôl fod yna ryw naws neis i’r adnod hon. Druain ohonom heddiw. Beth yw eich ymateb chi i’r gwrandawr newyddion sy’n teimlo ton fach o ryddhad  pan glyw am awyren o Rwsia wedi ei saethu i’r llawr ?

Gyda’n cofion a’n bendith ar Ŵyl Y Pentecost.

Cofiwch mai heddiw yw’r diwrnod olaf i gofrestru ar gyfer Encil y Pentecost,Sadwrn Mehefin 18ed. yng nghwmni Archesgob Cymru, Sara Roberts,Aled Lewis Evans,Manon Llwyd,Cefyn Burgess ac Anna Jane Evans. Cysylltwch â

catrin.evans@phonecoop.coop   01248 680858

www.cristnogaeth21.cymru

 

 

 

E-fwletin 19 Ebrill 2022

Cristnogaeth y Pasg

“Dwi’n hoffi’ch Crist chi”, meddai Mahatma Gandhi unwaith, “ond dwi ddim yn hoffi’ch Cristnogion”.

Daeth y sylw hwnnw i’m meddwl wrth ddarllen Trydariad Jacob Rees-Mogg ar Sul y Pasg yn ein hatgoffa fod Crist wedi atgyfodi, gan ychwanegu ‘Alleluia’, wrth gwrs. Gandhi ddwedodd hefyd, pan ofynnwyd iddo beth oedd o’n meddwl o ddemocratiaeth Brydeinig, “Ie, byddai’n syniad da”. Ond diolch byth bod Archesgob Caergaint yn ddigon o Gristion, ac yn ddigon dewr,  i gondemnio cynllun hurt y Llywodraeth Dorïaidd i anfon ffoaduriaid i Rwanda i’w ‘prosesu’ fel un sy’n ‘groes i natur Duw’.

Mae condemnio arweinwyr Cristnogol am ddatgan barn ar faterion gwleidyddol yn codi ei ben yn gyson. Ond diddorol yn yr achosion cyfredol hyn yw nodi nad yw’r rhai sy’n gwrthwynebu hawl yr Archesgob i ddatgan barn ar faterion gwleidyddol yn gweld unrhyw fai ar Rees-Mogg am ddatgan barn ar faterion crefyddol. Y ffaith amdani yw ein bod wedi cyrraedd lle peryglus iawn yn ein bywyd cyhoeddus yng ngwledydd Prydain; ac mae nifer cynyddol ohonom yn credu fod y ddadl dros annibyniaeth i Gymru a’r Alban a thros Iwerddon Unedig yn cryfhau’n feunyddiol wrth i ddiwylliant llygredig Llywodraeth Llundain a’r Wasg asgell-dde fynd yn rhemp.

Meddyliwn am y peth am funud. Y Prif Weinidog yn creu cyfreithiau i wahardd pobol rhag ymweld â’i gilydd – hyd yn oed os yw perthynas agos ar wely angau – yn mynd i bartïon ym mhrif swyddfa’r Llywodraeth, yn gwadu ei fod wedi torri unrhyw reolau, yn gwadu nad oedd yna bartïon o gwbl, yn cydnabod (wedi i dystiolaeth ddod i’r amlwg) ei fod yn bresennol, ond nad oedd yn ymwybodol fod parti yn groes i’r rheolau, ac yn rhyw led-ymddiheuro wedi i’r heddlu ei ddirwyo. Yn y cyfamser, gan fod unben o Rwsia wedi penderfynu chwalu gwlad arall gan achosi miloedd o farwolaethau a dinistr di-ben-draw, wele’r Prif Weinidog dan sylw yn defnyddio’r rhyfel fel ffordd i dynnu’r sylw oddi wrth ei gelwyddau a’i dor-cyfraith ei hun. Pa fath o arweiniad yw hyn?

I ni Gristnogion, dyw’r ffaith fod rhywun fel Boris Johnson yn galw’i hyn yn Gristion ddim yn rheswm dros anwybyddu ei ffaeleddau dybryd. Yn wir, ein dyletswydd ni yw tynnu sylw at ei ffaeleddau a chyhoeddi’n groch nad yw ymddygiad o’r fath yn deilwng o arweinydd gwladwriaeth; ac ymhellach na hynny bod y tanseilio presennol ar safonau bywyd cyhoeddus yn fygythiad gwirioneddol i’n democratiaeth.

Roedd y Rhufeiniaid a reolai yng nghyfnod Iesu yn bobl athrylithgar. Ond roedd eu grym a’u cyfoeth wedi eu llygru; ac roedd eu hymerodraeth yn rhwym o ddadfeilio, fel pob ymerodraeth ddaearol yn ei thro. Serch hynny, ymhlith y Rhufeiniaid roedd rhai canwriaid a sylweddolodd fawredd yr Iesu. Roedd un ohonyn nhw wrth droed y Groes ar y Pasg tyngedfennol hwnnw – yr un a ddywedodd, “Yn wir, Mab Duw oedd y dyn hwn”. Diolchwn ninnau am yr unigolion hynny, megis Justin Welby, sy’n barod i sefyll a dinoethi gweithredoedd gwrth-Gristnogol Llywodraeth lwgr Boris Johnson.

 

 

E-fwletin 7 Tachwedd, 2021

Hedfan i mewn i’r gwynt

Mae’n siŵr bod yr “Ail Eseia” wedi ymweld â rhyw fferm ar ddiwrnod cneifio, ac wedi rhyfeddu fel y byddai “dafad yn ddistaw yn llaw’r cneifiwr” (53.7). Mae’r darlun yn hollol gywir ac yn fyw i mi. Ond rwy’n cofio meddwl unwaith na allai’r awdur hwnnw fod wedi cael ei fagu ar fferm, neu ni fuasai wedi dweud “Nyni oll a grwydrasom fel defaid: troesom bawb i’w ffordd ei hun” (53.6). Petai erioed wedi gorfod trafod y creaduriaid hynny fe fyddai wedi dysgu drwy brofiad chwerw nad crwydro i’w ffordd ei hun a wna dafad, ond mynd ar gyfeiliorn drwy ddilyn rhyw ddafad fentrus o arloesol. Honno fyddai wedi gweld y bwlch bach yn y clawdd ac wedi ffroeni ei ffordd drwodd, a’r lleill i gyd yn dilyn. Felly nid un ddafad golledig a gaech chi ond praidd colledig wedi gadael eu cynefin. Peth anarferol iawn yw dafad golledig.

Yn ystod y Pandemig hwn fe welwyd ambell ddafad od yn mynnu hau celwyddau yn erbyn brechu nes creu amheuaeth ym meddyliau defaid eraill, a’r rheini yn rhy barod i’w dilyn. Cofiwch, mae’n rhaid i mi gyfaddef fod gennyf barch at yr anghydffurfiwr: y meddwl unigolyddol hwnnw sy’n mynnu aredig ei gŵys ei hun. Bellach rwy’n fwy parod i weld nad hwnnw efallai sy’n iawn bob tro. Hwyrach i Donald Trump, o ddifyr goffadwriaeth, faglu i mewn i’r gwirionedd pan gawliodd, mewn araith yn Philadelphia, rhwng “herd immunity” a “herd instinct”. Fe all greddf yr haid, yn ogystal ag imiwnedd yr haid, fod weithiau yn fuddiol iawn.

Y mae gan rai ifanc yn ein teulu ni ddiddordeb mewn seiclo, a pheri i ryw greadur disymud fel fi ddysgu rhywbeth am y gamp. Pan fyddant yn cystadlu mewn tȋm byddant yn trefnu fod pob aelod am ryw hyd yn mynd ar y blaen i dorri drwy rym y gwynt, gan arbed egni gweddill y tȋm. Bydd hynny’n golygu gwell cyfle i’r tȋm cyfan wedyn groesi’r llinell derfyn ar y blaen, ac ennill y ras. Fe welsom o hydref i hydref heidiau o adar yn hedfan gan drefnu eu hunain yn yr un modd, a greddf yr haid yn sicrhau y bydd hyd yn oed y gwannaf yn cyrraedd gwlad yr addewid.

Beth fydd pawb a derbyniodd frechlyn ac a wisgodd fasg yn ei wneud ond cymryd rhan o’r baich er mwyn y tȋm. Beth a wna pob gweithiwr iechyd, a gweithwyr mewn cartrefi gofal, ond cymryd eu tro i gysgodi’r bregus. A dyna bwrpas eglwys: modd i ni oll yn ein tro i hedfan i ddannedd y gwynt er mwyn eraill.

Argraffiadau o Santiago de Compostela, dinas y pererinion

Argraffiadau o Santiago de Compostela, dinas y pererinion

Mae hi’n ddiwedd mis Hydref 2021, ac mae arwyddion boreol bod gaeaf ar ddod i’r ardal hon o Galisia, gogledd Sbaen. Fodd bynnag, yn haul lled gynnes y prynhawn mae Santiago dan ei sang wrth i gadwyn o grwpiau bach o bererinion gyrraedd y ddinas fu’n nod iddyn nhw. Wrth eistedd o flaen y gadeirlan gwelaf fod pedwar neu bump o bobl newydd yn cyrraedd bob awr, pob un yn arddangos emosiwn – rhai’n chwerthin yn llawen, rhai’n gwenu o glust i glust ac ambell un mewn dagrau wedi’r ymdrech. Beth bynnag yr ymateb, mae maint eu tasg yn dangos yn eglur ar eu hwynebau, ac mewn ambell achos mae’n dangos ar eu traed wedi iddyn nhw ddiosg eu hesgidiau.

Mae’n braf gweld pererinion ysbrydol a cherddwyr mentrus yr unfed ganrif ar hugain yn mwynhau profiad canoloesol y Camino de Santiago, a syndod oedd clywed mai gweithgaredd diweddar fu adfer traddodiad oedd, i bob pwrpas, wedi marw. Wedi Expo mawr yn Seville ar ddechrau’r 1990au a thwf sydyn twristiaeth i Madrid a Barcelona yn y blynyddoedd wedi marwolaeth Franco, heb sôn am y pererindota gan y miliynau i’r Costas del Haul o’r 1970au ymlaen, fe sylweddolodd arweinwyr Galisia eu bod yn mynd i fod yn fythol dlawd oni bai eu bod yn ymateb i’r her a’r cyfle twristaidd. Yn 1992, cwpwl o gannoedd yn unig a gerddodd ar y Caminio de Santiago mewn blwyddyn gyfan. Yn dilyn cyhoeddiad mawr un o uwch-weinidogion Galisia am eu bwriad i adfer y Caminio yn 1993, fe gerddodd cwpwl o filoedd y llwybr. Yn y flwyddyn cyn y pandemig, fe amcangyfrifwyd i 350,000 gerdded y Camino, ac o ganlyniad mae Santiago yn ferw dan gyffro’r twristiaid. Mae hi’n fenter ddefosiynol sydd wedi ei hatgyfodi gan gymhelliant masnachol pur! Ac wrth gwrs, dyna hanes cymaint o’n gwyliau crefyddol.

Yn y gadeirlan yn Santiago, fe welir yr arogldarthydd ysblennydd sy’n hedfan ar raff fawr drwy’r gadeirlan i rhyddhau mwg sawrus, i lenwi’r adeilad â pherarogl nefolaidd. Mae dau beth gwerth ei nodi am hwnnw. Fe sefydlwyd yr arfer o ddefnyddio arogldarthydd mawr o achos y drewdod oedd ar gymaint o bererinion y Canoloesoedd, oedd yn mentro i Santiago i geisio maddeuant am eu pechodau. Roedd yr arogldarthydd yn llenwir’r gadeirlan ag arogl oedd yn dderbyniol i dduw a dyn, yn hytrach nag arogl traed a cheseiliau’r trueniaid chwyslyd a oedd wedi mentro i Santiago i geisio diogelu eu lle yn y nefoedd.

Yr ail fater sy’n werth ei nodi yw gallu’r eglwys i elwa o’r bererindod i Santiago. Ar hyd y ddinas, fe nodir pwy yw perchennog pob hen adeilad, a hynny gan symbol wedi ei gerfio uwchben y drws ffrynt. Symbol y gadeirlan yw’r gragen fylchog (scallop shell), sy’n symbol i’r Camino cyfan (gweler y llun), ac sydd wedi ei gosod ar y daith i Santiago, o’r ffin â Ffrainc, a phob cam o Madrid, a phob cam o Bortiwgal i Santiago. Wrth i’r werin Ewropeaidd deithio i Santiago i geisio maddeuant pechodau, roedd dawn arbennig gan yr eglwys o droi ei heiddo masnachol i letya’r teithwyr. Erbyn hyn, gwneir elw newydd o’r pererinion. Mae’r archarogldarthydd mawr yn segur am y rhan fwyaf o ddyddiau’r flwyddyn. Caiff ei ddefnyddio ar ddyddiau gŵyl mawr yr Eglwys yn unig. Oni bai … fod grŵp o bererinion yn barod i dalu 400 Ewro i sicrhau defnydd ohono pan fyddan nhw yn dod i offeren y pererinion ar y noson y byddan nhw’n cyrraedd pen eu taith i Santiago. 400 Ewro!

Mae hi’n ddinas hudolus a hyfryd. Ac fel pob lle arall yn y byd, mae’n gymysgwch arbennig o’r nefolaidd a’r daearol, y byd a’r betws, yr haelioni a’r elw. A dyna sydd wedi diogelu ei pharhad fel un o ryfeddodau Ewrop ganoloesol yn y cornel tawel hwn o Iberia.

Geraint Rees

Cregyn bylchog yw symbol y gadeirlan, ac fe’u defnyddir ar draws Sbaen i arwyddo’r ffordd i Santiago i’r pererinion

 

Mae’r tai niferus sy’n eiddo i’r gadeirlan yn dangos arwydd y cregyn bylchog uwchben y drws ffrynt

Arogldarthydd y gadeirlan, Santiago

 

 

 

 

 

 

 

Gwyddau gwyllt

Gwyddau Gwyllt

Rhannodd ffrind i mi y gerdd isod gan Mary Oliver ar dudalen gweplyfr i goffáu 9/11. 

Fy ymateb cyntaf oedd meddwl am logo Gwasg Gyhoeddi Cymuned Iona – Wild Goose Publications – sy’n ein hatgoffa bod yr ŵydd wyllt yn hen symbol Celtaidd o’r Ysbryd Glân.

Mae fy ail ymateb yn tarddu o’n camddealltwriaeth ddiwinyddol dros ddegawdau am le’r ddynoliaeth yn y greadigaeth. Fy nheimlad ydi ein bod wedi camddefnyddio Salm 8 i gyfiawnhau ein gormes a’n rhaib o adnoddau’r byd wrth i ni arglwyddiaethu’n drahaus ar dir y lord.

Efallai mod i’n gorymateb ond dyma rydd-gyfieithiad o’r gerdd efo rhywfaint o addasu i dirwedd a chyd-destun Cymreig.

Gwyddau Gwylltion

Does dim raid i ti fod yn dda
does dim raid i ti gerdded can milltir ar dy liniau
drwy’r anialwch mewn edifeirwch

Dim ond gadael i anifail meddal dy gorff garu’r hyn y mae’n ei garu

Dywed wrthyf am anobaith, dy anobaith di – ac fe gei glywed f’un innau.

Yn y cyfamser mae’r byd yn mynd yn ei flaen
mae’r haul a defnynnau clir y glaw
yn symud ar draws y tirweddau
dros y dolydd a’r coedwigoedd dyfnion,
y mynyddoedd a’r afonydd.

Yn y cyfamser mae’r gwyddau gwylltion, yn uchel yn yr awyr las
yn hedfan yn ôl tuag adref.

Waeth pwy wyt ti, waeth pa mor unig wyt ti
mae’r byd yn cynnig ei hun i’th ddychymyg,
yn galw arnat fel y gwyddau gwylltion – yn gras ac yn llawn cyffro
drosodd a throsodd, yn cyhoeddi dy le
yn nheulu’r creaduriaid.

Dyma recordiad o Mary Oliver yn darllen ei cherdd.

AJE

E-fwletin 21 Awst, 2021

Unwaith yn rhagor, mae gennym oedfa i’w hargymell i chi allan o storfa archif y cyfnod clo, a braf yw cael ei dwyn i’ch sylw ar gyfer y Sul.

Penderfyniad pwyllgor Cristnogaeth 21 oedd argymell oedfa wythnosol i’n dilynwyr drwy gydol  mis Awst, o blith rhai a ddosbarthwyd yn ddigidol dros y deunaw mis diwethaf. O safbwynt y dewis ymarferol o ddegau o wasanaethau ledled Cymru, penderfynwyd cyfyngu y tro hwn i ardal Caerdydd, ac rydym yn ddiolchgar am ganiatâd i gynnig yr addoli i gylch ehangach drwy Cristnogaeth 21.

Cafodd y fideo hwn a argymhellir heddiw ei rannu gyntaf ar Awst 1af eleni, a medrwch ei weld drwy glicio ar y ddolen hon: https://www.youtube.com/watch?v=OgvWTO81Nx4

Pob bendith

www.cristnogaeth21.cymru

 

E-fwletin 25 Gorffennaf, 2021

Galw yn Undeb Rhithiol yr Annibynwyr

Mae’r Tyst yn symud ymlaen gyda hyder ar ôl dewis peidio ymuno â’r Bedyddwyr a’r Presbyteriaid i greu un papur cyd-enwadol. Ond cam yn ôl fu’r cyfan. Rhaid i’r enwadau symud gyda’i gilydd. Y perygl yw gwneud yr Annibynwyr yn fwy annibynnol. Ond mae partneriaethau o fewn CWM yn bwysig i’r Annibynwyr. (Teulu o 33 o eglwysi byd-eang, cyd-enwadol yw CWM, sydd wedi ymrwymo i rannu adnoddau ac i fod yn ddisgyblion radical i Iesu yn eu cymuned a’u gwlad.) Yng Nghymru, mae’r Annibynwyr a’r Presbyteriaid yn bartneriaid o fewn CWM, yn ogystal â’r URC (United Reformed Church) sy’n enwad Saesneg.

Gwych o beth felly oedd iddynt wahodd i’r Undeb y Parchedig Lydia Neshanngwe fel Llywydd newydd CWM. Mae hi hefyd yn Llywydd ar eglwysi UPCSA (Eglwysi Presbyteriadd sy’n uno yn Ne Affrica.) Fel y bu Affrica yn y gorffennol yn faes cenhadol i enwadau Cymru ac Ewrop, felly y mae arweinwyr newydd eglwysi Affrica yn edrych arnom ni gyda diolch a chydymdeimlad. Trafod ymwneud Duw â’i bobl wnaeth Lydia gyda geiriau cyffredin ein cyfnod. Mae Duw, meddai, yn ymwneud â’i bobl mewn cyfnodau gwahanol, sef Construction, Deconstruction a Reconstrucion. Neu, gyfnodau Casglu, Gwasgaru ac Ailgasglu. Yr ydym ni, meddai eto, yn y cyfnod anoddaf, sef cyfnod y gwasgaru, a rhai o nodweddion y cyfnod hwn yw wynebu cwestiynau anodd, angen dad-ddysgu, tocio, gollwng gafael, dod i ben. Er bod enwadau yn parhau i feddwl (er yn dweud yn wahanol) mai nhw sy’n rheoli eu dyfodol, nid yw hynny’n wir.

Fe ddywedodd Lydia Neshanngwe lawer mwy. Ond roedd y neges yn gyfoes o glir, er nad yn newydd – rhaid i unigolion, enwadau ac eglwysi ganiatáu i rai pethau ddod i ben (gw. gwreiddiau’r neges yn Ioan 12.24).

Lydia Neshangwe

Dyna yw symud ymlaen i’r ‘cyfnod casglu ynghyd’. Diolch am lais ifanc, llawen a gobeithiol yr eglwys fyd-eang. A diolch i’r Annibynwyr am ei gwahodd.

Mae’r eglwys Bresbyteraidd a’r Annibynwyr wedi derbyn a rhoi llawer drwy CWM a hynny wedi arwain at lawer o gydweithio. Ond mae gweledigaeth CWM yn fwy na chydweithio. Mae’n golygu bod ei bobl, yn nyddiau’r gwasgaru , yn edrych ar yr hyn mae Duw am i ni fod, sef disgyblion radical i Iesu yn ein cymunedau ac yn ein gwlad. Mae hynny’n golygu rhannu yn llawn a chynllunio yn llawn, ar gyfer eu cenhadaeth  – ac un genhadaeth yw honno. Mae hynny’n fwy sylfaenol  na chydweithio. Yn ôl Lydia nid oes lle yn y Deyrnas ‘i’n agenda ni’ oherwydd mae byw yn y ‘gwasgaru’ yn dweud yn glir nad yw’r  agenda na’r strwythur wedi llwyddo ers blynyddoedd erbyn hyn i’r Annibynwyr, Bedyddwyr na Phresbyteriaid.

Ar wefan CWM mae Dyfrig Rees, Ysgrifennydd Cyffredinol yr Annibynwyr yn  cael ei ddyfynnu wrth iddo sôn am ddylanwad Cofid ar yr eglwysi. Ond mae i’w eiriau arwyddocâd lawer ehangach: ‘Pan oedd Annibynia (’Congregationalism’ yw ei air)  yn mynd yn gryf  tua chanol yr ugeinfed ganrif, roedd fframwaith eglwysig (‘church-centred framework)’ wedi gweithio i genedlaethau lawer… ond mae’r pandemig wedi caniatáu i lawer o gynulleidfaoedd sydd wedi blino ac yn rhwystredig gyda’r fframwaith hon… i ofyn, ’Beth ac i ble nesaf?’

E-fwletin 11 Gorffennaf 2021

Lliwiau’r enfys?

Ydach chi wedi gwirioni efo pêl-droed yn ystod yr wythnosau diwethaf? Roeddwn i mor falch o fod yn Gymro oedd yn byw yn yr Almaen pan drechodd Lloegr fy ‘nghenedl gartref’ newydd!  Tybed beth wnaethoch chi o benderfyniad UEFA i beidio â chaniatáu i’r stadiwm pêl-droed yn Munich gael ei goleuo yn lliwiau’r enfys ar y diwrnod yr oedd Hwngari yn chwarae’r Almaen?  A pham wnaeth cannoedd o wylwyr o’r Almaen chwifio baneri enfys yn ystod y gêm?  Ac ar nodyn gwleidyddol amlwg, a ydach chi wedi clywed bod Prif Weinidog yr Iseldiroedd, Mark Rutte, wedi dweud na ddylai Hwngari fod yn yr Undeb Ewropeaidd mwyach?

Pêl-droed… Fflagiau enfys… Gwleidyddiaeth ryngwladol. Mae’n fyd cymhleth.  Mae Hwngari newydd gyflwyno cyfraith newydd a fydd yn gwahardd ‘portreadu neu hyrwyddo cyfunrhywiaeth’ ymhlith pobl ifanc dan 18 oed.  Dywedodd Mr Orban, Prif Weinidog Hwngari, wrth ohebwyr fod y gyfraith hon wedi’i chyflwyno i amddiffyn plant, ac i amddiffyn hawliau rhieni rhag i’w plant cael eu llygru.  Bydd y ddeddfwriaeth yn effeithio’n uniongyrchol ar addysg rhyw a pherthnasoedd mewn ysgolion, yn cyflwyno sensoriaeth ar rywfaint o lenyddiaeth mewn llyfrgelloedd ysgolion, ac yn cael effaith na wyddom amdano eto ar ddynion a menywod ifanc sydd, yn ystod eu harddegau, yn ceisio dod i ddeall eu rhywioldeb.

Rwy’n ddigon hen i gofio deddfwriaeth debyg a gyflwynwyd gan lywodraeth Margaret Thatcher yn 1988.  Fe’i gelwid yn Gymal 28, a dyfarnai na allai llywodraeth leol ‘hyrwyddo cyfunrhywiaeth na chyhoeddi deunydd yn fwriadol gyda’r bwriad o hyrwyddo cyfunrhywiaeth’ na ‘hyrwyddo’r addysgu, mewn unrhyw ysgol a gynhelir, o dderbyn cyfunrhywiaeth fel perthynas deuluol honedig’.  Dim ond yn 2003 y diddymwyd y ddeddfwriaeth hon yng Nghymru a Lloegr.  Ledled Cymru mae lesbiaid a dynion hoyw a oedd yn blant a phobl ifanc yn ystod y pymtheg mlynedd hyn yn tystio i’r ffaith bod eu dealltwriaeth ohonynt eu hunain wedi’i lesteirio’n ddifrifol gan sensoriaeth o’r fath mewn addysg. 

Ac felly, rwy’n cael fy nhynnu eto i fyfyrio ar eiriau Paul yn Galatiaid 3:28.  Nid oes nac Iddew na Groegwr, nid oes na chaeth na rhydd, nid oes na gwryw na benyw: canys chwi oll un ydych yng Nghrist Iesu.  Mae’n rhaid bod y tri phâr hyn wedi bod yn berthnasol iawn yng nghymdeithas y ganrif gyntaf yr oedd Paul yn mynd i’r afael â hi, ac mae’n ymddangos bod hyn yn adleisio cytgord cyfoes am gydraddoldeb dynol gan arwain llawer o Gristnogion blaengar i ychwanegu parau eraill: ‘ddim yn hoyw nac yn strét,’ ‘ddim yn abl nac yn anabl,’ a ‘ddim yn ddu na gwyn.’

Dwi’n un sy’n weddol gaeth i’r cyfryngau cymdeithasol ac yn ddiweddar bu i un sy’n ffrind i mi ers hanner can mlynedd ac sy’n weinidog yn yr Eglwys Fethodistaidd, ymateb i sylw homoffobig am y ‘dylanwad negyddol’ y gallai oedolion hoyw ei gael ar blant a phobl ifanc gyda’r sylw:  ‘Dydyn ni ddim eisiau i’ch plant heterorywiol fod yn hoyw.  Rydyn ni eisiau i’ch plant hoyw oroesi.’

Efallai nad yw Mr Orban wedi meddwl am anawsterau plant a phobl ifanc yn eu harddegau wrth iddynt geisio dod i ddeall eu hunain fel bodau rhywiol.  Neu efallai ei fod yn ddifater ynglŷn â goroesiad pobl ifanc hoyw Hwngari.

Ond wrth gwrs – does dim lle i wleidyddiaeth mewn pêl droed!

Cofio Cyril G Williams

Cyril G. Williams 1921–2004

Mae’n anodd dychmygu heddiw pa mor argyfyngus oedd hi ar y diwydiant llyfrau Cymraeg ar ddechrau’r 1950au. Ers oes aur gyntaf y wasg Gymraeg yn ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg, roedd pethau wedi crebachu i’r fath raddau erbyn canol yr ugeinfed ganrif fel bod llawer o gyhoeddwyr a llyfrgellwyr yn darogan ei thranc o fewn degawd neu ddwy os na ellid sicrhau ymyrraeth cyrff llywodraethol. Ond yn ystod dyddiau llwm ddechrau’r 1950au cyhoeddwyd un gyfrol nodedig iawn gan Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion, sef Y Bywgraffiadur Cymreig hyd 1940 (Llundain, 1953). Cyfrol yw hon sy’n cynnwys dros 3,300 o ysgrifau bywgraffyddol ar Gymry amlwg. Bu’n rhaid chwilio’n ddyfal iawn am gymorth ariannol i wireddu’r fenter o argraffu gwaith oedd dros 1,100 o dudalennau. Yn y diwedd, cafwyd cefnogaeth gan Gronfa Gyffredinol y Cymmrodorion, Cronfa Degwm siroedd Cymru, sefydliadau addysgol, unigolion a’r Pilgrim Trust. Ond nid dyna ddiwedd hanes Y Bywgraffiadur chwaith, oherwydd fe gyhoeddwyd dau atodiad pellach i gynnwys rhai oedd wedi marw rhwng 1940 a 1970.

Beirniadaeth Deg?

Yna yn 2007 fe lansiwyd fersiwn electronig o’r holl gofnodion, gan ychwanegu erthyglau am rai fu farw ers 1970. Bellach mae’n cynnwys dros 5,000 o ysgrifau, a phersonau newydd yn cael eu hychwanegu yn rheolaidd. Er bod y Bywgraffiadur gwreiddiol wedi derbyn croeso cynnes gan ysgolheigion, addysgwyr a rhai sy’n ymddiddori yn hanes pobl Cymru dros y canrifoedd, un feirniadaeth a leisiwyd oedd bod llawer gormod o weinidogion a phregethwyr anghydffurfiol nad oeddynt yn teilyngu’r fath sylw wedi eu cynnwys yn y gyfrol.

Ers 2014, trosglwyddwyd y cyfrifoldeb dros ddatblygu’r wefan i’r Llyfrgell Genedlaethol a’r Ganolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd. Ymhlith y datblygiadau hyn roedd sicrhau gwell cydbwysedd o ran y meysydd a gynrychiolir – felly ceir mwy o sylw nag o’r blaen i gynnwys unigolion a gyfrannodd i feysydd megis gwyddoniaeth a chwaraeon, ac i ferched. Er hynny mae’n braf medru adrodd bod un a wnaeth gyfraniad gwerthfawr iawn fel gweinidog anghydffurfiol a diwinydd ymhlith yr unigolion diweddaraf i’w gynnwys yn Y Bywgraffiadur, sef Cyril G. Williams, a hynny union gan mlynedd wedi ei eni ym mis Mehefin 1921.

Cyfraniad Cyril Williams

Cyril G. Williams

Fe’i ganwyd yn fab i löwr ym Mhont-iets, yr ieuengaf o naw o blant. Mynychodd gapel Elim, Eglwys Bentecostaidd, am gyfnod yn ystod ei blentyndod cyn i’r teulu ddychwelyd i Nasareth, Capel yr Annibynwyr, fel y gallent addoli yn y Gymraeg. Dechreuodd bregethu pan yn 15 mlwydd oed, ac wedi iddo raddio a chymhwyso fel gweinidog fe’i ordeiniwyd yn y Tabor, Pontycymer cyn derbyn galwad i eglwys Radnor Walk yn Chelsea ac oddi yno i gapel y Priordy, Caerfyrddin. Wedi pedair blynedd ar ddeg fel gweinidog bugeiliol, fe’i denwyd i’r byd academaidd lle treuliodd weddill ei yrfa gan wneud cyfraniad mawr i addysg grefyddol yng Nghymru a thu hwnt.

Er yn Gristion o argyhoeddiad dwfn iawn, nid oedd yn barod i dderbyn bod popeth a ymddangosai yn y Beibl yn llythrennol wir – safbwynt oedd yn ddadleuol iawn ymhlith llawer iawn o weinidogion a diwinyddion. Maes arall nad oedd yn boblogaidd gan rai oedd ei sêl ddiysgog o blaid gwerth cyflwyno credoau crefyddau eraill, yn arbennig crefyddau’r dwyrain, i’w fyfyrwyr ac i gynulleidfa ehangach. Dangosodd fod llawer o’r gwerthoedd canolog yn gyffredin i grefyddau’r byd, ond nid oedd hyn yn ei arwain i feddwl bod modd eu huno. Wedi iddo gael ei ddyrchafu’n Athro Astudiaethau Crefyddol a Deon Diwinyddiaeth ym Mhrifysgol Dewi Sant, Llanbedr Pont Steffan, tyfodd yr Ysgol i fod yn ganolfan o bwys rhyngwladol o ran addysgu ac ymchwil ym maes crefyddau cymharol, gan ddenu myfyrwyr ac ysgolheigion o bob rhan o’r byd. 

Roedd yn awdur toreithiog yn y ddwy iaith. Ymhlith ei gyfraniadau Cymraeg roedd ei gyfrol Crefyddau’r Dwyrain (Caerdydd, 1969) ac Y Fendigaid Gân (Caerdydd, 1991) sef cyfieithiad Cymraeg o Bhagarad Gita, tesun cysegredig Hindŵaidd. Yn ddiddorol iawn, wrth gofio i’w deulu gefnu ar yr eglwys Bentecostaidd ym Mhont-iets, astudiaeth o Dafodau Tân oedd testun ei ddoethuriaeth a gyhoeddwyd yn ddiweddarach dan y teitl Tongues of the Spirit (Caerdydd, 1981).

Dyma ddiwinydd o statws rhyngwladol a gyfrannodd yn helaeth i addysg grefyddol yng Nghymru; mae’n llawn haeddu cael ei gynnwys yn Y Bywgraffiadur, a hynny ar achlysur dathlu can mlwyddiant ei eni.

Gwilym Huws

(Cyhoeddwyd yr erthygl hon gyntaf yn Dolen y Tab, sef cylchgrawn digidol wythnosol Capel y Tabernacl, Efail Isaf.)