Cristnogaeth y Pasg

“Dwi’n hoffi’ch Crist chi”, meddai Mahatma Gandhi unwaith, “ond dwi ddim yn hoffi’ch Cristnogion”.

Daeth y sylw hwnnw i’m meddwl wrth ddarllen Trydariad Jacob Rees-Mogg ar Sul y Pasg yn ein hatgoffa fod Crist wedi atgyfodi, gan ychwanegu ‘Alleluia’, wrth gwrs. Gandhi ddwedodd hefyd, pan ofynnwyd iddo beth oedd o’n meddwl o ddemocratiaeth Brydeinig, “Ie, byddai’n syniad da”. Ond diolch byth bod Archesgob Caergaint yn ddigon o Gristion, ac yn ddigon dewr,  i gondemnio cynllun hurt y Llywodraeth Dorïaidd i anfon ffoaduriaid i Rwanda i’w ‘prosesu’ fel un sy’n ‘groes i natur Duw’.

Mae condemnio arweinwyr Cristnogol am ddatgan barn ar faterion gwleidyddol yn codi ei ben yn gyson. Ond diddorol yn yr achosion cyfredol hyn yw nodi nad yw’r rhai sy’n gwrthwynebu hawl yr Archesgob i ddatgan barn ar faterion gwleidyddol yn gweld unrhyw fai ar Rees-Mogg am ddatgan barn ar faterion crefyddol. Y ffaith amdani yw ein bod wedi cyrraedd lle peryglus iawn yn ein bywyd cyhoeddus yng ngwledydd Prydain; ac mae nifer cynyddol ohonom yn credu fod y ddadl dros annibyniaeth i Gymru a’r Alban a thros Iwerddon Unedig yn cryfhau’n feunyddiol wrth i ddiwylliant llygredig Llywodraeth Llundain a’r Wasg asgell-dde fynd yn rhemp.

Meddyliwn am y peth am funud. Y Prif Weinidog yn creu cyfreithiau i wahardd pobol rhag ymweld â’i gilydd – hyd yn oed os yw perthynas agos ar wely angau – yn mynd i bartïon ym mhrif swyddfa’r Llywodraeth, yn gwadu ei fod wedi torri unrhyw reolau, yn gwadu nad oedd yna bartïon o gwbl, yn cydnabod (wedi i dystiolaeth ddod i’r amlwg) ei fod yn bresennol, ond nad oedd yn ymwybodol fod parti yn groes i’r rheolau, ac yn rhyw led-ymddiheuro wedi i’r heddlu ei ddirwyo. Yn y cyfamser, gan fod unben o Rwsia wedi penderfynu chwalu gwlad arall gan achosi miloedd o farwolaethau a dinistr di-ben-draw, wele’r Prif Weinidog dan sylw yn defnyddio’r rhyfel fel ffordd i dynnu’r sylw oddi wrth ei gelwyddau a’i dor-cyfraith ei hun. Pa fath o arweiniad yw hyn?

I ni Gristnogion, dyw’r ffaith fod rhywun fel Boris Johnson yn galw’i hyn yn Gristion ddim yn rheswm dros anwybyddu ei ffaeleddau dybryd. Yn wir, ein dyletswydd ni yw tynnu sylw at ei ffaeleddau a chyhoeddi’n groch nad yw ymddygiad o’r fath yn deilwng o arweinydd gwladwriaeth; ac ymhellach na hynny bod y tanseilio presennol ar safonau bywyd cyhoeddus yn fygythiad gwirioneddol i’n democratiaeth.

Roedd y Rhufeiniaid a reolai yng nghyfnod Iesu yn bobl athrylithgar. Ond roedd eu grym a’u cyfoeth wedi eu llygru; ac roedd eu hymerodraeth yn rhwym o ddadfeilio, fel pob ymerodraeth ddaearol yn ei thro. Serch hynny, ymhlith y Rhufeiniaid roedd rhai canwriaid a sylweddolodd fawredd yr Iesu. Roedd un ohonyn nhw wrth droed y Groes ar y Pasg tyngedfennol hwnnw – yr un a ddywedodd, “Yn wir, Mab Duw oedd y dyn hwn”. Diolchwn ninnau am yr unigolion hynny, megis Justin Welby, sy’n barod i sefyll a dinoethi gweithredoedd gwrth-Gristnogol Llywodraeth lwgr Boris Johnson.

Hedfan i mewn i’r gwynt

Mae’n siŵr bod yr “Ail Eseia” wedi ymweld â rhyw fferm ar ddiwrnod cneifio, ac wedi rhyfeddu fel y byddai “dafad yn ddistaw yn llaw’r cneifiwr” (53.7). Mae’r darlun yn hollol gywir ac yn fyw i mi. Ond rwy’n cofio meddwl unwaith na allai’r awdur hwnnw fod wedi cael ei fagu ar fferm, neu ni fuasai wedi dweud “Nyni oll a grwydrasom fel defaid: troesom bawb i’w ffordd ei hun” (53.6). Petai erioed wedi gorfod trafod y creaduriaid hynny fe fyddai wedi dysgu drwy brofiad chwerw nad crwydro i’w ffordd ei hun a wna dafad, ond mynd ar gyfeiliorn drwy ddilyn rhyw ddafad fentrus o arloesol. Honno fyddai wedi gweld y bwlch bach yn y clawdd ac wedi ffroeni ei ffordd drwodd, a’r lleill i gyd yn dilyn. Felly nid un ddafad golledig a gaech chi ond praidd colledig wedi gadael eu cynefin. Peth anarferol iawn yw dafad golledig.

Yn ystod y Pandemig hwn fe welwyd ambell ddafad od yn mynnu hau celwyddau yn erbyn brechu nes creu amheuaeth ym meddyliau defaid eraill, a’r rheini yn rhy barod i’w dilyn. Cofiwch, mae’n rhaid i mi gyfaddef fod gennyf barch at yr anghydffurfiwr: y meddwl unigolyddol hwnnw sy’n mynnu aredig ei gŵys ei hun. Bellach rwy’n fwy parod i weld nad hwnnw efallai sy’n iawn bob tro. Hwyrach i Donald Trump, o ddifyr goffadwriaeth, faglu i mewn i’r gwirionedd pan gawliodd, mewn araith yn Philadelphia, rhwng “herd immunity” a “herd instinct”. Fe all greddf yr haid, yn ogystal ag imiwnedd yr haid, fod weithiau yn fuddiol iawn.

Y mae gan rai ifanc yn ein teulu ni ddiddordeb mewn seiclo, a pheri i ryw greadur disymud fel fi ddysgu rhywbeth am y gamp. Pan fyddant yn cystadlu mewn tȋm byddant yn trefnu fod pob aelod am ryw hyd yn mynd ar y blaen i dorri drwy rym y gwynt, gan arbed egni gweddill y tȋm. Bydd hynny’n golygu gwell cyfle i’r tȋm cyfan wedyn groesi’r llinell derfyn ar y blaen, ac ennill y ras. Fe welsom o hydref i hydref heidiau o adar yn hedfan gan drefnu eu hunain yn yr un modd, a greddf yr haid yn sicrhau y bydd hyd yn oed y gwannaf yn cyrraedd gwlad yr addewid.

Beth fydd pawb a derbyniodd frechlyn ac a wisgodd fasg yn ei wneud ond cymryd rhan o’r baich er mwyn y tȋm. Beth a wna pob gweithiwr iechyd, a gweithwyr mewn cartrefi gofal, ond cymryd eu tro i gysgodi’r bregus. A dyna bwrpas eglwys: modd i ni oll yn ein tro i hedfan i ddannedd y gwynt er mwyn eraill.

Unwaith yn rhagor, mae gennym oedfa i’w hargymell i chi allan o storfa archif y cyfnod clo, a braf yw cael ei dwyn i’ch sylw ar gyfer y Sul.

Penderfyniad pwyllgor Cristnogaeth 21 oedd argymell oedfa wythnosol i’n dilynwyr drwy gydol  mis Awst, o blith rhai a ddosbarthwyd yn ddigidol dros y deunaw mis diwethaf. O safbwynt y dewis ymarferol o ddegau o wasanaethau ledled Cymru, penderfynwyd cyfyngu y tro hwn i ardal Caerdydd, ac rydym yn ddiolchgar am ganiatâd i gynnig yr addoli i gylch ehangach drwy Cristnogaeth 21.

Cafodd y fideo hwn a argymhellir heddiw ei rannu gyntaf ar Awst 1af eleni, a medrwch ei weld drwy glicio ar y ddolen hon: https://www.youtube.com/watch?v=OgvWTO81Nx4

Pob bendith

www.cristnogaeth21.cymru

Galw yn Undeb Rhithiol yr Annibynwyr

Mae’r Tyst yn symud ymlaen gyda hyder ar ôl dewis peidio ymuno â’r Bedyddwyr a’r Presbyteriaid i greu un papur cyd-enwadol. Ond cam yn ôl fu’r cyfan. Rhaid i’r enwadau symud gyda’i gilydd. Y perygl yw gwneud yr Annibynwyr yn fwy annibynnol. Ond mae partneriaethau o fewn CWM yn bwysig i’r Annibynwyr. (Teulu o 33 o eglwysi byd-eang, cyd-enwadol yw CWM, sydd wedi ymrwymo i rannu adnoddau ac i fod yn ddisgyblion radical i Iesu yn eu cymuned a’u gwlad.) Yng Nghymru, mae’r Annibynwyr a’r Presbyteriaid yn bartneriaid o fewn CWM, yn ogystal â’r URC (United Reformed Church) sy’n enwad Saesneg.

Gwych o beth felly oedd iddynt wahodd i’r Undeb y Parchedig Lydia Neshanngwe fel Llywydd newydd CWM. Mae hi hefyd yn Llywydd ar eglwysi UPCSA (Eglwysi Presbyteriadd sy’n uno yn Ne Affrica.) Fel y bu Affrica yn y gorffennol yn faes cenhadol i enwadau Cymru ac Ewrop, felly y mae arweinwyr newydd eglwysi Affrica yn edrych arnom ni gyda diolch a chydymdeimlad. Trafod ymwneud Duw â’i bobl wnaeth Lydia gyda geiriau cyffredin ein cyfnod. Mae Duw, meddai, yn ymwneud â’i bobl mewn cyfnodau gwahanol, sef Construction, Deconstruction a Reconstrucion. Neu, gyfnodau Casglu, Gwasgaru ac Ailgasglu. Yr ydym ni, meddai eto, yn y cyfnod anoddaf, sef cyfnod y gwasgaru, a rhai o nodweddion y cyfnod hwn yw wynebu cwestiynau anodd, angen dad-ddysgu, tocio, gollwng gafael, dod i ben. Er bod enwadau yn parhau i feddwl (er yn dweud yn wahanol) mai nhw sy’n rheoli eu dyfodol, nid yw hynny’n wir.

Fe ddywedodd Lydia Neshanngwe lawer mwy. Ond roedd y neges yn gyfoes o glir, er nad yn newydd – rhaid i unigolion, enwadau ac eglwysi ganiatáu i rai pethau ddod i ben (gw. gwreiddiau’r neges yn Ioan 12.24).

Lydia Neshangwe

Dyna yw symud ymlaen i’r ‘cyfnod casglu ynghyd’. Diolch am lais ifanc, llawen a gobeithiol yr eglwys fyd-eang. A diolch i’r Annibynwyr am ei gwahodd.

Mae’r eglwys Bresbyteraidd a’r Annibynwyr wedi derbyn a rhoi llawer drwy CWM a hynny wedi arwain at lawer o gydweithio. Ond mae gweledigaeth CWM yn fwy na chydweithio. Mae’n golygu bod ei bobl, yn nyddiau’r gwasgaru , yn edrych ar yr hyn mae Duw am i ni fod, sef disgyblion radical i Iesu yn ein cymunedau ac yn ein gwlad. Mae hynny’n golygu rhannu yn llawn a chynllunio yn llawn, ar gyfer eu cenhadaeth  – ac un genhadaeth yw honno. Mae hynny’n fwy sylfaenol  na chydweithio. Yn ôl Lydia nid oes lle yn y Deyrnas ‘i’n agenda ni’ oherwydd mae byw yn y ‘gwasgaru’ yn dweud yn glir nad yw’r  agenda na’r strwythur wedi llwyddo ers blynyddoedd erbyn hyn i’r Annibynwyr, Bedyddwyr na Phresbyteriaid.

Ar wefan CWM mae Dyfrig Rees, Ysgrifennydd Cyffredinol yr Annibynwyr yn  cael ei ddyfynnu wrth iddo sôn am ddylanwad Cofid ar yr eglwysi. Ond mae i’w eiriau arwyddocâd lawer ehangach: ‘Pan oedd Annibynia (’Congregationalism’ yw ei air)  yn mynd yn gryf  tua chanol yr ugeinfed ganrif, roedd fframwaith eglwysig (‘church-centred framework)’ wedi gweithio i genedlaethau lawer… ond mae’r pandemig wedi caniatáu i lawer o gynulleidfaoedd sydd wedi blino ac yn rhwystredig gyda’r fframwaith hon… i ofyn, ’Beth ac i ble nesaf?’

Lliwiau’r enfys?

Ydach chi wedi gwirioni efo pêl-droed yn ystod yr wythnosau diwethaf? Roeddwn i mor falch o fod yn Gymro oedd yn byw yn yr Almaen pan drechodd Lloegr fy ‘nghenedl gartref’ newydd!  Tybed beth wnaethoch chi o benderfyniad UEFA i beidio â chaniatáu i’r stadiwm pêl-droed yn Munich gael ei goleuo yn lliwiau’r enfys ar y diwrnod yr oedd Hwngari yn chwarae’r Almaen?  A pham wnaeth cannoedd o wylwyr o’r Almaen chwifio baneri enfys yn ystod y gêm?  Ac ar nodyn gwleidyddol amlwg, a ydach chi wedi clywed bod Prif Weinidog yr Iseldiroedd, Mark Rutte, wedi dweud na ddylai Hwngari fod yn yr Undeb Ewropeaidd mwyach?

Pêl-droed… Fflagiau enfys… Gwleidyddiaeth ryngwladol. Mae’n fyd cymhleth.  Mae Hwngari newydd gyflwyno cyfraith newydd a fydd yn gwahardd ‘portreadu neu hyrwyddo cyfunrhywiaeth’ ymhlith pobl ifanc dan 18 oed.  Dywedodd Mr Orban, Prif Weinidog Hwngari, wrth ohebwyr fod y gyfraith hon wedi’i chyflwyno i amddiffyn plant, ac i amddiffyn hawliau rhieni rhag i’w plant cael eu llygru.  Bydd y ddeddfwriaeth yn effeithio’n uniongyrchol ar addysg rhyw a pherthnasoedd mewn ysgolion, yn cyflwyno sensoriaeth ar rywfaint o lenyddiaeth mewn llyfrgelloedd ysgolion, ac yn cael effaith na wyddom amdano eto ar ddynion a menywod ifanc sydd, yn ystod eu harddegau, yn ceisio dod i ddeall eu rhywioldeb.

Rwy’n ddigon hen i gofio deddfwriaeth debyg a gyflwynwyd gan lywodraeth Margaret Thatcher yn 1988.  Fe’i gelwid yn Gymal 28, a dyfarnai na allai llywodraeth leol ‘hyrwyddo cyfunrhywiaeth na chyhoeddi deunydd yn fwriadol gyda’r bwriad o hyrwyddo cyfunrhywiaeth’ na ‘hyrwyddo’r addysgu, mewn unrhyw ysgol a gynhelir, o dderbyn cyfunrhywiaeth fel perthynas deuluol honedig’.  Dim ond yn 2003 y diddymwyd y ddeddfwriaeth hon yng Nghymru a Lloegr.  Ledled Cymru mae lesbiaid a dynion hoyw a oedd yn blant a phobl ifanc yn ystod y pymtheg mlynedd hyn yn tystio i’r ffaith bod eu dealltwriaeth ohonynt eu hunain wedi’i lesteirio’n ddifrifol gan sensoriaeth o’r fath mewn addysg. 

Ac felly, rwy’n cael fy nhynnu eto i fyfyrio ar eiriau Paul yn Galatiaid 3:28.  Nid oes nac Iddew na Groegwr, nid oes na chaeth na rhydd, nid oes na gwryw na benyw: canys chwi oll un ydych yng Nghrist Iesu.  Mae’n rhaid bod y tri phâr hyn wedi bod yn berthnasol iawn yng nghymdeithas y ganrif gyntaf yr oedd Paul yn mynd i’r afael â hi, ac mae’n ymddangos bod hyn yn adleisio cytgord cyfoes am gydraddoldeb dynol gan arwain llawer o Gristnogion blaengar i ychwanegu parau eraill: ‘ddim yn hoyw nac yn strét,’ ‘ddim yn abl nac yn anabl,’ a ‘ddim yn ddu na gwyn.’

Dwi’n un sy’n weddol gaeth i’r cyfryngau cymdeithasol ac yn ddiweddar bu i un sy’n ffrind i mi ers hanner can mlynedd ac sy’n weinidog yn yr Eglwys Fethodistaidd, ymateb i sylw homoffobig am y ‘dylanwad negyddol’ y gallai oedolion hoyw ei gael ar blant a phobl ifanc gyda’r sylw:  ‘Dydyn ni ddim eisiau i’ch plant heterorywiol fod yn hoyw.  Rydyn ni eisiau i’ch plant hoyw oroesi.’

Efallai nad yw Mr Orban wedi meddwl am anawsterau plant a phobl ifanc yn eu harddegau wrth iddynt geisio dod i ddeall eu hunain fel bodau rhywiol.  Neu efallai ei fod yn ddifater ynglŷn â goroesiad pobl ifanc hoyw Hwngari.

Ond wrth gwrs – does dim lle i wleidyddiaeth mewn pêl droed!