DIWEDD Y BYD?

Eleni, traddodwyd Darlith Goffa Gethin Abraham-Williams ar Zoom gan y  Parchedig Gethin Rhys, Swyddog Polisi Cytûn.  Mae Gethin yn gyfrannwr cyson i wefan Cristnogaeth 21, ac yn un o awduron rheolaidd yr e-fwletin wythnosol.

Mae’n bleser gennym gael cynnwys dolen ar dudalennau Agora i fynd â chi’n syth at y ddarlith ei hun, a addaswyd ar gyfer ei chyhoeddi ym mis Mehefin. Diolchwn i Gethin ac i Cytûn am yr hawl i’w chynnwys yma.

Cliciwch YMA

Gwaddol Caethwasiaeth

Nid un hanes yw hanes y Fasnach Caethion Trawsiwerydd (The Transatlantic Slave Trade). Mae’n wead cymhleth o straeon a hanesion sy’n creu un darlun brawychus o’r uffern y mae dynoliaeth yn gallu ei greu. Parhaodd y fasnach o 1440 hyd 1888; cipiwyd rhwng 10 a 12 miliwn o blant, gwragedd a dynion o Affrica i weithio fel caethion yn y gorllewin. Dyma un stori, wedi ei chofnodi yn fanwl gan Thomas Phillips, Aberhonddu:

Ym mis Medi 1693 hwyliodd y llong Hannibal allan o Gravesend, ar yr afon Tafwys, a throi tua gorllewin Affrica. Ei chapten oedd Thomas Philips, o Aberhonddu. Prynwyd y llong ac ariannwyd y fordaith yn bennaf gan Jeffrey Jeffreys, brodor o Llywel, Sir Frycheiniog.

Roedd Jeffreys wedi ei sefydlu ei hun yn Llundain yn fasnachwr dylanwadol ac eithriadol o gyfoethog ac yn un o gyfarwyddwyr y Royal African Company. Roedd y llong wedi ei llogi gan y cwmni ar gyfer ‘a trading voyage to Guiney, for elephants teeth, gold and Negro slaves,’.

 

Roedd cargo’r llong yn cynnwys yr hyn oedd ei angen i brynu caethion –  barrau haearn a “Welsh plains” (gwlân o Gymru a ddefnyddiwyd i wisgo caethion). Ar yr 21 o Fai 1694, deg mis wedi gadael Lloegr, cyrhaeddodd yr Hannibal y Gold Coast, Ghana heddiw, a dechreuodd Thomas Phillips brynu caethion. Cymerodd dros ddau fis i brynu 702 o bobl, llosgi nod prif lythyren y llong ar eu cyrff a’u llwytho i grombil y llong. Cymerodd fis arall i lwytho bwyd, dŵr yfed a phopeth arall oedd ei angen ar gyfer y daith ar draws yr Iwerydd. Ar y 25 o Awst trodd y llong tua’r gorllewin a dechrau’r daith hunllefus i ynys Barbados.

Erbyn cyrraedd Barbados roedd 320 o’r caethion wedi marw o ganlyniad i heintiau, camdriniaeth ac amodau creulon eu caethiwed. Roedd y dyn o Aberhonddu wedi bod yn gyfrifol am un o’r troseddau gwaethaf yn hanes cywilyddus y fasnach caethion. Wrth gwrs, yr hyn oedd yn bwysig i’r Royal African Company oedd bod gwerth y rhai a fu farw yn cynrychioli colled o £6,650. Hon oedd mordaith olaf Thomas Phillips, enciliodd i Aberhonddu i fyw ‘the rest of my life as easily as I can, under my hard misfortune’. Bu farw ym 1713, ugain mlynedd wedi i’r Hannibal hwylio i Affrica.

Yn 2010 gosodwyd cofeb i Thomas Phillips yn Aberhonddu. Nid yw’r gofeb yn sôn dim am ei gysylltiad â’r fasnach caethion. Pam codi cofeb iddo bron i 300 mlynedd wedi ei farw? Yn syml, am fod rhywrai’n meddwl amdano fel un o arwyr y dre. Tynnwyd y plac lawr gan berson anhysbys ryw noson yn 2020.

Mae’r gorffennol yn taflu cysgodion dros ein presennol. Am nad oes neb yn fyw heddiw wedi bod yn rhan o’r fasnach caethion trawsiwerydd nac wedi dioddef yn uniongyrchol o ‘chattel slavery’ mynna rhai nad yw ei ddylanwad i’w weld ar ein cymdeithas heddiw. I’r gwrthwyneb! Chwyddwyd cyfoeth gwledydd Ewrop a’r Unol Daleithiau, yn bennaf, trwy fasnach a’r chwyldro diwydiannol ac roedd y fasnach caethion yn hanfodol bwysig yn y twf hwnnw. Gwnaeth pob rhan o Gymru a phob un o’i diwydiannau elwa yn sgil caethwasiaeth. Crëwyd athrawiaethau a diwinyddiaeth hiliol i gyfiawnhau gwneud pobl Affrica yn gaethion; ac wrth hynny blannu gwreiddiau’r hiliaeth a’r syniad o oruchafiaeth y dyn gwyn, sy’n gwenwyno’n byd ni hyd heddiw.

Daeth masnach caethion yr Iwerydd i ben ym 1807. Gwnaed caethwasiaeth yn anghyfreithlon ym1833. Talwyd iawndal hael i berchnogion caethweision; er enghraifft cafodd George Hay Dawkins-Pennant, etifedd ystâd y Penrhyn, £13,870 am ei 764 caethwas (gwerth £11.1 miliwn heddiw). Ni chafodd y caethion yr un ddimau goch.

Sut ydym ni Gristnogion i fod i ymateb i’r cyfnod hwn yn ein hanes? Ein hanes? Ie. Rydyn ni’n barod i ymfalchïo bod Cristnogion ac eglwysi wedi bod â rhan allweddol yn yr ymgyrch i ddiddymu caethwasiaeth. A ydym yr un mor barod i gydnabod rôl Cristnogion fel masnachwyr eneidiau byw, a pherchnogion planhigfeydd lle gwnaed elw mawr a lle lladdwyd caethion drwy orweithio?

A ydym yn barod i wynebu gwaddol caethwasiaeth? A ydy gwahaniaethu ar sail lliw, hiliaeth, anghyfartaledd economaidd a grym, yr ymdeimlad o hawl cynhenid sydd gan un dosbarth dros y llall, a chymaint mwy, yn galw am edifeirwch gennym ni? Daeth Iesu er mwyn i bawb cael bywyd yn ei lawnder; beth felly sy’n rhaid i ni Gristnogion, eglwysi ac enwadau ei wneud?

Jeff Williams

---

Mae modd darllen rhagor yn y ffynonellau canlynol:

Hanes caethwasiaeth: https://www.britannica.com/topic/transatlantic-slave-trade

Llyfr Chris Evans, Slave Wales – The Welsh and Atlantic Slavery 1660-1850; University of Wales Press 2010; td 14 – 30

Hanes y Royal African Company: https://www.bl.uk/collection-items/charter-granted-to-the-company-of-royal-adventurers-of-england-relating-to-trade-in-africa-1663#

“This charter, issued by King Charles II (1630–1685) in 1663, represents the moment at which the transatlantic slave trade officially began, with royal approval, in the English (later British) Empire.”

Adroddiad am symud y plac: https://www.brecon-radnor.co.uk/article.cfm?id=112444&headline=Controversial%20plaque%20commemorating%20Brecon%27s%20links%20to%20slave%20trader%20is%20removed%20ahead%20of%20review&sectionIs=news&searchyear=2020

 

HALELIWIA AM HERESI

(Adroddiad am ddwy sgwrs ar Zoom gan John Bell, o Gymuned Iona.)

Fe welwch ein bod wedi cynnwys recordiad o’r ddwy sgwrs ar diwedd yr adroddiad isod.

Rhaid i mi gyfaddef na wyddwn yn iawn beth i’w ddisgwyl pan glywais beth fyddai testun sesiwn John Bell ar gyfer cynhadledd flynyddol Cristnogaeth 21. “Haleliwia am Heresi” meddai’r llythrennau breision a awgrymwyd ganddo, ac roedd hynny’n swnio’n bryfoclyd o feiddgar hyd yn oed i griw rhyddfrydol C21.

 

Ond buan iawn y daeth yn amlwg i ba gyfeiriad y byddai’n ein tywys wrth iddo fynd ati i ddiffinio’r gair ‘heresi.’ Wedi iddo ein hatgoffa o’r diffiniad clasurol mai barn sy’n mynd yn groes i gredo ganolog yr eglwys yw heresi, aeth ati i honni bod heresi, nid yn unig yn rhodd gan Dduw, ond ei fod hefyd yn rhywbeth y mae Duw’n chwarae rhan ganolog ynddo. Mae heresi’n hanfodol i’n dealltwriaeth ni o’r ffydd Gristnogol. Gan na allwn ni ddeall Duw yn llwyr, fe gyfyd adegau pan fydd dehongliad yr eglwys yn groes i natur y Creawdwr. Bryd hynny, bydd Duw yn sefyll yn erbyn uniongrededd, ac ar ochr heresi.

Gyda’r datganiad hwnnw fel sylfaen ragarweiniol i’w gyflwyniad, aeth John Bell ati yn ei sgwrs gyntaf i ymhelaethu ar sail ddiwinyddol a Beiblaidd. Yna, yn yr ail sgwrs, bu’n sôn am y modd mae ein hagwedd at heresi yn ein gyrru i ymgyrchu dros rai o’r pynciau llosg sy’n nodweddu ein byd ni heddiw.

Daeth ei enghraifft gyntaf o Dduw yn ochri gyda heresi o Lyfr Numeri, lle mae’r hanesyn am farwolaeth Seloffehad, a adawodd bump o ferched ar ei ôl. Gan nad oedd ganddo feibion, byddai ei holl gyfoeth yn mynd i’w frodyr yn ôl cyfraith Moses, a’r merched yn gorfod byw ar eu trugaredd hwy. Ond penderfynodd y merched ddadlau eu hachos gerbron Moses, a throdd yntau at Dduw am arweiniad. Ateb Duw oedd bod achos y merched yn gyfiawn, ac y dylid newid y gyfraith i ganiatáu i ferched etifeddu eiddo Seloffehad.  Mewn geiriau eraill, dyfarnodd Duw yn groes i’r farn uniongred, ac o blaid yr heresi. Ac mae’n werth nodi na ddigwyddodd newid tebyg yn hanes teulu brenhinol gwledydd Prydain am 3,000 o flynyddoedd wedyn, pan newidiwyd y gyfraith yn 2013 i ganiatáu i ferch fedru etifeddu’r goron.

Mae llyfrau’r Hen Destament yn frith o hanes y proffwydi oedd yn sefyll ar y cyrion yn hytrach nag yn y canol, yn cael eu ceryddu a’u gwawdio gan y rhai mewn awdurdod oedd yn gweld eu hunain fel ceidwaid uniongrededd. Soniodd John Bell am Eseia oedd yn mynnu achub cam y ddaear ac Eseciel oedd yn cystwyo eilunaddoliaeth. Cyfeiriodd at Amos oedd mor feirniadol o agwedd drahaus arweinwyr ei gymdeithas am eu bod yn dilorni’r tlodion ac yn derbyn cefnogaeth yr awdurdodau crefyddol i wneud eu bywydau’n annioddefol.

Tensiwn yn creu cyffro

Dros y cenedlaethau, mae’r tensiwn rhwng gwarchodwyr uniongrededd yn y canol, a’r lleisiau proffwydol ar y cyrion, wedi bod yn fodd i yrru crefydd yn ei flaen. Os bydd y canol yn rheoli pethau’n rhy dynn, bydd ffydd yn fferru neu’n ymgaledu. Ar y llaw arall, os bydd lleisiau’r cyrion yn cario’r dydd yn barhaus, gall hynny arwain at anhrefn ysbrydol. Gall y tensiwn rhwng y ddau begwn arwain at greadigrwydd cyffrous.

Aeth ymlaen i sôn am weinidogaeth yr Iesu fel enghraifft o’r cyrion yn herio’r canol  drwy gyflawni dibenion Duw. I’r Iesu, ystyr cyflawni’r ddeddf oedd arddangos bwriadau Duw mewn modd gweladwy.  Dyna a gawn ni yn ymwneud yr Iesu â’r Sabath, lle mae’n mynnu iachau pobl er mwyn eu rhyddhau o gaethiwed poen, gwahaniaethu ac esgymuno, a thrwy hynny’n adfer eu hurddas. Drwy gydol ei weinidogaeth, dangosodd yr Iesu ei fod yn ystyried unrhyw un sy’n gwneud ewyllys Duw yn aelod o’r gymuned ffydd.

Yr unig beth a wna ymlyniad ystyfnig y sefydliad canolog wrth uniongrededd cibddall yw cadw pobl o feddyliau cyffelyb mewn hualau caethiwus, a’u gorfodi i efelychu arferion sydd wedi hen golli eu grym a’u gwerth. Soniodd am sawl enghraifft o hynny, yn amrywio o wisgoedd eglwysig trymion a thrwchus ar gyfandiroedd poethion, i draddodiadau diystyr a ffurfiau estron ar wasanaethau yn cael eu gwthio ar gynulleidfaoedd mewn gwledydd tramor.

Herio uniongrededd

Yn ystod blynyddoedd y Chwil-lys yn Sbaen, a thrwy gyfnod yr apartheid yn Ne Affrica, gwelwyd carfanau o fewn yr eglwys yn defnyddio darnau digyswllt o’r Ysgrythur i gyfiawnhau gormesu cyd-ddyn. Meddai John Bell, “Roedd melltith apartheid wedi ei wreiddio mewn diwinyddiaeth ffug ymhell cyn dod yn realiti gwleidyddol.” Ac yna, ychwanegodd bod y rhai oedd mewn grym yn gyndyn iawn o gredu y gallai Duw siarad ym mywydau nac ar wefusau’r rhai oedd yn dioddef, a’r rhai hynny ar y cyrion. Yn y Gwledydd Cred Ewro-ganolog, dim ond mewn dogfennau hanesyddol y mae llais Duw i’w glywed.

Wrth gwrs, nid yw hyn i gyd yn profi bod y pŵer canolog wastad yn anghywir, ond mae’n dangos bod angen i’r weledigaeth ymylol a’r ddeinameg ryddhaol a berthyn i’r cyrion gael eu defnyddio i herio’r uniongrededd. Heddiw, mae John Bell yn gweld angen mawr i herio agwedd ac ieithwedd Oes Fictoria oedd yn gosod cymaint o bwyslais ar faddau pechodau ac yn portreadu’r Iesu fel person goddefol, tirion, llariaidd ac addfwyn. Y gwir amdani yw bod Iesu wedi arddangos pob emosiwn posib, gan gynnwys cariad, trugaredd, tymer ddrwg, dicter, a chydymdeimlad wrth iddo ymwneud â phob math o bobl, a llawer ohonyn nhw’n cael eu hystyried yn fodau amharchus. A’r hyn a welwn ni yw llwybr Teyrnas Dduw yn trechu ceyrydd crefydd uniongred.

Creu gweledigaeth amgen

Wrth droi at ei ail sgwrs, gofynnodd John Bell sut y medrwn ni, o’r cyrion, ail-gyfeirio ac ail-ffurfio’r dyfodol. Buan y daeth yn amlwg nad oes ganddo unrhyw ffydd yn y rhai sy’n troedio coridorau grym San Steffan i’n tywys i ddyfodol gwell. “Mae’n bwysig bod asiantaethau annibynnol, megis yr eglwys, yn cyfleu gweledigaeth amgen o’r cyrion,” meddai.

Elusengarwch yn hytrach nac ariangarwch yw hanfod y weledigaeth gyntaf yr hoffai ei lledaenu. Caredigrwydd ar draul trachwant. Ond er y byddai llawer iawn yn cytuno gyda hynny, nid pawb a fyddai’n barod i dalu’r pris. Dyw codi trethu ddim yn ennill pleidleisiau, ac felly mae’r meddylfryd presennol yn bwydo ein trachwant ac yn llyffethair i’n helusengarwch.

Treuliodd ychydig amser yn archwilio agwedd Iesu Grist tuag at arian a materoliaeth. Dadleuai na fu i’r Iesu felltithio cyfoeth personol erioed; y syniad o eilunaddoli Mamon oedd yn ei wylltio, ac roedd yr anghyfartaledd rhwng y tlawd a’r cyfoethog yn dân ar ei groen. Felly, tybed a ddylem ni, fel y gymuned ffydd, ymgyrchu dros godiad mewn trethi i’r rhai ohonom sydd wedi arbed arian yn ystod y pandemig? O gofio y gall arian gyflawni llawer o ddaioni o’i ddefnyddio’n iawn, oni ddylem ni geisio cymell diwylliant o elusengarwch a charedigrwydd? (‘Allgaredd’ –altruism– yw’r gair a ddefnyddir gan John Bell.)

Gwelsom lywodraeth Prydain yn torri’n ôl ar y cymorth ariannol i wledydd sy’n datblygu, ac mae llawer o ddatganiadau’r llywodraeth bresennol yn arddangos arwyddion o genedlaetholdeb dinistriol. Maen nhw’n cyfeirio at Brydain fel ‘grym byd-eang’ ac yn ymfalchïo ein bod yn medru trechu pawb ar y llwyfan rhyngwladol. (“Global Britain is a world-beater”.)

Yn ôl John Bell, mae’r ddau osodiad yn croesddweud ei gilydd. Mae bod yn ‘rym byd-eang’ yn golygu bod gennym gyfrifoldeb moesol i fod yn hael ac yn garedig. Mae honni ein bod yn drech nag eraill ar y llwyfan rhyngwladol yn sawru o imperialaeth gystadleuol, afiach.

Gwarchod yr amgylchedd

Mae’r ail weledigaeth sydd ei hangen yn ddirfawr o’r cyrion yn ymwneud â’r amgylchedd. Ar un wedd, mae’n syndod mai dim ond yn ddiweddar y daeth Cristnogion i bryderu am ddyfodol y blaned ac am broblemau’r amgylchedd. Dim ond yn y 1980au y dechreuodd pobl sôn am y glaw-asid, cynhesu byd-eang, mynyddoedd ia yn dadmer a bygythiad swnami. Prin oedd yr ymdriniaethau gan ddiwinyddion amlwg ar y pynciau hyn nes inni ddod at rywun fel Dietrich Bonhoeffer. Erbyn heddiw, mae angen dimensiwn gwahanol, meddai Bell, sef dimensiwn ysbrydol. Fe ddylem ni fod yn dweud rhywbeth, nid o safbwynt gwleidyddol, ond o safbwynt ffydd, fel ein bod yn symud y ddadl ymlaen ac yn gwella ein dealltwriaeth o’r ddaear. 

Aeth ymlaen i gynnig tri pheth a allai gyflawni hynny: Yn gyntaf, roedd am ein hatgoffa bod y ddaear yn hen ffrind i Dduw, ymhell cyn i ddynoliaeth fodoli. Yn ail, mae Duw’n amlwg yn ymfalchïo mewn bydysawd llawn amrywiaeth. Yn drydydd, mae lles y ddynoliaeth yn llwyr ddibynnol ar y modd y byddwn yn trin y ddaear a osodwyd i’n gofal.

Gwersi Brwydr Roineabhal

Aeth ymlaen i fanylu am yr hyn ddigwyddodd ar Ynys Harris pan geisiodd cwmni rhyngwladol gael caniatâd cynllunio yn 1991 i dyllu chwarel anferth ar fynydd Roineabhal yn ardal Lingearabhagh. Hon fyddai’r chwarel fwyaf yn Ewrop, a’r bwriad oedd cloddio dros gyfnod o 60 mlynedd nes difodi’r mynydd yn llwyr. Cafwyd dau ymchwiliad cyhoeddus nes i’r cwmni dynnu’r cais yn ôl yn 2004. Soniodd yn benodol am ddau berson a fu’n rhoi tystiolaeth i’r Ymchwiliad. Y naill oedd Sulian Stone Eagle Herney, pennaeth llwyth y  Mi’Kmaq yng Nghanada, gŵr oedd yn awyddus i gyflwyno’i wrthwynebiad am na allai wynebu ei wyrion pe bai mynydd arall yn cael ei ddinistrio er mwyn elw, fel oedd eisoes yn digwydd yn Nova Scotia. Y llall oedd yr Athro Donald McCleod o Goleg Eglwys Rydd yr Alban, a ddadleuodd ar sail ddiwinyddol yn erbyn y datblygiad.

Wedi blynyddoedd o frwydro, llwyddodd trigolion Harris a gwahanol fudiadau cadwriaethol i dorri crib y cwmni ac ennill eu hachos yn erbyn rhesymeg uniongred y cyfalafwyr rhyngwladol. Roedd hon yn foment o falchder i’r ffydd Gristnogol a dystiodd bod Duw a’r Beibl ar gael i’r byd i gyd, a bod y goleuni’n drech na’r tywyllwch a’r gwirionedd yn drech na chelwydd.  

Yn awr ac yn y man, mae’n werth inni arddel safbwynt a allai gael ei weld fel safiad hereticaidd yn erbyn uniongrededd. Drwy wneud hynny, mae’n bosibl ein bod yn amlygu cyflawniad y gyfraith ac yn cyd-sefyll gyda’r gwir broffwydi a’r efengyl.

Emlyn Davies

Sgws gyntaf John Bell:

 

Ail Sgwrs John Bell:

Pabell Heddwch Eisteddfod Ryngwladol Llangollen

Fel y bydd darllenwyr AGORA’n gwybod yn siŵr, cynhaliwyd yr Eisteddfod Ryngwladol gyntaf ym mis Mehefin 1947 yn Llangollen. Roedd hi’n union wedi’r ail ryfel byd ac roedd gan y trefnyddion arloesol un nod syml ond uchelgeisiol: creu heddwch a harmoni.

Drwy ddod â phobl o bob cwr o’r byd at ei gilydd i gydganu, roedden nhw’n argyhoeddedig y gellid cyflawni cyfeillgarwch rhyngwladol a chyd-ddealltwriaeth. Anfonwyd gwahoddiad agored at gorau’r byd yn datgan:

 ‘Yn oes y bom atom a’r roced, sy’n anwybyddu ffiniau cenedlaethol yn eu gallu i chwalu a lladd, cred Llangollen bod heddwch yn mynnu eofndra sydd gryfed â’r hyn a welir yn nydd rhyfel.’

A daeth y cantorion.

Daethon nhw o wledydd a oedd wedi disgrifio ei gilydd fel ‘gelynion’ gwta flwyddyn neu ddwy’n gynharach; a thros y degawdau mae miloedd wedi dod o fwy na chant o wledydd i rannu llwyfan yr Eisteddfod.

A hithau’n 74 mlwydd oed eleni, mae neges sylfaenol Eisteddfod Llangollen am Heddwch a Harmoni yn ymddangos bron yn bwysicach nag erioed. Er gwaetha’r pandemig a’r cyfyngiadau teithio sydd wedi dod yn ei sgil, dyma fynd ati o’r newydd yn ysbryd Llangollen, ysbryd sy’n gwybod nad breuddwyd gwrach yw gobaith ond yn hytrach gweithred ymarferol, i wahodd pobl ledled y byd i gymryd rhan.

O ran yr elfen gelfyddydol, mae cynlluniau cyffrous i addurno Pont Llangollen a’i gweddnewid yn Bont Tangnefedd. Yna, mae Catrin Finch yn arwain criw mawr mewn perfformiad rhythmic cynhyrfus ac yn ogystal â hynny, mae corau a fyddai fel arfer yn cystadlu â’i gilydd wedi dod ynghyd i ganu premiere byd o waith corawl ‘Tangnefedd’ – y gerddoriaeth gan Paul Mealor a Mari Pritchard wrthi’n ddyfal yn trefnu’r cyfan.

Ond ar ganol y maes rhithiol mae un babell – un pafiliwn – i’w gweld: Tent Tangnefedd, ac yn honno, ar hyd yr wythnos mae rhaglen amrywiol o ddigwyddiadau:

Bydd trafodaeth ar Beth yw Academi Heddwch – gyda chyfeillion o sefydliadau yn yr Aland, Gogledd pellaf Ewrop, ac yn Fflandrys.

Bydd Noson Cymru’n Cofio Sebrenica wedyn nos Fawrth – gydag Elivr Solak, gitarydd a oroesodd y gyflafan.

Traddodir Y Ddarlith Heddwch gan neb llai na Begoña Lasagabaster o’r Cenhedloedd Unedig ac yn dilyn honno, cynhelir Panel y Tangnefeddwyr a fydd yn trafod creu heddwch mewn cyflafan, gyda’r Athro Berit Blieseman de Guevara a’r Dr Jenny Mathers Prifysgol Aberystwyth a Jane Harries, Ysgolion Heddwch Cymru gyda Jill Evans, Cadeirydd CND Cymru

Ar gyfer y bobl ifanc yn benodol wedyn bydd Seremoni Gwobrau Heddychwyr Ifanc Cymru a Chyfnewidfeydd Diwylliant.

Noson agoriadol y Babell oedd digwyddiad ar y cyd rhwng Academi Heddwch Cymru, Eisteddfod Gerddorol Ryngwladol Llangollen, Pen Cymru, Pen Gwlad y Basg a’r Gyfnewidfa Lên lle’r oedd beirdd o Gymru a Gwlad y Basg yn darllen Cerddi Heddwch. Bydd recordiad o hwnnw ar gael maes o law.

Byddai Academi Heddwch Cymru yn falch dros ben o’ch cwmni chi! Mae’r cyfan yn rhad ac am ddim. Gallwch gynnau’r ZOOM a, gyda phaned neu frechdan, gallwch wrando ar drafodaethau gan gyfranwyr o Gymru a thu hwnt. Croeso cynnes i chi gyd.

<https://www.eventbrite.co.uk/o/academi-heddwch-cymru-33667861775?fbclid=IwAR0VAudDiYzatbqRi6XiGwdL3Hfdtr9MG9aHaHuQRTmEKrnS7cMX6LUmu-I>

 

 Nid gwyddoniaeth yw Genesis, Penodau 1 a 2

Mae’n anhygoel, yn fy meddwl i, fod rhai pobl yn mynnu dehongli’r ddwy stori am y Creu ar ddechrau llyfr Genesis fel adroddiad gwyddonol am ddechreuadau’r byd a bywyd ar ein planed. Mae nifer o Gristnogion hyd yn oed yn ein hoes wyddonol ni yn dewis dehongli’r Beibl yn llythrennol.

Dwi’n hoff iawn o ddarllen y penodau hyfryd hyn yn Genesis ac yn gwerthfawrogi’r neges hollbwysig sydd ynddynt. Dwi’n credu bod awduron y ddau adroddiad barddonol hyn yn ymdrechu’n ddidwyll i ddatgan yn eu hoes a’u hamser eu hunain mai Duw yw’r Alffa – yr UN a ddewisodd fod bywyd yn ei amrywiaeth rhyfeddol yn preswylio ar y ddaear.

Dwi’n methu’n lân â deall sut mae llythrenolwyr sy’n mynnu dehongli’r ddwy bennod hyn yn wyddonol yn esbonio’r gwahaniaethau dryslyd rhwng Penodau 1 a 2. Nid yw’r awdur neu’r ddau awdur yn cytuno ar drefn ddyddiol yn eu datganiad:

Genesis 1 – dywedir bod Duw wedi creu creaduriaid byw yn y dyfroedd ac adar ar y pumed dydd ond nid yw dyn yn cael ei greu tan y chweched dydd.

Genesis 2 – rhoddir blaenoriaeth i greu dyn (Adda) cyn creu’r anifeiliaid ac yna dywedir bod Duw wedi creu cymar i Adda ar ôl creu’r anifeiliaid trwy gymryd asen a chnawd o gorff Adda.

Sut yn y byd mawr y gellir dehongli hyn yn llythrennol ac yn wyddonol? Pa un sydd yn gywir?

Dryswch arall i’r llythrenolwyr y mae angen iddynt ei esbonio yw’r disgrifiad yn Genesis, Pennod 1, fod goleuni wedi ei greu ar y dydd cyntaf, ond doedd dim haul ar gael tan y pedwerydd dydd. Os yw’r llythrenolwyr yn dal i gadw at ddehongliad llythrennol a gwyddonol o Genesis, Pennod 1, sut mae esbonio beth oedd ffynhonnell y goleuni ar y dydd cyntaf gan nad oedd yr haul wedi ei greu am dridiau arall? Gwyddom mai’r haul yw tarddiad y goleuni sydd yn goleuo a gwresogi ein planed.

Ni ddylai’r llythrenolwyr barhau i gamddefnyddio barddoniaeth penodau cyntaf Genesis yn ein hoes wyddonol sy’n llawer mwy goleuedig na’r hyn oedd yn ddealladwy filoedd o flynyddoedd yn ôl, mewn oes gyn-wyddonol.

Yn bersonol, dwi’n cydnabod ac yn parchu prif neges Genesis sy’n ein cymell i gydnabod pwy orchmynnodd gychwyn y cosmos cymhleth hwn. Ni ddylem ddibrisio’r modd y mae gwyddonwyr ymroddedig (llawer ohonynt yn arddel y ffydd Gristnogol) o wahanol feysydd wedi ymchwilio’n ddyfal i gynnig dealltwriaeth lawer mwy derbyniol a rhesymegol ynghylch sut yr esblygodd bywyd o’r glec fawr filiynau o flynyddoedd yn ôl hyd ein dyddiau ni. Yr her i ni yw ceisio deall ymhellach sut daeth y byd a bywyd i fod.

Swyddogaeth gwyddoniaeth yw ceisio darganfod a dehongli sut a phryd y daeth y bydysawd i fod, tra mae Genesis yn ein cynorthwyo i sylweddoli a gwerthfawrogi pam y’n crëwyd a phwy yw’r awdur.

Ymunwn â’r Salmydd a’r gwyddonydd i ganfod gogoniant Duw yn y sêr a’r planedau: “Y mae’r nefoedd yn datgan (adrodd) gogoniant Duw, a’r ffurfafen yn mynegi gwaith ei ddwylo.” (Salm 19: 1)

Gwilym Wyn Roberts

Mae Gwilym Wyn Roberts yn enedigol o Ddolgarrog, Dyffryn Conwy. Graddiodd mewn Mathemateg a Diwinyddiaeth ym Mhrifysgol Bangor a Choleg Bala–Bangor. Bu’n weinidog cyflogedig yn Gibea, Brynaman, a Bethania, Rhosaman, am saith mlynedd. Bu hefyd yn athro Mathemateg yn ysgolion cyfun Ystalyfera, Llanhari, Rhydfelen ac yn Bennaeth yr Adran Fathemateg yn Ysgol Gyfun Cymer, Rhondda, am 20 mlynedd. Mae’n dad i ddau o fechgyn ac yn aelod yng Nghapel Minny Street, Caerdydd, ac yn arwain gwasanaethau mewn capeli eraill yn ôl y galw. Mae’n hoff iawn o bêl-droed ac yn cefnogi Abertawe, Caerdydd a Wrecsam. Ei faes ymchwil ers ymddeol yw’r berthynas rhwng Gwyddoniaeth a Christnogaeth.

Myfyrdod ar y Deyrnas gan Geraint Rees

Mae cysyniad y ‘Deyrnas’ yn allweddol i’n dealltwriaeth o genadwri Iesu Grist. Trwy’r Gwynfydau, rhoddwyd blas i ni o werthoedd a blaenoriaethau’r Deyrnas, a honno’n Deyrnas yr ‘yma a nawr’. Dros y milenia fe gafodd cynifer o ddilynwyr Crist flas arbennig ar osod y Deyrnas honno mewn bywyd tu hwnt i’r bedd. Ar yr un pryd, gyda thwf a marwolaeth ymerodraethau gwleidyddol, fe ddatblygodd rhai ohonyn nhw ddimensiwn oedd yn honni i raddau eu bod yn fynegiant gwleidyddol o deyrnas Iesu Grist, fel y gwelir yn hanes concro De America gan y Sbaenwyr, yr Ymerodraeth Brydeinig yn ei hanterth, neu hyd yn oed feddylfryd America yn y ganrif hon.  

Ar lefel arall, mae’n ddiddorol clywed pobl yn holi: ‘Sut y gallwn ni gael pobl i ddod i’r capel?’ Wrth edrych ar genadwri Crist, onid prif nod eglwys yw ehangu’r Deyrnas … i bobl fyw o’i mewn, hyd yn oed os nad ydyn nhw’n llwyr ymwybodol ohoni na’i henw?  

************

Wrth ddilyn Iesu y chwyldroadwr, fe ddown o hyd iddo mewn teyrnas yn rhywle, a’r Deyrnas honno yn llawn lliw, sawr a sain hanfod ei ddwyfoldeb, a’n dwyfoldeb ninnau.

Dyma’r Deyrnas sy’n gosod anghenion pobl eraill o flaen ein hanghenion ni ein hunain, ond pan wireddir y Deyrnas honno, bydd eraill wedi mwy na gofalu am ein hangenion ninnau … ac wedi ein hanwesu mewn cariad.

Dyma’r Deyrnas sydd heb rymoedd nag ysfa i dra-arglwyddiaethu dros eraill, ond sydd yn cael ei gyrru gan rym gofalu dros eraill, eu gwasanaethu a’u caru’n ddiamod.

Dyma’r Deyrnas lle na fydd casglu trysorau a statws o ddim lles i neb, a lle y bydd balchder a chenfigen yn niwsans go fawr wrth geisio dilyn y llwybr i’r Deyrnas.

Dyma’r Deyrnas sy’n rhoi diogelwch i ni i gyd, a’n nod yw tynnu pobl i fod yn ddinasyddion ohoni er mwyn eu diogelwch hwythau a’n diogelwch ninnau.

Dyma’r Deyrnas sydd heb ffiniau amlwg iddi, ond fe wyddom yn iawn pan fyddwn o’i mewn a theimlo’r oerni pan fyddwn yn cwympo’r tu allan iddi. O’i mewn mae gofal, cynhesrwydd a chynhaliaeth. Tu allan iddi mae’r ci wedi bwyta’r ci.

Dyma’r Deyrnas sydd heb sasiwn, cwrdd chwarter nac esgobaeth, ac sydd heb glywed am gyllideb nac amlenni brown.

Dyma’r Deyrnas sydd yn rhoi gwerth ar bawb, ac sy’n addo bod mwy i ddod nag a fu.

Dyma’r Deyrnas sydd yn addo iachawdwriaeth i’r dorf ac i gymdeithas gyfan tu hwnt i’r hunan, ac iachawdwriaeth i bopeth o’n cwmpas. Dyma’r Deyrnas sydd yn diogelu awyr iach, dŵr glân, bioamrywiaeth, cyfiawnder i bawb a gobaith am ddyfodol sy’n seiliedig ar gariad.

Dyma’r Deyrnas y soniodd Crist amdani, a ddatguddiwyd yn rhannol ganddo, y Deyrnas sydd yn ein calonogi … ond heb ddyfod eto. Deled y Deyrnas honno. Amen.

Myfyrdodau dyddiol Richard Rohr o’r Ganolfan Gweithredu a Myfyrio (The Center for Action and Contemplation)                   

Mae nifer o gyfeillion C21 yn cael ysbrydoliaeth cyson o fyfyrdodau a llyfrau Richard Rohr. Mae Rohr yn perthyn i urdd Gatholig, ac yn cyhoeddi munud i feddwl dyddiol sydd ar gael drwy ebost ar y ddolen hon:

Dechreuodd rannu myfyrdodau yn 1973 wedi i tua 1,200 o bobl ifanc gwrdd yn rheolaidd i wrando arno bob nos Sul mewn eglwys yn Cincinnati. Gyda datblygiad y chwaraeydd casetiau, fe ddaeth yn llais cyfarwydd i filoedd ar draws America, ac wedyn trwy waith Gŵyl Greenbelt fe ddaeth yn enw hysbys yn Ewrop hefyd.

Ar 28 Mehefin 2021, fe gyhoeddodd unwaith eto ran o’i fyfyrdod cyntaf ar gasét – sef cyflwyniad i lyfr Genesis o 1973, sy’n dilyn trywydd tebyg iawn i’r un a gyflwynir gan Gwilym Wyn Roberts yn y rhifyn hwn o Agora.

Dyma gyfieithiad o fyfyrdod Richard Rohr ar Genesis o 1973:

Efallai mai’r peth pwysicaf i’w gofio wrth ddarllen penodau cyntaf Genesis yw eu bod wedi’u hysgrifennu nid am y gorffennol ond am y presennol. Maen nhw’n ymwneud â’r anrheg barhaus – y presennol – a’r anrheg sydd gyda ni bob amser. Nid yw’n llyfr hanes nac yn gyfrif gwyddonol o’r greadigaeth. Nid yw’n adroddiad llygad-dyst o sut y dechreuodd y byd a’r hil ddynol. Yn hytrach, mae’n bortread mytholegol o’r berthynas rhwng y Creawdwr a’r greadigaeth.

Mae penodau cyntaf Genesis yn cynnwys nid un, ond dwy stori i’r creu. Nid oedd y gwahaniaethau amlwg rhwng y ddau gyfrif yn poeni’r awduron hynafol. Iddyn nhw, roedd y ddwy stori’n datgelu yr un gwirionedd ysbrydoledig: mai Duw yn unig yw’r Creawdwr, fod popeth arall sy’n bodoli yng nghreadigaeth Duw, a bod popeth y mae Duw yn ei greu yn dda.

Rydyn ni’n gweld hyn yn fwyaf eglur yn stori gynta’r creu: ar bob diwrnod o’r creu, mae Duw yn edrych ar yr hyn sydd wedi’i wneud ac yn ei alw’n dda. Ar y chweched diwrnod, mae Duw yn edrych yn ôl dros bopeth a gwblhawyd ac yn dweud, “Ydy, mae’r cyfan yn dda iawn yn wir!” Ac ar y seithfed diwrnod, mae Duw yn gorffwys.

Mae’r bardd Wendell Berry yn cyfleu sut mae e’n gweld Duw wrth iddo ymhyfrydu yn ei greadigaeth:

Time when the Maker’s radiant sight
Made radiant every thing He saw,
And every thing He saw was filled
With perfect joy and life and light.

Mewn termau diwinyddol, mae’r stori’n dweud mai gras yw pob peth, mai rhodd yw pob peth ac o Dduw y daw pob peth. Duw yw’r un sydd yn gwneud rhywbeth o ddim ac yn ei roi i ni, nid ’nôl yn nhywyllwch cyn-hanes ond yma a nawr. Duw sydd wedi ein gwneud ni yr hyn ydym ni, ac mae e’n rhoi ein hunain i ni fel rhodd, a hynny am ddim.”

Richard Rohr, Hydref 1973

 

Y Chwyldroadwr

The Revolutionary: Who was Jesus? Why does he still matter? (Gol. Tom Holland)

Yn 2020 tynnwyd ein sylw gan C21 at lyfr o bwys gan Tom Holland, sef Dominion: The Making of the Western Mind. Roedd honno’n gyfrol o ymchwil treiddgar yn crisialu panorama diwylliannol oedd yn dangos sut y bu i’r traddodiad Cristnogol wareiddio byd o greulondeb, a sut y dyrchafwyd bodau dynol a sefydlu urddas a hawliau dynol o ganlyniad i ddysgeidiaeth yr eglwys. Yn 2021 mae Tom Holland wedi mynd gam ymhellach wrth edrych ar berson Iesu Grist a’i ddylanwad. Ei honiad yw ein bod ni, 2020 o flynyddoedd wedi genedigaeth Crist, yn para i fod yn blant y chwyldro Cristnogol, a hwnnw yw’r chwyldro mwyaf trawsnewidiol, hirhoedlog a dylanwadol yn hanes y ddynoliaeth. Mae hyn yn ddweud mawr gan awdur sydd ddim yn galw ei hunan yn Gristion.

Naw traethawd cymharol gryno yw’r gyfrol – gan awduron sy’n amrywio o’r athronydd poblogaidd Julian Baggini, y darlledwr a’r nofelydd A N Wilson, ambell ddiwinydd fel Robin Gill a Rowan Williams a’r athro Mwslemaidd Tarif Khalidi. Mae pob un yn taclo Iesu Grist o’u persbectif ei hunan ac yn ceisio rhoi mewnwelediad deallus o gyfraniad unigryw ac allweddol Iesu Grist i fywyd.

Yr hyn mae pob un yn ceisio’i ateb yw: “Beth oedd yn chwyldroadol am Iesu?” Ceir atebion o onglau amrywiol iawn – sut y bu i Iesu newid ffyrdd o feddwl, sut y bu iddo chwyldroi gwleidyddiaeth, sut y bu iddo newid gêm bywyd.

Awgryma Julian Baggini mai’r hyn sy’n gwneud Iesu yn arbennig yw natur agored ei genadwri – yr hyn mae’n ei alw’n ei ‘genius of ambiguity’. Awgryma mai cyfrinach Cristnogaeth yw ei bod wedi llwyddo i fod yn ystyrlon i bob oes a phob diwylliant. Yno mae her arbennig i blant y ffydd yng Nghymru heddiw.

Cyfraniad annisgwyl i rai fyddai un gan yr arbenigwr Islamaidd Tarif Khalidi. Aiff e ar drywydd Iesu trwy lygaid ei deulu ffydd yntau. Mae’n cyfeirio at feirdd Moslemaidd diweddar sydd, yn eu dadansoddiad o’r cyflwr dynol, ar faterion o anghyfiawnder a dioddefaint, yn tynnu ar symboliaeth Gristnogol mewn themâu fel yr ymgnawdoliad, marwolaeth ac atgyfodiad. Mae awgrym yn ei waith fod Khalidi yn obeithiol am well deialog rhwng y ddau deulu ffydd mawr os gallwn ni barhau i ddwyn ein hysbrydoliaeth o’r un ffynhonnau.

Yn y bennod sy’n cloi’r llyfr, mae Rowan Williams yn cyflwyno Iesu fel sefydlydd diwinyddiaeth Gristnogol. Yn dreiddgar iawn mae’r cyn-Archesgob yn crisialu cyfraniad sylweddol Iesu fel un sy’n rhoi hunaniaeth (identity) i’w ddilynwyr. Mae’n rhoi hunaniaeth i’r gymuned Gristnogol gyfan sy’n un drawsnewidiol, a honno’n hunaniaeth sy’n agored a chroesawgar. Aiff ymlaen i awgrymu fod perthyn i’r gymuned honno yn rhoi ystyr i fywyd dynol drwy ei ffocws ar y di-rym a’r gorthrymedig. Yng nghanol holl wleidyddiaeth yr eglwys Gristnogol yn y ganrif hon, mae’n anochel fod rhywun yn cael ei brocio i ofyn jyst pa mor agored ein gwahoddiad ydym ni, ac i ba raddau ry’n ni’n ffyddlon i’r di-rym a’r gorthrymedig.  

Braf gweld ysgolheigion o bob math o draddodiad yn rhoi eu harfarniad personol o gymeriad y mae pob un ohonyn nhw’n cytuno yw’r dylanwad mwyaf ar y byd gorllewinol, ac yn un i’w gymryd o ddifri yn yr 21ain ganrif. Cyfrol ddarllenadwy ac un o bwys.