Archif Awdur: Golygydd

“Heulwen dan gymylau”

“Heulwen dan gymylau”

Datod: Profiadau unigolion o ddementia. Gol: Beti George Y Lolfa £8.99

Adolygiad gan Emlyn Davies

Ar hyn o bryd, mae Eglwys Bresbyteraidd Cymru ac Undeb yr Annibynwyr Cymraeg wrthi’n ddygn yn trefnu ymgyrchoedd i geisio creu eglwysi dementia-gyfeillgar. Mae’r Eglwys yng Nghymru gam ar y blaen yn hyn o beth, gyda chyfoeth o adnoddau eisoes ar gael. Mae’n briodol ein bod ninnau yn Agora hefyd yn rhoi sylw i’r pwnc, a hynny drwy gyfeirio at Datod, y  gyfrol ddirdynnol gan 17 o gyfranwyr gwahanol yn cwmpasu profiadau rhai yn byw gyda’r cyflwr, eu perthnasau, eu gofalwyr ac arbenigwyr  meddygol. Ar adegau mae’r ysgrifennu’n gignoeth, dro arall yn dyner a chynnes, ond bob amser yn onest a dewr ynghanol pob tristwch.

Fel y dywed Beti George yn y Rhagair, mae effaith y clefyd yn troi bywydau ben i waered, a hynny wedi ei grynhoi ganddi i un ymadrodd: “Datod ymennydd a datod cynlluniau bywyd.” Ar ben hynny, dagrau pethau yw bod yna ddiffygion difrifol yn y gwasanaeth gofal dementia, ac mae annhegwch y sefyllfa’n golygu bod yn rhaid talu am y gofal. “Dw i’n crefu am gymorth ond does neb yn gwrando,” meddai Mrs A yn ei hysgrif hi, “Mae gwir angen strwythur a chymorth ymarferol arnon ni.”  Dyna eiriau sy’n cael eu hadleisio droeon gan sawl cyfrannwr, a’r gri o’r galon sy’n britho’r tudalennau yw bod angen rhoi trefn ar y berthynas rhwng y sector iechyd a’r sector gofal. Mae’r naill gyfrannwr ar ôl y llall yn tystio i’r unigrwydd o orfod brwydro am bopeth, a hynny yn erbyn asiantaethau’r llywodraeth.

Beth felly yw gwerth cyfrol fel hon? Mae’n ddarllen digalon ar adegau, a ninnau’n cael ein sugno i mewn i’r anobaith creulon sy’n rhan o brofiadau sawl un. Ond ar y llaw arall, dyna pam ei bod mor bwysig, sef am ei bod yn tanlinellu’r annhegwch ac yn dangos y diffygion yn y ddarpariaeth a’r angen am gefnogaeth ymarferol ac ariannol.

Gwyddom i gyd beth yw realiti hyll dementia ond cawn glywed gan rai o’r arbenigwyr mwyaf blaenllaw yn y maes sy’n gwneud cyfraniad pwysig i ddysgu rhagor am y cyflwr. Mae cyfraniadau’r arbenigwyr yn drawiadol ac awdurdodol, ac mae’n galondid clywed am y gwaith ymchwil anhraethol bwysig sy’n digwydd yma yng Nghymru i wella ein dealltwriaeth a’n tywys tuag at ddarganfyddiadau pell-gyrhaeddol.

Cafodd y pandemig effaith dychrynllyd ar rai â dementia a’u teuluoedd, fel y gwelwn yn y mwyafrif o’r ysgrifau. Mae’r tynerwch a’r anwyldeb yng nghyfraniadau Efan Rhys a Ffion Heledd Fairclough yn ddigon i doddi’r galon galetaf: dau berson ifanc yn sôn am eu tad-cu, y cyn-farnwr Philip Richards, a’u straeon yn datgelu perthynas gariadus, glos, cyn profi’r hiraeth ar ôl colli cysylltiad drwy’r cyfnod clo.  Yr un oedd profiad Rhys ab Owen o golli gweld ei dad, Owen John Thomas, y cyn-aelod Cynulliad. Mae’r cyfeiriadau at y modd y collodd ei dad ei ddileit mewn ffigurau a mathemateg, a’r modd yr anghofiodd ei Gymraeg, ac yntau wedi ei dysgu a’i hyrwyddo mor angerddol, yn ofnadwy o drist. Ysgytwol oedd clywed hanes y cyfnod clo o safbwynt Jayne Evans, rheolwraig cartref gofal a ddaliodd yr aflwydd ei hun, ac a welodd farwolaethau yn y cartref.

Nid pawb sy’n suddo’n gyflym i grafangau’r dementia, fel y clywn ni gan Glenda Roberts, cyn-nyrs yn Ysbyty Bryn Beryl, a hithau’n mynd o gwmpas ysgolion i godi ymwybyddiaeth o’r cyflwr, ac wedi i chi ddarllen ei stori hudolus, mae’n werth troi at You Tube i’w gwylio gyda chriw o blant yn trafod dementia. Chwiliwch am Prosiect Anti Glenda. Sôn am falm i’r enaid!

Cyfraniad arall sy’n cyffwrdd rhywun yw’r hanes calonogol am y ddarpariaeth ardderchog yng Nghanolfan Gofal Dydd Capel Waengoleugoed, Llanelwy, lle y dylai’r weledigaeth fod yn ysgogiad i ni i gyd.

Un o gymwynasau mwyaf y gyfrol hon yw ein goleuo a’n hatgoffa o greulondeb dementia, boed hynny’n glefyd Altzheimer, math cyrff Lewy, dementia fasgwlaidd, dementia blaenarleisiol neu amrywiaeth arall. Mae’n bwysig ein bod yn clywed am brofiadau teuluoedd a gofalwyr heb gelu unrhyw beth, a diolch i Beti a’r cyfranwyr i gyd am rannu eu profiadau. Gobeithio y bydd clywed eu hanes yn ein hysgwyd i ymgyrchu ar eu rhan ac i gynnig yr adnoddau sydd ar gael o fewn ein heglwysi i’w cefnogi a’u cynnal.

Rhown y gair olaf i John Philips, sy’n adrodd am ei brofiadau yn gofalu am ei ddiweddar briod, Bethan, yr awdur a’r hanesydd:

Mae heulwen dan gymylau – a gwên
Yn gudd yn y dagrau;
Yna afiaith hen hafau
Ddaw’n ei dro i’r co’ – cyn cau.
                                                 J.P.

E-fwletin 19 Rhagfyr 2021

Y Siwrnai

Mae straeon Nadolig y Testament Newydd yn llawn siwrneiau – o Nasareth i Fethlehem, o’r dwyrain ar eu camelod, o’r mynydd gyda’r defaid i lawr i’r dre, ac i’r Aifft am loches.  Un peth sy’n arbennig, hyd yn oed heddiw, yw bod y storïau hyn wedi helpu cymaint o ddynion a menywod modern i ddechrau ar eu teithiau ysbrydol eu hunain. Un o deithiau mawr ein hoes yw’r un mae miloedd yn mynd arni yn flynyddol, o fod yn ddarllenwyr llythrennol o’u Beibl i fod yn werthfawrogwyr dyfnach o’r straeon.

Y ffeithiau moel yw nad yw sêr yn teithio ar draws yr awyr yn ddigon araf ag isel i alluogi dynion doeth, nac annoeth, i ddal i fyny â nhw; dyw angylion ddim yn torri drwy’r awyr ganol nos i ganu i fugeiliaid; ac nid yw bodau dynol yn dilyn sêr i dalu gwrogaeth i frenin newydd-anedig mewn cenedl dramor, yn enwedig pan fo’r un efengyl yn dweud wrthym fod Iesu’n fab i saer coed.

Ni fyddai unrhyw unben go iawn, gan gynnwys y Brenin Herod, yn disgwyl i dramorwyr sy’n pasio’i balas i ddod yn ffynhonnell ei gyfrin-wybodaeth. Nid yw gwyryf yn esgor ar fabi ac eithrio mewn mytholeg – ac roedd llawer o enghreifftiau o hynny ym myd Môr y Canoldir. Nid yw ymerawdwyr yn gorchymyn i bobl ddychwelyd i’w cartref hynafol ar gyfer cofrestru ar gyfer trethi.

Roedd mil o flynyddoedd rhwng y Brenin Dafydd a Joseff tad Iesu, neu tua 50 cenhedlaeth. Roedd gan Dafydd nifer o wragedd a phartneriaid eraill. Mewn 50 cenhedlaeth, byddai disgynyddion Dafydd yn rhifo yn y miliynau. Petai nhw i gyd wedi dychwelyd i Fethlehem, fyddai ddim yn syndod i neb nad oedd lle yn y llety!

Dim ond mewn stori a ysgrifennwyd gan ddyn y gallech ddychmygu dyn yn mynd â’i bartner sy’n drwm-feichiog ar daith asyn 94 milltir o Nasareth i Fethlehem er mwyn geni’r Meseia disgwyliedig yn ninas Dafydd. Byddech chi ddim chwaith yn disgwyl i unrhyw frenin ladd yr holl fabanod gwrywaidd mewn tref fach – yn enwedig pan fyddai pawb yn y dref honno wedi gwybod yn union pa dŷ oedd yn eistedd jyst o dan y seren, ac yn gwybod pa dŷ gafodd ymweliad gan ddynion o wlad bell.

Mae symbolaeth y straeon mor fendigedig o fawr. Mae’n nhw’n clymu’n ddeheuig i broffwydoliaethau’r Hen Destament – a chlymu Iesu wrth Moses, a mawrion eraill Israel, ac yn ei gyffelybu ben i waered gyda’r Ymerawdwr ei hun. Y perygl i bobl y ganrif hon yw ein bod naill ai’n dibrisio’r storïau sydd wedi eu llythrenoli, neu’n rhoi’r gorau iddyn nhw fel straeon plentynnaidd, gan fethu eu gwerthfawrogi a gweld bod yr awduron yn defnyddio eu sgiliau aruthrol fel llenorion i danlinellu pwysigrwydd yr enedigaeth hon.

Maen nhw’n tanlinellu statws Iesu, a hynny gydag arwyddion nefolaidd – y seren yn Mathew a’r angylion yn Luc. Yn y person hwn roedden nhw’n credu bod y nefoedd a’r ddaear wedi dod at ei gilydd, Duw a dyn yn un yn awr. Mae’r Iesu hwn yn tynnu’r byd i gyd ato’i hun, byd y cenedl-ddynion o’r tu hwnt i ffiniau Israel yn y sêr-ddewiniaid, yn ogystal â bywydau caled y bugeiliaid.

Y rhain (straeon geni Iesu) yw manylion dehongliadol y mythau Cristnogol. Daeth y storïau hyn i’r ffydd Gristnogol yn unig yn y 9fed degawd. Nid oedd yr awduron cynharaf, Paul na Marc, erioed wedi clywed amdanynt – neu mae’n sicr y bydden nhw wedi sôn am eni gwyrthiol yng nghwmni angylion yn eu llenyddiaeth. Mae’n rhaid fod Ioan, yr efengyl olaf i’w hysgrifennu, wedi gwybod am y traddodiadau geni hyn, ond nid yw’n eu cynnwys ac, ar ddau achlysur, yn galw Iesu yn fab i Joseff.

O ystyried yr holl elfennau hyn, mae hi’n rhyfedd meddwl y bydd miloedd o bregethwyr yn traddodi pregethau yn yr wythnos nesaf sy’n tybio fod awduron y straeon Nadolig  yn meddwl eu bod yn ysgrifennu hanes llythrennol. Beth am i ni gyd geisio gwahanu ffantasi oddi wrth hanes y Nadolig hwn – a mwynhau’r ddau.

Y ffantasi fwyaf o’r cyfan yw’r freuddwyd am heddwch ar y ddaear ac ewyllys da ymhlith dynion a menywod, ond i’r ffantasi honno y’n gelwir i roi ein bywydau. Drwy wneud hynny byddwn yn dangos ein bod wir wedi deall bwriadau Mathew a Luc; a dangos ein bod yn ffyddlon i’r brenin yn y preseb. Byddai hynny’n ddechreuad da i’r siwrnai y soniodd Arwel Jones amdani yn ei gerdd:

Siwrnai

Onid ym oll fel y doethion gynt,

Yn chwilio am rhywbeth, ac ar ein hynt,

Yn crwydro’r byd o le i le

Yn chwilio seren ddisgleiria’r ne’,

Yn chwilio arwydd ar y daith

Sy’n dweud fod rhywbeth mwy ar waith,

Yn crwydro’r anialwch o ddydd i ddydd

Yn byw a bod ar ddim ond ffydd,

Yn chwilio stabal, Joseff a Mair,

Tywysog Tangnefedd mewn gwely o wair,

Dal i chwilio dyna yw’r nôd

Oherwydd mae rhywbeth mwy yn bod.

 

Arwel Jones

 

Iesu v Cesar

 

Iesu v. Cesar
gan Guto Prys ap Gwynfor

Pan aned Iesu, Gaius Octavius, neu Octavian (63cc–14oc) oedd ymherodr Rhufain. Llwyddodd Octavian i gael ei gydnabod fel unben yn dilyn cyfres o ryfeloedd cartref gwaedlyd, a ddilynodd llofruddiaeth ei ewythr, a’i lys-dad, Iwl Cesar, yn 44cc. Parhaodd y rhyfeloedd hyd 31cc pan drechwyd Marc Antoni a Cleopatra ym mrwydr Actium. Mabwysiadodd Octavius yr enw Cesar Awgwstus, ac yn ôl yr enw hwnnw yr adnabyddir ef hyd heddiw, dyna’r enw a ddefnyddia Luc wrth iddo sôn am eni Iesu.

PAX ROMANA

Yn dilyn y rhyfeloedd cartref hynny cafwyd cyfnod o ddwy ganrif o’r hyn a elwir yn Pax Romana, neu Heddwch Rhufeinig. Cysylltwyd yr heddwch hwn â buddugoliaeth Octavius yn y rhyfel cartref. Honnwyd taw buddugoliaeth milwrol oedd sylfaen yr heddwch. Honiad poblogaidd hyd heddiw. Wrth gwrs nid oedd yr ‘heddwch’ hwnnw’n heddwch mewn gwirionedd, llonyddwch i bendefigion Rhufain a’i thaleithiau allu cario ymlaen i gynnal eu cyfundrefn anghyfiawn a gormesol ydoedd a chyfle i’w masnachwyr a’i thir-feddianwyr wneud eu ffortiwn ar gefn y werin a’r caethweision. Ymladdwyd llu o ryfeloedd ar ffiniau’r ymerodraeth, goresgynwyd nifer o wledydd (yn cynnwys Cymru), chwalwyd mewn modd creulon iawn obeithion nifer o genhedloedd, fel yr Iddewon yn 60oc a 132oc pan ddinistriwyd Jerwsalem a’i theml a gwasgarwyd yr Iddewon (y Diaspora) ar draws y byd. Defnyddiwyd y groes er mwyn cadw’r heddwch.

Dyna’r fath o heddwch oedd y Pax Romana a ddyrchafwyd yn ei chyfnod ac a ddyrchefir hyd heddiw fel esiampl dda o fendithion yr ymerodraeth Rufeinig. Dyma’r math o heddwch y mae Jeremeia’n cyfeirio ato pan ddywed “Dim ond yn arwynebol y maent wedi iacháu briw fy mhobl, gan ddweud, ‘Heddwch! Heddwch!’ – ac nid oes heddwch.” (Jeremeia 6:14 a 8:11). A dyma’r math o heddwch yr ydym ninnau’n ei fwynhau heddiw. Llonyddwch pan mae’r drefn economaidd hynod anghyfiawn  yn cael ei hybu a’i chanmol gan y cyfoethog grymus!

CWLT YR YMHERODR

Yr oedd yr ymerodraeth Rufeinig yn un hynod iawn o grefyddol. Yr oedd duwiau o bob math ar bob llaw. Yr oedd Rhufain yn barod i oddef yr amrywiaeth yma cyhyd ag y bo’r arddelwyr  yn barod i gydnabod y prif gyltiau sef cwlt duwies Rhufain a chwlt yr ymherodr, Cesar. Yr oedd y crefyddau i gyd yn barod i wneud hynny, heblaw am yr Iddewon, er hynny  fe oddefwyd Iddewaeth oherwydd i’r arweinwyr gefnogi Iwl Cesar yn ystod y rhyfel cartref rhyngddo a Pompei. Eto i gyd nid oedd Iddewaeth yn boblogaidd o bell ffordd, a bu tensiwn rhyngddynt hyd y gwrthryfeloedd a sicrhaodd difodiant y wladwriaeth Iddewig yn 60oc a 132oc. I ganol y tensiynau hyn y ganwyd Iesu ac o ganlyniad iddynt y lladdwyd ef. Trwy ei weinidogaeth bu’n annog pobol i ddilyn ffordd tangnefedd wrth fynd i’r afael a’r tensiynau.

Augustus ( – Llun Wikipedia)

Ystyriwyd Awgwstus fel ymherodr tra effeithiol, fe, yn ôl y gred gyffredin, oedd yn gyfrifol am sicrhau’r heddwch a deyrnasai. Er hynny gŵr hynod o greulon ydoedd ac un oedd yn barod i ddyrchafu ei hunan i fod yn dduw. Dywed Mary Beard amdano yn ei chyfrol SPQR: A History of Ancient Rome, ei fod yn feistr ar y defnydd o bropaganda gan greu’r argraff ei fod yn deyrn rhadlon a chymwynasgar yn ogystal a bod yn ryfelwr effeithiol a chadarn, ond mewn gwirionedd dyn creulon a hynod o hunan–geisiol ydoedd a gipiodd rym drwy drais ac a gynhaliodd ei hun drwy drais a’r bygythiad o drais.

 

YR UN DWYFOL

Perthyn ei bropaganda i’r arfer oesol o glodfori rhyfela a’r rhyfelwyr a’u rhamanteiddio. Rhan o’r propaganda oedd y newid enw, ystyr y Lladin Awgwstus yw ‘yr un dwyfol’, yn y Roeg fe alwyd ef yn Sebastos, sef ‘yr un i’w addoli’. Gan ei fod yn fab mabwysiedig i Iwl Cesar oedd wedi ei ddyrchafu’n dduw, fe’i ystyriwyd yn ‘fab duw’ ac yn ‘dduw’ ei hun. Arysgrif mewn tref ger Sparta, Groeg, o 15 o.c. yn cyfeirio at ŵyl a gynhaliwyd  “i’r duw Cesar Awgwstus, mab duw, ein gwaredwr a’n hachubwr”. Oherwydd ei lwyddiannau milwrol galwyd ef yn Waredwr y Byd. Yn wir, ystyriwyd ef yn ymgnawdoliad o’r dwyfol, a talwyd gwrogaeth i’w genius fel i dduw.

Yn y flwyddyn 9cc lluniodd Cynghrair Dinasoedd Asia ddatganiad i ddyrchafu’r Awgwstus dwyfol – y bwriad oedd mesur amser o ddydd ei enedigaeth a dathlu nadolig ymerodrol:

Gan fod rhagluniaeth, sydd wedi trefnu’n ddwyfol ein bodolaeth, wedi cyfeirio’i hegni a’i sêl drwy ddwyn i fodolaeth y daioni perffaith yn Awgwstus, a lanwyd o fendithion ganddi er lles y ddynoliaeth, a’i osod drosom ni a’n disgynyddion fel gwaredwr – yr un a roes ddiwedd ar ryfel, ac a fydd yn trefnu heddwch, Cesar, drwy ei ymddangosiad gwellwyd ar obeithion y rhai fu’n proffwydo’r newyddion da [euaggelia – efengyl]… gan taw genedigaeth y duw hwn oedd cyfrwng dyfodiad y newyddion da a drigai ynddo… [datganwn] y bydd Medi 23ain yn ddydd calan y flwyddyn newydd”.

Sylwer ar yr eirfa a ddefnyddiwyd gan gwlt yr ymherodr i’w ddisgrifio ac i ddisgrifio’r hyn a gyflawnodd – rhagluniaeth, gwaredwr, newyddion da; sonir amdano fel gwaredwr y byd, duw a mab duw a’i fod wedi cael ei eni i roi diwedd ar ryfel a chreu heddwch. Dyma’r eirfa a ddefnyddia awduron yr Efengylau i sôn am Iesu.

Y  gwerthoedd a’r meddylfryd Rhufeinig hyn oedd yn sylfaen i’r addysg yn yr ysgolion bonedd yn Lloegr (ac ambell un yng Nghymru) a helpodd i greu’r ysfa imperialaidd a’u nodweddai; fe’i hefelychwyd gan yr ysgolion gramadeg (ac yna’r ysgolion cyfun yn yr ymdrech i efelychu’r crach). Mae hyn yn esbonio llawer am y Prif Weinidog Prydeinig sydd yn mawrygu’r hyn a elwir yn ‘Glasuron’ o hyd!

ICHTHUS

Heddwch a orfodwyd gan fygythion a thrais eithafol oedd y Pax Romana, ‘tangnefedd’ y byd syrthiedig hwn. Perffeithiwyd y dull mwyaf creulon o gael gwared ar rai a beryglai’r Pax Romana, benthyciad o Persia, sef y groes. Croeshoelio oedd y dull creulonaf, ond nid yr unig ddull o bell ffordd o ddienyddio ‘terfysgwyr’ (‘terroristiaid’ yn yr ieithoedd cyfoes). Ystyriwyd unrhyw un a fygythiai’r heddwch Rhufeinig fel terrorist a haeddai ei arteithio a’i ladd yn y modd hwn. Yr oedd yr heddwch hwn yn dra dderbyniol i’r breintiedig cyfoethog oedd yn byw bywydau o safon byw hynod o uchel. Nid oedd felly i’r werin dlawd a’r caethweision. Dibynai’r heddwch ar y lluoedd arfog a’r parodrwydd i ddefnyddio trais eithafol a mynd i ryfel: “Os am heddwch, paratowch ar gyfer rhyfel”! Meddylfryd sy’n dal yn dra phoblogaidd, ac sy’n rheoli byd-olwg y mwyafrif o’r boblogaeth o hyd. Digon teg yw datgan taw dyma ffordd y byd. “Nid fel y mae’r byd yn rhoi yr wyf i’n rhoi i chwi,” meddai Iesu pan sonia am adael i’w ddisgyblion ‘dangnefedd’.

Llun- WordPress

Dioddefodd Iesu ar Golgotha neu Galfaria o ganlyniad i ymdrech yr awdurdodau Rhufeinig i gadw’r heddwch hwn. Sylwch fel y gwnaeth yr Eglwys Fore herio’r meddylfryd imperialaidd hwn drwy ddefnyddio fel symbol yr ἸΧΘYΣ – Ichthus (Ἰησοῦς Χριστός Θεοῦ Yἱός Σωτήρ, Iesous Christos Theou Huios Soter – Iesu Grist Mab Duw Gwaredwr) y ‘pysgodyn’ sy’n datgan mai Iesu yw Mab Duw, ac efe yw’r Gwaredwr. Na, nid symbol bach sentimental neis oedd hwnnw ond datganiad heriol oedd yn deyrn-fradwraeth yng ngolwg yr awdurdodau. Heriai eu holl ffordd o feddwl a’u holl werthoedd.

Y MESEIA

Mae Mathew yn dweud yr un peth a Luc sef bod dyfodiad Iesu i’r byd yn herio’r grymus cyfoethog ac yn cyflwyno gwerthoedd hollol wahanol.

Lluniwyd storïau’r geni gan Mathew a Luc gyda’r bwriad i herio’r meddylfryd imperialaidd sy’n cael mynegiant yn y datganiadau uchod, y mawrygu a gogoneddu trais a’r cwlt imperialaidd sy’n dyrchafu pobol breintiedig uwchlaw pawb arall. Yng nghân yr angylion defnyddir teitlau ar gyfer y baban Iesu oedd yn cael eu hystyried fel ‘eiddo’ Cesar – “ganwyd i chwi heddiw yn nhref Dafydd, Waredwr, yr hwn yw’r Meseia, yr Arglwydd;” (Luc 2:11). Fel y gwelwyd uchod ‘gwaredwr’ yw un o’r teitlau mwyaf cyffredin i’w roi i Cesar, ac ‘Arglwydd’ (ym mhob diwylliant) yw’r gair a ddefnyddir i ddynodi awdurdod, statws a grym. Mae’r angylion yn datgan taw Iesu, nid Cesar, yw’r Gwaredwr a’r Arglwydd.

Perthyn ‘Meseia’ i’r disgwyliadau Iddewig. Mae Mathew yn dweud yr un peth a Luc sef bod dyfodiad Iesu i’r byd yn herio’r grymus cyfoethog ac yn cyflwyno gwerthoedd hollol wahanol. Mae Herod yn ymdrechu i gael gwared a’r hyn a ystyria fel bygythiad i’w rym a’i gyfoeth ef a’i awdurdod ef dros y genedl Iddewig. Cyfaill i Awgwstus ac un oedd yn barod iawn i ddefnyddio dulliau Rhufain o lywodraethu oedd Herod. Pwysleisia Mathew bod Herod a’i werthoedd yn elyniaethus i Iesu a’i werthoedd ef.

Yr oedd Palesteina yn rhan hynod drafferthus o’r ymerodraeth Rufeinig. Yn ystod bywyd Iesu, heblaw am gyfnod ei alltudiaeth yn yr Aifft, bu Iesu’n byw yn nhiriogaeth Herod Antipas, mab Herod Fawr sef Galilea a thiroedd eraill y tu hwnt i’r Iorddonen. Nid oedd gan Iesu unrhyw barch at hwn, galwodd ef yn gadno. Fe fu’n gyfrifol am ladd Ioan Fedyddiwr. Gyda chaniatad Rhufain ac o dan ei hawdurdod y teyrnasai ef. Yr oedd Jwdea a Samaria’n cael eu llywodraethu gan Raglaw Rhufeinig ers marwolaeth Herod Fawr, un ohonynt oedd Pontius Pilates. Yr oedd haenau uchaf y gymdeithas Iddewig, yr archoffeiriad a’r offeiriadon, yr ysgrifenyddion, y Sadwceaid a llawer o’r Phariseaid yn cydweithredu â’r Rhufeiniaid, ac yn ymelwa o’r Pax Romana. Yr oeddent yn rhan o’r gyfundrefn ormesol. Nhw oedd perchnogion y tiroedd yn Galilea, ond yr oeddent yn byw yn y ddinas, yn bennaf yn Jerwsalem, ac o’u plith hwy y daeth yr arweinwyr crefyddol a reolai’r deml. Rhain oedd gelynion Iesu.

Nodweddwyd y cyfnod gan ymlediad y bwlch rhwng y tlawd a’r tra chyfoethog. Trigai’r cyfoethog yn y dinasoedd mawr, Tiberias yn Galilea a Jerwsalem yn Jwdea. Eu breintiau hwy a amddiffynwyd gan y lluoedd arfog, weithiau rhag bygythiadau o’r tu fas, ond gan amlaf rhag y bobol yn y wlad fel y gwelwyd yn ystod y gwrthryfeloedd niferus a fu ym Mhalesteina. Ganwyd Iesu i blith y tlodion gwledig, dyna ergyd pwyslais Luc pan ddywed iddo gael ei osod i orwedd ym mhreseb yr anifail; a bod ei rieni wedi rhoi aberth y tlodion, dwy golomen, pan gyflwynwyd Iesu yn y deml. Bwriad Luc yw pwysleisio bod Duw yn uniaethu â’r tlodion!

GWERTHOEDD HEDDIW

Wrth ystyried cyflwr ein byd sylweddolwn bod gwerthoedd Awgwstus yn dal i arglwyddiaethu, a gwerthoedd y baban a aned o Fair yn cael eu gwawdio a’u dirmygu.
Roedd cwlt Cesar yn dal mewn bri pan ysgrifenwyd yr Efengylau, a bu mewn bri am ganrifoedd wedyn – mae e’n dal mewn bri. Wrth ystyried cyflwr ein byd sylweddolwn bod gwerthoedd Awgwstus yn dal i arglwyddiaethu, a gwerthoedd y baban a aned o Fair yn cael eu gwawdio a’u dirmygu. Trychineb y sefyllfa yw bod mwyafrif llethol y rhai sy’n galw Iesu’n Arglwydd yn dilyn ac yn ymddiried yn ffordd Awgwstus. Credir o hyd taw’r  cyfoethogion rhyfelgar yw’r rhai sy’n gwaredu.

Cyhoeddwn ninnau mai Iesu, nid Cesar, yw’r Gwaredwr ac mai ffordd Iesu, nid ffordd Cesar, yw ffordd gwaredigaeth sy’n dwyn gobaith a chyfeiriad i’n byd.

E-fwletin 12 Rhagfyr 2021

Lle yn y llety?

 “Pwy bynnag sydd â meddiannau’r byd ganddo, ac yn gweld ei frawd mewn angen, ac eto’n cau ei galon yn ei erbyn, sut y mae cariad Duw yn aros ynddo ef? Fy mhlant, gadewch inni garu, nid ar air nac ar dafod, ond mewn gweithred a gwirionedd”. (1 Ioan 3:17).

Mae’n gyfnod heriol iawn o ran digartrefedd a diffyg tai fforddiadwy yng Nghymru, yn arbennig yn yr ardaloedd gwledig ar hyd y llain arfordirol gorllewinol. Ma’ ‘na gryn sylw wedi bod yn y cyfryngau ac ma’ ‘na brotestio torfol wedi bod ar risiau’n Senedd, yn ogystal ag mewn cymunedau gwledig ar hyd a lled Cymru. Pam? Wel i godi ymwybyddiaeth am yr argyfwng tai – am ddiffyg tai fforddiadwy, am dlodi rhent ac am ddigartrefedd gwledig. Ma’ ‘na bryder am ddyfodol ein cymunedau, dyfodol ein hiaith, dyfodol ein hysgolion, dyfodol ein haddoldai. Mae’n rhestr faith.

Mae teuluoedd yn gorfod gadael eu cartrefi rhent oherwydd bod y perchnogion am eu gwerthu neu eu gosod fel llety byr-dymor trwy Airbnb. Does dim modd cystadlu pan mae’r Cymry lleol yn methu fforddio prynu mewn marchnad dai agored sydd heb reolaeth. Pa obaith prynu tŷ am £300,000 gyda’r cyflog cyfartalog yng ngorllewin Cymru yn £26,000 y flwyddyn?

Cofiwch, mae yna nifer o Gymry cyfoethog yn berchen ar dai haf yn y cymunedau yma. Rhai wedi eu hetifeddu ac eraill yn ddigon cyfoethog i fedru prynu tŷ haf. Efallai bod yna berchnogion tai haf ymhlith darllenwyr Cristnogaeth 21. Synnwn i ddim!

Mae trafod ail gartrefi’n siŵr o wneud i rai Cymry deimlo’n anghysurus. Dyn ni ddim fel Cymry yn hoff o weld ein hunain fel rhan o’r broblem. Bûm yn ceisio trafod hyn yn ddiweddar gyda Chymro lleol yn fy milltir sgwâr. Ei ddadl ef oedd bod perffaith hawl gan Gymry berchen ar ail gartref oherwydd eu bod yn Gymry. Dadleuodd eu bod am gadw cyswllt â’u gwreiddiau yn y gorllewin. Dadleuodd bod eu hiraeth am fro eu mebyd yn rhoi perffaith hawl iddynt berchen ar dŷ haf!

Mae llawer o Gymry wedi gorfod gadael eu milltir sgwâr ac mae llawer wedi dewis gadael. Braf yw eu gweld yn dychwelyd. Ond da chi, peidiwch a phrynu tŷ haf. Does dim angen tŷ haf i leddfu’ch hiraeth neu i gadw cyswllt ‘da bro eich mebyd. Arhoswch mewn gwesty, arhoswch mewn gwely a brecwast. Os ydych yn fentrus ewch i glampio neu cysgu’r nos mewn carafán. Cefnogwch fusnesau lleol. Neu gwell byth, os gallwch, symudwch nôl i’r gorllewin yn llawn amser. Ond da chi, peidiwch adio at y problemau mae’n cymunedau tlawd yn eu hwynebu trwy brynu tŷ haf.

Wel, dyma ni yng nghyfnod yr Adfent. Dyma ni’n cofio am hanes un teulu bach yn methu dod o hyd i do uwch eu pennau. Ma’ na gannoedd os nad miloedd o deuluoedd yn y Gymru wledig heddiw yn wynebu’r her oesol o ddod o hyd i lety parhaol. Yn fy mhentref i mae ‘na fam a merch Gymraeg lleol ar fin gadael eu cartref oherwydd bod y perchennog am ei werthu. Oherwydd yr argyfwng tai bydd rhaid iddynt symud at y rhieni-cu.

Ar yr un pryd dwi’n digwydd adnabod chwech o Gymry Gymraeg, o Gaerdydd fel mae’n digwydd, sydd â thai haf yn yr union un ardal. Gwn i sicrwydd hefyd fod rhai ohonynt yn gapelwyr. Tybed beth fyddai eu cyfiawnhad hwythau dros gadw ail dŷ yn segur am fisoedd ar y tro tra bod teulu bach lleol yn chwilio am lety?

Os ydych yn berchen ar ail gartref, gwnewch y peth anrhydeddus. Gosodwch y tŷ ar rhent i deulu lleol. Rhowch gartref i deulu a fyddai, heblaw hynny efallai, yn gorfod gadael eu milltir sgwâr. Gosodwch ef ar rhent rhesymol fel nad oes rhaid pryderu ai talu’r rent neu dalu’r bil trydan fyddai orau. Peidiwch bod yn rhan o’r broblem. Gwnewch y peth iawn. Defnyddiwch eich cyfoeth a’ch eiddo’n gyfrifol i leihau baich eich cymydog.

Os dwi wedi pigo cydwybod un o ddarllenwyr y blog yma a bod hynny’n arwain at droi dŷ haf yn gartref parhaol byddaf wrth fy modd. Os bydd o leiaf un teulu bach yn llwyddo i gael cartref parhaol am rhent teg cyn y Nadolig dyna fyddai’r anrheg perffaith!

“Os bydd un yn dlawd ymhlith dy frodyr yn un o’th drefi yn y wlad y mae’r Arglwydd dy Dduw yn ei rhoi i ti, paid â chaledu dy galon na chau dy law yn ei erbyn. Yn hytrach, agor dy law yn llydan iddo, ac ar bob cyfrif rho’n fenthyg iddo ddigon ar gyfer ei angen”. (Deuteronomium 15:7-8).

Nadolig Llawen a Blwyddyn Newy’ Dda.

 

COP 26 – Dagrau ein sefyllfa

COP 26 – DAGRAU EIN SEFYLLFA

Adroddiad arbennig gan y Parchedig Gethin Rhys

(Mae’r erthygl hon yn rhyngweithiol: medrwch glicio ar y dolenni glas i ddarllen rhagor neu i weld fideo ar y pwnc.)

Roedd hi’n ddydd Sadwrn Tachwedd 13 2021. Fe ddylai cynhadledd hinsawdd fyd-eang COP26 yn Glasgow fod wedi gorffen y noswaith flaenorol, ond bu raid parhau am 24 awr ychwanegol i’r gwledydd ddod i gytundeb.

Roedd y rhan fwyaf o bobl fu’n gwylio yn teithio adre ac yn ceisio dilyn oriau olaf y gynhadledd ar gysylltiadau diwifr annigonol ar drenau neu fysiau. Ond roeddwn i yn Glasgow o hyd. Doedd dim modd cael mynediad i’r gynhadledd ei hun, felly roeddwn yn gwylio’r trafodaethau ar y llif byw wrth dacluso’r fflat a fenthycwyd i mi am y pythefnos.

Roedd modd i mi felly ddiweddaru fy nghydweithwyr trwy ddau grŵp Whatsapp – y naill ar gyfer cynrychiolwyr grwpiau ffydd a’r llall ar gyfer mynychwyr o Gymru.

Wrth i’r trafodaethau barhau fe ddaeth yn amlwg fod y cytundeb terfynol yn mynd i fod yn llai gwerthfawr na hyd yn oed y cytundeb drafft annigonol a gyflwynwyd yn gynt yn y gynhadledd.

Bu raid i Alok Sharma, y Cadeirydd, oedi’r trafodaethau sawl gwaith wrth i grwpiau o gynrychiolwyr grynhoi o amgylch John Kerry o’r Unol Daleithiau a Frans Timmermans o’r Undeb Ewropeaidd – y ddau chwaraewr mwyaf pwerus yno. Roedden nhw eisoes wedi sicrhau gohirio unrhyw ofyniad ar eu gwledydd nhw i gyfrannu at “golledion a difrod” a achoswyd gan eu defnydd nhw (a’n defnydd ni) o danwydd ffosil dros y ddwy ganrif a hanner diwethaf.

Trosglwyddwyd y mater hwnnw i’w drafod eto mewn pwyllgor – hen dacteg sydd, ysywaeth, yn gyfarwydd i bawb sy’n mynychu cynadleddau eglwysig hefyd!

Gyda dim arian cymorth ar gael iddynt, felly, dyma India a Tsieina yn dweud na allent gytuno  i’r geiriad a gynigiwyd yn gofyn am ddod â llosgi glo i ben ac am ddiweddu cymorthdaliadau ar gyfer tanwydd ffosil yn gyffredinol. Wedi’r cyfan, yn y gynhadledd hinsawdd gyntaf oll yn Rio de Janeiro yn 1992, fe addawodd  y gwledydd cyfoethog fynd ati gyntaf i ostwng eu hallyriadau, a chynnig cymorth i’r gwledydd tlotach ddal i fyny yn economaidd cyn iddyn nhw leihau eu hallyriadau hwythau. Dros y blynyddoedd, fe droes hynny yn darged i bob gwlad – cyfoethog neu dlawd – gyrraedd allyriadau sero net erbyn 2050 – a dyna pam y mae Tseina yn anelu ond at 2060 ac India at 2070. Maen nhw’n cadw at yr addewid gwreiddiol y caen nhw fwy o amser a chymorth i drawsnewid.

Er mwyn achub Cytundeb Hinsawdd Glasgow  bu raid i Alok Sharma gytuno i liniaru’r geiriau – gostwng y defnydd o lo, nid ei ddileu; a chaniatáu cymorthdaliadau i brynwyr tlawd gael glo rhad i gynhesu eu tai. Cafwyd ton o siom, yn enwedig o blith y gwledydd hynny sydd dan fwyaf o fygythiad gan newid hinsawdd. ‘Chawson nhw ddim llais yn y trafodaethau hyn (cafwyd adroddiadau bod yr UDA a’r UE yn brysur eu bwlio y tu ôl i’r llenni i gadw’n dawel rhag colli’r cyfan – tra ar yr un pryd yn cyflwyno areithiau dagreuol am eu hwyrion yng ngŵydd y cyhoedd). Wrth ymddiheuro o’r gadair am yr hyn a ddigwyddodd, fe ddaeth Alok Sharma yn agos at wylo.

Pan ddanfonais i’r ddau grŵp Whatsapp eiriau cynrychiolydd Ynysoedd y Maldives, yn dweud y byddai’n cefnogi’r cytundeb “ond mae’n rhy hwyr i’r Maldives”, fe ddaeth emojis dagrau yn ôl ataf. Dywedodd un iddo fod yn wylo ers hanner awr gyda beth oedd yn digwydd. Fe droes cyffro dilyn y gynhadledd hanesyddol yn dasg fugeiliol i mi Ond mewn difrif, sut arall ond trwy wylo y medrai unrhyw un ymateb i arweinyddion byd sy’n gwybod yn iawn fod eu penderfyniadau yn tynghedu gwledydd cyfain i fynd o dan y don, ond yn penderfynu felly beth bynnag?

Yn y pythefnos cyn hynny roeddwn wedi cael digon o gyfle i wylo. Fe sicrhaodd Cymorth Cristnogol, Maint Cymru a nifer o asiantaethau eraill gyfleoedd i bobl frodorol ddod i Glasgow. Roedd yn anodd iddynt gael llwyfan yn y brif gynhadledd – dim ond gwladwriaethau sydd â’r hawl i siarad yno, ac mae imperialaeth Brydeinig ac Ewropeaidd wedi sicrhau nad oes gan yr un o’r bobloedd frodorol hyn wladwriaeth. Ond yn eglwysi Glasgow ac ar y strydoedd fe gawsant eu cyfle i arwain y protestiadau ac i adrodd eu hanes.

Mewn cyfarfod dan nawdd mudiad Cristnogol Operation Noah,  meddai Pastor Ray (yr ail o’r dde uchod), bugail Anglicanaidd gyda phobl frodorol y wlad a elwir heddiw yn Awstralia, “Fe fu ein pobl ni yn byw yn y wlad hon am 60,000 o flynyddoedd, ac yn gofalu amdani; fe fu pobl wyn yma am 200 mlynedd ac mae’r cyfan wedi ei ddifetha”. Nid gormodiaith yw hynny – cofier i 3 biliwn o greaduriaid farw  yn y tanau gwyllt yno yn ystod haf 2019-20.

Gan fudiadau o Gymru y gwahoddwyd Galois Florez Pizango o bobl y Wampis  (uchod) – sydd wedi cyhoeddi ymreolaeth rhag Periw er mwyn gwarchod eu tiroedd – a Rivelino Verá Gabriel o bobl y Guarani ym Mrasil. Ar ddiwedd cyfarfod Climate Cymru (clymblaid o fudiadau y mae Cytûn yn aelod ohono) fe ofynnodd Verá am gael ein bendithio yn unol â’i draddodiad gan ei fod yn teimlo mor gyfforddus yn ein plith – teimlad prin, mae’n debyg, yn ystod y gynhadledd hon.

Doedd dim llawer o wynebau yn ddi-ddeigryn erbyn diwedd y fendith hon (llun isod).

Cefais fy syfrdanu droeon yn ystod y gynhadledd gan urddas y bobloedd hyn ymhlith pobl orllewinol sydd wedi etifeddu, ac o hyd yn elwa ar, y cyfoeth a ddaeth o ysbeilio eu tiroedd. Mae eu hymarweddiad graslon yn wers i ni gyd am sut i gyd-fyw ar y blaned fregus hon.

Yn y llun hefyd gwelir Sophie Howe, Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru, ac Elen, Poppy a Shenona o blith Llysgenhadon Hinsawdd Ieuenctid Cymru, a fu’n bresenoldeb huawdl a bywiog trwy gydol y gynhadledd. Yn wir, arwydd o obaith ynghanol yr holl siom oedd brwdfrydedd di-ball cynrychiolwyr ifainc o sawl gwlad. Mae’r dasg yr ydym ni, bobl hŷn y gwledydd cyfoethog, yn gosod ar eu hysgwyddau ifainc yn achos cywilydd i ni; ond mae eu parodrwydd i ysgwyddo’r maich enfawr hon yn galondid. Y peth lleiaf y gallwn ni ei wneud nawr yw wylo gyda nhw wrth iddyn nhw ystyried eu dyfodol coll. Fel y canodd unawdydd ifanc yn y côr plant isod o Loegr, “Is my future already over?”

Yr unawdydd bach hwnnw (ar y dydd Sul ynghanol y pythefnos) oedd y cyntaf i beri i mi wylo. Fe arhosais innau yn ddi-ddeigryn ar y Sadwrn olaf yna, efallai gan fy mod mor brysur yn diweddaru fy ffrindiau. Ond fe lifodd y dagrau pan fynychais oedfa fore Sul yn yr eglwys gyfagos. Roedd pob elfen yn yr oedfa (Eglwys Esgobol yr Alban) yn taro tant ac yn ysgogi ymateb:

· Roedd hi’n Sul y Cofio, a dyma gofio nid yn unig y sawl a laddwyd yn rhyfeloedd y gorffennol ond hefyd y sawl yr ydym ni wedi dewis rhyfela yn eu herbyn trwy reibio’r amgylchedd. Ys dywedodd Arlywydd Gweriniaeth Palau yn y Môr Tawel ar ail ddiwrnod y gynhadledd, “‘Run man i chi fomio ein hynysoedd yn hytrach na gwneud i ni ddioddef a gwylio ein tranc araf.” Rydym bellach yn rhyfela heb sylweddoli hynny.

· Dyma’r weddi gyffes wedyn yn ein hatgoffa “i ni bechu ar feddwl, gair a gweithred, ac yn yr hyn y methom â’i wneud” – megis cadw ein haddewidion yng nghynhadledd Rio 1992.

· Cafwyd darlleniad o Bennod 13 Efengyl Marc, lle mae Iesu yn sôn am ddiwedd y byd.

· Wedyn roedd y gyffes ffydd yn dweud ein bod yn credu yn Nuw, “creawdwr nef a daear”, yr union ddaear y mae arweinyddion byd yn methu â chytuno ei gwarchod.

· Buom yn gweddïo am anghenion enfawr ein byd yn dilyn y gynhadledd.

· Rhannwyd cynnyrch y ddaear ar ffurf bara, ond doedd dim modd rhannu’r gwin oherwydd rheolau diogelwch Covid. Roedd yr hanner cymundeb hwn yn ein hatgoffa mai hanner cynnyrch y byd yn unig yr ydym yn gadael i’r genhedlaeth nesaf.

· Yn ystod y cymun fe ganwyd Gweddi Ffransis Sant, lle bo dagrau gad im ddod â gwên … na foed im hawlio dim i mi’n y byd, ond rhoi i eraill fyddo ‘mraint o hyd.

Ymadawais â’r eglwys yn sychu fy nagrau er mwyn trafod y gynhadledd ar Bwrw Golwg ar Radio Cymru a dechrau ar fy nhaith adref. Dagrau’r sefyllfa yw bod ein byd ynghanol argyfwng na welwyd ei bath yn hanes y ddynoliaeth (er i’r deinosoriaid  wynebu rhywbeth tebyg). Ond roedd yr oedfa wedi fy atgoffa fod gennym yn ein ffydd yr adnoddau ysbrydol ac emosiynol sydd eu hangen i wynebu’r realiti hwn ac ymgodymu ag ef. Dagrau’r sefyllfa yw i ni fethu â gwneud hynny cyhyd. Ein cyfrifoldeb, os yw Cristnogaeth 21 yn mynd i deilyngu ei enw, yw helpu ein gilydd i gofio, cyffesu a deall ein cyfrifoldeb yn yr 21ain ganrif hon i Gread Duw, ac mewn cymundeb â’r Creawdwr ymdynghedu i fyw’r cyfrifoldeb hwnnw. A dim ond wedyn y bydd modd iddo “sychu pob deigryn” o’n llygaid (Datguddiad 21.4)

Mae’r Parch. Gethin Rhys yn Swyddog Polisi i Cytûn, a bu’n cynrychioli eglwysi Cymru yn nigwyddiadau ymylol Cynhadledd COP26.

Barn bersonol a fynegir yn yr ysgrif hon.

E-fwletin 5 Rhagfyr 2021

Tua Bethlem Dref

Mae heddiw’n ail Sul yr Adfent ac rydyn ni bellach wedi cychwyn ar y daith i Fethlehem. “Tua Bethlem dref awn yn fintai gref ac addolwn Ef”, fel dywedodd Wil Ifan yn ei garol. Ac mae’r Ficer Pritchard hefyd yn paentio darlun bywiog i ni, darlun o bererinion byrlymus, llawn egni a brwdfrydedd ar gychwyn eu taith – “Awn i Fethlem, bawb dan ganu, neidio dawnsio a difyrru…”

Mae’r darluniau hyn yn fodd i’n hatgoffa ni ein bod yn teithio drwy’r Adfent yng nghwmni pobl eraill. Nid taith unig nac unigolyddol ddylai hi fod. Fel y pererinion gynt – boed i Dŷ Ddewi, Rhufain neu Santiago – mae’r cysur a’r gefnogaeth, y gwmnïaeth a’r anogaeth rydyn ni’n medru cynnig i’n gilydd yn allweddol ar gyfer cerdded i ben y daith.

Doedd pererindota ddim bob amser heb ei heriau a’i broblemau, wrth gwrs. Ond creaduriaid cymdeithasol ‘yn ni. Ry’n ni ar ein gorau yng nghwmni ein gilydd a phan rydyn ni’n cydweithio a chyd-dynnu gyda’n gilydd – yn cymdeithasu gyda’n gilydd, yn cyd-deithio i’r un cyfeiriad at yr un nod.

Yr Adfent hwn byddwn yn teithio gyda’n teuluoedd, ein cyfeillion a’n cymdogion, mae’n siŵr. Byddwn yn harddu’n haelwydydd ac yn cynnau goleuadau i herio’r nos a chodi calonnau. Byddwn ni’n teithio gyda’n cyd-aelodau yn yr eglwys hefyd o oedfa i oedfa ac o garol i garol. A phan fo bydolrwydd masnachol y Nadolig cyfoes yn dreth, dewch i ni godi’n golygon o’r rhialtwch tymhorol  a chofio ein bod hefyd yn teithio yng nghwmni 2.5 biliwn o Gristnogion eraill ar hyd a lled y byd. Braf yw meddwl am amrywiaeth rhyfeddol y teithiau hynny – boed mewn rhew ac eira neu mewn haul trofannol – â lliw a blas amryfal draddodiadau a diwylliannau’r byd yn harddu’r teithiau.

Ond nid teithio yng nghwmni credinwyr presennol yn unig ydyn ni chwaith. Mae’r cwmwl tystion yn gwmni i ni ar hyd y daith hon hefyd. Â heddiw yn Sul y Beibl mae’n addas i ni weld y Beibl cyfan yn daith i Fethlehem. Hynny oedd gan Sachareias yn ei broffwydoliaeth ynghylch ei fab Ioan a fydd yn “… cerdded o flaen yr Arglwydd i baratoi ei lwybrau”.

A ninnau heddiw megis ar ddechrau’r daith, mae’n siŵr y dylen ni deimlo rhyw gyffro. Mae’r cyffro hwnnw yn deillio o’n gobaith ynghylch y daith – gobaith y bydd y gwmnïaeth yn un ddifyr, gobaith y cawn ni brofiadau newydd, gobaith y bydd y daith yn ein codi ni ac yn ein dyrchafu ni. Ein gobaith yw y bydd yn daith hon yn golygu y byddwn ni’n rhan o rywbeth sy’n fwy na ni ein hunain.

Mae’n bosib eich bod chi wedi cynnau cannwyll heddiw – un o ganhwyllau’r Adfent. Mae’r canhwyllau hynny yn medru goleuo’r daith i ni yn effeithiol iawn o Sul i Sul – canhwyllau gobaith, llawenydd, ffydd, tangnefedd a chariad. Ac mae angen eu llewyrch nhw hefyd ar sawl teithiwr a ffoadur sy’n chwilio am hafan ddiogel y dyddiau hyn. Gweddïwn drostynt.

A phen y daith? Wel, y preseb, wrth gwrs, lle mae baban bach diniwed yr Ymgnawdoliad – y Crëwr mewn crud – yn gorwedd yn y gwair. “Tua’r preseb awn gyda chalon lawn a phenlinio wnawn”. Deuwn ac addolwn. Pob hwyl i chi ar y daith i’r preseb yr Adfent hwn.

 

 

Argyfwng Tai – neu Argyfwng Cartrefi?

ARGYFWNG TAI – NEU ARGYFWNG CARTREFI?
gan Dafydd Iwan

Wrth geisio meddwl am bennawd i’r pwt yma, roedd rhywun yn ddiarwybod yn cyffwrdd â hanfod y broblem. Ai argyfwng tai sydd gennym yng Nghymru, neu argyfwng cartrefi? Mi fyddwn i’n bendant yn barnu o blaid yr ail, oherwydd nid prinder adeiladau sy’n creu’r broblem, ond y defnydd sy’n cael ei wneud o’r adeiladau sydd ar gael, yn enwedig felly o ran darparu cartrefi addas i bawb yn ein cymdeithas.

I’r rheini ohonom sy’n hofran o gwmpas oed yr addewid, roedd y drefn o sicrhau cartref yn un weddol syml pan oeddem yn iau. Y dewis cyntaf fel arfer oedd cael fflat neu dŷ ar rent (ac roedd Swyddog Rhenti Teg gan yr awdurdod lleol yn cadw llygad ar bethau rhag i landlordiaid fod yn rhy farus), ac yna symud ymlaen wrth i’n cyflog godi i brynu tŷ, trwy forgais fel rheol, a symud i le mwy wrth i’r teulu a’r cyflog gynyddu. I’r rhai oedd ar gyflog llai neu’n ddi-waith, aros mewn tŷ rhent preifat neu dŷ cyngor oedd raid. Yn raddol, symudodd Llywodraeth Llundain y pwyslais o dai Cyngor i dai dan ofal y Cymdeithasau Tai (Housing Associations), ac, yn fwy diweddar, i dai dan ofal y Cwmnïau Tai a ffurfiwyd i gymryd perchnogaeth o stoc dai’r Cynghorau Lleol.

A dyna oedd dechrau’r problemau, gan fod hawl gan rai tenantiaid i brynu eu cartrefi rhent am bris gostyngol (diolch yn bennaf i gyfnod Thatcheriaeth). Wrth i’r stoc tai cymdeithasol leihau, doedd dim digon o dai newydd yn cymryd eu lle, a’r un pryd roedd atebolrwydd democrataidd y Cymdeithasau/Cwmnïau Tai newydd yn dirywio, a gallu tenantiaid i fynnu gwelliannau i’w cartrefi yn araf wanhau.

Felly, gwelsom leihau graddol ar y stoc o dai cymdeithasol oedd ar gael i gartrefu’r teuluoedd oedd yn methu fforddio prynu, a lleihau hefyd ar y rheolaeth dros lefel y rhenti, a hynny’n arwain at renti oedd ymhell o afael llawer teulu. Roedd y system fudd-dâl tai i helpu’r rhai tlotaf bron yn amherthnaso

l am mai arian oedd hwnnw oedd yn mynd yn syth i bocedi’r landlord wrth i lefel y rhenti barhau i godi.

Ac yna, ar ben hyn oll, gwelsom newidiadau eraill sydd wedi gwneud yr argyfwng yn waeth fyth mewn ardaloedd sy’n denu ymwelwyr, prynwyr ail gartrefi a thai haf, a phobl sydd am ymddeol i’r wlad neu lan môr. Mae Brecsit a’r Pandemig wedi cyfuno i waethygu pob un o’r ffactorau hyn, ac nid gormodiaith bellach yw galw’r sefyllfa yn “Argyfwng”.

Bydd y ffeithiau uchod yn gyfarwydd i’r rhan fwyaf ohonoch, ond mae’n werth ail-ddweud rhai o’r ffeithiau hyn er mwyn ceisio deall y gwead cymhleth o ffactorau sy’n creu’r argyfwng presennol. Nid un ffactor sydd ar waith, ac nid un datrysiad sydd i’r argyfwng. Ond y mae dwy ffaith sylfaenol y mae’n werth eu pwysleisio, sef nad ydym fel cymdeithas yn gwneud defnydd iawn o’n stoc dai, a does dim digon o reolaeth ddemocrataidd dros ein stoc o dai cymdeithasol.

Yr ateb sydd wedi cael ei gynnig gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg ac eraill ers blynyddoedd yw “Deddf Eiddo”, sef deddf gwlad a fyddai i bob pwrpas yn caniatáu i Awdurdodau Lleol reoli’r farchnad dai yn eu hardaloedd, yn unol â’r galw a’r angen lleol am gartrefi. Mae’n ateb syml (a chymhleth!!) y byddwn i’n bers

onol yn cytuno â hi, ond nid yw’n debygol o ddigwydd yn y drefn gyfalafol sydd ohoni, lle mae’r “Farchnad Rydd” yn cael ei gweld fel y rheol aur i’w dilyn ym mhob maes. Felly, y gorau y medrwn anelu ato yw cyfaddawd fyddai’n caniatáu mwy o reolaeth dros ein stoc o dai cymdeithasol, ac yn creu “marchnad leol” ar gyfer tai yn yr ardaloedd (niferus) hynny lle mae gormod o dai yn cael eu prynu fel tai gwyliau ac ail gartrefi.

Yr hyn mae Cristnogaeth 21 yn anelu ato felly yw bod yn lefain yn y blawd i ddod â chynifer o gyrff at ei gilydd – yn Gymdeithasau Tai, Awdurdodau Lleol, cyrff fel Housing Justice Cymru, Cytûn a’r enwadau crefyddol yng Nghymru – i weld pa ddefnydd y gellir ei wneud o’r tir a’r adeiladau sy’n perthyn i’r enwadau a’r eglwysi i ymateb i’r galw am fwy o gartrefi i bobl yn eu cynefin.

Fel pobol sy’n credu mewn Cristnogaeth ymarferol, byddai’n anfaddeuol pe baem yn gwneud dim i geisio lleddfu’r broblem ddifrifol yma sy’n effeithio ar gymaint o unigolion a theuluoedd yng Nghymru. O feddwl am yr holl gapeli sy’n cau, a’r holl eiddo sy’n perthyn i ni fel enwadau Cristnogol, mae’n anodd credu nad oes gennym gyfraniad i’w wneud. Mi all fod yn fater o gydweithio â Chymdeithas Dai leol i addasu capel yn fflatiau (fel sydd wedi cael ei wneud eisoes mewn rhai mannau) ar gyfer eu gosod ar rent, neu’n gyfuniad o greu cartref newydd a lle o addoliad newydd cyfleus, neu greu canolfan aml-bwrpas ar gyfer y gymuned leol.

Yr elfen bwysig yw fod unrhyw gartref newydd a gaiff ei ddarparu o dan reolaeth leol i sicrhau mai ar gyfer galw lleol y bydd y cartref hwnnw. Y cyrff amlwg i reoli hyn fyddai’r Cymdeithasau Tai sy’n bod yn barod (megis Grŵp Cynefin yn siroedd y gogledd), neu gellir creu cymdeithasau tai newydd, lleol a gaiff eu rheoli gan y gymuned. Os gallwn wneud hyn gyda thafarndai, beth sydd i’n rhwystro rhag gwneud defnydd gwell o dir ac adeiladau ein capeli? Ac, wrth gwrs, ni ddylai hyn olygu prysuro’r broses o gau capeli, ond yn hytrach, gall fod yn ffordd o ailfywiogi rhai capeli a’u hysgwyd o rigol sy’n arwain yn anochel at gau’r achos. Mewn sawl ardal, yr hyn sydd ei angen yw dangos i’r gynulleidfa fod yna bosibiliadau newydd o fynd ati gydag eraill i feddwl yn greadigol, a diwallu angen yn ein cymdeithas am atebion ymarferol yn ogystal â chynhaliaeth ysbrydol.

Nawr yw’r union adeg i bwyso am hyn, gan fod y cytundeb newydd rhwng y Llywodraeth yng Nghymru a Phlaid Cymru yn bwriadu gweithredu yn y maes hwn. Ond ni fydd yn hawdd datrys y broblem, a dyna pam mae’n bwysig i bawb ohonom roi ein hysgwydd dan y baich, a chynnig cyfraniad ymarferol i ddatrys sefyllfa a all fod yn ergyd farwol i gymunedau ledled Cymru.

 

Plant yn addoli

Plentyn ar goll?

John Gwilym Jones

Aeth blynyddoedd heibio ers imi weld rhyw fam, mewn oedfa, yn gorfod codi o’i chôr i fynd allan â’i babi. Mae sgrech y babi hwnnw yn atsain yn fy nghof o hyd. Yn yr un côr byddai brawd y babi, neu ei chwaer. Byddai’r teulu wedi bod yno yn gwrando, yn ôl eu harfer, yn ymyl ei gilydd ar y darlleniad, ar y weddi ac ar y bregeth. Byddai’r teulu wedi codi i ganu pob emyn, a’r rhieni’n medru canu llawer llinell heb edrych ar y llyfr emynau. Wedi’r oedfa byddai’r teulu wedi dychwelyd adre gyda’r atgofion am awr o addoli wedi eu plannu yn eu bywydau am byth. I mi erbyn heddiw, rwy’n clywed y babi yna fel sgrech hen addoliad yn trengi, addoliad mewn capel sydd bellach yn prysur fynd heibio.

Paid â phryderu am ddyfodol Cristnogaeth yng Nghymru, meddwn innau yn fy hyder ddegawdau yn ôl: mae deddf gwlad wedi sicrhau y bydd y plant yn cael Addysg Grefyddol (gyda phriflythrennau) yn yr ysgol gynradd a’r ysgol uwchradd. Ac mae’n dda fod Cristnogaeth a Hindŵaeth a Mwslemiaeth yn cael eu cyflwyno er mwyn i’n plant ddeall mor ganolog yw crefydd ym mywyd y ddynoliaeth. Yn wir, yn y ddogfen newydd ar yr arweiniad i ysgolion defnyddir termau aruchel megis Crefydd a Gwerthoedd a Moeseg. Ydynt, y maent yn astudio Duw, ond nid oes disgwyl i’r un ysgol ddysgu neb i addoli Duw.

A dyma fi’n cael fy nghywiro ar unwaith. Os na all yr ysgol ddyddiol ddysgu’r plant i addoli, mae gennym yng Nghymru draddodiad bendigedig yr ysgol Sul. A rhaid imi gydnabod mai un o’r cymwynasau rhagorol a welsom yng Nghymru dros y canrifoedd diweddar hyn oedd ymroddiad gwirfoddol yr athrawon dawnus a gawsom yn cynnal ysgolion Sul yn ein heglwysi. Fe gofia llawer ohonom am yr hen batrwm oesol: oedfa’r bore, ysgol Sul ac oedfa’r hwyr. A byddai plant ein heglwysi yn gyfarwydd â mynd i’r tri chyfarfod.

Bellach, edwinodd yr arfer hwnnw bron yn llwyr. Sefydlwyd arfer newydd, sef cynnal yr ysgol Sul mewn rhyw fath o gyswllt rhannol gydag oedfa’r bore, a dyfeisiwyd amrywiaeth o batrymau addas mewn gwahanol ardaloedd i ddod i delerau â gweithgareddau’r plant. Erbyn hyn mae poblogrwydd chwaraeon bore Sul yn dynfa i blant o bob oed, gan gynnwys, er enghraifft, golli disgyblion oherwydd poblogrwydd rygbi, tȋm bechgyn neu dȋm merched, yn y clwb lleol. Ac o ganlyniad mae hyd yn oed bodolaeth yr ysgol Sul yn y fantol.

Yr hyn a brofodd yn ergyd farwol i addoliad yr eglwys oedd i’r drefn yna greu’r syniad mai lle’r plant oedd yr ysgol Sul ac mai lle’r oedolion oedd yr oedfa. Gwyddom am lawer o blant yn cyrraedd oedran eu derbyn yn aelodau heb eu bod yn gyfarwydd ag addoliad yn oedfa’r eglwys. Yr unig gyfarfodydd y byddent yn eu gweld fyddai oedfaon gwyliau megis y Diolchgarwch neu’r Nadolig, a hwythau’n “perfformio” ynddynt. Felly, a ddylem ddisgwyl i’r genhedlaeth ifanc droi i fabwysiadu, yn rhan o’u bywyd, elfen hollol estron iddynt hwy fel ein hoedfa a’n haddoliad traddodiadol ni?

Mae’r cwestiwn yna’n codi cwestiwn arall mwy sylfaenol: os dilyn Iesu yw hanfod ein Cristnogaeth, a yw addoli yn hanfodol i’n cenhadaeth? Os cytunwn ei fod, rhaid gofyn pwy yn union yr ydym yn ei addoli?

Byddai rhai yn ateb mai gwrthrych ein haddoliad yw Iesu’r Gwaredwr, gan dderbyn ei farw aberthol fel iachawdwriaeth i’n heneidiau er mwyn inni etifeddu bywyd tragwyddol. O dderbyn y safbwynt hwn byddai’r ffordd ymlaen yn eglur i ni: byddem yn ymgyrchu yn ein heglwysi i gynnal cyfarfodydd efengylu, gan ddarparu caneuon i gyffroi’r emosiynau, a seilio’n ffydd yn llwyr ar y Beibl fel Gair digyfnewid Duw. Ac fe allai defnyddio’r cyfryngau torfol ar y We greu hwyl diwygiad tebyg i’r hyn a welwyd yng Nghymru dros gan mlynedd yn ôl.

Petaem yn dewis y ffordd hon, mae’n debygol iawn y ceid llwyddiant llifeiriol am flynyddoedd, yn ôl patrwm y diwygiadau a fu. Byddai’r torfeydd yn dyrchafu personoliaethau, a’u dysgeidiaeth yn hawdd ac eglur. Ond yna, os dysgwyd unrhyw beth gan hanes mudiadau tebyg y canrifoedd, rwy’n ofni mai dros genhedlaeth neu ddwy yn unig y daliai’r fflamau yna i losgi.

Un dewis gwahanol yw cydnabod a chyffesu mai addoli Duw yw ein braint ni oll, a dilyn Iesu, fel athro ac arglwydd ein bywydau. Llwybr mwy heriol o lawer. Ond dyna’r llwybr a osododd yntau ei hun ar gyfer ei ddisgyblion. Ac oherwydd mai llwybr mor anodd yw’r ffordd a gymerodd efe, yr oedd gweddi yn rhan annatod a chyson o’i fywyd. Ar Dduw y dibynnai, yn nerth Duw y gweithredai, drwy arweiniad Duw y dysgai. Duw oedd y person canolog yn ei fywyd, i’r fath raddau fel y gwelai Dduw yn dad iddo. Dyna’r addoliad canolog ym mywyd Iesu. Ac i ni, ei ddilynwyr, dyna a rydd nerth yn gynhaliaeth inni, y weddi bersonol gerbron Duw.

Beth felly yw perthynas y weddi bersonol a’r oedfa? Fy ateb i yw hyn: dyna’r fan y gwelais ac y clywais i fy nheulu yn gweddïo. Dyna lle clywn i fy mam-gu yn llefaru gweddi’r Arglwydd. Dyna lle clywn fy mam yn canu “Arglwydd Iesu, dysg im gerdded / drwy y byd yn ôl dy droed.” Gweddïau dirgel a phersonol a charbwl eu geiriau, na fyddai neb ond Duw yn eu clywed, fyddai eu gweddïau, yn yr ydlan neu yn y beudy. Ond rwy’n diolch i Dduw mod i wedi cael clywed eu gweddïau yn ein côr yn y capel. Dyna un o fendithion yr addoliad cyhoeddus, ein bod yn cael clywed ein gilydd, ein cymdogion, ein cyd-aelodau a’n teulu, yn addoli Duw. Hynny yn unig a all sicrhau dyfodol ein heglwysi. Felly o’m rhan i, parhaed addoliad cyhoeddus, ar Zoom neu yn y capel, fel y bydd babanod bach, fu’n sgrechian, ryw ddiwrnod yn cael gweld siâp geiriau salm ar wefus y fam. 

 

 

Datganiad Tai C21

DATGANIAD TAI CRISTNOGAETH 21 

 

Mae Cristnogaeth 21, y mudiad blaengar sydd am symud achos Cristnogaeth rhyddfrydol ymlaen yng Nghymru, yn croesawu’r cytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru. Croesawir yn arbennig y bwriad i wynebu her yr ail gartrefi a thai gwyliau a’r diffyg tai fforddiadwy sydd ar gael i bobl yn eu cynefin.  

Rydym yn awyddus i weld yr enwadau crefyddol, y Cymdeithasau Tai a Llywodraeth Leol hefyd yn chwarae eu rhan yn y mater hollbwysig hwn. Byddwn yn ymroi i gryfhau’r cyswllt rhwng y cyrff hyn a mudiadau eraill, megis Housing Justice Cymru, i weld sut y gall adeiladau a thir ein capeli a’n heglwysi gael eu defnyddio i ddarparu cartrefi, ynghyd â darparu lleoedd o addoliad addas ar gyfer ein dyddiau ni.