Y Siwrnai

Mae straeon Nadolig y Testament Newydd yn llawn siwrneiau – o Nasareth i Fethlehem, o’r dwyrain ar eu camelod, o’r mynydd gyda’r defaid i lawr i’r dre, ac i’r Aifft am loches.  Un peth sy’n arbennig, hyd yn oed heddiw, yw bod y storïau hyn wedi helpu cymaint o ddynion a menywod modern i ddechrau ar eu teithiau ysbrydol eu hunain. Un o deithiau mawr ein hoes yw’r un mae miloedd yn mynd arni yn flynyddol, o fod yn ddarllenwyr llythrennol o’u Beibl i fod yn werthfawrogwyr dyfnach o’r straeon.

Y ffeithiau moel yw nad yw sêr yn teithio ar draws yr awyr yn ddigon araf ag isel i alluogi dynion doeth, nac annoeth, i ddal i fyny â nhw; dyw angylion ddim yn torri drwy’r awyr ganol nos i ganu i fugeiliaid; ac nid yw bodau dynol yn dilyn sêr i dalu gwrogaeth i frenin newydd-anedig mewn cenedl dramor, yn enwedig pan fo’r un efengyl yn dweud wrthym fod Iesu’n fab i saer coed.

Ni fyddai unrhyw unben go iawn, gan gynnwys y Brenin Herod, yn disgwyl i dramorwyr sy’n pasio’i balas i ddod yn ffynhonnell ei gyfrin-wybodaeth. Nid yw gwyryf yn esgor ar fabi ac eithrio mewn mytholeg – ac roedd llawer o enghreifftiau o hynny ym myd Môr y Canoldir. Nid yw ymerawdwyr yn gorchymyn i bobl ddychwelyd i’w cartref hynafol ar gyfer cofrestru ar gyfer trethi.

Roedd mil o flynyddoedd rhwng y Brenin Dafydd a Joseff tad Iesu, neu tua 50 cenhedlaeth. Roedd gan Dafydd nifer o wragedd a phartneriaid eraill. Mewn 50 cenhedlaeth, byddai disgynyddion Dafydd yn rhifo yn y miliynau. Petai nhw i gyd wedi dychwelyd i Fethlehem, fyddai ddim yn syndod i neb nad oedd lle yn y llety!

Dim ond mewn stori a ysgrifennwyd gan ddyn y gallech ddychmygu dyn yn mynd â’i bartner sy’n drwm-feichiog ar daith asyn 94 milltir o Nasareth i Fethlehem er mwyn geni’r Meseia disgwyliedig yn ninas Dafydd. Byddech chi ddim chwaith yn disgwyl i unrhyw frenin ladd yr holl fabanod gwrywaidd mewn tref fach – yn enwedig pan fyddai pawb yn y dref honno wedi gwybod yn union pa dŷ oedd yn eistedd jyst o dan y seren, ac yn gwybod pa dŷ gafodd ymweliad gan ddynion o wlad bell.

Mae symbolaeth y straeon mor fendigedig o fawr. Mae’n nhw’n clymu’n ddeheuig i broffwydoliaethau’r Hen Destament – a chlymu Iesu wrth Moses, a mawrion eraill Israel, ac yn ei gyffelybu ben i waered gyda’r Ymerawdwr ei hun. Y perygl i bobl y ganrif hon yw ein bod naill ai’n dibrisio’r storïau sydd wedi eu llythrenoli, neu’n rhoi’r gorau iddyn nhw fel straeon plentynnaidd, gan fethu eu gwerthfawrogi a gweld bod yr awduron yn defnyddio eu sgiliau aruthrol fel llenorion i danlinellu pwysigrwydd yr enedigaeth hon.

Maen nhw’n tanlinellu statws Iesu, a hynny gydag arwyddion nefolaidd – y seren yn Mathew a’r angylion yn Luc. Yn y person hwn roedden nhw’n credu bod y nefoedd a’r ddaear wedi dod at ei gilydd, Duw a dyn yn un yn awr. Mae’r Iesu hwn yn tynnu’r byd i gyd ato’i hun, byd y cenedl-ddynion o’r tu hwnt i ffiniau Israel yn y sêr-ddewiniaid, yn ogystal â bywydau caled y bugeiliaid.

Y rhain (straeon geni Iesu) yw manylion dehongliadol y mythau Cristnogol. Daeth y storïau hyn i’r ffydd Gristnogol yn unig yn y 9fed degawd. Nid oedd yr awduron cynharaf, Paul na Marc, erioed wedi clywed amdanynt – neu mae’n sicr y bydden nhw wedi sôn am eni gwyrthiol yng nghwmni angylion yn eu llenyddiaeth. Mae’n rhaid fod Ioan, yr efengyl olaf i’w hysgrifennu, wedi gwybod am y traddodiadau geni hyn, ond nid yw’n eu cynnwys ac, ar ddau achlysur, yn galw Iesu yn fab i Joseff.

O ystyried yr holl elfennau hyn, mae hi’n rhyfedd meddwl y bydd miloedd o bregethwyr yn traddodi pregethau yn yr wythnos nesaf sy’n tybio fod awduron y straeon Nadolig  yn meddwl eu bod yn ysgrifennu hanes llythrennol. Beth am i ni gyd geisio gwahanu ffantasi oddi wrth hanes y Nadolig hwn – a mwynhau’r ddau.

Y ffantasi fwyaf o’r cyfan yw’r freuddwyd am heddwch ar y ddaear ac ewyllys da ymhlith dynion a menywod, ond i’r ffantasi honno y’n gelwir i roi ein bywydau. Drwy wneud hynny byddwn yn dangos ein bod wir wedi deall bwriadau Mathew a Luc; a dangos ein bod yn ffyddlon i’r brenin yn y preseb. Byddai hynny’n ddechreuad da i’r siwrnai y soniodd Arwel Jones amdani yn ei gerdd:

Siwrnai

Onid ym oll fel y doethion gynt,

Yn chwilio am rhywbeth, ac ar ein hynt,

Yn crwydro’r byd o le i le

Yn chwilio seren ddisgleiria’r ne’,

Yn chwilio arwydd ar y daith

Sy’n dweud fod rhywbeth mwy ar waith,

Yn crwydro’r anialwch o ddydd i ddydd

Yn byw a bod ar ddim ond ffydd,

Yn chwilio stabal, Joseff a Mair,

Tywysog Tangnefedd mewn gwely o wair,

Dal i chwilio dyna yw’r nôd

Oherwydd mae rhywbeth mwy yn bod.

 

Arwel Jones