Archif Tag: plant

Plant yn addoli

Plentyn ar goll?

John Gwilym Jones

Aeth blynyddoedd heibio ers imi weld rhyw fam, mewn oedfa, yn gorfod codi o’i chôr i fynd allan â’i babi. Mae sgrech y babi hwnnw yn atsain yn fy nghof o hyd. Yn yr un côr byddai brawd y babi, neu ei chwaer. Byddai’r teulu wedi bod yno yn gwrando, yn ôl eu harfer, yn ymyl ei gilydd ar y darlleniad, ar y weddi ac ar y bregeth. Byddai’r teulu wedi codi i ganu pob emyn, a’r rhieni’n medru canu llawer llinell heb edrych ar y llyfr emynau. Wedi’r oedfa byddai’r teulu wedi dychwelyd adre gyda’r atgofion am awr o addoli wedi eu plannu yn eu bywydau am byth. I mi erbyn heddiw, rwy’n clywed y babi yna fel sgrech hen addoliad yn trengi, addoliad mewn capel sydd bellach yn prysur fynd heibio.

Paid â phryderu am ddyfodol Cristnogaeth yng Nghymru, meddwn innau yn fy hyder ddegawdau yn ôl: mae deddf gwlad wedi sicrhau y bydd y plant yn cael Addysg Grefyddol (gyda phriflythrennau) yn yr ysgol gynradd a’r ysgol uwchradd. Ac mae’n dda fod Cristnogaeth a Hindŵaeth a Mwslemiaeth yn cael eu cyflwyno er mwyn i’n plant ddeall mor ganolog yw crefydd ym mywyd y ddynoliaeth. Yn wir, yn y ddogfen newydd ar yr arweiniad i ysgolion defnyddir termau aruchel megis Crefydd a Gwerthoedd a Moeseg. Ydynt, y maent yn astudio Duw, ond nid oes disgwyl i’r un ysgol ddysgu neb i addoli Duw.

A dyma fi’n cael fy nghywiro ar unwaith. Os na all yr ysgol ddyddiol ddysgu’r plant i addoli, mae gennym yng Nghymru draddodiad bendigedig yr ysgol Sul. A rhaid imi gydnabod mai un o’r cymwynasau rhagorol a welsom yng Nghymru dros y canrifoedd diweddar hyn oedd ymroddiad gwirfoddol yr athrawon dawnus a gawsom yn cynnal ysgolion Sul yn ein heglwysi. Fe gofia llawer ohonom am yr hen batrwm oesol: oedfa’r bore, ysgol Sul ac oedfa’r hwyr. A byddai plant ein heglwysi yn gyfarwydd â mynd i’r tri chyfarfod.

Bellach, edwinodd yr arfer hwnnw bron yn llwyr. Sefydlwyd arfer newydd, sef cynnal yr ysgol Sul mewn rhyw fath o gyswllt rhannol gydag oedfa’r bore, a dyfeisiwyd amrywiaeth o batrymau addas mewn gwahanol ardaloedd i ddod i delerau â gweithgareddau’r plant. Erbyn hyn mae poblogrwydd chwaraeon bore Sul yn dynfa i blant o bob oed, gan gynnwys, er enghraifft, golli disgyblion oherwydd poblogrwydd rygbi, tȋm bechgyn neu dȋm merched, yn y clwb lleol. Ac o ganlyniad mae hyd yn oed bodolaeth yr ysgol Sul yn y fantol.

Yr hyn a brofodd yn ergyd farwol i addoliad yr eglwys oedd i’r drefn yna greu’r syniad mai lle’r plant oedd yr ysgol Sul ac mai lle’r oedolion oedd yr oedfa. Gwyddom am lawer o blant yn cyrraedd oedran eu derbyn yn aelodau heb eu bod yn gyfarwydd ag addoliad yn oedfa’r eglwys. Yr unig gyfarfodydd y byddent yn eu gweld fyddai oedfaon gwyliau megis y Diolchgarwch neu’r Nadolig, a hwythau’n “perfformio” ynddynt. Felly, a ddylem ddisgwyl i’r genhedlaeth ifanc droi i fabwysiadu, yn rhan o’u bywyd, elfen hollol estron iddynt hwy fel ein hoedfa a’n haddoliad traddodiadol ni?

Mae’r cwestiwn yna’n codi cwestiwn arall mwy sylfaenol: os dilyn Iesu yw hanfod ein Cristnogaeth, a yw addoli yn hanfodol i’n cenhadaeth? Os cytunwn ei fod, rhaid gofyn pwy yn union yr ydym yn ei addoli?

Byddai rhai yn ateb mai gwrthrych ein haddoliad yw Iesu’r Gwaredwr, gan dderbyn ei farw aberthol fel iachawdwriaeth i’n heneidiau er mwyn inni etifeddu bywyd tragwyddol. O dderbyn y safbwynt hwn byddai’r ffordd ymlaen yn eglur i ni: byddem yn ymgyrchu yn ein heglwysi i gynnal cyfarfodydd efengylu, gan ddarparu caneuon i gyffroi’r emosiynau, a seilio’n ffydd yn llwyr ar y Beibl fel Gair digyfnewid Duw. Ac fe allai defnyddio’r cyfryngau torfol ar y We greu hwyl diwygiad tebyg i’r hyn a welwyd yng Nghymru dros gan mlynedd yn ôl.

Petaem yn dewis y ffordd hon, mae’n debygol iawn y ceid llwyddiant llifeiriol am flynyddoedd, yn ôl patrwm y diwygiadau a fu. Byddai’r torfeydd yn dyrchafu personoliaethau, a’u dysgeidiaeth yn hawdd ac eglur. Ond yna, os dysgwyd unrhyw beth gan hanes mudiadau tebyg y canrifoedd, rwy’n ofni mai dros genhedlaeth neu ddwy yn unig y daliai’r fflamau yna i losgi.

Un dewis gwahanol yw cydnabod a chyffesu mai addoli Duw yw ein braint ni oll, a dilyn Iesu, fel athro ac arglwydd ein bywydau. Llwybr mwy heriol o lawer. Ond dyna’r llwybr a osododd yntau ei hun ar gyfer ei ddisgyblion. Ac oherwydd mai llwybr mor anodd yw’r ffordd a gymerodd efe, yr oedd gweddi yn rhan annatod a chyson o’i fywyd. Ar Dduw y dibynnai, yn nerth Duw y gweithredai, drwy arweiniad Duw y dysgai. Duw oedd y person canolog yn ei fywyd, i’r fath raddau fel y gwelai Dduw yn dad iddo. Dyna’r addoliad canolog ym mywyd Iesu. Ac i ni, ei ddilynwyr, dyna a rydd nerth yn gynhaliaeth inni, y weddi bersonol gerbron Duw.

Beth felly yw perthynas y weddi bersonol a’r oedfa? Fy ateb i yw hyn: dyna’r fan y gwelais ac y clywais i fy nheulu yn gweddïo. Dyna lle clywn i fy mam-gu yn llefaru gweddi’r Arglwydd. Dyna lle clywn fy mam yn canu “Arglwydd Iesu, dysg im gerdded / drwy y byd yn ôl dy droed.” Gweddïau dirgel a phersonol a charbwl eu geiriau, na fyddai neb ond Duw yn eu clywed, fyddai eu gweddïau, yn yr ydlan neu yn y beudy. Ond rwy’n diolch i Dduw mod i wedi cael clywed eu gweddïau yn ein côr yn y capel. Dyna un o fendithion yr addoliad cyhoeddus, ein bod yn cael clywed ein gilydd, ein cymdogion, ein cyd-aelodau a’n teulu, yn addoli Duw. Hynny yn unig a all sicrhau dyfodol ein heglwysi. Felly o’m rhan i, parhaed addoliad cyhoeddus, ar Zoom neu yn y capel, fel y bydd babanod bach, fu’n sgrechian, ryw ddiwrnod yn cael gweld siâp geiriau salm ar wefus y fam. 

 

 

Dyfodol yr eglwys – ystyriaethau gwaith Gabor Maté

Dyfodol yr Eglwys Gristnogol – ystyriaethau sy’n deillio o waith Gabor Maté?

Yn ystod y deugain mlynedd diwethaf, bu newid mawr yn natur ein heconomi, ein cymdeithas a natur ein teuluoedd. I bob pwrpas, i drwch cymdeithas, fe ddiflannodd pwysigrwydd y teulu estynedig. Yr un pryd fe ddiflannodd y syniad o gymuned sy’n bodoli o amgylch sefydliad economaidd fel pwll glo neu ffatri benodol, ac fe ddiflannodd gan amlaf hyd yn oed yr ymdeimlad gwledig o gadernid cymunedol rhwng teuluoedd y ffermydd a theuluoedd y pentref neu’r dre.

Yr un pryd, fe welwyd cenedlaeth (neu ddwy neu dair, erbyn hyn) o bobl a fagwyd mewn capel neu eglwys yn penderfynu peidio â rhoi’r un fagwraeth i’w plant eu hunain. Tenau iawn yw pobl yn eu 20au sy’n cynnal perthynas ag eglwys Gymraeg erbyn hyn. Mae hyn yn hysbys i ni i gyd, ond a ddylai fod yn destun gofid?

Yn ddiweddar bûm yn edrych ar waith y therapydd Gabor Maté. Gwnaeth ei enw yn fwyaf amlwg ym maes dibyniaeth (addiction), ond mae ganddo lawer i’w ddweud am gyflwr ein cymdeithas yn ehangach. Meddyg wedi ymddeol yw e, ac er iddo gael ei eni i deulu Iddewig yn Hwngari yn ystod yr Ail Ryfel Byd, fe dreuliodd ei fywyd yn gweithio fel meddyg yng Nghanada.

https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=23547626

Gabor_Maté, gan Gabor Gastonyi – Clare Day, CC BY-SA 3.0

Cafodd ddylanwad ar Gymru dros y cyfnod diwethaf o ganlyniad i’w waith arloesol ym maes datblygiad plant, ac effaith profiadau plentyndod ar bob oedolyn. Fe ddatblygodd fodel sy’n cael ei ddefnyddio yng Nghymru – sef yr ACEs (Adverse Childhood Experiences). Hanfod y gwaith hwn fu canfod pa nodweddion o fagwraeth plentyn fydd yn dylanwadu’n sylweddol ar ei allu i weithredu fel oedolyn cyfrifol a hunangynhaliol. O ganlyniad i’w waith, mae model bras ar gael i ddarogan pa blant sy’n fwyaf tebygol o ddioddef anawsterau sylweddol yn eu harddegau a thu hwnt, wrth sgorio’r profiadau negyddol a gaiff plentyn yn ystod y blynyddoedd mwyaf ffurfiannol, e.e. byw gyda rhiant sy’n gaeth i gyffur, ysgariad rhieni, marwolaeth, camdriniaeth rywiol, ayyb. Mae Cymru erbyn hyn yn wlad arloesol yn y maes hwn, ynghyd â’r Alban, ac ambell dalaith yng Nghanada. Y gred yw y gellir arbed pwysau ar yr unigolyn a’r gwasanaethau cyhoeddus yn hwyrach mewn bywyd wrth fuddsoddi, pan maent yn ifanc, yn y plant sy’n dioddef yr ACEs mwyaf allweddol yn ystod eu plentyndod.

Yn fwy diweddar fe drodd Gabor Maté ei sylw at ffenomen sy’n destun pryder byd-eang. Yn ei waith, mae’n olrhain sut y bu plant yn cael eu meithrin dros y canrifoedd drwy gyfres o gamau, i’w helpu i dyfu o fod yn faban i fod yn oedolyn. Yn y camau hynny, byddai plant wedi cael y profiad o chwarae ond hefyd y profiad o dreulio oriau sylweddol mewn sefyllfaoedd pob oed, e.e. gyda rhieni, modrybedd, cymdogion yn galw am baned. Yn y gymysgfa gyfoethog hon byddai profiad plentyn o fod yn rhan o eglwys neu fosg neu synagog, gan ddysgu patrymau ymddygiad tuag at oedolion, a’r plentyn yn gorfod byw ar delerau oedolion o tua 7/8 oed. Rwy’n tybio mai dyma oedd norm bywyd yn tyfu i fyny i’r mwayfrif o ddarllenwyr C21.

Dadl Maté yw fod y byd gorllewinol (gydag America a Phrydain yn aml yn esiamplau mwyaf eithafol) wedi symud at sefyllfa erbyn hyn lle mae dylanwad oedolion ar blant yn llai ac yn llai. Mewn canran uchel o’n poblogaeth, mae plant yn cael eu magu gan y sgrin ddigidol a gan bobl o’u cenhedlaeth nhw eu hunain. Felly, o ganlyniad, yr ymddygiad sy’n normal i blentyn yw ymddygiad plant eraill. Yr ymddygiad sy’n normal yn ystod glasoed yw ymddygiad glaslanciau a glaslancesi eraill. Nid yw ymddygiad oedolion yn cael ei fodelu yn y ffordd y bu, ac mae’r prognosis sydd ynglwm â hyn yn un sy’n codi braw ar Maté.

Yn ystod y broses hon, rydym wedi mynd o feddylfryd fyddai wedi cymryd yn ganiatol ei bod yn cymryd pentref cyfan i fagu plentyn, i’r sefyllfa interim a ddywedai mai ei rieni, yn breifat, oedd yn magu plentyn, i’r sefyllfa bresennol sy’n golygu mai plant eraill sy’n magu ein plant ni. Mae canlyniad hyn, yn ôl Maté, yn ein gadael yn agored i fethiant cymdeithasol llwyr.  

Wrth ddilyn ei ddadl, fe welwn fod teclynnau electronig yn wael am helpu gyda datblygiad emosiynol, ond os mai’r ffynhonnell arall ar gyfer datblygiad plentyn yw plant eraill, bydd y sgiliau o ddangos empathi, cydymdeimlad, gofal a llawer o bethau eraill yn mynd yn sgiliau sy’n estron i genhedlaeth gyfan o oedolion. Mae’n bosib ein bod yn gweld ffrwyth hyn yn ystod y dyddiau diwethaf lle mae pobl ifanc niferus wedi bod yn herio’r drefn ar strydoedd a thraethau Cymru, ac yn ymddwyn heb gonsýrn amdanynt eu hunain nac am eraill yn ystod pandemig.

Yn y cyfamser, mae eglwysi yn treulio llawer o’u hamser yn becso am dynnu’r sêt fawr neu’n trafod statws merched neu a ydy “Duw Cariad yw” yn cynnwys pobl hoyw.

Os ydy dadansoddiad Gabor Maté yn iawn, byddai’n ddoeth i’r eglwys Gristnogol ddeffro’n gyflym, neu bydd y sgiliau a’r nodweddion sydd eu hangen i weithredu yn unol â’r Gwynfydau yn gwbl estron i drwch y ddynoliaeth. Rwy’n cofio’r beiciwr a’r efengylwr John Smith o Awstralia yn siarad yn Greenbelt. Fe ddywedodd bryd hynny: “God has no grandchildren”. Yr hyn yr oedd yn ei olygu oedd fod pob cenhedlaeth yn gorfod ffeindio’u traed eu hunain yn y bywyd ysbrydol, ac nad ydym fel pobl yn etifeddu duwioldeb oddi wrth ein cyndeidiau. Her John Smith yn y sesiwn honno dros chwarter canrif yn ôl oedd fod angen i bob eglwys wneud cyswllt uniongyrchol â’r ifanc. Os ydy Maté yn iawn, mae hynny jyst wedi mynd yn llawer mwy anodd nag y bu, ond hefyd yn fwy tyngedfennol i’n gwareiddiad.

Geraint Rees

Mehefin 2020