Archif Tag: pandemig

Argyfwng Tai – neu Argyfwng Cartrefi?

ARGYFWNG TAI – NEU ARGYFWNG CARTREFI?
gan Dafydd Iwan

Wrth geisio meddwl am bennawd i’r pwt yma, roedd rhywun yn ddiarwybod yn cyffwrdd â hanfod y broblem. Ai argyfwng tai sydd gennym yng Nghymru, neu argyfwng cartrefi? Mi fyddwn i’n bendant yn barnu o blaid yr ail, oherwydd nid prinder adeiladau sy’n creu’r broblem, ond y defnydd sy’n cael ei wneud o’r adeiladau sydd ar gael, yn enwedig felly o ran darparu cartrefi addas i bawb yn ein cymdeithas.

I’r rheini ohonom sy’n hofran o gwmpas oed yr addewid, roedd y drefn o sicrhau cartref yn un weddol syml pan oeddem yn iau. Y dewis cyntaf fel arfer oedd cael fflat neu dŷ ar rent (ac roedd Swyddog Rhenti Teg gan yr awdurdod lleol yn cadw llygad ar bethau rhag i landlordiaid fod yn rhy farus), ac yna symud ymlaen wrth i’n cyflog godi i brynu tŷ, trwy forgais fel rheol, a symud i le mwy wrth i’r teulu a’r cyflog gynyddu. I’r rhai oedd ar gyflog llai neu’n ddi-waith, aros mewn tŷ rhent preifat neu dŷ cyngor oedd raid. Yn raddol, symudodd Llywodraeth Llundain y pwyslais o dai Cyngor i dai dan ofal y Cymdeithasau Tai (Housing Associations), ac, yn fwy diweddar, i dai dan ofal y Cwmnïau Tai a ffurfiwyd i gymryd perchnogaeth o stoc dai’r Cynghorau Lleol.

A dyna oedd dechrau’r problemau, gan fod hawl gan rai tenantiaid i brynu eu cartrefi rhent am bris gostyngol (diolch yn bennaf i gyfnod Thatcheriaeth). Wrth i’r stoc tai cymdeithasol leihau, doedd dim digon o dai newydd yn cymryd eu lle, a’r un pryd roedd atebolrwydd democrataidd y Cymdeithasau/Cwmnïau Tai newydd yn dirywio, a gallu tenantiaid i fynnu gwelliannau i’w cartrefi yn araf wanhau.

Felly, gwelsom leihau graddol ar y stoc o dai cymdeithasol oedd ar gael i gartrefu’r teuluoedd oedd yn methu fforddio prynu, a lleihau hefyd ar y rheolaeth dros lefel y rhenti, a hynny’n arwain at renti oedd ymhell o afael llawer teulu. Roedd y system fudd-dâl tai i helpu’r rhai tlotaf bron yn amherthnaso

l am mai arian oedd hwnnw oedd yn mynd yn syth i bocedi’r landlord wrth i lefel y rhenti barhau i godi.

Ac yna, ar ben hyn oll, gwelsom newidiadau eraill sydd wedi gwneud yr argyfwng yn waeth fyth mewn ardaloedd sy’n denu ymwelwyr, prynwyr ail gartrefi a thai haf, a phobl sydd am ymddeol i’r wlad neu lan môr. Mae Brecsit a’r Pandemig wedi cyfuno i waethygu pob un o’r ffactorau hyn, ac nid gormodiaith bellach yw galw’r sefyllfa yn “Argyfwng”.

Bydd y ffeithiau uchod yn gyfarwydd i’r rhan fwyaf ohonoch, ond mae’n werth ail-ddweud rhai o’r ffeithiau hyn er mwyn ceisio deall y gwead cymhleth o ffactorau sy’n creu’r argyfwng presennol. Nid un ffactor sydd ar waith, ac nid un datrysiad sydd i’r argyfwng. Ond y mae dwy ffaith sylfaenol y mae’n werth eu pwysleisio, sef nad ydym fel cymdeithas yn gwneud defnydd iawn o’n stoc dai, a does dim digon o reolaeth ddemocrataidd dros ein stoc o dai cymdeithasol.

Yr ateb sydd wedi cael ei gynnig gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg ac eraill ers blynyddoedd yw “Deddf Eiddo”, sef deddf gwlad a fyddai i bob pwrpas yn caniatáu i Awdurdodau Lleol reoli’r farchnad dai yn eu hardaloedd, yn unol â’r galw a’r angen lleol am gartrefi. Mae’n ateb syml (a chymhleth!!) y byddwn i’n bers

onol yn cytuno â hi, ond nid yw’n debygol o ddigwydd yn y drefn gyfalafol sydd ohoni, lle mae’r “Farchnad Rydd” yn cael ei gweld fel y rheol aur i’w dilyn ym mhob maes. Felly, y gorau y medrwn anelu ato yw cyfaddawd fyddai’n caniatáu mwy o reolaeth dros ein stoc o dai cymdeithasol, ac yn creu “marchnad leol” ar gyfer tai yn yr ardaloedd (niferus) hynny lle mae gormod o dai yn cael eu prynu fel tai gwyliau ac ail gartrefi.

Yr hyn mae Cristnogaeth 21 yn anelu ato felly yw bod yn lefain yn y blawd i ddod â chynifer o gyrff at ei gilydd – yn Gymdeithasau Tai, Awdurdodau Lleol, cyrff fel Housing Justice Cymru, Cytûn a’r enwadau crefyddol yng Nghymru – i weld pa ddefnydd y gellir ei wneud o’r tir a’r adeiladau sy’n perthyn i’r enwadau a’r eglwysi i ymateb i’r galw am fwy o gartrefi i bobl yn eu cynefin.

Fel pobol sy’n credu mewn Cristnogaeth ymarferol, byddai’n anfaddeuol pe baem yn gwneud dim i geisio lleddfu’r broblem ddifrifol yma sy’n effeithio ar gymaint o unigolion a theuluoedd yng Nghymru. O feddwl am yr holl gapeli sy’n cau, a’r holl eiddo sy’n perthyn i ni fel enwadau Cristnogol, mae’n anodd credu nad oes gennym gyfraniad i’w wneud. Mi all fod yn fater o gydweithio â Chymdeithas Dai leol i addasu capel yn fflatiau (fel sydd wedi cael ei wneud eisoes mewn rhai mannau) ar gyfer eu gosod ar rent, neu’n gyfuniad o greu cartref newydd a lle o addoliad newydd cyfleus, neu greu canolfan aml-bwrpas ar gyfer y gymuned leol.

Yr elfen bwysig yw fod unrhyw gartref newydd a gaiff ei ddarparu o dan reolaeth leol i sicrhau mai ar gyfer galw lleol y bydd y cartref hwnnw. Y cyrff amlwg i reoli hyn fyddai’r Cymdeithasau Tai sy’n bod yn barod (megis Grŵp Cynefin yn siroedd y gogledd), neu gellir creu cymdeithasau tai newydd, lleol a gaiff eu rheoli gan y gymuned. Os gallwn wneud hyn gyda thafarndai, beth sydd i’n rhwystro rhag gwneud defnydd gwell o dir ac adeiladau ein capeli? Ac, wrth gwrs, ni ddylai hyn olygu prysuro’r broses o gau capeli, ond yn hytrach, gall fod yn ffordd o ailfywiogi rhai capeli a’u hysgwyd o rigol sy’n arwain yn anochel at gau’r achos. Mewn sawl ardal, yr hyn sydd ei angen yw dangos i’r gynulleidfa fod yna bosibiliadau newydd o fynd ati gydag eraill i feddwl yn greadigol, a diwallu angen yn ein cymdeithas am atebion ymarferol yn ogystal â chynhaliaeth ysbrydol.

Nawr yw’r union adeg i bwyso am hyn, gan fod y cytundeb newydd rhwng y Llywodraeth yng Nghymru a Phlaid Cymru yn bwriadu gweithredu yn y maes hwn. Ond ni fydd yn hawdd datrys y broblem, a dyna pam mae’n bwysig i bawb ohonom roi ein hysgwydd dan y baich, a chynnig cyfraniad ymarferol i ddatrys sefyllfa a all fod yn ergyd farwol i gymunedau ledled Cymru.

 

Goroesi’r Pandemig

GOROESI’R PANDEMIG

Yn 1965 gwnaed ffilm The Flight of the Phoenix a seiliwyd ar nofel gan Elleston Trevor. Cyfarwyddwr y ffilm oedd Robert Aldrich, gyda’r actor James Stewart yn chwarae rhan Frank Towns, capten yr awyren cargo dwy injan. Nid oedd yn llwyddiannus pan lansiwyd hi yn 1965 ond erbyn hyn mae wedi ennill dilynwyr gan ddatblygu yn rhyw fath o gwlt.

Teithio mae’r awyren i Benghazi yn Libya, ac wrth iddi hedfan dros y Sahara mae storm dywod yn difrodi’r ddwy injan ac mae’n gorfod glanio ar frys yn yr anialwch. Mae’r rheini a oroesodd yn canolbwyntio’n llwyr ar sut i aros yn fyw, gan obeithio y daw rhywun i’w hachub. Cerddodd tri o’r criw i chwilio am werddon (oasis). Ddyddiau yn ddiweddarach, un yn unig a ddychwelodd, ac yntau bron â threngi. Ynghanol yr anobeithio cafodd un ohonynt – Dorfmann, oedd yn beiriannydd awyrennol – y syniad o adeiladu awyren fach arall o’r darnau a ddrylliwyd fel y gallent hedfan i ddiogelwch. Er bod y syniad yn swnio’n wirion, mae’n help i ganolbwyntio’u meddyliau wrth roi eu holl egni a’u gobeithion ar rywbeth positif a phosibl.

Wrth weithredu’r cynllun sylweddolant taw adeiladu modelau o awyrennau oedd arbenigedd Dorfmann, nid awyrennau mawr. Mynnodd Dorfmann taw’r un yw’r egwyddor. Eto, roedd y gweddill yn arswydo o feddwl hedfan mewn awyren oedd wedi ei hadeiladu gan berson oedd fel arfer gweithio gyda theganau! Canolbwyntia’r ffilm ar emosiynau gwahanol y cymeriadau. Wedi gorffen adeiladu’r awyren, fe’i henwir hi yn The Phoenix, ar ôl yr aderyn Groegaidd mytholegol a gododd allan o’r llwch.

Wedi cyfnodau o densiwn, mae’r awyren yn hedfan gyda’r actorion wedi eu clymu’n sownd i’r adenydd. Maen nhw’n cyrraedd gwerddon lle mae’r goroeswyr yn gorfoleddu eu bod yn dal yn fyw wedi’r fath brofiad.

Beth yn y byd sydd gan hyn i’w wneud â’r pandemig yma?

Mae megis dameg i ddangos y math o feddylfryd a gweithgarwch sydd ei angen wrth deimlo ar chwâl – boed yn fusnesau, theatrau, tafarndai, siopau, ffatrïoedd neu’n weithgarwch cymunedol ac, wrth gwrs, sefydliadau crefyddol. Siŵr iawn y bydd rhai yn methu ond mae’r gobaith yn yr wybodaeth y bydd rhai yn llwyddo.

Gallwn ddysgu sawl peth o’r ffilm hon:

  • Adeiladwyd y Phoenix drwy ddefnyddio dim ond yr adnoddau a’r defnyddiau drylliedig, sef yr hyn oedd wrth law. Doedd dim modd cael dim byd arall i’w ddefnyddio.  
  • Fe’i hadeiladwyd gan ddefnyddio pethau sylfaenol yn unig. Dim ond defnyddiau angenrheidiol oedd ar gael. Fe’i hadeiladwyd ag un nod mewn golwg, sef cludo’r goroeswyr gyda’u storïau, eu breuddwydion, a’u dyheadau ynghyd â’u gwerthoedd.
  • Nid rhywbeth tlws, sgleiniog, oedd y Phoenix. Doedd hi ddim i fod i bara am byth. Rhywbeth ymarferol, dros-dro yn unig, i ateb gofynion sefyllfa argyfyngus. Rhywbeth i ateb argyfwng y foment i ddianc o’r uffern a chyrraedd gwerddon lle byddai cyfle i adfer, ailennill, ailfeddwl. Mae gan y rhan fwyaf o enwadau eu cyfundrefnau sy’n cyfarwyddo dulliau gwahanol, megis diheintio, cadw pellter, cofrestr o’r rhai sy’n bresennol a’u manylion cyswllt, ynghyd â phennu llefydd eistedd 2 fetr ar wahân. Dim ond â’r adnoddau a’r deunydd sydd wrth law y gallwn adeiladu. Rhaid edrych o gwmpas ar holl ddarnau gwasgaredig ein cynulleidfaoedd i weld beth sydd ar gael ac a fydd o ddefnydd wrth gydweithio â’r adeiladu.
  • Er i’r awyren gael ei chwalu, gall fod yna adnoddau cuddiedig, efallai sy’n angof, neu nad ydym yn gwerthfawrogi eu gwerth. Rhaid peidio â dibynnu ar siawns y daw rhywbeth o rywle, boed yn ffliwc neu wyrth.
  • Roedd y Phoenix yn medru cael ei chynllunio a’i hadeiladu gan ddefnyddio darnau pwysicaf a mwyaf defnyddiol yr awyren a chwalwyd yn unig. Cafodd ei gwneud i gario pobl sydd â gweledigaeth, penderfyniad a dealltwriaeth, a’r awydd i ddefnyddio’u pwerau i wireddu breuddwydion.
  • Wrth i’r Phoenix godi o’r anialwch mae’n gadael y darnau diwerth ar ôl. Mae yna bethau diwerth yn medru bod yn ein crefydd, megis ofergoelion. Y cargo pwysicaf ar adenydd y Phoenix oedd y bobl. Wrth ganolbwyntio ar dechnegau a systemau newydd neu wahanol o gyfathrebu, peidiwn â cholli golwg ar bobl.
  • Ar yr union foment o greisis doedd dim angen i’r Phoenix fod yn brydferth, sgleiniog a glân, nac yn siwper effeithiol. Ni fydd yn barhaol a sefydlog. Agenda at rywbryd eto yw’r rheina. Yr hyn wnaeth Dorfmann oedd defnyddio’i brofiad a’i wybodaeth, a’u haddasu at heddiw. Y peth mawr heddiw yw codi o’r ddaear a glanio ger y werddon i adfer, ailfeddwl, ac efallai ystyried deinameg y grwpiau gwahanol.

Yn E-fwletin Cristnogaeth 21 ar 2 Awst cafwyd geiriau heriol:

Cafwyd rhaeadr fyrlymog o syniadau ar y cyfryngau cymdeithasol; rhaid, meddir, parhau gyda’r arlwy dechnolegol, rhaid cyfuno’r traddodiadol a’r newydd. Un farn bendant sydd wedi amlygu ei hun: nid dychwelyd i’r hyn a fu ddylai’n nod fel eglwysi fod. Os mai dim ond ymdrechu i gael pethau ’nôl i’r hyn oeddent yw ein dymuniad, cystal derbyn ein methiant nawr, a chyfaddef ein hamharodrwydd i ddysgu.

Estyn y cyfle hwn hefyd gyfle, nid yn unig i edrych ar ffurf ein haddoliad a’n cenhadaeth, ond hefyd ar sut y mae’n heglwysi yn cael eu rhedeg. Clywyd mewn trafodaethau ar Radio Cymru nifer o swyddogion eglwysi yn dweud ei fod yn ormod o waith i weithredu canllawiau’r Llywodraeth ac nad oedd y byd technolegol yn rhywbeth y medrent ymdopi ag ef. Clywyd mewn un cyfweliad gyfaddefiad bod cyfartaledd oed swyddogion yr eglwys yn 75 mlwydd oed ac mai go brin y medrent wneud llawer i sicrhau parhad y dystiolaeth. Dyma’r ffyddloniaid dewr a dygn sydd wedi brwydro i gadw’r achos i fynd ers degawdau. Mawr ein diolch iddynt, ac yn sicr ni ddylid bod yn feirniadol nac yn anystyriol ohonynt. Rhaid, er hynny, gofyn y cwestiwn: sut y crëwyd y fath sefyllfa?

Pan ddaw’r cyfnod hwn i ben, bydd ein cymunedau crefyddol yn edrych yn wahanol i’r hyn oeddent ar ddechrau’r flwyddyn. Am nawr, rhaid bwrw ymlaen i adeiladu fel y gallwn hedfan at yr oasis. Cofiwn, serch hynny, er mor hwylus yw’r cyfryngau cymdeithasol i gynnal cyfarfodydd ar lein, rhaid gofalu nad yw’n lladd y gelfyddyd o sgwrsio a chymdeithasu. I mi, mae addoli yn brofiad cymdeithasol ac yn gyfle i rannu ag eraill. Anodd cael y profiad a’r teimlad hynny drwy Zoom. Mae teimlad o bellter, o fod ar wahân ac yn unigolyddol. Canlyniad hyn yw’r teimlad o fod yn oeraidd ac yn anghymdeithasol.

Cen Llwyd

Trechu’r Firws

Trechu’r Firws

Mae’n destun cryn falchder yma fod Tsieina wedi trechu’r firws corona ac mae pobl yn gwylio’r hyn sy’n digwydd yn Ewrop, ac yn yr Unol Daleithiau yn arbennig, gydag anghrediniaeth. Ychydig iawn o bethau, os unrhyw beth, sydd wedi arddangos y gwahaniaethau sydd rhwng diwylliant y Gorllewin a Tsieina mor glir ag y mae’r argyfwng hwn wedi’i wneud.

Bu problemau yn yr ymateb cyntaf un yn Wuhan, ac fe dalodd y swyddogion oedd ar fai gyda’u swyddi am y camau gwag hynny. Ond wedi hynny fe welwyd llywodraeth a chymdeithas yn symud mewn cytgord cwbl ryfeddol.

Yma, yn nhalaith Guangdong yn y de-ddwyrain, roedd y mesurau a gymerwyd a’r effeithiolrwydd wrth eu gweithredu yn anhygoel. Cyn bo hir, ar ôl i’r argyfwng gychwyn, roedd swyddogion ar gornel bron pob stryd gyda thermomedrau; os nad oedd swyddogion ar y gyffordd, byddai’r stryd wedi ei chau a neb yn cael mynd na dod ar ei hyd. Doedd neb yn cael troi o’r priffyrdd i’r parthau gwahanol yn y trefi a’r dinasoedd heb gael profi eu tymheredd. Doedd neb chwaith yn cael gadael eu parth nhw a thramwyo’r briffordd heb gael profi eu tymheredd. Pan fyddwn i’n mentro i’r archfarchnad, byddai fy nhymheredd yn cael ei fesur bum gwaith o fewn yr hanner awr y byddai’r siwrnai yn ei chymryd: wrth gyrraedd y stryd fawr, wrth gyrraedd y ganolfan siopa, wrth fentro i mewn i’r archfarchnad, wrth droi yn ôl i’r stryd yn fy nghymdogaeth i, ac wrth fynd yn ôl i mewn i’r bloc fflatiau lle dwi’n byw. Roedd pawb yn gwisgo mygydau drwy’r amser a neb yn cael mynediad i unrhyw le cyhoeddus heb fod yn eu gwisgo nhw. Nid yn unig roedd yn rhaid cael profi’ch tymheredd cyn dal y trên metro (ac mae hynny’n dal yn wir), ond roedd yn rhaid sganio cod gyda’r ffôn fel bod yr awdurdodau’n gallu dod o hyd i bawb oedd ar y trên os oedden nhw’n darganfod yn ddiweddarach fod un o’r teithwyr wedi bod yn dioddef gyda cofid.

Pan oedd perygl o ail don yn ninas Wuhan, daeth gorchymyn o Beijing fod pob un o’r 10 miliwn o drigolion i gael prawf o fewn deng niwrnod, ac roedd raid i bob awdurdod lleol ddarparu eu cynlluniau i gyflawni hyn o fewn tri diwrnod.

Oedd unrhyw un yn cwyno? Nac oedd siŵr. Roedd pawb yn cydnabod fod yn rhaid cymryd camau eithriadol a chryf er mwyn trechu gelyn mor gryf. Clywais sylwebyddion yn dweud fod Tsieina wedi llwyddo i drechu’r firws oherwydd grym anferthol y llywodraeth yn Beijing a grym y Blaid Gomiwnyddol, ond tydi hynny’n ddim ond hanner y stori. Oedd, wrth gwrs, roedd grym yr awdurdodau’n caniatáu gweithredu effeithiol a chyflym – fel ag a wnaed i atal yr ail don yn Wuhan – ond yr elfen bwysicaf wrth guro’r firws oedd agwedd y bobl. Mae Tsieineaid yn ystyried mai un teulu mawr ydi’r genedl gyfan ac mae’r teulu yn sanctaidd yn y wlad hon. Gan hynny, roedd pawb yn gwneud popeth o fewn eu gallu i atal lledaeniad y pla ac yn disgwyl i’r llywodraeth gymryd pob cam posib i sicrhau hynny. Drwy gydernes y bobl y llwyddwyd.

I ryw raddau, roedd y ffordd Tsieineaidd o fyw ynddi ei hun yn atal lledaeniad y firws. Ychydig o gymdeithasu sy’n digwydd tu hwnt i’r teulu ac, yma yn Guangdong, yn yr awyr agored yn y parciau mae pobl yn cyfarfod. Elfen gref arall oedd pwysigrwydd glendid. Fedrwch chi ddim cerdded canllath, bron, heb ddod ar draws rhywun yn sgubo’r ffordd a bob rhyw hyn a hyn mi welwch chi’r wagen fach yn aros wrth y biniau sbwriel i’w golchi. Os glywch chi sŵn hyrdi-gyrdi, mi wyddoch fod y cerbyd sy’n chwistrellu dŵr ar y ffordd er mwyn ei olchi yn cyrraedd. Y peth cyntaf sy’n rhaid i bawb ei wneud ar ôl eistedd wrth y bwrdd bwyd ydi golchi eu llestri gyda dŵr sydd wastad yn cael ei ddarparu yn unswydd ar gyfer hynny. Rhyfeddais fod y gorchwyl hwn yn dal i gael ei gyfrif yn allweddol, hyd yn oed pan fo’r llestri yn cyrraedd y bwrdd mewn lle bwyta wedi eu pacio mewn plastig ac yn sicr yn berffaith lân!

Roedd un peth arall yn gymorth mawr iawn i atal y firws, sef mai ychydig iawn iawn o bobl hŷn sy’n byw mewn cartrefi gofal. Mae’n gywilydd ac yn warth cydnabod nad ydych yn gallu, neu yn fodlon, gofalu am yr henoed yn eich teulu. Mae hynny, ac agwedd y Tsieineaid at fywyd yn gyffredinol, wedi bod yn fendith mawr iawn dan yr amgylchiadau hyn, ac wedi cryfhau ein llaw yn ddirfawr wrth ymrafael â’r gelyn llithrig hwn.

Karl Davies

 

 

 

Pandemig

Pandemig

Addasiad Enid Morgan o gerdd gan Lynn Ungar, bardd a gweinidog gyda’r Undodiaid (Church for the Larger Fellowship :https://www.questformeaning.org/), sy’n byw yn San Francisco.
 
Mae ei cherdd bellach wedi ei rhannu ar hyd ac ar led y cyfryngau cymdeithasol: http://www.lynnungar.com/poems/pandemic/?fbclid=IwAR20BVpdW_Xw6sRno3Xk66UBTxGz9-LIa0HSOmfL2wpZ2GvXKEo5_Korwho
 
Gyda diolch i Lynn Ungar am ryddhau’r gerdd i’r byd ac i Enid Morgan am ei haddasu i’r Gymraeg – with deep thanks to Lynn Ungar for releasing the poem to the world, and to Enid Morgan for translation.


Beth am feddwl amdano
fel y mae’r Iddewon yn ystyried y Sabath –
yr amser mwyaf sanctaidd?

Rhowch y gorau i deithio,
rhowch y gorau i werthu a phrynu.
Rhowch y gorau am y tro
i ymdrechu i newid y byd.

Canwch.

Gweddïwch.

Cyffyrddwch yn unig
â’r rhai y byddech yn ymddiried eich bywyd iddynt.
Ymdawelwch.
A phan fydd eich corff wedi llonyddu
estynnwch eich calon.
Gwybyddwch fod cysylltiad rhyngom
mewn ffyrdd sy’n arswydus a phrydferth.
(Fedrwch chi ddim gwadu hynny nawr.)
Sylweddolwch fod ein bywydau                 
yn nwylo’n gilydd.
(Rhaid bod hynny wedi gwawrio erbyn hyn.)

Peidiwch estyn eich dwylo,
estynnwch eich calon;
estynnwch eich geiriau.
Estynnwch fân frigau trugaredd
sy’n estyn a symud
i’r mannau na allwn eu cyrraedd.

Addawch eich cariad i’r byd
er gwell, er gwaeth,
mewn gwynfyd ac adfyd,
cyhyd ag y byddwch byw.