Spong

Yr wythnos hon fe fuodd Yr Esgob John Shelby Spong farw yn 90oed. ‘Nes i erioed gyfarfod y dyn, ond fe newidiodd fy mywyd i.

Fe wnaeth Spong i mi feddwl, a rhoddodd wedd newydd i mi ar Iesu Grist. Rhoddodd yr atebion yr oeddwn i’n chwilio amdanyn nhw pan oedd diwinyddiaeth Ysgol Sul y 70au wedi hen fethu, a minnau wedi rhoi’r gorau i feddwl. Er fy mod mewn eglwys fywiog eangfrydig, doedd gen i fy hun mo’r arfau deallusol i gyfiawnhau fy aelodaeth o’r eglwys i mi fy hun heb sôn am fy ffrindiau yn y dafarn. Ond daeth Spong.

Proffwyd yn ei oes ei hun, ac fel dywedodd rhywun am y gwirionedd, fe’i dilornwyd, ac fe’i gwrthwynebwyd yn ffyrnig nes ei dderbyn yn ddigamsyniol.

Dyrchafwyd Spong er ei waethaf ei hun a heirarchiaeth ei eglwys, yn Esgob. Llwyddodd i gadw’r swydd honno er gwaethaf ei wrthwynebwyr, a’i defnyddio fel llwyfan i gyfathrebu ei neges i’r byd.

Roedd yn ddiwinydd praff a deallus ond yn gyfathrebwr syml a grymus.

I mi eglurodd ffeithiau syml ond chwyldroadol.

Ganwyd Cristnogaeth yn y Synagog ac fe’i magwyd yno am yn hir iawn. Iddew oedd Crist ac fe lapiwyd yr ysgrythurau Iddewig amdano. Wnaeth y Beibl ddim proffwydo dyfodiad Crist. Ysgrifennwyd hanes Crist gyda’r ysgrythurau Iddewig ar agor fel bod y stori honno’n cyflawni’r hyn a broffwydwyd ganddynt.

A’r frawddeg ysgytwol a gaed ganddo’n gyson oedd – ac mae pob ysgolhaig Beiblaidd yn gwybod hyn.

Felly sut nad oeddwn i’n gwybod? Sut nad oedd degawdau o bregethwyr huawdl wedi llwyddo i gyfathrebu hyn i mi? Wrth gwrs byddai rhai yn gwadu hyn. Ond roedd llu o rai eraill yn cadw’n dawel; er mwyn cadw’r ddysgl eglwysig yn wastad, rhai yn ei sibrwd rhwng y llinellau fel bod y rhai oedd eisoes yn gwybod yn ei glywed. Ond doeddwn i ddim yn clywed nac yn deall. Fel maen nhw’n dweud, roedd angen rhywun i sbelio fo allan i mi. A Spong wnaeth hynny.

Ac unwaith mae rhywun wedi deall, ac wedi deall mai’r nod yw dehongli’r gwirioneddau mytholegol yn y stori yn hytrach na chwilio’n ofer am wirioneddau llythrennol – yna mae hanes bywyd a gwaith Crist yn agor o’r newydd ac mor berthnasol ac erioed yn yr 21G. Mae modd edrych ar y geni, y gwyrthiau a’r atgyfodiad a’u deall mewn cyd-destun ysgrythurol, diwinyddol, dilys, heb eu credu’n llythrennol. Roedd hyn yn gymaint o ryddhad i mi – yn llythrennol.

Credai Spong bod yr eglwys wedi ei chaethiwo i oes o’r blaen ac os oedd hi’n perthyn i oes arall roedd hi’n anorfod ei bod yn marw gyda’r bobl oedd yn cofio’r oes bell honno. A chynigiodd ffordd ymlaen.

Gwnaeth wahaniaeth ymarferol. Credai yn lle merched a phobl hoyw yn yr eglwys ac ordeiniodd ddegau o frodyr a chwiorydd yn offeiriaid yn ei enwad. Gwnaeth ei hun yn wyneb cyhoeddus i farn radical, amhoblogaidd. Daeth yn enw, yn arwr, yn gocyn hitio ac yn elyn i lawer. Ond defnyddiodd y sylw ac oes y teledu a’r we i daflu ei lais hyd yn oed ymhellach.

Ysgrifennodd dros ddwsin o gyfrolau ysgolheigaidd ond hygyrch. Dechreuais i gyda ‘Why Christianity Must Change or Die’. Cystal lle a’r un!

Dwi’n gobeithio fy mod yn dweud pader wrth berson, ond dylai pawb sydd yn dilyn Cristnogaeth 21 ddarllen neu wrando ar Spong. Dechreuwch yma:

https://www.youtube.com/watch?v=JrNJR2bZNdA

…  a dilynwch eich trwynau trwy youtube a thrwy ei lyfrau fesul un.

Dywedodd, ei fod, wrth fynd yn hŷn yn credu’n ddyfnach ond fod ganddo lai o gredoau nac erioed.

Y mantra i mi yw: Rwy’n gweld Duw fel ffynhonnell bywyd sy’n ehangu fy ngallu i fyw; i fyw i’r eithaf. Rwy’n gweld Duw fel Ffynhonnell cariad sy’n fy rhyddhau i garu y tu hwnt i unrhyw rwystr; i garu’n afrad. Rwy’n gweld Duw fel Sylfaen Bod sy’n rhoi’r dewrder i mi i fod y cyfan a alla’i fod. Trwy fyw i’r eithaf rwy’n gwneud y Duw sy’n fywyd yn weladwy. Trwy garu’n afrad rwy’n gwneud y Duw sy’n gariad yn weladwy. Trwy fod y cyfan a alla’i fod rwy’n gwneud y Duw sy’n Sylfaen Bod yn weladwy.

Fe lwyddodd. Gobeithio y cawn ninnau ras i ‘sbelio fo allan’ i’n hoes a’n gwlad ninnau. Diolch amdano.

Pigau’r drain

I’r rhai ohonom sy’n byw ar y tir mae mis Medi yn arwyddo dechrau tymor y torri cloddiau. Dyma’r amser rydyn ni’n troi sylw at y ffiniau sy’n cadw trefn rhwng cae a chae, maes a gwndwn. Mae’r drain, y meiri a’r rhosod gwylltion wedi cael penrhyddid dros yr haf ac mae’r tyfiant blynyddol yn ddrysfa bigog erbyn hyn. Ond cyn rhoi’r peiriannau tocio ar waith rhaid mentro i estyn llaw i ganol pigiadau’r drysni a’r drain i gasglu cynhaeaf cyfoethog o eirin duon bach, mwyar a chriafol.

Pigog a dryslyd yw hi yn Affganistan hefyd – a dweud y lleiaf. Ry’n ni gyd wedi gweld y lluniau truenus o faes awyr Kabul wrth i filoedd geisio ffoi am eu bywydau o flaen milwyr y Taliban. Ry’n ni wedi clywed am ofnau pobl am ddychwelyd i drefn gyfreithiol Islamaidd lem. Ry’n ni wedi clywed am ofnau gwragedd a merched y bydd eu hawliau dynol yn cael eu sathru unwaith yn rhagor. Ac mae pryder am ffyniant economaidd y wlad hefyd wrth i gefnogaeth ryngwladol ddiflannu. Bydd tlodi yn siŵr o ddilyn, fel y mae yn sgil pob rhyfel.

Yr hyn sy’n synnu llawer yw pa mor sydyn y bu goruchafiaeth y Taliban. Dywed rhai sylwebyddion mai un esboniad am hynny yw deisyfiad taer gwerin Affganistan am heddwch ar ôl profi 43 mlynedd o ryfela. Ie, 43 mlynedd nid 20. Mae 43 mlynedd ers i’r coup comiwnyddol yn 1978 ysgogi adwaith gan y llwythau gogleddol, gan ysgogi tanciau Rwsia i groesi’r ffin i gefnogi’r llywodraeth a’r mujahadeen i’w herlid hwythau o’r wlad yn eu tro. Yn sgil hynny daeth y Taliban i rym.

Ddoe nodwyd 20 mlynedd ers cyflafan yr 11 Medi 2001 yn Efrog Newydd a Washington. Ni allwn ond cydymdeimlo â phawb a ddioddefodd ac sy’n parhau i ddioddef o ganlyniad i’r ymosodiad erchyll hwnnw. Ymosodiad 9/11 fu’r sbardun i’r Unol Daleithiau a Phrydain oresgyn Affganistan, wrth gwrs. Roedd y Taliban yn rhoi lloches i derfysgwyr eithafol. Rhaid oedd eu canfod a’u dileu. Codi rhyfel yn erbyn terfysgaeth oedd y gri – fel pe bai modd i ennill y frwydr honno drwy rym arfau.

Mae’r rhyfel honno a’r goresgyniad bellach ar ben. A diddorol oedd sylwi yn ddiweddar ar Jonathan Powell, pennaeth staff Tony Blair rhwng 1995-2007, yn cyfaddef mae colli fu hanes y gynghrair orllewinol. Ond y wers nad sy’n cael ei dysgu, meddai, boed hynny o Affganistan neu o Ogledd Iwerddon, yw nad oes modd gorseddu heddwch mewn gwlad heb yn gyntaf estyn llaw a thrafod gyda’ch gelynion. Dydy treched treisied ddim yn gweithio, meddai. Rhaid i heddwch parhaol fod yn gynhwysol ac mae hynny’n golygu cryn dipyn o gyfaddawdu a cheisio gweld pethau o safbwynt pobl eraill.

Mae’r offeiriad a’r awdur o’r Iseldiroedd, Henri Nouwen yn ein hatgoffa: “Yng Nghrist nid oes gwledydd i’w concro, dim ideolegau i’w gorfodi, dim pobl i’w dominyddu. Nid oes ond plant, menywod a dynion i’w caru”. O ystyried y ddrysfa sy’n wynebu pobl Affganistan y dyddiau yma, sut mae rhoi’r cariad hwnnw ar waith? Edifeirwch a maddeuant oedd y llwybr a ddewiswyd gan Desmond Tutu ac eraill yn Ne Affrica.

Maddeuant. “Beth yw maddau?” gofynnodd Waldo, “Cael ffordd trwy’r drain at ochr hen elyn”. Er mor fentrus a phoenus yw’r dasg, dim ond o wneud hynny y daw ffrwythau cynhaeaf Duw i’n dwylo.

Yr Ardd

“O”, meddai’r gweinidog pryfoclyd wrth y tyddynwr a oedd wedi bod wrthi yn cerdded drwy’r ardd a cheisio profi gystal garddwr ydoedd. “Mae’r ‘Bod Mawr’ wedi bod wrthi yn galed eleni eto”. ”Bod Mawr, yn wir”, atebodd y garddwr, “bob tro ‘wy wedi gadael yr ardd yn ei ofal E’ does ynddi ddim byd ond anialwch”.

Ond, onid oedd y gweinidog a’r garddwr wedi camddeall ystyr gardd? Nid gwaith Duw na dyn yw gardd, eithr gwaith Duw a dyn gyda’i gilydd. Ewch am dro ar hyd ffyrdd y wlad ac fe welwch rosynnau gwyllt hyfryd ar y cloddiau; dyna waith Duw. Ewch i’r siop fe alwch brynu rhosynnau prydferth o bapur neu blastig – dyna waith dyn. Ond pwy all guro rhosyn gardd lle mae Duw a dyn wedi cydweithio? Beth am i ni fynd am dro gyda’n gilydd wrth fynd drwy’r ardd.

Dyma’r pâm tato: fydd neb yn edmygu fawr o rhain. A dweud y gwir mi fyddai’n annoeth i geisio mesur llwyddiant y tato wrth edrych ar faint y dail a’r gwrysg. Mae’r ffrwyth ei hun o’r golwg ac yn rhan o’r gwreiddiau. Oni ddysgir i ni egwyddor fawr bywyd yn nameg y tato? Beth yw gwareiddiad ond rhywbeth a drosglwyddwyd o’r gorffennol; mae llawer o ddyfeisiadau sydd yn ei byd modern wedi dechrau ymhell yn ôl gyda’n cyn-deidiau, a phellach o’n golwg. O’r golwg hefyd mae gwreiddiau ein gwerthoedd crefyddol; ni fyddai gennym gapeli ac eglwysi na hyd yn oed grefydd oni bai bod eraill wedi llafurio a pharatoi’r ffordd. Maent o’r golwg bellach, o leiaf yn gorfforol, eto yn rhan hanfodol o wreiddiau ein traddodiad. Dywed dameg y tato, felly, fod rhaid wrth ddyfnder traddodiad ac wrth yr hyn sydd yn anweledig mewn bywyd.

Awn ymlaen drwy’r ardd; dyma wely o letys, betys, pannas a swêds. Mae rhain wedi eu hau yn dew ac, o ganlyniad, wedi tyfu yn glos; eithr cyn gallent dyfu’n llwyddiannus rhaid eu tynnu a’u gwahanu wrth ei gilydd. 

Mor debyg yw dynoliaeth i’r pethau hyn! Ar y naill law gellid dweud ein bod yn fodau cymdeithasol, yn caru byw yng nghysgod ac yng nghwmni ein gilydd. A dweud y gwir ni allwn fyw a thyfu ar wahân i’n gilydd. Ond ar y llaw arall, rhaid cofio taw unigolion sy’n gwneud cymdeithas, ac nid i’r gwrthwyneb. Nid oes gan gymdeithas gydwybod na meddwl na theimlad; galluoedd a berthyn i’r unigolyn yw’r rhain. Ar enaid yr unigolyn y mae llun a delw Duw ac fel unigolion y mae’n rhaid i ni dyfu mewn cymeriad a phersonoliaeth. Dyma ddameg arall o bâm yr ardd – o blith pethau hynny a fyn sylw unigol.

Mae yna rhagor eto ar ôl yn yr ardd; ‘cyna-bins’, swît-pys, y pys a’r ffa. Ffrwythau wedi ei gwneud i dyfu lan yw rhain. Does dim yn fwy torcalonnus i arddwr na gweld y ‘cyna-bins’ wedi tyfu lawr heb ddarnau o bren i ddringo arnynt; fel mae’r tato yn tyfu am i lawr y mae rhain yn tyfu am i lan, ac os na chant dyfu felly, pydru fydd eu tynged.  Un o’r pethau sy’n gwahaniaethu dynoliaeth oddi wrth rhan fwyaf o greaduriaid a greodd Duw yw fod gyda ni y gallu i dyfu am i lan. Wrth gwrs, fel pob creadur arall mae’n inni wrth y pridd ond mae gyda ni y gallu i dyfu allan ohono. Fe ellir dweud os na wnawn ymdrech i dyfu allan o lefel y pridd, yna fel yn hanes y ‘cyna-bins’ mae pydru fydd ein tynged ninnau.

Anogodd Iesu Grist inni fod yn berffaith, fel mae ein Tad yr hwn sydd yn y nefoedd yn berffaith; dyma sut mae tyfu tuag at i fyny. Mae’r grefydd Cristnogol nid yn unig yn ein gorchymyn i dyfu at i fyny fe rydd i ni hefyd gyfarwyddyd. Mae gan y ‘cyna-bins’ eu coed  i’w clymu a’i ddilyn wrth dringo mae gennym ninnau ein ffyn a’n canllawiau. Wrth feddwl am y ‘cyna-bins’ a’u brigau ni allaf lai na gwenu wrth gofio i’r Salmydd edrych i gyfeiriad ei Dduw a dweud “Dy wialen a’th ffon . . .”

Byddwn ofalus rhag credu am fod Duw yn agos i ddynoliaeth yn yr ardd nas gall y diafol gael mynediad yno hefyd. Beth bynnag yw ein syniadau am gardd cofiwn taw yn nghanol harddwch  hon y twyllwyd Adda ac yng ngorffwysfa dawel a heddychlon yr ardd daeth y bradychwyr a’r milwyr i ddal Iesu Grist. 

(Y diweddar Dr. D Elwyn Davies)

A hithau’n ddiwedd mis Awst, dyma’r olaf o’r oedfaon sydd gennym oedfa i’w hargymell i chi allan o storfa archif y cyfnod clo. Bydd yr e-fwletin arferol yn ar fore Sul yn ail ddechrau yr wythnos nesaf.

Penderfyniad pwyllgor Cristnogaeth 21 oedd argymell oedfa wythnosol i’n dilynwyr drwy gydol  mis Awst, o blith rhai a ddosbarthwyd yn ddigidol dros y deunaw mis diwethaf. O safbwynt y dewis ymarferol o ddegau o wasanaethau ledled Cymru, penderfynwyd cyfyngu y tro hwn i ardal Caerdydd, ac rydym yn ddiolchgar am ganiatâd i gynnig yr addoli i gylch ehangach drwy Cristnogaeth 21.

Cafodd y fideo hwn a argymhellir heddiw ei rannu gyntaf ar Fehefin y 6ed eleni, a medrwch ei weld drwy glicio ar y ddolen hon:  https://youtu.be/04THlQJfcVw