Beth yw Duw?

Crynodeb o’r drafodaeth a ddilynodd BAPUR  CYNOG DAFIS

Rhoddodd Cynog amlinelliad meistrolgar o’r delweddau a’r cysyniadau am ‘Dduw’  a goleddwyd gan y ddynoliaeth. Cymeradwyodd gyfrol Karen Armstrong  A History of God. Y mae amrywiaeth safbwyntiau yn yr Hen Destament ei hun – mae cryn wahaniaeth rhwng Duw milwrol y llwyth yn llyfr y Barnwyr, a’r neges am Dduw ‘i oleuo’r cenhedloedd ‘ yn Eseia.

Dyfynnodd sylwad gan Karen Armstrong “Rhaid i bob cenhedlaeth greu ei hamgyffrediad dychmyglawn ei hunan o Dduw”.

• Bu’r Groegiaid yn estyn at syniad o Dduw pellennig sydd yn ‘bod’ ond nad yw’n  arddel perthynas o unrhyw fath â ni.
• Y syniad o Dduw  fel ‘Bod’’ ( hynod o debyg i’r ddynoliaeth) sy’n ymyrryd yn y byd.

Cyfeiriodd at oes yr Acsis  (8fed Ganrif cyn Crist), pryd y bu newid cyfeiriad yn nirnadaeth y ddynoliaeth  yn Israel, Yr India a Groeg.

Meddwl a Dychymyg

• Aeth Thomos o Acwin  ati i egluro Duw trwy reswm  a chyflwyno 5 prawf o’i  fodolaeth.

Gyda’r Dadeni a’r Diwygiad cafwyd twf newydd mewn gwyddoniaeth a gwybodaeth am y byd ; yr oedd gan Newton gre hyderus mewn Duw nad oedd yn ymyrryd. Duw oedd wedi cychwyn y creu ond yn cadw draw gan adael i Ddeddfau Natur weithio. Awgrymodd bod y dehongliad o’r Beibl sy’n mynnu bod y Beibl yn wyddonol gywir ac yn dibynnu ar ‘ffeithiau’ yn gynnyrch yr aroleuo, lawn cymaint ag ydyw gwyddoniaeth.

• Traddodiad arall yw’r estyn allan at Dduw mewn dychymyg. Mewn sythwelediad  y cyfrinydd, mewn profiad goddrychol yn arwain at grefydd y galon,  a’r ymwybyddiaeth o’r ‘trosgynnol.’

Darparodd ar ein cyfer nifer o ddyfyniadau o Wordsworth, Pantycelyn, Jung, ac Adler, Waldo a bu llawer o ddychwelyd at wahanol ymadroddion yn Waldo sy’n awgrymu Duw fel ffynnon ddihysbydd greadigol bywyd.

Darlun o’n dyheu am Dduw

 Y DRAFODAETH

Yr oedd y drafodaeth a ddilynodd yn un ddwys a myfyrgar. Dyma rai o’r pwyntiau a wnaed ( nid disgrifiad o drafodaeth.)

DUW-

Grym daionus a chariadus, creadigol a bywiol.  Grym dyrchafol a chreadigol Yn effeithio ar ein perthynas ag eraill. Y mae’r ddynoliaeth yn estyn allan i gyrraedd at rywbeth mwy positif, daionus a pharhaol  Llawer o ddyfynnu Waldo: ‘Nid oes yng ngwreiddyn Bod un wywedigaeth’

“Ehedeg ein Hiraeth’. A oes (Un)a’u deil (ieithoedd y ddynoliaeth) mewn cof a chadw ?

Ann Griffiths – Gwrthrych i’w addoli ( a thestun cân a beri byth

Ysbryd    ‘Y Drefn’   Cariad yn personoli rhinweddau a doniau’r ddynoliaeth yn ffocws o bopeth

da. wedi ei bersonoli. Dyfynnwyd Simone Weil  “pob pechod yn ymgais i lanw gwacter.”

Holwyd

Beth yw addoli (Y Groeg yn golygu agoshau i gusanu)

– Pwy ddaeth gynta, – dyn ynte ‘Duw’.

A fyddai’n beth da i ymatal rhag defnyddio’r enw Duw

Nodwyd

• Ein syniadau ‘am Dduw’ yn methu dygymod â’r ffaith ein bod yn greaduriaid amser – (ac angau)
• Rhyw gytundeb bod y gair Duw ei hun yn dramgwydd am nad oes cytundeb ar ei ystyr a dryswch  yn dilyn.
  

Awgrymwyd enwau eraill ar y Dirgelwch –

• Yr Arall-Arall.  (cwbl wahanol i’r  duwiau – na soniwyd amdanynt o gwbl!)
• Yr Wmff (bywiol) sydd yn y cread.

Beth yw Duw?

gan Cynog Dafis

(Papur a gyflwynwyd i Grŵp Cristnogaeth 21 yn Aberystwyth)

Pe baech chi’n gofyn i’r ‘dyn yn y stryd’ beth yw ystyr ‘Duw’ rwy’n tybio, os caech chi ateb o gwbl, mai rhywbeth tebyg i’r canlynol fyddai fe:

‘Bod goruwchnaturiol hollalluog a chariadus a greodd ac sy’n goruchwylio’r byd(ysawd)’

 Meddai John Calfin: ‘Nid oes dim yn digwydd ond drwy orchymyn neu ganiatâd Duw.

Mae’n ddiffiniad sy wedi gwreiddio’n ddwfn yn ein hymwybyddiaeth. Dyma’n sicr Dduw’r ffwndamentalwyr, a dyma wrthych ymosodiadau atheisitiaid milwriaethus megis Richard Dawkins, AC Grayling a Christoper Hitchins, y mae ganddyn nhw ganlynwyr brwd yn y byd Cymraeg.

O ddarllen Byw’r Cwestiynau a gorchestwaith Karen Armstrong, A History of God, fodd bynnag, mi gawn ni fod y pwnc beth wmbredd yn fwy cymhleth.

Meddai Byw’r Cwestiynau:  ‘Cynigia’r Beibl amrywiaeth o syniadau a delweddau am Dduw’ a ‘Mae cymeriad y Duw y rhown ein ffydd ynddo’n llunio’n cymeriad ni yn unigolion ac fel pobl Dduw’.

O ddarllen The History of God (Karen Armstrong), fel y gwnes i wrth baratoi hyn o lith mi welwn y gwahanol fersiynau o ‘Dduw’ a luniwyd drwy’r oesoedd. Meddai’r awdur, ‘Rhaid i bob cenhedlaeth greu ei hamgyffrediad dychmyglawn ei hunan o Dduw’

Gan ddibynnu’n drwm ar ddadansoddiad Karen Armstrong (KA) rwyf-i am drafod yn fyr rai o’r fersiynau yna cyn dod at ystyron posibl Duw yn y 21fed ganrif a’r cwestiwn sy yn nheitl pennod olaf Karen Armstrong, ‘Oes gan Dduw ddyfodol?’

Dyma ddau fersiwn i gychwyn:

Fersiwn 1: y Duw Pellennig

I’r athronydd Groegaidd Aristoteles, Duw oedd yr Ysgogydd Disygog. Nid Crëwr y byd oedd hwn er y gellid dyfalu i bob peth darddu (’emanetio’) ohono. Doedd ganddo ddim diddordeb yn hynt a helynt dynol-ryw: tragwyddol syllu arno’i hunan oedd ei ddiléit.

I Platon, doedd pethau’n byd ni yn ddim ond cysgodion y byd tragwyddol lle roedd popeth yn berffaith ac yn ddigyfnewid. Y realiti uchaf oedd y Da – fersiwn o Dduw, gellid dadlau.

Serch bod y math yma o Dduw yn bellennig ac yn gyfangwbl y tu hwnt i’n dirnadaeth ni, roedd modd i ddyn ymgyrraedd at y dwyfol drwy ymdrechu i ddeall ac i fyw yn dda, a thrwy arfer defodau crefyddol a allai godi dyn i lefel uwch o ymwybyddiaeth a phrofiad.

Bu dylanwad Aristotles a Phlaton yn enfawr drwy’r canrifoedd ac mae’r syniad o Dduw sy’n gyfangwbl y tu hwnt i’n dirnadaeth yn gyffredin mewn gwahanol draddodiadau, gan gynnwys rhai Cristnogol. Byddai rhai meddylwyr yn awgrymu nad oedd diben yn y byd i ni ddyfalu am natur y Duwdod, heb son am ei fwriadau, ac mai rheitiach peth yw i ni ymroi i fyw’n dda, mewn cytgord â’n cyd-ddyn, a/neu feithrin y bywyd mewnol. Yn nyfnder ein bodolaeth ni ein hunain y gellid dod o hyd i gyfoeth ysbrydol. Datblygodd y Cyfrinwyr ym mhob traddodiad ymarferion corfforol a meddyliol i’r union bwrpas hwn.

Fersiwn 2: Y Duw sy’n Ymwneud â’r Byd

Dyma yw Duw Israel, El neu Iawe, sy’n sylfaenol i’n canfyddiadau ni. Mae’n dduw personol sy’n meddu ar nodweddion dynol ac mae’n barhaus yn ymyrryd mewn hanes

Yn llyfrau Josua, Barnwyr a Samuel, Duw rhyfel yw e – dyna ystyr y term ‘Arglwydd y Lluoedd’. Mae’n eiddigus, yn gwobrwyo ufudd-dod ac ymddarostwng ac yn cosbi anufudd-dod, weithiau’n ddidostur, megis yn hanes arswydus y brenin Saul. Mae’n rhoi buddugoliaeth filwrol a thiriogaeth i’w genedl etholedig, cyhyd â’u bod yn deyrngar iddo, ac yn eu hannog i ddifa’u gelynion yn ddidrugaredd. Does fawr o foesoldeb yn perthyn iddo ac unig wrthrych ei gariad yw plant Israel, ei ddewis bobl

Mae Duw’r proffwydi mawr, er yn dal yn Arglwydd y Lluoedd, yn wahanol iawn. I’r genedl a gafodd ei choncro a’i chaethgludo, doedd yr addewid o fuddugoliaeth filwrol ddim yn tycio. Rhwng y seithfed a’r nawfed ganrif CC, dyma broffwydi megis Jeremeia, y ddau Eseia, Amos a Hosea yn creu darlun o Dduw y mae cyfiawnder cymdeithasol yn ganolog i’w gonsyrn. Mae’n collfarnu gormes ble bynnag y bo, yn tosturio ac yn fawr ei ofal dros y difreintiedig, yn mawrygu heddwch, yn rhagweld dydd pan fydd y cenhedloedd yn byw yn gytûn ac yn diffinio buddugoliaeth yn nhermau dioddef. Mae’r Duw hwn yn dduw i’r ddynoliaeth gyfan.

Mae KA (yn ei llyfr nodedig The Great Awakening) yn gosod y proffwydi yng nghyd-destun Oes yr Acsis (The Axial Age) a welodd ddatblygu moeseg newydd y mae’r egwyddor y dylen ni drin pobl eraill fel y caren ni’n hunain gael ein trin yn ganolog iddi. Yn y Dwyrain roedd Gawtama’r Bwda, a Chonfucius ymhlith y ffigyrau allweddol.

Gwerthoedd y proffwydi mawr a welwn ni yn nysgeidiaeth a bywyd Iesu, fel y manylir ar y rheini yn yr efengylau a’r epistolau. Nhw yw hanfod Cristnogaeth.

Yma wrth gwrs rydyn ni’n dal gyda’r Duw sy’n ymyrryd yn y byd. Yn wir, mae’r Duw hwn yn dod i’r byd, yn ymgnawdoli, syniad sy’n ganolog, er nad yn unigryw, i Gristnogaeth. Honnodd rhai o feddylwyr Islam fod Dyn Perffaith a oedd yn amlygu nodweddion y dwyfol i’w gael ym mhob cenhedlaeth. Fe welen nhw Muhammad mewn termau felly, er na fuasai hwnnw yn honni’r fath beth. (Yn ôl yr athronydd Moslemaidd Luria, roedd Duw yn anghyflawn heb ddynion – roedd arno fe angen eu gweithredoedd da a’u gweddïau). Ganrifoedd wedi ei farw, dyrchafodd ei ddilynwyr Gautama i’r un math o statws.

Rheswm v Dychymyg

1 Duw Rheswm

Drwy’r canrifoedd, ac yn enwedig dan ddylanwad athroniaeth gwlad Groeg, bu dadlau ynghylch dichonoldeb darganfod, a phrofi bodolaeth Duw, drwy reswm. Cynigiodd Thomas o Acwin bum prawf i fodolaeth Duw.

Cyrhaeddodd y dynesiad yma’i anterth gyda’r Chwyldro Gwyddonol a’r Goleuo o’r 16ed ganrif ymlaen.  Mynnodd Isaac Newton fod ei theori e’n profi bodolaeth Duw, yr Ysgogydd Cyntaf nad oedd modd esbonio bodolaeth y bydysawd hebddo ond nad oedd yn ymyrryd dim yn ei Greadigaeth wedi iddi ddod i fod. Roedd Pantycelyn yn gyfarwydd â syniadau gwyddonol Newton ac yn Golwg ar Deyrnas Crist roedd Pantycelyn yn dilyn yr elfen gyntaf ac yn bendant iawn yn gwrthod yr ail.

Barn KA yw i Gristnogaeth y cyfnod deimlo dan bwysau i i’w chyfiawnhau ei hun yn nhermau rheswm a ffeithiau gwrthrychol.

Erbyn y 19fed ganrif roedd syniadau Newton am yr Ysgogydd Cyntaf yn dechrau ymaddatod, ond fe ddaliodd y meddylfryd hwnnw ei dir, yn rhyfedd ddigon yn y mudiad Ffwndamentalaidd, sydd ar y naill law yn ymwrthod â llawer o ddarganfyddiadau gwyddoniaeth ac yn mynnu ar yr un pryd drafod diwinyddiaeth yn nhermau prawf a thystiolaeth wrthrychol. Mae’r ymwrthod ag Esblygiad a’r gefnogaeth i Ddyluniad Deallus er mwyn esbonio natur a lle dyn ynddi yn enghraifft berffaith o hynny.

Yn yr 19fed ganrif fe ddaeth atheistiaeth yn gredadwy am y tro cyntaf. Cyn hynny, beth bynnag y gwahanol fersiynau o Dduw, roedd ffaith ei fodolaeth i’w gweld yn ddiamheuol. Roedd atheistiaid yr oes newydd ar y llaw arall yn dadlau (i) nad oedd angen y cysyniad o Dduw i esbonio’r bydysawd a (ii) nad oedd modd cysoni Duw daionus â natur y bydysawd hwnnw. I lawer o Iddewon achosodd pogroms Dwyrain Ewrop ac yna’r Holocost ei hun argyfwng cred sylfaenol ac ymwrthod â’r syniad o Dduw.

2. Duw’r Dychymyg

Yn y traddodiad yma, iaith dychymyg, myth, symbol, trosiad a sythwelediad sy’n briodol wrth son am Dduw. I KA profiad goddrychol, nid cyfres o ddaliadau am wirioneddau gwrthrychol, yw crefydd. Iddi hi, adeiladwaith symbolaidd yw Duw, rhan o ymdrech dyn i wneud synnwyr o’r byd a rhoi ystyr i fywyd. Nid esbonio yw pwrpas crefydd ond dysgu dygymod ag anawsterau a’u goresgyn, i lawenhau mewn gorthrymder, i gyfoethogi bywyd a’i gael yn helaethach.

Dyrchafwyd yr olwg yma ar Dduw yn rhan o’r adwaith yn erbyn Rhesymiadaeth er enghraifft yn y Diwygiad Methodistaidd ac hefyd yng ngwaith beirdd Rhamantaidd Lloegr megis Wordsworth a Coleridge. Iddyn nhw roedd y dychymyg yn gallu canfod presenoldeb Duw ym mhob peth. Uwchlaw Abaty Tindyrn canfu Wordsworth

‘A presence that disturbs me with the joy

 Of elevated thoughts; a sense sublime

Of something far more deeply interfused

Whose dwelling is the light of setting suns,

And the round ocean and the living air’

Gwahanol ac eto tebyg yw profiad Pantycelyn

‘Rwy’n edrych dros y bryniau pell

Amdanat bob yr awr

Tyrd, fy anwylyd, mae’n hwyrhau

A’m haul bron mynd i lawr’

Gwelodd yr 20fed ganrif, yn sgîl y syniad bod y Duw goruwchnaturiol ‘wedi marw’, ymdrechion i’w ailddiffinio mewn termau newydd.

I rai, adeiladwaith symbolaidd i gynrychioli’r gwerthoedd aruchelaf oedd E. Roedd Alfred Adler yn derbyn ‘mai tafluniad yw Duw ond yn credu iddo fod o gymorth i ddynoliaeth, symbol disglair o ragoriaeth’. Felly hefyd Hermann Cohen: ‘syniad wedi’i ffurfio gan feddwl dyn, symbol o’r delfryd moesegol’. I Bloch, ‘y delfryd dynol na ddaeth o fod eto’ oedd Duw. (dyfyniadau gan KA)

 Datblygodd eraill y syniad o Dduw, nid fel rhywbeth ‘allan fanna’ ond fel gwreiddyn Bod. Dyna weledigaeth Jung, Paul Tillich, John Robinson, Esgob Woolwich, yn Honest to God, JR Jones yn Ac Onide ac wrth gwrs Waldo Williams:

‘Nid oes yng ngwreiddyn Bod un wywedigaeth,

Yno mae’r rhuddin yn parhau.

Yno mae’r dewrder sy’n dynerwch,

Bywyd pob bywyd brau.’

Yn gysylltiedig â hynny ail-ddarganfuwyd y weledigaeth oesol o Dduw yn bresennol yn undod pob peth, yn enwedig undod y ddynoliaeth. Waldo Williams eto:

‘Mae rhwydwaith dirgel Duw

Yn cydio pob dyn byw:

Cymod a chyflawn we

Myfi, Tydi, Efe.

Mae’n gwerthoedd ynddo’n gudd,

Ei dyndra ydyw’n ffydd:

Mae’r hyn fo’n gaeth yn rhydd….

Cymod a chyflawn we

Myfi, Tydi, Efe,

A’n cyfyd uwch y cnawd…’

Mae KA yn cyfeirio at syniad Lonergan sy’n apelio’n arbennig ataf i. Mae’r dwyfol i’w ganfod, meddai fe, yn ymdrech dyn i wthio ffiniau deall sy’n golygu ei fod yn codi uwchlaw, neu’n ei ‘drosgynnu’, ei hunan.  Ond i fod yn berthnasol i ragor nag elît deallusol, mae angen cymhwyso syniad Lonergan i feysydd eraill yng ngweithgarwch dyn. Pa le bynnag y gwelir dyn yn ymgyrraedd y tu hwnt i’w gyfyngiadau naturiol, wrth ofalu, wrth chwarae, wrth greu, wrth werthfawrogi, wrth fyfyrio, wrth weithio – mae’r rhestr yn un hirfaith – gellid dweud bod dyn yn ymgyrraedd at y dwyfol. Hanfod crefydd meddai KA yw’r ymdeimlad o barchedigaeth sy’n ymgodi ynon ni pan syllwn ni ar ddirgelwch bywyd.

Y cwestiwn, i gloi, yw p’un a yw’r gair ‘Duw’ yn addas ar gyfer y diffiniadau arbrofol hyn. Neu a ddylen ni am y tro roi seibiant i’r gair?

Ddechrau Medi, daeth grŵp Cristnogaeth 21 yn Aberystwyth at ei gilydd i drafod papur gan Enid Morgan. Rydym eisoes wedi cyhoeddi’r papur hwnnw ar y botwm “Erthyglau”  dan y teitl “Beth yw’r Beibl”.

Yma, rydym yn cyhoeddi crynodeb a wnaed gan Cynog Dafis o’r drafodaeth a ddilynodd.

Beth am ymateb i’r cyfan yn Y Fforwm?

1 Cyflwyniad gan Enid Morgan

Bu dylanwad diwylliannol y Beibl yn enfawr: arnon ni yn unigolion ac ar ein cymdeithas, drwy Ewrop gyfan. Dyma ‘stori ffurfiannol fawr’ Gwledydd Cred. Fe’i galwyd yn ‘Air Duw’ a’i weld fel datguddiad anffaeledig uniongyrchol oddi wrth Dduw. Fel y cyfryw daeth i feddu ar awdurdod unigryw.

Mewn oes newydd mae’n bwysig i ni ddeall beth yw natur y Beibl – nid llyfr gwyddoniaeth mohono, na llyfr hanes syml chwaith. Gwaetha’r modd mae rhai credinwyr yn mynnu ei weld yn y termau hynny, a thrwy’r oesoedd bu anghytundebau am wahanol ddehongliadau o’i gynnwys yn achlysur gwrthdaro a rhyfeloedd.

Rhaid i ni heddiw fod yn barod i ailddehongli’r Beibl, yn union fel yr oedd yn arfer gan yr Iddewon ailddehongli’n barhaus, yng ngoleuni eu profiad ac yn wir weithiau ailysgrifennu, eu hysgrythurau nhw, sef ein Hen Destament (HD) ni. Mae’r ffordd yma o weld a gwneud pethau yn groes i’r syniad o ganon, sef rhoi sêl bendith swyddogol ar set o ysgrifeniadau, eu gosod rhwng cloriau parhaol a thadogi arnyn-nhw awdurdod unigryw a therfynol.

Proses greadigol gan fodau dynol oedd cyfansoddi llyfrau’r Beibl, nid cofnodi yr hyn a ddatguddiwyd iddyn-nhw gan Fod goruwchnaturiol.

Oherwydd camddealltwriaeth o’r hyn yw’r Ysgrythurau, ac yn enwedig o weld enghreifftiau o Dduw fel petai’n cyfiawnhau ysgelerderau, ymateb llawer yw taflu’r cyfan naill ochr fel peth diwerth. Ond nid yr un peth yw portreadu drygioni (realiti diamheuol yn hanes y ddynoliaeth) a’i gyfiawnhau.

Wedyn yn achos gwyrthiau’r Iesu, mae camddeall eu natur yn peri i un garfan eu cymryd fel prawf o dduwdod yr Iesu a charfan arall yn eu diystyru fel celwydd noeth. Rhaid holi beth oedd natur y cofio ac amcan a chyd-destun ail adrodd y stori

Rhaid i ni fynd ati i ddehongli Beibl mewn ffordd newydd, megis y ‘ôl-fodernwyr’, sy’n chwilio am y themau sy’n gweu drwy’r gwahanol destunau.

2 Trafodaeth Agored

Gofynnwyd beth oedd arwyddocâd y gair ‘sanctaidd’ sy’n cael ei ddefnyddio i ddisgrifio’r Ysgrythur. [Cymh ‘Y Beibl Cysegr-lân]

Cynigwyd amrywiaeth o atebion:

• ei fod oddi wrth Dduw
• ei fod wedi’i fendithio/ awdurdodi /cefnogi gan Dduw
• ei fod yn bur, yn dda, yn ddaionus (megis yn ‘Yr Ysgrythur Lân)

Roedd pawb (?) yn gwrthod y syniad bod y Beibl o darddiad dwyfol – geiriau bodau meidrol sy yn y Beibl.  Serch hynny yn eiriau gan bobl oedd mewn perthynas â Duw, er mor fregus ac amherffaith oedd eu hamgyffred o’r dwyfol

Gofynnwyd pa un a oedd unrhyw awdurdod yn honiadau’r Beibl yn rhagor na’r eiddo ee Einstein. Nodwyd ei fod yn gynnyrch nad unigolion yn unig sy’n siarad ond cymdeithasau a chymuned cyfain dros ganrifoedd lawer.  Yr ymateb gan rai oedd nad oedd dim, a bod darganfyddiadau Einstein ynghylch natur y bydysawd yn fynegiant aruchel o ymdrech y ddynioliaeth i ddarganfod y gwirionedd, lawn cyn bwysiced â dim sy yn y Beibl. Teimlai eraill nad yw’r gymhariaeth felly o wirioneddau mor wahanol yn fuddiol o gwbl.  Ein profiad o wirionedd Beiblaidd yn dod yn brofiad i ni sydd yn rhoi iddo awdurdod ( y geiriau’n troi’n Gair).

Roedd amryw yn ddrwgdybus beth bynnag o’r syniad o awdurdod y Beibl, gyda’i awgrymiadau o ofn, gwaharddiad a’r cyhuddiad o bechod. Roedd y syniad o fynnu pwer dros yr unigolyn yn annerbyniol i amryw. Ystyr Cristnogaeth, meddai un, oedd galluogi’r unigolyn i adeiladu’i ddealltwriaeth a’i gredo ei hunan, gan ddefnyddio’r dychymyg i amgyffred gwirioneddau’r Beibl.  Y Beibl yw’r ddogfen bwysicaf a fedd y ffydd.

Datganodd un ei bod yn gweld rhan fawr o’r Beibl, yn enwedig yr HD, yn gwbl amherthnasol, yn wir yn annerbyniol, i ni heddiw. Awgrymodd eraill bod yr Hen Destament yn allweddol er mwyn deall y Testament Newydd (TN).  Yn wir roedd neges Iesu i raddau helaeth yn tarddu’n uniongyrchol o’r eiddo rhai o’r proffwydi mawr. Mae awduron y TN yn cyfeirio’n barhaus at yr HD. Nododd un arall mai gwerth llyfrau megis Josua, y Barnwyr, Samuel etc, sy’n portreadu Duw awdurdodus, cosbol a dialgar, yw ein galluogi ni i weld datblygiad y syniad o Dduw o’r cyntefig i’r goleuedig, a’r darlun o Dduw cariadus, cyfiawn a thosturiol yn dod i’r fei yn syniadau’r proffwydi a dysgeidiaeth Iesu.

Roedd amryw yn pwysleisio’r ffordd y mae moesoldeb wedi datblygu dros amser: ee ein hagwedd at gaethwasiaeth, menywod a hoywon. Dadleuwyd gan rai bod modd olrhain llawer o’r datblygiadau yma i ddysgeidiaeth Iesu ac yn wir y traddodiad Iddewig a oedd yn ei hanfod yn pwysleisio rhyddid oddi wrth gaethwasiaeth. Ar y llaw arall roedd Cristnogaeth ar adegau, yn enwedig drwy ei bod yn cael ei chysylltu â grym gwladwriaethau, wedi gweithredu yn gwbl groes i ddysgeidiaeth Iesu. Un enghraifft o hyn oedd yr erledigaeth erchyll ar Iddewon gan Gristnogion.

Codwyd y cwestiwn; beth yw gwreiddyn cydwybod? Mae penderfynu beth sy’n foesol yn aml yn gymhleth ac yn anodd.

Gosodiadau Cadarnhaol: Beth yw’r Beibl?

(Cafodd y grŵp fwy o drafferth gyda’r adran yma na’r un blaenorol! Dyma rai awgrymiadau, gyda sylwadau mewn italics. Pwysleisiwyd nad un llyfr mo’r Beibl ond casgliad o lyfrau, a bod y canon sy gyda ni yn adlewyrchu barn y sawl a’i diffiniodd ar un adeg mewn hanes)

1 ‘Trysor sy’n cynnig cyngor doeth ar gyfer ein byw ni heddiw’

am rannau o’r Beibl yn unig y mae hyn yn wir

            mae’n bwysig ein bod ni’n gwrthod rhai syniadau, megis eiddo awdur y Barnwyr, fel rhai cwbl

annerbyniol

 2 ‘Ymdrech dynion drwy’r oesoedd i fynegi gwirionedd sydd y tu hwnt i eiriau’

gan gadw mewn cof gyfyngiadau iaith

 3 ‘Casgliad o ysgrifeniadau sy’n olrhain perthynas y genedl Iddewig, ac yna’r Cristnogion cynnar, â Duw’

4 ‘Llyfr sy’n darlunio datblygiad y syniad o Dduw: o’r cyntefig i’r goleuedig, o’r awdurdodus-ddialgar i’r cariadus-dosturiol.’

5 ‘Trafodaeth drwy wahanol gyfryngau (stori, barddoniaeth, proffwydoliaeth) ar nifer o themâu allweddol: Caethiwed a rhyddid; alltudiaeth a dychwelyd; pechod a maddeuant (Byw’r Cwestiynau); grym a dioddefaint; bod o blaid yr erlidiedig’

Atodiad: Parhau’r Drafodaeth

Dyma rai gosodiadau awgrymedig pellach gan Cynog, yn benodol ynghylch y TN. Tybed a fyddai eraill am ychwanegu at y rhestr?

6 ‘Ymdrech gwahanol awduron i ddehongli bywyd, marwolaeth ac ‘atgyfodiad’ Iesu Grist, yn bennaf yng ngoleuni syniadau’r HD’

7 ‘Casgliad o lyfrau sy’n datgan ffordd newydd o fyw yn seiliedig ar gariad, heddwch, cyfiawnder i’r difreintiedig, a maddeuant/tosturi/cydymdeimlad, sef Teyrnas Nefoedd’

8 ‘Ymdrechion i ddisgrifio effaith weddnewidiol bywyd a dysgeidiaeth Iesu’

9 ‘Datblygiad ar yr agweddau mwyaf blaengar yn y traddodiad Iddewig, gan bwysleisio bod ‘Teyrnas Nefoedd’ ar gael i holl blant dynion’

Yr wythnos diwethaf  yr oedd Steve Jones y Biolegydd yn annerch yma yn Aberystwyth ar  ‘Y Beibl fel Gwyddoniaeth’ sydd i mi yn swnio mor anfuddiol ag ystyried y llyfr Rhifau Teliffon fel Barddoniaeth. Ar y llaw arall, wrth gwrs, y mae ’na Gristnogion sy’n darllen y Beibl fel awdurdod ar ddaeareg,  bioleg, obstetreg  a chosmoleg  yn  ogystal â moeseg. Ond ni ellir delio ag un math o gamddeall trwy gamddeall tebyg. Wedi’r cyfan rydyn ni wedi arfer meddwl am y Beibl fel Hanes, fel llyfr sy’n dweud storïau am beth ddigwyddodd, a’i fod yn cofnodi digwyddiadau gan ail-adrodd sgyrsiau fel petaent wedi eu recordio. Felly os nad yw’r  Beibl na gwyddoniaeth na hanes , beth yw e?

Ga’i ddweud lle’r ydw i’n sefyll  trwy ddyfynnu gwaith dyn yr ydw i’n edmygu ei waith yn fawr, sef James Alison. Dywed ef mai : “ gwaith y diwinydd Catholig yw, heb rhyw ymddiheuro mawr,  gwneud dau beth – cynnal gwirionedd yr hyn a gredir er mwyn y credinwyr, a chynnig y posibilrwydd o rywbeth tebyg i gallineb i’r rhai heb unrhyw ymlyniad i strwythur cred ffurfiol ….”

‘Rydyn ni felly am ddod at y Beibl mewn ffordd sy’n ddigon parchus o’i bwysigrwydd i gredinwyr, ond heb hawlio statws dwyfol iddo. Rhaid iddo siarad drosto’i hun. Felly rhaid disgrifio natur y cynnwys mor gywir ag y medrwn mewn ffordd sy’n gwneud synnwyr i gredinwyr ac anghredinwyr.

YSGRYTHUR LÂN – Y CYSYNIAD

Y disgrifiad ar ddalen glawr ein hen Feiblau oedd Yr Ysgrythur Cyssegr Lân – Holy Scripture: cyfeirid ato ato gynt fel Gair Duw, datguddiad a mynegiant Duw i bobl Israel yn yr Hen Destament, ac yna i fath o ‘Israel Newydd’ yn y Testament Newydd. Mae hwnna wrth gwrs yn fwy o ddisgrifiad o statws y Beibl nag o’i gynnwys.

Y Beibl fu’n stori fawr ffurfiannol cenhedloedd Ewrop, a llawer o fannau eraill (fel e.e. Ethiopia, yr Eglwys Goptaidd yn yr Aifft, a Rwsia, ) y mae  ar y lefel sylfaenol symlaf yn eithriadol o bwysig fel dogfen ddiwylliannol. Mater arall yw ceisio diffinio beth yw natur awdurdod y Beibl fel datguddiad crefyddol. Mae ‘na stori am faer mewn tref yn Sbaen oedd yn gomiwnydd ond a yrrodd ei blant i ysgol gatholig, oherwydd, meddai,  heb wybod y straeon fyddai’r plant ddim yn deall na barddoniaeth na chelfyddyd eu cenedl.

Y mae cyfieithu’r Beibl o’r ieithoedd gwreiddiol i iaith lafar yn newid statws yr iaith,  fel mae Gwenallt yn dweud,  yn ei gwneud yn  ‘un o dafodieithoedd y Drindod. Mae’n rhoi urddas a lliw newydd i iaith. Gyddom am bwysigrwydd y Beibl i’r Gymraeg a’r Saesneg. Yn achos yr Hen Slafoneg cyfieithu’r Beibl a roddodd wyddor i’r iaith. Y mae’r Beibl yn aml yn gam ymlaen i llythrennedd mewn cymdeithas.

Ar lefel ddyfnach y mae stori cenedl Israel yn dod yn stori pob cenedl,  a’r daith trwy’r anialwch yn ddrych o anhawsterau grwpiau  ethnig o bob math. ‘Does yna felly ddim dadl am bwysigrwydd diwylliannol y Beibl yn ein hanes. Beth sy’n bwnc dadlau newydd yw nid ei statws ond ei gynnwys ac ystyr  hwnnw fel ffynhonnell rhyw fath o wirionedd all fod yn berthnasol a gwneud synnwyr i feddylfryd newydd  yr unfed ganrif ar hugain.

Mae lle i ofni bod cenhedlaeth o ysgolheigion Gymraeg ifanc yn codi sy’ ddim yn gyfarwydd â straeon Abrham na Noa, na Moses na Job nac erioed wedi gwrando ar na Salm na phroffwydoliaeth. Nid eu bai hwy yw hynny. Ond y mae’n arwydd o newid gêr diwylliannol  ebrwydd sy’ wedi digwydd gyda’r colli ffordd ysbrydol a theithio lle nad oes prif-ffordd nac awdurdod,  a barn un person cystal â barn unrhywun arall. ( Mae mynegi’r peth felly yn fy nodi i bron fel un o oes Fictoria.)

Ond y mae’r Beibl wedi llunio ein dychymyg a’n deall ni. Os yw cam-ddeall yr Ysgrythur wedi ei lurgunio a’i ddysgeidiaeth wedi ei wyrdroi, yna mae angen darganfod pam a sut. Oherwydd y mae dealltwriaeth newydd o’r Beibl, y ddau Destament wedi bod yn allweddol i’r ail lunio diwinyddol a ddigwyddodd i’r ffydd mewn gwahanol gyfnodau o’n hanes. Y mae amgyffred Illtyd a Dewi o’r ffydd, yn wahanol iawn i amgyffred Gerallt Gymro, i‘r person rhyfeddol a ysgrifennodd bedair cainc y Mabinogi, i’r Esgobion Richard Davies a William Morgan, i Forgan Llwyd, i John Roberts y merthyr Catholig, i William Morris a Lewis Morris ( nid amlwg am eu duwioldeb) i Daniel Rowlands ac eraill.  I wahanol genedlaethau y mae’r Beibl yn llefaru gyda gwahanol acenion ac y mae eu hamgyffred o hanfod y ffydd yn newid .

Bu i’r Eglwys gadw dehongli’r Beibl yn gyfrifoldeb clerigol am ganrifoedd,  gan ofni ( a hynny’n berffaith ddilys) y byddai gadael i’r annysgedig  ddarllen y Beibl yn arwain at anghytuno ac ymrafael. Ac felly y bu!   Dilynwyd y Diwygiad Protestanaidd a’r Gwrthddiwygiad Rhufeinig at ganrifoedd o ymladd rhwng tywysogion yn arddel gwahanol fersiynau o’r ffydd. Y mae cam ddarllen y Beibl, ( a bu llawer o hynny)  a symud y sylfeini diwinyddol  yn creu dirgryniadau gwleidyddol a seicolegol.

Felly nid peth bychan dibwys yw medru gwahaniaethu rhwng  agwedd  rhywun o oes Hywel Dda, i agwedd oes y diwygiad, oes y  ddeunawfed ganrif a’n hagweddau ni heddi. Y mae’n byd ni heddiw mor wahanol , ein hamgylchiadau, ein technoleg, ein cyfathrebu  mor chwyldroadol fel bod ein hagwedd tuag at yr ysgrifeniadau hyn yn dal yn allweddol. Gall brawddegau sy’n gwneud synnwyr perffaith i mi swnio’n gwbl ddiystyr i eraill. Ac wrth ail ddehongli ystyr y Beibl yr ydyn ni’n parhau un o arferion mwyaf nodweddiadol yr Iddewon . Bu’r Iddewon yn ail ysgrifennu eu llyfrau deddf a hanes yn ôl eu profiadau mewn gwahanol ganrifoedd.

Y mae yn llawysgrifau  Lindisfarne, a llawer o lawysgrifau eraill ddarluniau o’r Efengylwyr, -darlun er enghraifft o Fatthew yn ysgrifennu ar femrwn eiriau dwyfol y mae ef yn eu clywed.

Y mae’r geiriau yn eiriau Duw ei hun yn ogystal â bod yn “Air Duw”! Y mae’n  rhoi awdurdod enbyd i beth sydd ar y memrwn – a hynny mewn ffordd nad yw’n cyfateb mewn unrhyw ffordd ddealladwy am sut y mae pobl yn ymddwyn, yn dysgu, yn cyfathrebu â’i gilydd.

Y mae’n dealltwriaeth ni o sut y daeth y Beibl i fodolaeth  yn ein gorfodi  i ystyried  bod y testun wedi dod atom trwy glustiau, meddyliau, rhagfarnau, diwylliannu tra gwahanol i’w gilydd.  Un o effeithiau darllen sgroliau’r Môr Marw a rhai eraill yw canfod mor gymhleth  ac enbyd oedd y gweryl rhwng Iddewiaeth a’r ffydd newydd- y naill yn dehongli Iesu gyda meddyliau a luniwyd gan yr ysgrythurau Hebreig, a’r lleill wedi eu dychryn gan ddiwinyddiaeth newydd  a pheryglus iawn .

Y mae stori dehongliadau o’r Beibl  yn ddiddorol ynddi ei hun. Mae anhawsterau’n gynnar, ond gyda datblygiad  gwyddoniaeth o’r Aroleuo ymlaen y mae’r bwlch rhwng ffaith wyddonol a gwirionedd Beiblaidd yn ehangu. Gyda datblygiad beirniadaeth hanesyddol yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg  y mae’r ffyddloniaid  yn dueddol o ymffurfio’n amddiffynnol i awdurdod y gair a rhyw anffaeledigrwydd sy’n ysgyrnygu at ffeithiau gwyddonol. Y mae hefyd yn rhoi llwyth amherthnasol ar gefn straeon nas bwriadwyd erioed i fod yn ‘ffeithiau’.

Ateb y gwyddonol eu tuedd  sy’n gredinwyr yw byw mewn dau fyd, math o feddwl hollt. Yn wyneb hynny y mae eraill yn lluchio’r cwbl ymaith fel hen lyfr nad oes a wnelo ddim â’n canrif ‘oleuedig’. Gyda’r sylfeini yn crynu felly ymateb y ceidwadol yw dychwelyd at y diogel a gwadu fel petai bod unrhyw broblem yn bod. Y mae’r Beibl yn Air Duw  yn llythrennol; wiw i neb herio na holi; yr ystyr syml arwynebol a ddeil, a balchder dynol yw awgrymu unrhywbeth arall. Ond y mae hynny’n codi pob math o anhawsterau. Ac y mae’r ceidwadol yn gywir wrth ystyried os ydych chi’n dechrau herio un darn, yna mae modd herio’r cwbl! Mae hynny’n wir ac y mae hynny i lawer yn ddychryn.

I mi y peth hanfodol ydi deall beth sy’n gwneud yr ysgrythurau Iddewig a Christnogol  yn wahanol i ysgrythurau sanctaidd yr Hindw a’r Moslem a’r Groegwr a’r Sikh.  Hynny yw eu cynnwys.  Beth yw Myth? Beth yw Hanes? Beth yw stori symbolaidd?  A oes lle i hawlio bod eu neges yn hanfodol  wahanol, yn cynnig dehongliad o’r ddynoliaeth sy’n  unigryw, a ydi’r weledigaeth yn ddatguddiad o natur y ddynoliaeth yn ogystal âg o natur y Dwyfol

Cymerwn er enghraifft  stori Iesu’n cerdded ar wyneb y môr. Gall un math o feddwl crefyddol dderbyn y stori’n syml fel stori i brofi mai Duw ydoedd ac y gallai wneud beth a fynnai . (I ba amcan  wyddom ni ddim). Y mae’r feirniadaeth hanesyddol modern sy’n dweud fod y peth yn amhosibl a bod yr hanes yn un twyllodrus a hyd yn oed diystyr.  Ond rydyn ni ( er efallai na wyddech chi ddim am hyn) yn Ôl-fodernwyr sy’n gallu holi, beth yw ystyr y stori hon, i ba bwrpas y dehonglwyd rhyw ddigwyddiad yng ngoleuni rhyw ddyfyniad arall o’r Hen Destament.  Mae’r Ôl-fodernwyr, y rhai ceidwadol a rhyddfrydol eu cefndir yn dechrau mynd ati o’r newydd y tu hwnt i ffeithiau hanesyddol i ddarganfod gwirioneddau  newydd yn y testun ac i  glywed llais sy’n gyfarwydd ac anghyfarwydd yn siarad â ni.

Y mae’r Ôl-fodernwyr yn chwilio’n hytrach am themâu sydd o bwys i’r ddynoliaeth, yn edrych ar y Beibl fel cynnyrch/tystiolaeth pobl ar daith mewn perthynas â’r trosgynnol, a’u dealltwriaeth hwy o beth oedd yn digwydd. Yr oedd y ddealltwriaeth honno,  weithiau’n gamddealltwriaeth go enbyd, yr oedd y ddynoliaeth fach hon yn methu cadw at y ddelfryd ac yn bodloni ar rywbeth llai. Beth sy’n fy nghalonogi i yw bod yna ysgolheigion  a dehonglwyr erbyn hyn yn ein helpu i  gloddio ystyron llachar yn llawn syndod a her. (Brueggeman, Tom Wright, Walsh & Keesmat,  James Alison , Rene Girard ac eraill.)

‘Rwy wedi sylwi’n ddiweddar  sut, yn yr Efengylau, y mae Iesu’n gwrthod ateb cwestiynnau twp. Mae e naill ai’n ateb cwestiwn arall, neu’n holi cwestiwn nôl,  ac weithiau’n dweud y drefn.   “ Nid ydych yn deall yr ysgrythur nac yn deall meddwl Duw” meddai wrth y rhai oedd yn credu eu bod yn arbenigwyr ar y pwnc.

Dyna felly lle ‘rwyf i’n sefyll – ond amcan y grŵp yma ydi medru rhoi lle diogel i fynegi amheuon, i  holi’n gilydd, i herio hyd yn oed, ond i wneud hynny’n  barchus – a gwrando ar ein gilydd  gan wybod mai peth anodd ydi hyn i gyd.  Dyma James Alison eto. Diwinydda ydi :

Llafur trwm llusgo’n deallusrwydd ystyfnig trwy bigau a drain ein hunan dwyll er mwyn dod â phob meddwl, pob cerpyn o falchder deallusol yn garcharor gerbron Crist,(2 Cor. 10:5) gan aredig rhyw ystyr allan o bridd sych a diffrwth.( Living in the End Times t.15)