ARAF ac AROS

Sylwadau a ddeilliodd wedi i weithwyr baentio’r arwydd ‘ARAF’ ar yr hewl ger capel cyn cyrraedd croesffordd lle’r oedd yna arwydd ‘AROS’.

Mae’n rhaid i bawb ohonom arafu, aros a gorffwys o bryd i’w gilydd. Dyna sy’n rhoi rhythm i’n bywydau. Pan yn effro byddwn yn weithgar ac yn gwneud pethau. Ond mae angen i ni arafu weithiau; ac mae angen cwsg ar y corff wrth i weithgarwch a bwrlwm y dydd ymdoddi i orffwysfa’r nos.

Wedi’r gorffwys daw toriad gwawr wrth i dywyllwch ildio i oleuni’r diwrnod newydd unwaith eto. Dyna sy’n digwydd yn ein bywydau dynol, yn union fel sy’n digwydd ym myd natur. Wedi arafwch yr hydref, daw gorffwys llwyr y gaeaf cyn bod y byd yn paratoi at dyfiant newydd a thwf y gwanwyn drachefn.

Er pwysiced curiad cyson a di-dor y galon i’n cadw ni’n fyw, yn ôl y meddygon, mae’n debyg bod y galon yn gorfod gorffwys ar ôl pob curiad. Mae’r ysgyfaint hefyd yn gorffwys rhwng pob anadliad. Mae rhythmau’r galon a’r ysgyfaint yn hanfodol i’n cadw’n fyw. Rydym am gyflawni rhywbeth drwy’r amser. Mae perygl i ni o beidio arafu ac o beidio â gorffwys ac o ganlyniad gallwn golli llawer.

Dwi’n cofio unwaith cymryd rhan mewn taith gerdded. Unwaith y dechreuodd pawb gerdded roeddwn gyda’r rhai blaen ac roeddwn yn benderfynol o sefyll yno – felly y bu trwy gydol y daith. A dyna deimlad braf oedd cyrraedd diwedd y daith gydag un arall oedd yn mynnu bod gyda’r cyntaf i orffen.

O dipyn i beth daeth gweddill y cerddwyr i’n dilyn. O’u clywed yn siarad am eu profiadau ar y daith, y sgyrsiau cyfeillgar, a’u sylwadau am y golygfeydd a rhyfeddodau byd natur, diflannodd y teimlad braf o gyrraedd ar y blaen i bawb. Mor ffôl roeddwn wedi bod wrth beidio arafu a chymryd amser i sylwi ar yr hyn a welodd eraill. Mae arafu yn golygu llawer mwy na dim ond gweld – mae’n golygu sylwi.

Wrth i ni gael ein llethu gan bwysau pryderon a gofalon ac wrth i ni ymrwymo’n hunain i ormod o weithgarwch heb amser i orffwys, gall ein hymrwymiadau fod yn orthrwm. Tybed ai cyd-ddigwyddiad yw hi fod y gair Tsieineaidd am brysurdeb yn cynnwys y symbolau am galon a lladd?

Pan nad oes amser i orffwys ein tuedd yw cymryd pob dim yn ganiataol – pethau, pobl a gwybodaeth. Nid oes gennym amser i fwynhau pethau syml bywyd nac i ofalu yn ddigonol am ein hunain, ein hanwyliaid nac eraill.

Wrth neilltuo amser i wrando, byddwn yn cofio o ble yr ydym wedi hanu. A gall ystyried y gwerthoedd sy’n sail i’n bywydau ein harafu. Mae dod i wasanaeth crefyddol yn torri ar rythm yr wythnos a chynnig amser i orffwyso. Bydded i ni ganiatáu amser i’n hunan i arafu a gorffwyso rhag prysurdeb a byddardod holl fynd-a-dod bywyd.

Fel y gwelwn ym myd natur, oni fyddai’n gwneud lles i ni hefyd adael rhai dogmâu, credoau ag athrawiaethu yn llonydd yn eu gaeafgwsg a chaniatáu i’n hunan symud ymlaen at dyfiant newydd?

‘Cerddaf o’r Hen Fapiau’: Cyfrol ‘unigryw’ o gerddi gan y Prifardd Aled Jones Williams.  Lansiad: Morlan, Aberystwyth, 6 Mawrth 2020.  51 o gerddi – yn llaw’r bardd – wedi eu rhwymo’n gain – rhediad cyfyngedig o gopïau ffacsimili – ar gael trwy’r post neu yn y lansiad.  Medrwch archebu copi ar y wefan drwy glicio YMA neu www.cristnogaeth21.cymru a mynd i’r adran Newyddion.

DUW – EIN MAM

Ers blynyddoedd maith mae Cristnogion ffeministaidd wedi cydnabod y gallwch ddefnyddio llawer o enwau am Dduw mewn addoliad: yr unig enw sy’n amhosibl ei ddefnyddio tu allan i gylchoedd ffeministaidd yw “Ein Mam,”(neu cyfeirio at Dduw fel ‘Hi’)  gan y  bydd eraill yn anesmwytho.

Gallwn olrhain yr anhawster i benodau cyntaf Genesis, “Creodd Duw ddyn ar ei ddelw ei hun.”  Mae ystyr y gair  “dyn”  yn newid o ‘unigolyn’ i ‘wryw’ yn ôl y cyd-destun. Dysgwyd yr eglwys am ganrifoedd fod gwryw wedi ei greu gyntaf a’i wraig wedyn, ac “Ef” yw pinacl y greadigaeth. Gan fod ‘dyn’ (gwryw) wedi ei greu ar ddelw Duw, honnwyd gan yr eglwys fod Duw hefyd yn ‘wryw’ Copi amherffaith o’r gwryw oedd y fenyw, heb fod ar ddelw Duw, ac felly yn israddol i’r gwryw ac o dan ei awdurdod. Nid yw’r dehongliad hwn wedi diflannu o rhai rhannau o’r eglwys.

Galwodd Iesu Duw yn “Abba.”  A oedd yn bwriadu dweud mai’r  gair Tad, neu Abba, yw unig enw addas ar Dduw, neu a ydoedd yn ceisio arwain pobl i deimlo agosrwydd Duw? Os mai’r ail sy’n gywir, onid yw mynnu galw Duw yn Dad yn rhwystro’r agosatrwydd hwnnw, yn enwedig pan mae’n cael ei ddefnyddio i ormesu menywod sydd wedi dioddef trais  gwrywod? (Ac mae rhai ohonom mewn eglwysi Gymraeg.)

Mae’r defnydd mynych o’r geiriau Tad,  Arglwydd, Barnwr, neu Frenin sy’n cyfleu grym gwrywaidd wedi cau menywod allan o ran lawn ym mywyd yr eglwys ac yn rhagfarnu yn erbyn delweddau benywaidd o Dduw.

Mae’n amhriodol uniaethu Duw gyda gwrywdod. Os ydym yn derbyn fod gwryw a benyw wedi eu creu ar ddelw ac ar lun Duw, mae’n dilyn yn gwbl naturiol ei bod yr un mor briodol i ddarlunio Duw fel menyw: Ein Mam, Duw sy’n esgor, bydwraig, mam eryr, pobyddes, gwraig a gollodd ddarn o arian, cyfeilles; Duw sy’n cysuro ac yn ymgeleddu; Duw Sara a Hagar yn ogystal â Duw Abraham.

Cymharodd Iesu ei hun, ymhlith amrywiaeth o cymariaethau eraill, i iâr yn casglu cywion o dan ei hadenydd. Weithiau cyfeirir at yr Ysbryd fel person benywaidd. Mae “ruach” [gair benywaidd sy’n golygu ysbryd] “yn ymsymud ar wyneb y dyfroedd.” (Gen.1.2). Sonnir hefyd  am Soffia, doethineb Duw yn y Diarhebion fel menyw yn y NRSV.

Mae’r Beibl, er gwaetha ei batriarchaeth, yn llawn o wahanol ddelweddau o Dduw ond mae’n bosibl mynd trwy oedfa mewn capel heb clywed unrhyw gyfeiriad at Dduw heblaw fel “tad” neu fel “arglwydd”,  sydd yn creu’r argraff nad yw’r  Duw yr ydym yn ei addoli yn y capel mor agos a’r Duw sy’n bresennol pan yn gweddïo gartref.

Mae unrhyw iaith, unrhyw eirfa, sy’n ceisio darlunio Duw, yn annigonol. Dylai’r ffaith hon ein ysgogi  i ddefnyddio geirfa mor eang a phosibl wrth gyfeirio ati Hi.  Yn bennaf mae’n amser i ni gydnabod fod dweud ein “Ein Mam” yr un mor ddilys ag unrhyw eiriau eraill wrth i ni geisio agosáu at Dduw.

Dychymyg

Dwi wastad yn rhyfeddu at ddychymyg plant a’r modd mae’n cael ei ymestyn, yn enwedig wrth chwarae.

Gwnaeth Albert Einstein gryn enw i’w hunan oherwydd ei wybodaeth eang a’i allu meddyliol rhyfeddol fel gwyddonydd a ffisegwr. Daeth ei theorïau, a’i ddarganfyddiadau, ynghyd a’i ddaliadau, yn enwog yn fyd-eang. Ond – fe ddywedodd rhywbeth annisgwyl iawn, sef bod dychymyg yn fwy pwerus na gwybodaeth. Heb ddychymyg, meddai, ni fyddai wedi llwyddo.

Gallwn gael ein cyfyngu gan ffeithiau a gwybodaeth, ac mi awn yn ddibynnol ar yr hyn yr ydym wedi ei ddysgu. Ond does dim ffiniau na chyfyngiadau i’r dychymyg. Gall dychymyg rhoi cyfle a chyfeiriad ehangach i bethau sy’n ymddangos yn amhosibl, gan arwain at bethau nad ydym yn ei wybod. Mae’r dychymyg yn gweld posibiliadau yn y sefyllfaoedd mwyaf annhebygol.

Heb ddychymyg ni fyddai unrhyw arloesi na datblygiad newydd. Mae dychymyg yn rhoi hawl i ni weld y tu hwnt i’n llwybrau dyddiol. Oni bai amdano ni fyddai gennym lawer o’r pethau sydd gyda ni. Onid dychymyg yw ffynhonnell bron yr holl o ddyfeisiadau a datblygiadau arloesol dyn? Ail adrodd ffeithiau caled rydym eisoes wedi eu dysgu mae’r meddwl. Mae’r dychymyg yn fodd i gamu tu hwnt i wybodaeth

Yn y Bregeth ar y Mynydd mae Iesu yn cychwyn ei weinidogaeth gyda gweledigaeth o ba mor dda gall pobol dduwiol fod. Mae’n eu galw’n oleuni’r byd, gan ddweud taw nhw sydd agosaf at deyrnas nefoedd. Ar y diwedd mae’n dymchwel yr hyn a oedd yn wireb y dydd, sef llygad am lygad a dant am ddant. Rhaid gwrthod y ddysgeidiaeth o ddial a thalu drwg am ddrwg. I’r gwrthwyneb, dyma gynnig ffordd newydd o ymddwyn trwy ddweud y dylen ni garu gelynion. Tyfodd hyn o’i ddychymyg. Onid o’r dychymyg y llifa holl elfennau creadigol bywyd?

Yn anffodus, o’r union fan honno hefyd y llifa llawer o’n trafferthion, gan esgor ar pob math o ofnau. Mae hyn wedi cael ei ecsploetio drwy hanes. Mae’r cyfryngau yn hoffi bwydo arno ac mae gwleidyddiaeth yn gwneud hynny hefyd. Nid yw dwylo crefydd yn lân chwaith. Mae crefyddwyr wedi manteisio ar ofnau pobl ac wedi chwarae ar y syniad fod yna rhywbeth ‘anghywir’ ynom i gyd – hynny yw, ein bod i gyd yn sylfaenol bechadurus a drwg.

Dwi’n hoffi’r stori ddychmygol honno o draddodiad y Cherokee am dad-cu’n dysgu gwersi i’w ŵyr. Meddai’r tad-cu, “Mae yna frwydro tu fewn i bawb, megis dau flaidd yn ymladd â’i gilydd. Mae un yn ddieflig, yn llawn casineb, eiddigedd a thrachwant; mae’n drahaus a thwyllodrus. Mae’r llall yn dda – llawn llawenydd a chariad, mae’n haelionus a charedig”.

Gofynnodd yr ŵyr pa un sy’n debygol o ennill? Yr ateb: “Yr un rwyt ti yn ei fwydo fwyaf”.

Cawn ein rhybuddio yn barhaus ynghylch pa fwyd i beidio a’i fwyta a beth sy’n dda neu’n ddrwg i’r corff. Onid felly y dylai hi fod gyda’n dychymyg hefyd? Parhawn i’w ddefnyddio ym materion ffydd, gan adael iddo fywiogi a sirioli ein bywyd ysbrydol.

Meddwl gormod?

Weithiau mae’n bosibl meddwl gormod am bethau. Dyna ymateb un cyfaill ar ôl rhyw drafodaeth arbennig o ddwys yn ddiweddar. Ac ar ddiwedd cynhadledd ddiwinyddol ddiweddar cyfraniad un aelod amlwg o’r gynulleidfa oedd mai cymdeithas yr eglwys sy’n bwysicaf o ddigon. Bod yn gartrefol ac yn gyfforddus, bod yno’n gefn i’n gilydd.

Fe drawodd hynny fi unwaith eto’n ddiweddar. Rŵan, dwi ddim am i chi feddwl gormod am hyn ond sefyll yn y gawod oeddwn i yn syllu ar droed y bath. Wrth droed y bath roedd yna 17 o boteli plastig yn dal pob math o sebonach, potel i’r bath, potel arbennig i’r plant a photel arbennig i’r wraig, potel i’r gawod, potel i olchi gwallt a photel i feddalu’r gwallt. Poteli di-ri a phob un yn blastig.

Ac yno, yn y bath i Ddamascus, y penderfynais bod rhaid i mi drio gwneud rhywbeth am y peth. Beth ddigwyddodd i fariau sebon fy mhlentyndod? Ddes i o hyd i un ar silff waelod yr adran sebonach yn yr archfarchnad. Ac os oes modd defnyddio bar sebon ar y corff oes modd defnyddio un ar y gwallt? Wel oes cofiwch, mae modd gwneud hynny hefyd. O chwilio ymhellach mae yna’r fath beth a thabledi past dannedd a brwshys bambŵ.

Dyna fy mhoteli i wedi diflannu o ben y bath. Dwi eto i weld a fydd y teulu yn dilyn fy esiampl. Rhyw dair potel yn llai efallai? Go brin y bydd hynny’n gwneud gwahaniaeth. Diferyn dryw yn y môr mawr sy’n tagu o blastig. Fyddai’n cael dim effaith. Ond be arall fedra’i wneud? Alla’i wneud dim ond dechrau wrth fy nhraed a chamu ymlaen.

Ella’n wir y bydd y teulu yn dilyn fy esiampl. Ella y bydd y pwt hwn yn ysbrydoli un ohonoch chi i wneud rhywbeth yn debyg. Ac ella nad dryw bach fydda’i rhagor ond un o’r miloedd drudwyod rheiny sy’n cyfareddu pobl Aberystwyth. A leciwn i ddim gweld cawod yn gollwng o’r cwmwl hwnnw!

Felly, ella bod rhywun yn meddwl gormod am bethau, a thra bod meddwl gormod yn siŵr o fod yn well na meddwl dim, weithiau mae’n werth cadw pethau’n syml. Darllenais yn ddiweddar am rhywun benderfynodd ddweud helo wrth bobl yr oedd o’n cerdded heibio iddyn nhw yn y bore. Dim byd mawr. Dim ond gwenu, edrych i fyw llygaid pobl a dweud ‘bore da’. Mini-missions oedd y person yma yn eu galw nhw.

Er bod hyn wedi gwneud iddo deimlo ychydig yn anghyfforddus, roedd canolbwyntio ar wneud i bobl eraill deimlo’n well yn haws na meddwl pa mor anghyfforddus oedd o. Weithiau mae’n dda gyrru eich hun i rhywle lle’r ydych chi (fymryn) yn anghyfforddus. Wnaeth neb edrych yn wirion arno, fel petai o’n colli arni. Dydy caredigrwydd syml ddim yn cael ei werthfawrogi. Mae’r ymddygiad yn gallu lledaenu.

Felly be amdani? Wnewch chi byth waredu’r môr o blastig. Ond fe allwch chi wneud yr hyn allwch chi. Wnewch chi byth orfodi neb i wenu, ond ella mai nid gorfodaeth sydd angen ond esiampl.

Dach chi’n annhebygol o ddatrys dirgelion mawr duw a dyn, ond efallai mai’r hyn allwch chi wneud yw trin eraill (a’r ddaear) fel y byddech chi’n hoffi cael eich trin eich hun. Rŵan lle dwi wedi clywed hynny o’r blaen?!

(Cynhelir ein Cynhadledd Flynyddol ar Orffennaf 6ed eleni, yng nghapel Salem, Caerdydd. Y cyfranwyr fydd Elin Royles, Aled Eirug a Gethin Rhys. Mae rhagor o fanylion wedi ymddangos ar y wefan. Cadwch y dyddiad yn rhydd!)

Rhyw loetran wrth y cownter oeddwn i yn disgwyl fy nhro. Roedd gen i lond whilber o nwyddau. Roedd y Nadolig yn nesáu. Fyddwn i ddim wedi prynu’r holl focsys siocled fel arfer na’r domen o dwmbwriach tymhorol, yn ysgewyll a chnau, a phlwm pwdin a datys.

Roedd y cwsmeriaid o’m blaen yn llenwi eu bagiau nes bod y troliau yn gwegian. Gwenai’r ddynes wrth y til a hithau’n gwisgo capan Sion Corn fel arwydd o awydd y cwmni corfforaethol i gydymffurfio â’r ddefod flynyddol a ddaw i rym ddechrau mis Rhagfyr. Trawid y garden ar draws y teclyn talu neu ei gosod yn ei grombil. Canys gwneir mwy o ddefnydd o gardiau talu na chardiau cyfarch erbyn hyn ar drothwy’r ŵyl.

Tra oeddwn yn disgwyl rhown gip o amgylch y sgubor o archfarchnad. Gwelwn wynebau. Unigolion yn bennaf a thipyn o straen a thyndra i’w weld ar eu hwynebau. Dychmygwn eu buchedd. Llawer efallai heb gâr na chydnabod i rannu’r ŵyl. Eraill eisoes mewn dyled oherwydd y wasgfa arnyn nhw i wario. Prin oedd y rhai a darai sgwrs. Doedden ni ddim yn adnabod ein gilydd.

Roedd yna fynd a dod. Teithio i fyny ac i lawr yr esgynnydd. Deuai wynebau newydd i’r golwg rhwng yr aleau. Diflannai eraill. Brasgamai gweision a morynion y cwmni o fan i fan i ddelio â mân argyfyngau. Yn sydyn fe glywais sŵn chwerthin.

Roedd e’n sŵn chwerthin afieithus ac aflywodraethus. Roeddwn i’n glustiau i gyd. O ba le y deuai? Deuai’n nes. Yn sydyn fe’u gwelais a’u clywed ar ben un o’r aleau. Tair rhoces a chrwt mewn gwisgoedd ysgol yn tynnu wrth siaced eu tad yn ei siwt a’i dei ddu yn edrych fel pe bai wedi bod mewn angladd.

Tawent am getyn cyn ail-gydio eto wrth daro yn erbyn ei gilydd a chwerthin nes eu bod yn driflo. Beth oedd wedi’u meddiannu? Doedd bod mewn man cyhoeddus ddim yn tarfu arnyn nhw. Roedden nhw’n ddall a byddar i bawb a phopeth o’u hamgylch. Caent hwyl yn eu byd bach eu hunain. Neu hwyrach eu byd mawr eu hunain.

Daeth fy nhro i ddidoli fy nwyddau. Ond cadwn lygad arnynt a mireiniwn fy nghlustiau i’w clywed. Ni fedrwn beidio â gwenu. Wel, roedd yr afiaith yn cydio. A doedden nhw ddim yn ceisio tynnu sylw eraill. Doedd yna ddim o’r ‘drychwch arnon ni’ o’u cwmpas.

Wrth i minnau daro fy ngharden i grombil y peiriant talu dychmygwn fy mod yng nghanol hysbyseb fawr. Gweddnewidiodd y sgubor fawr. Gwelwn heidiai o angylion yn hedfan o ale i ale, gwŷr yn cydio mewn ffyn ac eraill mewn gwisgoedd llaes drudfawr yn cludo anrhegion a godwyd o’r silffoedd. Yn sydyn gwelwn y rhocesi yn anwylo a chofleidio baban a godwyd o wely o wellt ac yntau hefyd yn ymuno yn y chwerthin. Roedd yno lawenydd.

Euthum allan i’r nos. Roedd y gwynt yn chwyrlio a’r glaw yn pistyllio tu fas. Ond am eiliad gwelais gip o’r gobaith tragwyddol. Roeddwn wedi fy nghynhesu trwof. Byddaf yn ail-fyw’r eiliad bob tro y bwytâf y siocledi. 

Gwerth ei ddarllen:

A Bigger Table – Building a Messy Authentic and Hopeful Spiritual Community  (John Pavlovitz :  Westminster and John Knox Press)

Daeth y llyfr i’m dwylo ar yr un pryd a chyflwyniad “Y Byd ar Bedwar” ar fywyd crefyddol Cymru.  Roedd y rhaglen deledu yn ddarlun o barlys, ofn a digalondid.  Bu darllen y llyfr yn help i’m ysbrydoli ac i ymwroli.

Y mae’r llyfr yn dechrau gyda Pavlovitz yn ŵr galarus o ganlyniad i ethol Donald Trump.  Mae’n siomedig yn bennaf oherwydd bod cymaint o greulondeb a chasineb wedi dod i’r golwg ymhlith y boblogaeth a’r cyfan wedi digwydd gyda thipyn o help o’r byd crefyddol.

Roedd Pavlovitz yn fachgen oedd yn sicr o’i hunaniaeth o fewn diwylliant llwythol y byd Eidalaidd/Americanaidd.  Aeth i goleg gan gyfarfod â phobl agored a chariadus.  Arweiniodd hyn ymhen blynyddoedd iddo ddod “yn weinidog i bwy bynnag” (all people pastor).

Datblygodd ei ffydd mewn ffordd oedd yn anturus, gwefreiddiol ac yn llawn menter peryglus: “roeddwn yn dod i gyffyrddiad gyda phersonau nad oedd gen i ddim yn gyffredin â nhw ond yn raddol dihunais i’r ffaith fod gen i a nhw dir cyffredin, sef, ein dynoliaeth”.

Bu Pavlovitz yn chwilio am ysbryd eangfrydig o fewn yr eglwys ond yn rhy aml yn darganfod bod cymunedau ffydd yn “gentrified, sanitized and homogeneous”.  Roeddent  yn cadw ar wahan i’r “tlawd, pobl y chwith neu unrhyw un sydd am ryw reswm yn anodd i ddelio â nhw”.

Y mae’r llyfr yn ysbrydoli ac yn herio gan gyfeirio at rhywbeth sy’n fwy na chrefydd oedfa (awr yn unig) sydd o dan reolaeth gaeth.  Mae’n tywys tuag at “fwrdd mawr” croesawus sy’n rhy fawr i’w gario trwy ddrws capel nac eglwys.  Nonsens iddo yw “Duw mawr a bwrdd bychan” ac y mae angen ceisio deall a delio â’r hyn sy’n cyfyngu ac yn elyniaethus i efengyl gras a chariad, gan gynnwys yn rhy aml pobl a’u syniadau tra crefyddol.

Dyma broblem i ni Gristnogion Cymraeg – sut mae cysoni brwydr dros yr iaith gyda bwrdd eang?