EICONAU

Daeth criw bach chwilfrydig ynghyd i’r Morlan yn Aberystwyth ar Dachwedd 6ed i glywed am Eiconau’r Eglwys Uniongred. Daeth y Tad Deiniol o Flaenau Ffestiniog i egluro sut y mae eiconau’n cael eu defnyddio mewn eglwysi ac mewn cartrefi, pam nad ydyn nhw’n ‘realistig’, a sut y mae’r traddodiad tra hynafol hwn yn dal i gael ei ddefnyddio heddiw.

Erbyn hyn gwelir eiconau mewn eglwysi Rhufeinig ac Anglicanaidd a hyd yn oed mewn capeli ymneilltuol. Sut mae eu deall a beth yw eu hamcan? Cawsom noson hynod gyfoethog mewn lluniau ar sgrin, mewn eiconau ‘go iawn’ ac mewn atgynhyrchiadau a adawyd yn arddangosfa fechan am yr wythnos ganlynol.

Dyma rai pwyntiau a wnaed a allai fod o help i’r rheini sy’n eu gweld yn ddieithr ac annealladwy.

1. Mae sawl haen o ystyron i sylwi arnynt. Yr eiconograffydd enwocaf o bell ffordd oedd Andre Rublev ac yr oedd yn ei fwriad lunio eicon ar thema’r Drindod. (Dydi enwau eiconograffwyr ddim fel arfer yn hysbys.) Ond mae gwaharddiad ar dynnu lluniau o Dduw ei hun oherwydd ‘ni welodd neb Dduw erioed’. Ond o fyfyrio ar yr ysgrythur fe sylweddolodd Rublev fod yn stori lletygarwch Abraham (Genesis 18:1–15) ‘deip’ neu fodel o stori y gellid ei deall fel sythwelediad o natur Duw. Yn y darlun felly mae’r tri ‘dyn’ a ddaeth a chael croeso gan Abraham dan y dderwen yn Mamre. Yn y testun Beiblaidd mae’r tri yn cael eu hannerch fel ‘Arglwydd’ ond mae’r annerch yn amrywio o unigol i luosog. Felly mae’r darllun o dri ‘angel’ i’w dehongli fel awgrym o natur Duw’r Drindod. I’r genhedlaeth hon a dilynwyr C21, byddai’r awgrym o Dduw fel cymuned gariadus o gariad yn llifo o’r naill i’r llall. NID ar unrhyw gyfri’n hen ŵr ar gymwl!
2. Fe sylwch nad yw’r lluniau’n dilyn ‘persbectif’ traddodiadol. Nid am fod y rhai sy’n eu ‘hysgrifennu’ ddim yn gwybod am bersbectif, ond am eu bod yn defnyddio ‘persbectif tu chwith’. Mae’r pethau sydd bellaf i ffwrdd yn fwy na’r pethau agos atoch.

Pan welwch fwrdd, mae’r ochr bellaf yn lletach yn y llun na’r ochr agosaf atoch. Felly, yn lle bod llinellau’r persbectif yn cwrdd yng nghalon y llun, maen nhw’n cwrdd yng nghalon yr un sy’n edrych ar y llun.

3. Nid addurn yw’r llun ond drws i mewn i’r tragwyddol, ac mae gwahoddiad i’r un sy’n gweddïo o’i flaen i gamu i mewn trwyddo i fyd tu hwnt i le ac amser.
4. Nid dangos sut olwg oedd ar ryw unigolyn yw’r amcan ond cyfleu rhywbeth o natur ei sancteiddrwydd – ac mae confensiynau i gyfleu gwahanol wirioneddau.
5. Gwelir weithiau eicon o unigolyn ac o gwmpas y llun olygfeydd o fywyd y sant yn ystod ei oes yn y cnawd.
6. Nid delwau i’w haddoli sydd yma ond cwmni i’w cadw, a dyna paham y mae cymaint ohonyn nhw i’w gweld mewn eglwysi uniongred.

Gol.