O lle dwi’n dod a lle ydw i heddiw.

Llyfr bach coch sydd wedi f’arwain i at lle ydw i heddiw. Llyfr bach, clawr meddal 10x16cms, 50c neu am ddim. Dwi wedi ei roi fel anrheg i gyfeillion, ac unwaith neu ddwy wedi teimlo mod i’n or-frwd gyda’m cydnabod.

Roedd yn arferiad gan Anti Neli roi copi o’r Testament Newydd yn anrheg geni i’n blant ni. Tu mewn i’w glawr mae hi wedi ysgrifennu cerdd T. E. Nicholas, ‘Y Beibl’:

“Triniwch ei ddail yn dyner, Y mae’r blodau sydd rhwng ei ddail yn llawn goleuni a lliw a rhin ei ddail yn llifo o’r adnodau, Yn falm i wella’r claf a lleddfu ei friw …”

Mae e yn “lyfr y llyfrau” ond ai gair yr Arglwydd ydy e? Nid fi ofynnodd hynny ond Jeffrey John yn narlith ddiweddar Morlan. Teitl cyfan y ddarlith ysgubol hon oedd The Word of the Lord? – Making the Bible Make Sense. Ro’n i mor falch mod i wedi mynd i wrando arno. Un o’i bwyntiau oedd nad ydy addysg ddiwinyddol yn mynd i’r afael a ‘gwneud sens’ o’r Beibl. Geiriau pwy ydynt? Storiâu pwy ydynt? Pryd a beth oedd cyd-destun yr ysgrifau?

Fe ges i fagwraeth gyfforddus, gynnes mewn dau gapel annibynnol gyda gweinidogion fel Herman Jones, Huw Ithel, Ted Lewis Evans a Hedley Gibbard. Mae’u henwau a’u natur wedi aros gyda fi ynghyd â nhad oedd yn flaenor anfodlon. Canllaw bywyd ges i ganddyn nhw drwy’r ‘dail tyner’ hefyd gydag amryw o athrawon Ysgol Sul annwyl a hirymarhous er ein haerllugrwydd fel dosbarth ‘glasoed’ hyf, yn fwy parod i drafod pics nos Sadwrn na Dameg yr Heuwr.

Mae hi wedi cymryd chwe deg mlynedd i fi ddarganfod y llyfr bach coch sy’n gwneud sens i mi. Mae’n rhoi cyngor ar bob agwedd o fywyd. Daw rhai o’r cynghorion o’r ddeunawfed ganrif fel ‘cynghorion cyffredinol’ i’r Cyfeillion hynny oedd yn Grynwyr ym Mhrydain. Mae ystod eang i’r 42 cyngor sydd o fewn y llyfr bach coch hwn – Cynghorion a holiadau. Dros y blynyddoedd mae’r testun wedi ei ddiwygio’n gyson, gyda’r adolygiad diwethaf yn 1994.

Chwilfrydedd ar ôl darllen hwn ddaeth a fi at y Crynwyr. Mae’r deunydd o’i fewn wedi’i wreiddio mewn Cristnogaeth, ac i mi hwnnw’n Gristnogaeth ymarferol i’r 21G. I bob ymholiad ceir cyngor e.e.

rhif 25 Y mae perthynas tymor-hir yn dwyn tyndra yn ogystal â boddhad – a’r cyngor …;

 rhif 42 Nid ni piau’r byd, ac nid eiddom ni mo’i oludoedd i’w gwaredu fel y mynnom – a’r cyngor…;

rhif 1 Ystyriwch, Gyfeillion annwyl gymhellion cariad a gwirionedd yn eich calonnau – a’r cyngor …

Mae ‘na hefyd lyfr mawr coch sef Ffydd ac Arferion y Crynwyr sy’n orlawn o ddarllen perthnasol i heddiw. Mae pob cenhedlaeth wedi teimlo’r angen i’w adolygu. Y pumed argraffiad yw’r un presennol. Nid yn unig bod hwn yn cynnwys ysgrifau byr, hen a newydd ond mae hyd yn oed yn cynnwys, canllaw ar weinyddiaeth mewnol y Cyfeillion. Dull y dylai pob pwyllgor ei ddilyn.

“Mae’r llythyren yn lladd ond yr ysbryd sy’n bywhau.”

Cristnogaeth 21: Encil y Pentecost

“Y gwynt sy’n chwythu lle mynno”. (Ioan 3:8)

Cyfranwyr:

• Yr Archesgob Andy John
• Parch Anna Jane Evans
• Parch Sara Roberts
• Manon Llwyd
• Parch Aled Lewis Evans
• Cefyn Burgess

18 Mehefin 2022 yn Eglwys y Santes Fair, Porthaethwy.

Cost: £25 (gan gynnwys bwffe)

I archebu lle cysylltwch â Catrin Evans erbyn 5 Mehefin:

catrin.evans@phonecoop.coop

01248 680858

Mae Bywyd yn Llawn Pegynau

Dwi’n hoff o Aberaeron. Dwi ddim yn hoffi Aberaeron ym merw tymor yr haf ond yn hytrach yn ystod y gaeaf neu ar ddechrau diwrnod braf o wanwyn. Ac felly roedd hi’n ddiweddar, awr o segura a chyfle i yfed paned a darllen papur ar un o feinciau’r harbwr. Rhyw ddilyn yr un patrwm fydda i wrth ddarllen papur, rhyw fras edrych drwy’r cyfan i ddechrau, sylwi ar ambell i hysbyseb, edrych ar adran y coffâd ac yna dychwelyd at unrhyw bennawd sydd wedi dal fy sylw. Un o’r penawdau y bore hwnnw oedd ‘Survivors who escaped Azovstal describe horror’ ac ym mhlethiad geiriau’r awdur dyma ddod ar draws Anna. Mae Anna yn fam i blentyn chwe mis oed ac yn un o’r rhai hynny sydd bellach wedi dianc o gaethiwed gwaith dur Azovstal, Mariupol, yr Wcráin. Fe geisiodd ddianc dair gwaith.

“Dan ymosodiadau parhaol, yn cysgu ar fatiau dros dro, yn teimlo effaith y ffrwydradau, yn rhedeg gyda’ch mab ac yn cael eich lluchio i’r ddaear – roedd popeth yn erchyll. Mae magu plentyn yn anodd dan unrhyw amgylchiadau ond mae magu plentyn mewn byncer, mewn tywyllwch, yn anoddach fyth!”

Ac yna geiriau Elina Vasylina, yn sôn am y frwydr ddyddiol i ddarganfod dŵr a bwyd, a’r ffaith nad oedd wedi gweld bara am chwe wythnos. Ac wrth ymadael: “Fe ges fy ngalw’n ‘scum’ gan filwyr Rwsia!”

Am ryw ychydig funudau fe gollais ddiddordeb yn y baned goffi a llun o Anna ddagreuol yn gyfrwng i fynd a rhywun ymhell o olwg ac awyrgylch un o drefi bach glan y môr Ceredigion.

“Helo ti!” Doeddwn i ddim yn adnabod y perchennog ond fe ddaeth ei gi i synwyro wrth fy nhraed ac fe ddiflannodd Anna, Elina ac ambell i un arall, a dyna’r perygl. Stori ymhlith straeon a rhywun yn symud ymlaen at y nesaf ac ar ei waethaf yn anghofio ac yn datod oddi wrth unrhyw empathi. Hawdd caledu calon mewn byd hunanol!

Fel arfer fe fydd unrhyw bapur dyddiol yn cael ei daflyd i’r bin ailgylchu ond nid y tro yma. Wrth ysgrifennu’r ychydig eiriau yma mae llun Anna ddagreuol a’i phlentyn o’m blaen a bellach yn fy atgoffa’n ddyddiol:

1. Fod Anna a phob un tebyg iddi yn rhan annatod o’n bywydau fel pobl ffydd. ‘Os bydd un aelod yn dioddef, y mae pob aelod yn cyd-ddioddef; neu os bydd un aelod yn cael ei anrhydeddu, y mae pob aelod yn cydlawenhau.’
2. Yr alwad i adnabod trugaredd yn ein bywydau. Henry Nouwen ddywedodd,

‘Y mae trugaredd yn rhodd gan Dduw… Wrth i Dduw ddod yn un â ni yng Nghrist y mae’n caniatáu i ni fynediad i ddirgelwch y bywyd ysbrydol… o ganlyniad gallwn gyfranogi yn ei drugaredd.’

• Yr alwad i wasanaethu mewn gair a gweithred, gwasanaeth aruchel Crist, ‘yn gymaint ag ichwi ei wneud i un o’r lleiaf o’r rhain, fy nghymrodyr, i mi y gwnaethoch.’

Da cofio hynny ar unrhyw adeg ond yn arbennig felly ar ddechrau Wythnos Cymorth Cristnogol.

Pob bendith 
www.cristnogaeth21.cymru
 
 Cristnogaeth 21: Encil y Pentecost
“Y gwynt sy’n chwythu lle mynno”. (Ioan 3:8)

Cyfranwyr:

Yr Archesgob Andy John

Parch Anna Jane Evans

Parch Sara Roberts

Manon Llwyd

Parch Aled Lewis Evans

Cefyn Burgess

18 Mehefin 2022 yn Eglwys y Santes Fair, Porthaethwy.

Cost: £25 (gan gynnwys bwffe)

I archebu lle cysylltwch â Catrin Evans erbyn y 5ed o Fehefin:

catrin.evans@phonecoop.coop / 01248 680858

Gwyn ei byd y gwleidydd…

Wrth fynd am dro un nos Sadwrn yn ddiweddar, fe gerddon ni heibio’r dafarn leol. Roedd dau fachgen, tua 10 ac 8 oed, allan ar eu pennau eu hunain yn y maes chwarae bach sy’n cynnwys castell dringo, llithren ac offer tebyg, yn ogystal â chadeiriau metel i bobl gael eistedd allan yn yr ardd. Doedd gan y ddau yma ddim diddordeb yn yr offer chwarae. Eu gêm nhw yn hytrach oedd taflu’r cadeiriau o gwmpas y lle, cyn eu cicio a’u sathru’n filain gan floeddio’n fuddugoliaethus.

Dyma ddechrau meddwl tybed beth oedd wedi sbarduno’r ymddygiad treisgar yma gan rai mor ifanc. A theimlo wedyn ein bod wedi colli cyfle i sgwrsio â nhw. Oedden nhw’n smalio chwarae gêm gyfrifiadur neu raglen deledu – neu ai ceisio efelychu ymddygiad plant hŷn neu aelodau o’r teulu oedden nhw?

Fe wnaeth hyn f’arwain i ystyried pwysigrwydd arweinwyr a gosod esiampl dda i’r genhedlaeth iau, yn enwedig yng nghyd-destun yr etholiadau sydd wedi’u cynnal yn ystod yr wythnos.

Mae angen tipyn o ddewrder a stamina i fod yn ymgeisydd etholiadol y dyddiau hyn. Un peth sydd wedi dod yn amlwg iawn yw’r diffyg ‘ffydd’ mewn arweinwyr cyhoeddus, a’r teimlad gan bobl gyffredin eu bod ‘wedi cael eu gadael i lawr’ gan rai roedden nhw’n tybio oedd yn gweithredu er eu budd. Yr awgrym oedd fod nifer o’r rhai sydd wedi cael eu hethol i wasanaethu yn defnyddio’r cyfle i droi’r dŵr i’w melin eu hunain yn hytrach na gwasanaethu’r rhai roedden nhw wedi eu hethol i’w cynrychioli.

Wrth ddymuno’n dda i’r rhai sydd wedi eu hethol i gynrychioli eu cymunedau – a chydymdeimlo hefyd â’r rhai na lwyddodd i wireddu eu huchelgais y tro hwn, ble gwell i ddechrau na gyda ‘maniffesto’ teyrnas amgen, fel a geir yn ‘Y Gwynfydau’ (Mathew 5:3–12). Mae’r pwyslais yma ar addfwynder, gweithio dros gyfiawnder, dangos trugaredd, bod â chalon bur ac yn dangnefeddwyr yn arbennig o berthnasol i’r amgylchiadau rydyn ni’n byw ynddynt ar hyn o bryd.

Aeth y Cardinal François-Xavier Nguyễn Vãn Thuận o Fietnam ati i lunio ‘Gwynfydau’r Gwleidydd’ a dyma gynnig addasiad ohonynt:

Gwyn ei fyd y gwleidydd sydd ag uchelgais anrhydeddus a gwir ddealltwriaeth o’i rôl.

Gwyn ei fyd y gwleidydd sy’n dangos y gellir credu ynddo / ynddi drwy ei (h)esiampl.

Gwyn ei fyd y gwleidydd sy’n gweithio er lles pawb ac nid er ei fudd / ei budd ei hun.

Gwyn ei fyd y gwleidydd sy’n dangos cysondeb.

Gwyn ei fyd y gwleidydd sy’n gweithio dros undod.

Gwyn ei fyd y gwleidydd sy’n gweithio er mwyn cyflawni newid blaengar.

Gwyn ei fyd y gwleidydd sy’n gallu gwrando.

Gwyn ei fyd y gwleidydd sydd heb ofn.

Er nad yw’r rhain i’w cymharu â’r Gwynfydau ‘go iawn’, yn fy marn i, gobeithio y bydd y cynghorwyr newydd a’n gwleidyddion profiadol yn anrhydeddu’r gwaith y maent wedi’i ethol i’w gyflawni. Nhw fydd yr arwyr a’r esiampl i genedlaethau’r dyfodol – a gobeithio wedyn y bydd bechgyn y maes chwarae yn dewis gemau o gymod a brawdgarwch.

Addasu iaith?

Yn ddiweddar ddes i ar draws podlediad Nomad, ddylai fod o ddiddordeb i ddilynwyr C21. Mae’r cyflwynwyr ar daith debyg i ni ac yn trin ac yn trafod gydag unigolion sydd â rhywbeth difyr a diddorol i’w gyfrannu at y drafodaeth.

Un o’r rhifynnau nes i wrando arnyn nhw’n ddiweddar oedd sgwrs gyda Terry Wildman sydd wedi addasu’r Beibl Saesneg i ieithwedd cenhedloedd cynhenid Gogledd America. Gallwch wrando ar y rhaglen yma: Nomad: Terry Wildman .

Mae hi’n sgwrs ddiddorol ond mae’n sgwrs anodd ar adegau hefyd. Sgwrs sy’n canu cloch i ni fel Cymry Cymraeg oherwydd pwysigrwydd cael y Beibl yn ein hiaith ein hunain, ac yn larwm boenus i’n cydwybod ni fel Cymry a Christnogion am ein rhan ni yn y coloneiddio a ddigwyddodd.

Yn achos llawer o’r cenhedloedd cynhenid doedd ganddyn nhw ddim traddodiad ysgrifenedig. Roedd ganddyn nhw draddodiadau llafar cyfoethog mewn nifer fawr o ieithoedd a iaith arwyddo gyffredin i gyfieithu rhwng diwylliannau. Er bod ymdrech wedi bod i gyfieithu’r Beibl i rai o’r ieithoedd, ychydig o ymdrech a wnaed i ddysgu pobl i’w darllen nhw. Wedi’r cyfan mae anllythrennedd ac anwybodaeth wedi bod, ac yn parhau i fod, yn arf pwysig i goloneiddwyr. Erbyn hynny hefyd, ysywaeth, roedd Saesneg, fel Cristnogaeth, yn prysur ddatblygu’n lingua franca.

Dilema Terry ac eraill oedd y tyndra rhwng eu hawydd i gynnal a dathlu eu diwylliant a’u hymrwymiad i’w ffydd fel Cristnogion. A oedd rhaid cefnu ar y naill er mwyn anwesu’r llall? Rhan o’r ddilema yma oedd iaith neu’n hytrach ieithwedd yr ysgrythurau. O dderbyn mai Saesneg fyddai’r iaith gyffredin, roedd yr ieithwedd, y delweddau a’r ymadroddion yn parhau yn ddieithr.

Felly dyna oedd wrth wraidd yr addasu a fu ar y testunau. Maen nhw’n parhau yn Saesneg ond yn defnyddio iaith, ymadroddion a delweddau sy’n codi o draddodiadau llafar y cenhedloedd cynhenid.

Bron nad yw’n sefyllfa ni o chwith. Sut bynnag y bu hi pan oedd yr hen ‘Gymry’ yn cael eu hudo oddi wrth eu crefyddau cynhenid at Gristnogaeth mae hynny a chyfieithu’r Beibl wedi digwydd ers cymaint nes bod blas y Beibl yn drwm ar ein hiaith a’n traddodiad llenyddol ni.

Dwi’n rhyfeddu’n aml wrth ddarllen Beibl.net at waith y tîm sydd rhywsut, rhywfodd wedi creu testun ysgrifenedig y mae modd ei ddarllen yn uchel yn rhwydd mewn unrhyw acen.

Ond dwi ddim mor siŵr bod yr iaith a ddefnyddir o gwmpas ein haddoliad wedi datblygu llawn cymaint. Rydym yn barod iawn i lithro i ddefnyddio hen ymadroddion ac yn gyndyn o newid trefn addoliad. Mae gweinidogaeth Terry Wildman yn mynd gam ymhellach nag addasu’r ysgrythur ac yn cynnwys defnyddio rhai o arferion addoliad a diwylliant y cenhedloedd cynhenid i gyfathrebu a dyfnhau profiadau ysbrydol ei braidd.

Nid ffordd unffordd mo’r profiad hwn gan bod yr addasiad yn Saesneg mae’n dal i fod yn ddarllenadwy i ni, a thra bydd elfennau’n siŵr o fod yn ddieithr fe fyddan nhw hefyd yn siŵr o daflu goleuni a chynnig dehongliadau newydd o’r testunau i ni yn Gymraeg.

DCDC yn ysbrydoli

Pan gefais gynnig i gyflwyno Dechrau Canu Dechrau Canmol, doedd e ddim yn rhywbeth yr oeddwn yn ei ddisgwyl. Dw i ddim yn berson uniongred ac eto mae fy nghefndir fel rhan fwyaf o Gymry Cymraeg ynghlwm â thraddodiad Cristnogol sy’n rhan annatod ohonom. Hyd yn oed i’r rheiny sy’n anghredinwyr, mae canu Calon Lân neu emyn poblogaidd arall yn debygol o fod yn rhan o’ch repertoire personol neu gymdeithasol, boed hynny yn y capel, yr aelwyd, ar faes chwarae, ysgol, neuadd bentref neu hyd yn oed mewn tŷ tafarn. Mae bron yn amhosib osgoi ei ddylanwad arnom. Ond beth mae hynny’n ei olygu?

I mi’n bersonol, mae’n rhaid i mi ddychwelyd i’m plentyndod ac aelwyd Mam-gu a Tad-cu yn Y Felin, Llechryd, i geisio deall hyn. Roedd Tad-cu, y diweddar Jac Davies, yn Gristnogol ac yn wleidyddol iawn a’r hyn rwy’n ei gofio yw bod y ddau beth yn un. Roedd ei eiriau fel petai’n plethu elfennau Cristnogol gydag anghenion pobl – y gwan, y gorthrymedig, y tlawd a’r anghenus. Roedd e’n wybodus iawn yn ei Feibl ac wedi ei ddarllen o glawr i glawr droeon. Ond roedd ei straeon i fachgen pum mlwydd oed yn syml. Hyn rwy’n cofio ynghyd a chlywed trac sain Mam-gu yn canu geiriau fel Iesu, Iesu rwyt ti’n ddigon neu Mi glywaf dyner lais. Fel y soniais yn gynt, elfennau anorfod yn y ffwrnes o ffurfio personoliaeth Cymro! Ond beth mae hynny’n golygu heddiw?

Wrth dyfu’n hyn, roedd dysgu mwy am hanes, gwleidyddiaeth, gwyddoniaeth a chrefydd yn llywio myfyrdodau gwahanol ac yn anochel, yn codi cwestiynau. I fod yn onest, mae’r elfennau hyn mewn brwydr barhaol â’i gilydd ac am wn i, mae hynny’n beth iach. Rwy’n credu fod hi’n bosib i grediniwr, anghrediniwr, gwyddonydd a diwinydd greu consensws cadarn yn eu nod o greu byd gwell. Y cwestiynu a’r gwthio hynny sy’n hanfodol i siapio dynoliaeth. Rwyf hefyd yn credu na all rhai o’r elfennau hyn fyw’n annibynnol ar ei gilydd. Mae angen yr athronwyr, diwinyddion a’r gwyddonwyr i wthio ei gilydd i sicrhau fod afon syniadau yn llifo tuag at aber gwell.

Cafodd rhai o fy rhagfarnau ei chwalu yn ystod y 4-5 mlynedd diwethaf fel cyflwynydd DCDC. O’r cychwyn, roeddwn yn gweld fy hun fel heliwr straeon cwbl niwtral, a dyma rwy’n credu dylai unrhyw un fod wrth drafod bywydau unigolion. Serch hynny, ar gychwyn fy nhaith, roeddwn yn tueddu i feddwl bod traddodiad y capel yn erydu yng Nghymru a bod yna geidwadaeth yno a oedd yn gyfrifol am i’r traddodiad beidio symud gyda’r oes. Serch hynny, deuthum yn ymwybodol fod yna ddiwygiad tawel ar droed nad oeddwn yn ymwybodol ohono tan i mi ymlwybro ar hyd lawr gwlad a’i ddarganfod.

Yr hyn wnes i ddarganfod oedd bod yna lu o enwadau, capeli a phobl erbyn hyn sy’n ail-ddiffinio eu ffydd a’u ffyrdd o’i weithredu. Rwyf wedi cael fy syfrdanu gan y symudiad newydd sydd ar droed lle mae capeli a chanolfannau yn cysylltu â’r gymuned yn y ffordd fwyaf ymarferol. Mae yna ormod o enghreifftiau i’w henwi’n unigol. Ond yn fras maent yn fudiadau sy’n defnyddio eu canolfannau fel mannau i helpu eraill ac i estyn allan at yr anghenus; canolfannau sy’n gefn i ffoaduriaid, plant, y digartref, y difreintiedig, y gorthrymedig. Mae’r rhestr yn parhau. Swnio’n gyfarwydd? Mae’n adlais o eiriau fy nhad-cu.

Rwy’n ymwybodol fod sefydliadau crefyddol wedi gwneud hyn erioed ond yn fy mhrofiad diweddar, rwy’n credu bod capeli erbyn hyn yn newid o fod yn fannau addoli yn unig i fod yn ganolfannau i symud allan a dangos beth mae ffydd yn eci olygu. Y weithred  sy’n dod i’r adwy. Erbyn hyn, rwy’n gyfarwydd â gweld bagiau bwyd a dillad ar loriau capel yn fwy nag erioed ac mae hynny’n codi’r galon gymaint. Yn wir mae’n fraint ac yn ysbrydoliaeth i brofi’r arwriaeth dawel sy’n bodoli ymhlith trigolion Cymru. Does dim ots beth yw eich dadleuon deallusol neu eich credoau personol. Mae esiampl un person yn ddigon. Pob tro rwy’n gweld rhywun yn gwneud daioni, mae’n ysgogiad i mi geisio gwneud rhywbeth hefyd.

“Nid oes rhagor…”

Mae Cristnogaeth perthnasol yn Gristnogaeth sydd yn gyfrwng a all newid cymdeithas er gwell. Ac er mwyn newid cymdeithas er gwell, mae’n rhaid mynd i’r afael â’r holl anghyfartaledd sy’n rhoi mantais i rhai grwpiau a charfannau ar draul rhai eraill.

Gellid trafod yr her fawr hon yng nghyd-destun hil, cefndir diwylliannol, crefydd a nifer o ffactorau eraill. Ond canolbwyntir ar un peth yma, sef yr anghyfartaledd amlwg rhwng dynion a merched. Mae lefelau tâl yn anghyfartal ac mae presenoldeb merched mewn gwleidyddiaeth, busnes a chwaraeon yn dal yn isel. Caiff llai o ferched fynediad at addysg ac at wasanaethau iechyd drwy’r byd. Ac mae trais yn erbyn merched yn parhau’n broblem fawr.

Sut ydym ni fel Cristnogion yn ymateb i’r anghyfiawnderau amlwg hyn? Gellid dechrau gyda Galatiaid 3:28: ‘Nid oes rhagor rhwng Iddew a Groegwr, rhwng caeth a rhydd, rhwng gwryw a benyw, oherwydd un person ydych chwi oll yng Nghrist Iesu.’ Cyfartaledd yw’r egwyddor sylfaenol.

Eto, nid mater hawdd yw dibynnu ar dystiolaeth ysgrythurol bob amser. Mae rhai cyfeiriadau cadarnhaol at ferched yn y Beibl wedi’u dileu neu’u glastwreiddio gan gyfieithwyr. Cymerwch Rhufeiniaid 16:1 – ‘Yr wyf yn gorchymyn i chwi Phoebe ein chwaer, yr hon sydd weinidog i eglwys Cenchrea‘, dyna a geir yng nghyfieithiad William Morgan (1588). Erbyn fersiwn 1620 mae’r gair ‘[g]weinidog’ wedi’i newid i ‘[g]weinidoges’. Ond o fynd o’r cyfieithiadau cynnar hyn i Feibl Cymraeg 1988, gwelwn fod yr adnod yn wahanol iawn: ‘Yr wyf yn cyflwyno i chwi Phebe, ein chwaer, sydd yn gwasanaethu’r eglwys yn Cenchreae.’

Y gair Groeg diakonos yw’r pwynt dan sylw. Gall olygu nifer o bethau, yn amrywio yn ei ystyr o ‘weinidog’ neu ‘swyddog eglwysig’ i rywun sy’n gwasanaethu mewn modd mwy materol, gan gynnwys rhywun o statws gwas neu forwyn.

Fe ymddengys fod cyfieithwyr Beibl Cymraeg 1988 wedi dewis yr ystyr fwyaf ‘saff’, gan fod ‘sydd yn gwasanaethu’r eglwys’ yn gallu golygu gwasanaethu fel gweinidog neu swyddog yn ogystal â ‘gwasanaethu (fel gwas/morwyn)’. Yr hyn sy’n taro rhywun yw bod William Morgan wedi trosi’r adnod mewn ffordd sy’n dangos bod merch yn cael ei hystyried fel arweinydd crefyddol gan rai Cristnogion cynnar a bod cyfieithiad o’r Beibl sy’n fwy modern o lawer wedi cefnu ar y posibiliad hwnnw.

Mae Rhufeiniaid 16:7 yn enghraifft ddiddorol hefyd. Yn gyntaf, William Morgan ym 1588: ‘Anerchwch Andronicus, ac Junia fy ngheraint a’m cydgarcharorion, y rhai sy hynod yn mhlith yr Apostolion…’. Ac ym Meibl Cymraeg 1988: ‘Cyfarchion i Andronicus a Jwnias, sydd o’r un genedl â mi, ac a fu’n gydgarcharorion â mi, gwŷr amlwg ymhlith yr apostolion…’.  Mae tystiolaeth gref o wahanol ffynonellau yn dweud mai enw merch oedd Junia. Ond, yn debyg i nifer o gyfieithiadau Saesneg sy’n troi’r enw yn enw gwrywaidd drwy ychwanegu ‘s’ a’i wneud yn Jwnias, mae cyfieithwyr Beibl 1988 wedi cefnu ar benderfyniad a wnaethpwyd yn yr unfed ganrif ar bymtheg gan William Morgan a throi’r arweinydd Cristnogol benywaidd yma yn ddyn.

Fel Cristnogion gadewch inni gefnogi ymgyrchoedd cyfredol am gyfartaledd rhwng dynion a merched, brwydrau sydd yn gwbl gyson â neges greiddiol ein ffydd Gristnogol.

Y Wasg yn gwegian?

Pa faint bynnag o ymrwymiad sydd gennym i Gristnogaeth, mae’n deg dweud nad oes neb ohonom am weld y wasg Gymraeg yn rhoi gogwydd crefyddol ar bopeth dan haul. Wrth ‘Y Wasg’ golygaf yr holl bapurau dyddiol ac wythnosol, y cylchgronau a phopeth digidol yn gyfan. Ond mae’n rhesymol i ddisgwyl i werthoedd Cristnogol lywio ac i fod yn sylfaen i bopeth a ddarllenwn mewn gwasg gyfrifol. Wrth drafod gwleidyddiaeth, er enghraifft, pa werthoedd ac egwyddorion sydd i lywio’r drafodaeth ond yr angen i drin pawb yn gyfartal, i sicrhau fod pawb o fewn cymdeithas yn cael yr un cyfleoedd mewn bywyd, a sicrhau nad oes rhagfarnu yn erbyn neb oherwydd lliw croen, iaith a diwylliant, crefydd, rhywedd neu rywioldeb?

Does dim angen i’r cyd-destun Cristnogol fod yn amlwg drwy’r amser, gan fod yr egwyddorion hyn yn gyffredin i sawl crefydd ac i bobl ddigrefydd. Mater o degwch cymdeithasol ac o hawliau dynol ydyn nhw. Ond wrth gwrs, i’r credinwyr, mae yna ddimensiwn ysbrydol hefyd; a’r cwestiwn diddorol yw i ba raddau y dylen ni ddod â hynny i’n trafodaethau a’n trafodion beunyddiol? Ai rhan o’r rheswm pam nad ydyn ni’n llwyddo i gadw’r ifanc yn ein haddoliadau yw nad yw’r dimensiwn ysbrydol yn cael ei gydnabod gennym fel cymdeithas. Ai rhyw ‘add-on’ mympwyol yw’r ysbrydol bellach, lle dylai fod yn greiddiol i’n bywydau? Neu a ddylen ni sylweddoli fod yna ffyrdd eraill o amlygu’r ysbrydol mewn bywyd?

I ddod yn ôl at y wasg a’r cyfryngau, mae sawl datblygiad wedi bod yn ddiweddar, yn enwedig yn y maes digidol. Does dim llawer ers i ‘Cymru Fyw’ ddod yn rhan o’n geirfa, sef gwasanaeth newyddion ar-lein y BBC, a Golwg360 yr un modd. Ond bellach mae trydydd yn y ras, sef Corgi Cymru. (Pam bod Cyngor Llyfrau Cymru mor awyddus i weld gwasanaeth arall eto fyth sy’n ddirgelwch i mi). Ac mae hynny heb sôn am wasanaeth newyddion ar-lein S4C. Ychwanegwch at y rhain Nation.cymru a The National, mae sefyllfa o brinder yn dechrau ymddangos fel syrffed. Ac yn y byd hen-ffasiwn, dwi’n derbyn Golwg, Barn, Barddas a’r Faner Newydd drwy’r post – a’r Gwyliedydd drwy garedigrwydd rhywun dienw – a dw i’n prynu’r Cymro pan ddaw allan, yn Tesco. A hyn heb sôn am sawl papur bro sy’n dod i’r tŷ bob mis, a chymryd cip ar Y Tyst a Cennad bob yn ail a pheidio. Prinder meddech chi? Gormodedd efallai.

Sut argraff mae’r holl gyfryngau yma’n ei roi o gyflwr crefyddol Cymru heddiw? Gwantan iawn ddwedwn i. Dyw’r mwyafrif llethol o’r cyfryngau a nodwyd prin yn crybwyll y mater. A digon tenau, ar y cyfan, yw cyfraniadau’r papurau enwadol. Mae Golwg, er yn ddigon difyr ar un ystyr, yn gosod ei olygon dipyn yn is na’r angylion. Ceir ambell gyfraniad meddylgar yn Y Cymro. Ond rhaid troi at y cylchgronau swmpus i gael trafodaeth fwy sylweddol, er mai prin yw’r cynnwys crefyddol yng nghylchgrawn ardderchog Barn hefyd.

Ond credaf mai ar dudalennau Y Faner Newydd yn aml y ceir yr erthyglau mwyaf gwerthfawr ar egwyddorion a gwerthoedd crefyddol ac ysbrydol ein diwylliant fel Cymry. Ac o gofio mai hwn yw’r unig gyhoeddiad sy’n gwbl annibynnol ar nawdd cyhoeddus, efallai nad yw’n syndod mai’r Faner Newydd sy’n siarad gyda’r llais mwyaf croyw ar lawer o faterion mwyaf pwysfawr ein cyfnod.

Trafoder!

Diben a phwrpas

Codwyd fy nghalon wrth ddarllen e-fwletin wythnos diwethaf am sefydlu Tŷ Croeso, Bethlehem Newydd, San Clêr, gan gydnabod bod hefyd rhywfaint o siom wrth sylweddoli ei fod yn fater nid yn unig o lawenydd ond hefyd o ryfeddod. Ac o ryfeddu sylweddoli, er bod ambell i enghraifft wych ar hyd a lled y wlad o gynulleidfaoedd sy’n barod i newid er mwyn cwrdd ag anghenion cymdeithas heddiw, mai prin iawn yw’r achosion yma. Onid fel hyn ddylai pob capel ac eglwys fod?

Mae’n sicr bod y ddwy flynedd ddiwethaf wedi dod â sefyllfa fregus llawer iawn o gapeli ac eglwysi i’r amlwg. Ond ni fedrwn roi’r bai ar COVID am y dirywiad cyson a fu dros y deugain mlynedd diwethaf. Yr hyn rwy’n ei glywed ers amser maith yw pobol yn mynegi geiriau fel, “Ni’n cadw’r drws ar agor”. Ac yna mi fyddaf yn cnoi tafod yn lle gofyn, “I ba bwrpas?”

Pwy sy’n mynd  i fod yn ddigon dewr i ddod mewn trwy’r drws? Beth sydd yn cael ei gynnig o fewn yr adeilad unwaith mae rhywun wedi croesi’r trothwy? Yn anffodus, rydym wedi cwympo mewn i’r arfer o edrych ar yr hyn sydd gan y person hwn i gynnig i ni. Fyddan nhw’n ddefnyddiol fel trysorydd, organydd, athrawes ysgol Sul neu efallai i arwain addoliad? Ac wrth gwrs, mae pob aelod a’i gyfraniad ariannol yn gymorth i dalu am rywun i gadw’r fynwent yn ddestlus. Beth os bydden ni’n troi’r cwestiwn ar ei ben a gofyn beth yw eu hanghenion hwy? A beth allwn ni ei gynnig? Ai awr o lonyddwch a thawelwch maent yn chwilio amdano? Cefnogaeth trwy awr dywyll? Cyfleoedd i ymgysylltu a’r ysbrydol? Cyfle i wneud daioni? Cwmni? Sut medrwn ni eu gwasanaethu nhw?

Rydym yn ymwybodol iawn o’r problemau a’r heriau ac yn eu trafod yn ddiddiwedd, gan wneud rhyw fân newidiadau weithiau gyda’r bwriad o geisio denu aelodau newydd. Ond mae’r amser i wneud newidiadau bychain wedi hen fynd heibio, ers o leiaf deugain mlynedd. Y cwestiwn sylfaenol i’w ofyn yw ai’n pwrpas ni yw chwilio am aelodau i’n cryfhau ni fel y medrwn lynu at yr hen ffyrdd ac ymwrthod a phob newid? Neu ai’n gwir bwrpas yw dilladu’r noeth, bwydo’r newynog a chroesawu’r dieithryn?

Efallai daw ambell i gynulleidfa i’r casgliad mai’r pwrpas yw cynnal  gwasanaeth misol ar ddydd Sul wedi ei arwain gan bregethwr gwadd, cynnal noson goffi blynyddol i chwyddo’r coffrau,  chwilio am griw o blant ufudd i’n diddanu mewn ambell wasanaeth arbennig a threfnu cinio i Urdd y Merched, er nad ydynt wedi cwrdd ers blynyddoedd, gan efallai roi un casgliad y flwyddyn i Gymorth Cristnogol er mwyn teimlo’n hael. Os dyna’r pwrpas, rhaid hefyd derbyn y bydd y drws yn cau yn fuan iawn. Efallai bod angen cymorth ar y cynulleidfaoedd hyn i sylweddoli nad oes unrhyw gywilydd yn hyn. Gwell cau’r drws, a chefnogi’r rhai sy’n barod i gwrdd ag anghenion y cymunedau rydym yn rhan ohonyn nhw heddiw. Heb bwrpas eglur, nid oes dyfodol.

Argyfwng dyn, cyfle Duw.

 Hanes sefydlu Ty Croeso, Bethlehem Newydd, San Clêr yw testun ein neges y tro hwn.

Daeth nifer fawr o erthyglau i’n sylw yn trafod yr argyfwng sydd yn wynebu ein heglwysi bellach – a hynny’n bennaf oherwydd dyfodiad aflwydd y pandemig. Cafwyd trafodaethau ac awgrymiadau ar sut i oroesi. Ond mae gwneud hynny nid yn unig yn nwylo ein Harglwydd ond yn fater i’r eglwys leol benderfynu ar y ffordd orau ymlaen. Ai mentro i newid ac arloesi neu aros yn yr unfan a gobeithio’r gorau?

Yn ein gofalaeth ni, mi benderfynwyd arloesi drwy ganfod ffordd i gryfhau’r weinidogaeth leol gan sicrhau dyfodol a sicrwydd i’r eglwys yn ogystal â gwneud cyfraniad i wasanaethu’r gymuned leol a bod o gymorth.

Yn dilyn trafodaeth fanwl, gwelwyd bod angen addasu ffurf yr addoli i ateb gofynion ein cynulleidfa gyfoes drwy osod technoleg fodern yn yr adeilad. Roedd y capel mewn sefyllfa i ariannu hynny. Teimlwyd bod angen mynd ymhellach er mwyn cynyddu presenoldeb y capel yn y gymuned leol a pherthnasedd yr eglwys i’r gymdogaeth, gan gynnig cymorth dyngarol yn ogystal. Dylai’r capel fod yn ganolfan weithgar a chroesawgar lle mae’r gymuned yn teimlo’n gyffyrddus. Canolfan aml-bwrpas yw’r nod – nid lle i gynnal oedfaon ar y Sul yn unig.

I wireddu hynny byddwn yn trawsnewid y llawr isaf o’r capel a chreu lle addas i fudiadau’r gymuned ddod ynghyd. Bydd yn le i gynnig noddfa i’r unig a phawb arall a hoffai gyfarfod a chymdeithasu yno. Wrth wneud hyn rhaid inni fod yn ymwybodol o anghenion pobl anabl a phobl sy’n byw gyda dementia.

Sylweddolwyd bod yna gyfle ardderchog nawr i wireddu’r weledigaeth. Roedd yn bwysig bod rhywun wrth y llyw i gydlynu hyn i gyd ac i hyrwyddo’r prosiect, gan dynnu sylw’r enwadau eraill a gwneud y gymuned yn ymwybodol o’r hyn oedd yn digwydd. Weithiau, mae popeth yn cwympo i’w le ar yr union amser cywir!

Daeth lawnsiad Rhaglen Arloesi a Buddsoddi gan Undeb yr Annibynwyr ac o wneud cais llwyddiannus, sicrhawyd arian am y bum mlynedd nesaf er mwyn cyflogi Swyddog Cymunedol i gydlynu’r cyfan a chydweithio gyda’r gweinidog yn y gwaith cenhadol. Mawr yw ein gwerthfawrogiad i’r Undeb am gefnogi ein gweledigaeth gan roi cyfle i’w wireddu. Ie, argyfwng dyn yw cyfle Duw.

Enwyd y prosiect yn Tŷ Croeso a dyna’n union fydd ein hamcan. Erbyn nawr, mae’r technoleg fodern yn ei le a chais cynllunio wedi ei gyflwyno er mwyn trawsnewid yr adeilad. Mae’r Swyddog Cymunedol wedi ei apwyntio ac yn gweithio’n ddyfal yn lledaenu’r wybodaeth am y prosiect drwy lythyru, ysgrifennu erthyglau, cyfarfod â mudiadau lleol a gwneud partneriaethau er lles y gymuned gan sicrhau nawdd pellach er mwyn cefnogi’r gwaith. Mae pob apêl am gymorth, er enghraifft, i’r Banc Bwyd a Lloches y Menywod, wedi cael ymateb syfrdanol gan y gymuned yn ogystal â’r aelodau.

Ry’n ni’n cymryd camau bychain gyda’r nod o gyflawni pethau llawer mwy. Braf gweld bod hyn wedi ennyn bywyd a brwdfrydedd newydd ymhlith aelodau ein heglwys.

“A gadewch i ni feddwl am ffyrdd i annog ein gilydd i ddangos cariad a gwneud daioni.” Hebreaid 10:24.