A hithau’n Sul y Cofio, un o gefnogwyr Cymdeithas y Cymod sydd wedi derbyn y gwahoddiad i lunio’r e-fwletin ar ein cyfer heddiw.

Rhaid cofio – rhaid gweithredu

Heddiw yn draddodiadol rydym yn cofio’r rhai o bob gwlad a fu farw yn y rhyfel i ddod â rhyfel i ben. Gadewch inni gadw ein haddewid iddynt i ddiarfogu a hefyd i wireddu breuddwyd y 390,296 o fenywod Cymru a lofnododd ddeiseb yn 1923 yn galw am fyd di-ryfel.

Mae Clwb Pêl Droed Abertawe wedi cynnwys pabi gwyn (ynghyd â choch, du, a phorffor) ar eu logo ar gyfer eu crysau pêl droed, y clwb cyntaf i’w wneud hynny. Mae’r pabi gwyn yn sefyll am dri pheth: coffâd i bawb sy’n dioddef o ganlyniad i ryfel, ymrwymiad i heddwch a her i ymdrechion i gyfareddu neu ddathlu rhyfel.

Eleni, mae pwyslais y Lleng Prydeinig ar yr Ail Ryfel Byd, 75 mlynedd ers Diwrnod VE a VJ. Maen nhw hefyd yn cofio llawer o’r teimladau, yr emosiynau a’r heriau oedd yn wynebu cenhedlaeth yr Ail Ryfel Byd, ac yn eu cymharu gyda heddiw, gyda chymaint eto yn teimlo’n ynysig yn gymdeithasol, ein bod wedi ein hanghofio, a’r ofn sy’n dod gyda’r peryg y bydd prinder bwyd a nwyddau.

Eleni, bu Cymdeithas y Cymod yn cofio cymuned Mynydd Epynt 80 mlynedd yn ôl pan oedd 220 o bobl yn byw ar 54 fferm yno. Ar 30ain Mehefin 1940, roedd pob fferm yn wag a’r gymuned ddim yno mwy. ‘Dros dro’, dyna oedd y ddealltwriaeth pan ddaeth llywodraeth San Steffan i hawlio Mynydd Epynt. Ond ers hynny mae’r fyddin yn dal i hawlio’r lle i gael ymarfer rhyfela ar dros 30,000 acer, y trydydd maes hyfforddi mwyaf ar Ynysoedd Prydain.

Yn ei gywydd Daw’r Wennol yn ôl i’w Nythmae Waldo Williams yn galaru ar ôl colli Castell Martin i’r fyddin. Mae’r tri deg llinell gyntaf yn peintio darlun du. Ond, ar y funud olaf, yn y cwpled clo mae pethau’n goleuo: ‘Gaeaf ni bydd tragyfyth’, meddai, ‘Daw’r wennol yn ôl i’w nyth’.

Yn 2021, mae modd inni ddod â gwenoliaid yn ôl i Fynydd Epynt. Mae Tanwen sy’n grochenydd yn cymysgu clai Epynt i gynhyrchu cannoedd o wenoliaid i’w dosbarthu i gartrefi disgynyddion yr ardal. Medrwn noddi gwennol i’w rhoi mewn lle cyhoeddus wrth ymyl yr Epynt neu ar hyd a lled Cymru fel symbol o’n gobaith i ddi-filitareiddo ein gwlad.

Mae Cymru angen llais a chyfraniad Cymdeithas y Cymod heddiw yn fwy nag erioed. Mae gennym weledigaeth o Gymru ddi-drais yn cyfrannu at heddwch byd-eang. Ar ein safle we newydd, medrwch ddarllen cyfres o gyfweliadau gyda rhai sy’n rhannu’r weledigaeth hon.

Mae cymdeithasu a gweithredu trwy gelloedd lleol wedi mynd yn anoddach gyda llawer ohonom yn gaeth i’n cartrefi. Ond os oes gennym ffôn, papur a phensil neu gysylltiad gyda’r we, mae’r Gymdeithas yn creu ffyrdd newydd i bawb sy’n barod i fod yn fwy gweithredol.

Mae angen inni godi ein lleisiau wrth i’r Lluoedd Arfog ceisio sefydlu Amgueddfa Filwrol wrth ochr Senedd Cymru. Mae angen inni herio’r paratoi at ryfel a’r fasnach arfau sy’n digwydd yn y Fali ar Ynys Môn, sy’n bygwth Maes Awyr Llanbedr ac ardal Eryri, sy’n ymarfer yr Adar Angau yn Aberporth ac sydd wrthi yn ddistaw mewn ffatrïoedd ar draws Cymru.

Ymunwch gyda ni! Cysylltwch a gweithredwn gyda’n gilydd dros fyd di-ryfel. cymdeithasycymod@gmail.com

Gŵyl Yr Holl Saint

 hithau’n gyntaf o fis Tachwedd croeso i Ŵyl yr Holl Saint. Mae’n debyg bod yr ŵyl hon yn dyddio’n ôl i ddyddiau’r Pab Bened yr Ail yn y 6ed ganrif. Bryd hynny gŵyl i goffau merthyron yn unig oedd hi, sef y rhai a oedd wedi aberthu eu bywyd dros y ffydd.

Ond dros amser daeth yr ŵyl i gael ei defnyddio i gofio’r holl saint, byw neu farw, gan fabwysiadu yr ystyr a olygai’r apostol Paul i’r gair ‘saint’ yn ei lythyr at y Rhufeiniaid, rhai ‘sydd yn annwyl gan Dduw a thrwy ei alwad ef yn saint’ (Rhufeiniaid 1.7).

Ta waeth am hynny, mae gwahanol garfannau o fewn yr eglwys wedi cymryd arnynt eu hunain yr hawl i benderfynu pwy sy’n teilyngu cael eu cyfrif yn ‘saint’ neu beidio. Hanner can mlynedd yn ôl i’r wythnos ddiwetha cafodd 40 o Gatholigion o Gymru a Lloegr a ferthyrwyd yn ystod yr 16eg a’r 17eg ganrif eu derbyn yn saint gan y Pab Paul V1. 

Ond yn ystod teyrnasiad y Frenhines Mari’r 1af merthyrwyd Protestaniaid gan Gatholigion yng Nghymru a Lloegr. Bellach mae’n debyg yr ystyrir bod y rhai o’r naill garfan a’r llall ymhlith saint yr oesoedd, ac i’w coffáu ar yr ŵyl hon.

Dros y blynyddoedd mae’r syniad o nodweddion ‘sant’ wedi amrywio. Mewn cerdd ddychanol yn dwyn y teitl ‘Y Sant’, y darlun traddodiadol ’falle, sy’n cael ei bortreadu gan Waldo, sef un ‘Sy’n llwyr ymwrthodwr, cant y cant, … Sy’n mynychu’r achos, cant y cant .. Na bydd byth yn damio neb (ac) na bydd neb yn ei ddamio’. Mae’n holi wrth gloi ‘Pa le mae’r plant dan ofal sant / Sy’n ateb y gofyn, cant y cant?’

Yn ôl Geraint Lovegreen wedyn yn un o’i ganeuon ‘Mae pawb yn sant yn ei ffordd ei hun’. Trafodwch! A beth am y stori honno am athro yn holi dosbarth ysgol “Beth yw sant?”, ac un o’r plant, wrth gofio am luniau saint yn ffenestri lliw yr eglwys yn ateb, “Un y daw’r golau trwyddo”.

Byddai’r ateb hynny’n ddisgrifiad priodol o gannoedd o bobl sydd wedi amlygu eu hunain am eu caredigrwydd anhunanol dros gyfnod Covid 19. Pobl megis staff y GIG sydd wedi peryglu eu bywydau eu hunain er mwyn eraill, gweithwyr allweddol mewn gwahanol feysydd sydd wedi cynnal y gwasanaethau y mae cymdeithas yn dibynnu arnynt, a phobl sydd wedi siopa a choginio i gymdogion bregus yr oeddent prin yn eu hadnabod. A yw’n iawn ystyried y bobl hynny, rhai o wahanol grefyddau neu heb grefydd o gwbl, yn rhyw fath o saint?

Gyda ninnau o dan gyfyngiadau caeth unwaith eto ar ein mynd a’n dod, beth am oedi ar Ŵyl yr Holl Saint i ystyried pwy neu beth sy’n gwneud rhywun yn ‘sant’ yn eich golwg chi? Byddai Cristnogaeth 21 yn falch o glywed eich barn.

Cofiwch ein bod yn dal i wahodd cyfraniadau ariannol tuag at yr Apêl i hyrwyddo gwaith Cristnogaeth 21. Hyd yn hyn, rydym wedi codi’n agos at £2,000 ond mae angen rhagor i gynnal y wefan a sicrhau parhad y llwyfan i drafodaeth agored a blaengar ar Gristnogaeth gyfoes. Mae’r manylion ar sut i gyfrannu ar gael ar y wefan. Diolch yn fawr.

Agor llygaid

Ac wele, ar fore llwyd o hydref, daeth angylion ataf drwy gyfrwng Zoom. Troesant eu hwynebau ataf ac roeddent yn hardd, mor hardd â phren eboni. Roedd urddas yn eu gwedd a gwawr o gariad yn eu llygaid.

Ac meddai un o’r angylion wrthyf, “Mae’n fis hanes pobl dduon. Mae’r Penllywydd eisiau i ti ymddiheuro am gamweddau’r gorffennol yn eu herbyn”.

Dychrynais o glywed neges yr angylion. Cuddiais fy llygaid rhagddynt a meddais wrthynt, “Ymddiheuro?! Beth sydd gan hynny i wneud â mi? Rydw i’n byw yma yng Nghymru wen, Cymru lonydd, yn ddyn gwyn o’r dosbarth canol ac yn freintiedig fy myd. Beth sydd gan hanes pobl dduon i’w wneud â mi?”

“Llawer”, meddai’r angel, “llawer iawn”.

“Ond”, meddwn innau ar ei thraws, “yma yng ngorllewin ein gwlad, ymhell bell o’r ddinas aml ei hil ac aml ei diwylliant, does fawr neb ohonom yn ddu ein crwyn – heblaw am Abdul a’i deulu yn y bwyty lawr yr hewl. Ni, y siaradwyr Cymraeg, yw’r lleiafrif ethnig sydd dan orthrwm yma. Beth sydd gan hyn oll i’w wneud â mi?”

“Taw! Ac agor dy lygaid”, meddai’r angel. Ac yn sydyn fe atgoffodd yr angylion fi o fyrdd o bethau:

• Fy mod i’n hoff o de a choffi a’m bod yn cymryd siwgr i’w melysu.
• Bod cotwm yn gyfforddus i’w wisgo.
• Bod yna gangen o’n teulu yn Sir Fôn sy’n cefnogi Everton am bod ein cyndadau wedi cael gwaith yn nociau Lerpwl.
• Bod teulu’r wraig wedi ymfudo o Swydd Gaerhirfryn i gwm glofaol yn y De ar ôl i’r ffatrïoedd cotwm yno gau.
• Bod fy hen-fodryb gapelgar, heddwch i’w llwch, yn casglu elusen cenhadaeth yn flynyddol ‘at y blacs’.
• Fy mod i wedi canu mewn capel am ‘gannu Ethiop du yn wyn’.
• Bod yna gasgliad o fathodynnau yn yr atig – amryfal gymeriadau croen-ddu Robertson’s jam.
• Fy mod i wedi gwneud jôc rhywdro am Gymru du-Gymraeg.
• Fy mod i wedi bod yn araf iawn yn herio hiliaeth ffwrdd-â-hi ambell ‘gymeriad’ o gymydog.
• Fy mod i’n dueddol o wfftio rapwyr.
• Bod gen i berthynas yn America sy’n llawer rhy barod i ladd ar dlodion du ei neighbourhoods
• Nad ydw i erioed wedi cydweithio â pherson croenddu.
• Nad ydw i’n adnabod unrhyw berson du sy’n ymwneud â chapel, cyfundeb nac enwad.
• Bod y syniad wedi croesi fy meddwl pa ddiwrnod, am eiliad, bod bywydau pawb yn bwysig.
• Fy mod yn ddyn gwyn o’r dosbarth canol ac yn freintiedig fy myd.

Ac meddai’r angylion drachefn, yn un côr, “Ar ôl i ti agor dy lygaid, mae’r Penllywydd eisiau i ti agor dy galon hefyd”.

Diflannodd yr angylion a chafwyd goleuni mawr.

Cofiwch ein bod yn dal i wahodd cyfraniadau ariannol tuag at yr Apêl i hyrwyddo gwaith Cristnogaeth 21. Hyd yn hyn, rydym wedi codi’n agos at £2,000 ond mae angen rhagor i gynnal y wefan a sicrhau parhad y llwyfan i drafodaeth agored a blaengar ar Gristnogaeth gyfoes. Mae’r manylion ar sut i gyfrannu ar gael ar y wefan. Diolch yn fawr.

Coron ar y coronafeirws

Mae’n rhaid eu bod yma i aros. Mae’n nhw’n rhan o’n byw beunyddiol erbyn hyn. Ie’r cyfryngau cymdeithasol ac yn benodol y gweddlyfr, chwedl Alan Llwyd.

Mae’n rhan o’r ddefod foreol i droi at y cyfrwng i dreulio sylwadau synhwyrol doeth Geraint Rees yn yr ymennydd yr un pryd â threulio brecwast llawn i lawr y llwnc.

Ac mae John Crace wedyn â’i ddadansoddiadau llym o berfformiadau ein harweinydd gwleidyddol. A John Rodge a Jim Perrin hwythau’r un mor fforensig eu llinynnau mesur yn yr un maes.

Dyna gychwyn da i’r dydd wrth dderbyn ffrwyth myfyrdod eraill o’r un anian wrth hanshan ffrwyth y berllan. Mae’n arbed gorlethu gïau’r ymennydd ben bore. Diwallwyd anghenion y meddwl a’r corff cyn codi o’r bwrdd.

Bonws wedyn yw bod yr un peth yn bosib o fewn y byd crefyddol Cymraeg. Pe bawn yn gwrando ar bawb a phopeth byddwn yn jynci crefyddol bid siŵr. Mae yna gapeli a gweinidogion wedi ymateb i’r her i gynnal eglwys ddi-adeilad.

Rhai yn mynd ati i ail-greu yr oedfa draddodiadol, braidd yn dreuliedig, ar y we. Eraill yn hepgor y bregeth ac yn cyflwyno myfyrdodau o amrywiol hyd fel chwa o awyr iach. Cydio yn yr hanfodion. Tybed a yw’r bregeth wedi’i chladdu gyda dyfodiad y we?

Ar ryw olwg bu drysau’r capeli ar gau’n holbidag ond ar olwg arall bu’r drysau led y pen ar agor gan gyrraedd cynulleidfaoedd ehangach nag arfer. Mae’n bosib gadael ein hunain yn agored i ddylanwadau na wyddom am eu bodolaeth cynt.

Dyna chi’r Rev William J. Barber II, horwth o weinidog croenddu yn dioddef o fath eithafol o wynegon, miliwnydd o bosib, ond wedi sefydlu’r hyn mae’n ei alw yn ‘Moral Monday’ ymhlith y tlodion a’r difreintiedig. Mae’r cenhadwr yn Eglwys Gristnogol Greenleaf, Gogledd Carolina, hefyd yn herio anghyfiawnder y drefn wleidyddol yng ngoleuni dysgeidiaeth yr Iesu.

Os bosib y rhoddir y gorau i’r cyfryngau hyn yng Nghymru fach pan ddaw’r pandemig i ben. Mae’r posibiliadau’n ddi-ri.

Meddylier. Gosod sgrin fawr i gwato’r pulpud. Gwahodd cennad Cyrddau Mawr – os yw’r rheiny’n dal i gael eu cynnal – i ymddangos ar y sgrin er mwyn ei arbed rhag teithio o bell. Wrth reswm byddai angen paned a phancosen wedyn i bawb fedru trafod y myfyrdod o dan arweiniad un o’r aelodau blaenllaw.

Cynnal ambell Gwrdd Gweddi neu Gwrdd Diolchgarwch gyda chymorth Zoom. Hyd yn oed bathu enwau newydd i ddisgrifio’r cyfarfodydd hyn. Bu son eisoes ar y cyfrwng hwn am newidiadau dirgrynol os nad daeargrynfäol.

A glywaf leisiau yn awgrymu cau capeli cyn eu bod yn eu cau eu hunain? Gwerthu’r adeiladau a defnyddio’r cyfalaf i godi canolfannau bro lle byddai pa weinidogion bynnag fyddai yn y gofalaethau cylchynol yn cael eu cyflogi i weinidogaethu ar y cyd.

Buddsoddi mewn adnoddau modern a manteisio ar ddoniau amrywiol i genhadu a chynnig myfyrdodau perthnasol wrth ddehongli’r hen mewn gwedd newydd.

Byddai datblygiadau o’r fath yn goron ar y coronafeirws. Pa Gwrdd Adran, Sasiwn neu Gwrdd Chwarter wnaiff arwain y ffordd?

Cyfarchion caredig

Cristnogaeth 21

Cofiwch ein bod yn dal i wahodd cyfraniadau ariannol tuag at yr Apêl i hyrwyddo gwaith Cristnogaeth 21. Hyd yn hyn, rydym wedi codi’n agos at £2,000 ond mae angen rhagor i gynnal y wefan a sicrhau parhad y llwyfan i drafodaeth agored a blaengar ar Gristnogaeth gyfoes. Mae’r manylion ar sut i gyfrannu ar gael ar y wefan. Diolch yn fawr.

Canwn glod i’r lleiafrif

Canwn glod i bobl y lleiafrif a’r rhai hynny a gefnogodd achosion amhoblogaidd eu dydd. Eu dewrder a’u harweiniodd i faes yr ymryson ond trwy eu dioddefiadau fe’u purwyd ac fe’u perffeithiwyd.
 
Roeddynt yn enwog am eu gostyngeiddrwydd ac yn eu plith yr oedd amryw na chadwodd gyfrif o draul eu haberth. Arweinwyr maes y meddwl oeddent ac yn wrthodedig gan y mwyafrifoedd difater; unigolion unplyg y weledigaeth fawr a luchiwyd i garchar ac a gam-driniwyd gan eu gormeswyr. Ond teced oedd y gwir yn eu golwg a chryfed oedd gallu a gogoniant eu breuddwydion fel nad ildient dan orthrwm ac na phlygent i’w prynu gan aur a dillad esmwyth eu gelynion.
 
Y mae llawer ohonynt na chroniclwyd eu henwau ar lyfrau hanes ac eraill y difenwyd eu cymeriadau gan dreiswyr y gwirionedd.
 
Dyma’r bobl a safasant dros iawnderau’r ddynoliaeth; rhoddasant i’n hil yr hawl i’w boneddigeiddrwydd; safasant ysgwydd wrth ysgwydd â’r caethwas yn ei ymdrech am ryddid; heriasant lygredd llywodraethau; dinoethasant ragrith oer parchusrwydd ffug; difodasant ffiniau y corlannau crachyddol, cul; ni wrthodasant gyfeillach pechadur a’u braint oedd cydio yn llaw yr afradlon i’w hebrwng adref.
 
Ni yw eu hetifeddion a chydnabyddwn ein dyled iddynt, canys eu coffâd yw gwaddol gyfoethocaf dynoliaeth. Lle cerddasant hwy mewn perygl, gallwn ni rodio mewn rhyddid. Lle buont hwy yn herio’r storm, cawn ninnau gysgod cymdeithas dosturiol o’u plegid.
 
Eu cyrff a labyddiwyd yn y frwydr a’u calonnau a dorrwyd gan yr erledigaethau; ond eu hysbryd a oresgynnodd yn ei holl felyster.
 
Dathlwn eu coffa, llawenhawn yn eu buddugoliaeth ac ymfalchïwn am fod perarogl eu bywydau wedi cyffwrdd â’n hoes ni; ac ymnerthwn yn y gobaith y gallwn ninnau hefyd ddilyn ôl eu traed.
 
 
(Addasiad o ddarn gan Parch D. Jacob Davies, Allt-y-blaca, a gyhoeddwyd yn ei gyfrol ‘Yr Hen Foi’).

Cip wrth fynd heibio.

Mae gen i un o gerfluniau bychan John Meirion Morris (fu farw wythnos yn ôl) a gefais yn rhodd. A heddiw, nid yn unig oherwydd marwolaeth y cerflunydd, ond oherwydd ein bod yn parhau yng nghanol y pandemig, rwy’n gwerthfawrogi’r cip dyddiol ar y cerflun. Yn rhyfedd iawn, er nad oedd y rhoddwr hael yn siŵr o deitl y cerflun (“Tri, efallai,”  meddai, “ond dydw i ddim yn siŵr.”) nid wyf yn poeni am hynny.

Tra roedd diwinyddion a chrefyddwyr yn trafod beth yw’r gwahaniaeth rhwng ‘ysbrydolrwydd’ a ‘chrefydd’ roedd  John Meirion  yn creu delweddau o’r ysbrydolrwydd sydd yn ein clymu ni’n un â’n gilydd ac â’r cread. Wrth edrych ar y tri yn y cerflun  fe wyddom fod yna berthynas fywiol  rhyngddynt. Nid oes dim i ddweud o ba wlad, diwylliant na chrefydd y maent ond mae lle imi, yn dawel, ymuno â hwy. Ac o unigrwydd cornel fy hunan ynysu, rwy’n cael fy nenu atynt. ‘Mawr ei ddynoliaeth, mawr ei ddyngarwch’ meddai Aled am John Meirion.

Mae  llonyddwch a thawelwch yn y cerflun. Mae gan John gerflun arall, ‘Tu hwnt i eiriau’, wedi ei osod ar dair hen gyfrol a’r isaf ohonynt yn hen Feibl. Mae ysbrydolrwydd tu hwnt i eiriau, ac fe all crefydda naill ai darfu arno neu bod yn gyfrwng iddo. Un fendith o gau addoldai tros y pandemig oedd bod y pulpud a’r bregeth wedi rhoi lle i gymundeb dawel. Fe all ysbrydolrwydd eglwys wag fod yn  ddyfnach nag eglwys lawn. Tybed a  ddenwyd John at y Crynwyr ? Dyna yw ysbrydolrwydd – ‘yr hyn o Dduw ynom’ – crefydd ai peidio.

Ond pob tro y byddaf yn cael cip ar y cerflun daw eicon enwog Andrew Rublev i’m meddwl (1425 ). Fe wyddom fod Trioedd yn elfen bwysig mewn hen gelfyddyd Geltaidd (gw. Cyfrol John Meirion Morris ‘Y Weledigaeth Geltaidd’ ) ond ni allaf beidio gweld yr eicon lliwgar yn y cerflun bychan. I Rublev mae ymweliad tair merch (angylion) ag Abraham a Sara ger y goeden dderwen  ym Mamre, a’r croeso y maent yn ei dderbyn, yn arwydd o’r berthynas o fewn y Drindod. Nid fformiwla yw’r Drindod ond tri wyneb, yn un mewn perthynas Mae’r dderwen i’w gweld yn eicon Rublev. Ond, er nad oes ganddynt wynebau, mae undod cyfriniol rhwng y tair yng ngherflun John ac y mae coeden – coeden bywyd – yn bwysig iddo ef, fel i ddiwylliannau o Gana, Affrica i’r Mabinogi. Merch  a choeden yn un yw ei gerflun ‘Lleu a Modron’. Ond wrth edrych ar y cerflun bychan, heb liwiau hardd Rublev, mae yna symlrwydd sylfaenol yn cyfleu undod pob peth – eneidiau â’i gilydd, ysbrydolrwydd ein dynoliaeth yn un ag ysbrydolrwydd y cread a chelfyddyd yn ogystal â hen grefyddau, waeth pa mor  ‘gyntefig’. Os yw’r pandemig yn ein huno yn ein meidroldeb, mae rhywbeth dyfnach yn gwneud yr ‘hen deulu yn un.’

Wrth gael cip dyddiol ar gerflun John Morris  amhosibl yw peidio diolch am ysbrydolrwydd celfyddyd sydd yn cyfoethogi ein hetifeddiaeth ysbrydol ac yn ein rhybuddio rhag ceisio cyfyngu ar Dduw yr Ysbryd yn nyddiau Abraham a Rublev… a John Meirion Morris.

Y DEWIS

Pan safodd Samson rhwng colofnau’r deml yn Gasa nid oedd ganddo ond dau ddewis: naill ai pwyso ar y colofnau a’u cynnal; neu eu dymchwel, gan chwalu’r adeilad o’u cwmpas. Nid oedd trydydd dewis, sef dymchwel teml yn rhywle arall.

Mae Cristnogion Cymraeg wedi bod yn gobeithio ers blynyddoedd y byddai  Samson newydd  yn dymchwel  capeli bach a oedd, ers talwm, yn cynnal addoliad bywiog a chymdeithas  Gristnogol, ond sydd bellach yn demlau i “dduwiau” bach Traddodiad, Cysylltiadau Teuluol,  Enwad Ni, Cadw Drws ar “agor” ac Arferiad. OND mae gennym UN amod pwysig ar gyfer y Samson hwn.  Peidiwch â dymchwel ein capel ni. Peidiwch â dymchwel dim yn ein Gasa ni. Ewch i rywle arall i ddymchwel popeth. Dymchwelwch y capel i lawr y ffordd, neu yn y pentref nesaf.  Ond nid yw’r rhain yn ddewisiadau i Samson nag i ninnau . Wrth gwrs fe allem ofyn i Cytûn neu’r enwadau i weithredu  neu awgrymu uno capeli yn lleol. Rydym wedi gofyn yn aneffeithlon ers blynyddoedd ond ni fedrem, fel Cristnogion UNIGOL, weithredu ar y dewisiadau hyn. Dau ddewis sydd gennym ninnau, sef cynnal colofnau sy’n gwegian, neu eu tynnu  i lawr. 

Gallem  gynnal colofnau sigledig mewn sawl ffordd.

A ydym yn dal i fynychu capel lle mae llond dwrn o addolwyr  sy’n byw yn llythrennol ar gyfalaf y gorffennol, lle nad yw’r casgliad bellach  yn ddigonol i ‘dalu’r pregethwyr’?

A ydym yn osgoi trafod a ddaeth hi’n amser cau ein capel ni, tra’n gobeithio y bydd capeli eraill yn cau er mwyn cryfhau ein capel ni?

A ydym yn  dal i gefnogi gormod o bwyllgorau enwadol yn ein hardal oedd unwaith yn effeithiol ond sydd bellach yn sugno nerth yr ychydig sy’n “cadw pethau i fynd?”

A ydym yn dal i gyfrannu ysgrifau i bapurau enwadol sy’n gwrthod uno i greu un papur newydd ar gyfer Cristnogion Cymraeg?

A ydym yn trefnu ar gyfer y rhai sydd wedi ymddeol, heb ofyn beth yw anghenion cenhedlaeth  iau?

A yw gweinidogion sydd wedi ymddeol a phregethwyr yn cynnal colofnau y dylid eu dymchwel trwy dderbyn gwahoddiadau i bregethu mewn addoldai  ble mae’n amlwg nad oes dyfodol iddynt?

Mae pob sefyllfa yn wahanol. Mae yna gapeli sy’n ffynnu. Mae rhai capeli wedi uno. Yn y mannau hynny mae’r colofnau yn gymharol gryf ac nid oes rhaid gofyn rhai o’r cwestiynau uchod. Mewn ardaloedd eraill, yn enwedig yng nghefn gwlad, mae’n rhaid i Gristnogion holi eu hunain a  ddylent gynnal colofnau simsan neu a ddylent eu dymchwel. Mae’n gwestiwn anodd, mewn sefyllfa unig,  gan na all neb ei ateb trosom ni.

Credaf fod yr amser wedi cyrraedd pan ddylem ofyn i Dduw am y dewrder i ddymchwel y colofnau sigledig. Byddem yn cael ein clwyfo a’n beirniadu. Weithiau bydd unigrwydd yn llethol.

Rhaid gweddïo.  A phan fydd y rwbel a’r llwch wedi  dechrau diflannu gweddïwn y byddwn, gyda’n cyd-Gristnogion, yn cael, gan Dduw, batrwm addas a  hyblyg i’n  cyfnod ni. Rhan o waith Cristnogaeth 21 yw paratoi ar gyfer cyfnod felly.

Gyda’n cofion cynnes atoch yn y cyfnod anodd a phryderus hwn.

Yn sŵn y cloi clystyrog mae rhyw betruster eto yn yr awyr wrth feddwl ailagor addoldai.  Mi gofiwn yr hyn a ddigwyddodd yn y gorffennol agos. O fis Mawrth ymlaen – am ryw hyd beth bynnag – roedd y Sul wedi mynd mor ddistaw fel y byddai Cymdeithas Sul yr Arglwydd wedi rhoi’r byd amdano, er fod y pla wedi golygu cau pob addoldy, nes y dechreuodd yr eglwysi agor.  Wnaeth y Parch Ddr D Ben Rees, lladmerydd mawr y gymdeithas honno, erioed ddychmygu y byddai wedi gweld y Sul, yn yr unfed ganrif ar hugain, yn ymylu ar yr hyn y breuddwydiai ef a’r gweddill ffyddlon amdano am un diwrnod bob wythnos.

Daeth tro ar fyd ers y Suliau distaw rheiny.  Dechreuodd llawer fynd yn ddi-hid a phowld ac yn fodlon mynd i siop, tafarn a thŷ bwyta heb yr un gofid yn y byd.  Pob man, meddai cyfaill, ond i le o addoliad.  Petai bar yno fyddai neb yn poeni am fynd i mewn!

Ymuno â’r powld di-hid a wnaeth fy ngwraig a minnau y Sul diwethaf.  Roeddem wedi trefnu i gael cinio mewn tŷ bwyta yn un o drefi castellog y gogledd.  Wrth barcio’r car sylweddolodd y ddau ohonom nad oedd gennym geiniog i dalu am y parcio. Ydan ni am fentro torri’r rheolau? Na, aethom at y bocs talu a gweld fod modd ffonio i dalu.  Dyma gynnig gwneud ond roedd y cyfarwyddiadau’n faith a phoenus a diffoddwyd y ffôn.

Yr eiliad nesaf roedd gŵr bonheddig a’i law allan yn cynnig pisyn dwybunt a phisyn punt ar ei chledr – gŵr cwbl ddieithr a’i deulu gerllaw newydd dalu am barcio.  Yn y dull Cymreig dyma wrthod ond roedd yn daer a chymrodd fy ngwraig y pisyn dwybunt. Mi ofynnais i o ble oedd yn dod a Rhuthun oedd yr ateb.  Gawn ni gymryd ei rif ffôn i drefnu talu’n ôl iddo?  Gwrthododd yn lân a cherdded oddi wrthym a ninnau’n diolch yn llaes am ei haelioni a’i gymwynasgarwch.

Wrth gerdded am y tŷ bwyta roedd y ddau ohonom yn dal i ryfeddu fod yna rai o hyd yn hael eu cymwynas, yn fodlon cynorthwyo deuddyn mewn picl heb ddisgwyl dim yn ei le. Oedd, roedd yn ddydd Sul: a oedd hynny’n cyfrif yn yr oes ôl-Gristnogol hon lle nad oes ond 38 y cant o Gristnogion y gwledydd hyn yn arddel ffydd?  Neu a yw byw dan warchae’r pla am hanner blwyddyn wedi rhoi ystyr a deimensiwn newydd i fywyd?  Ar ei symlaf, fod cynorthwyo rhywun mewn trafferth – er mor ddibwys oedd yr anghaffael hwnnw yn ein hachos ni – yn cynnig y boddhad mewnol nad oedd y bywyd gwallgof cyn-govid yn ei wneud?

Mae digon o enghreifftiau yn y misoedd diwethaf lle mae llawer iawn wedi mynd yr ail filltir i helpu’r gwan a’r anghenus heb ddisgwyl tâl amdano.  O argyfwng y daw daioni, a hynny heb i’r addoldai fod ar agor!

Bendith arnoch a phob cenhedlaeth o fewn eich teulu.

Ar groesffordd…..

Mae peryg ein bod ni wedi cyrraedd croesffordd go dyngedfennol.

Roedd hi’n hawdd tra roedd y gorchmynion wedi eu naddu mewn carreg. Peidiwch a gadael y tŷoni bai ei bod hi’n gwbl angenrheidiol. Gallwch weld y meddyg. Gallwch brynu bwyd, ayb, ayb. Du a gwyn. Hawdd.

Ond o dipyn i beth rydym yn gorfod meddwl drosom ein hunain. Pa mor bell? Pa mor agos? Bybl? Sawl bybl? Masg? Plant i’r ysgol? Mynd i’r capel? Ac mae pob un ohonom yn gallu dod i gasgliadau cwbl ddilys a rhesymegol – a gwahanol i’n gilydd. 

Er bod yna ddameg yn fana nid dyna’r sgwarnog y byddwn ni’n rhedeg ar ei hôl hi y tro hwn.

Fe’n gorfodwyd ni i gefnu ar ganrifoedd o draddodiad dros nos a dechrau creu traddodiadau newydd. Beth bynnag ddywed neb fyddwn ni ddim yn dychwelyd i’r hen normal dros nos, ac os ydyn ni’n onest, rydym yn gwybod na fyddwn ni byth yn gwneud hynny.

Fydd rhai eglwysi oedd eisoes yn ei chael hi’n anodd ddim yn ailagor.

Efallai y bydd rhagor yn ei chael hi’n anodd wrth i rai unigolion oedd yn cerdded yn eu cwsg i’r oedfa ar fore Sul sylweddoli fod llawn cystal ganddyn nhw aros yn eu gwlâu.

Er y bydd peth incwm i’r enwadau o werthu eiddo, fydd y farchnad eiddo’n gwegian a bydd yr incwm o’r gynulleidfa wythnosol yn gostwng yn sylweddol.

Yn ymarferol mae’r pregethwyr sy’n teithio’r wlad yn ffyddlon yn hŷn ac yn fregus a hwy yw’r rhai olaf fydd yn rhydd i fentro o gynulleidfa i gynulleidfa.

Hyd yn oed i eglwysi mwy hyfyw bydd cwestiynau mawr am gynaladwyedd adeiladau a gweinidogaeth.

Ond i raddau mae rhain yn gwestiynau sy’n troi ar echel y normal a fu.

Mae’r normal newydd yn cynnig cyfleoedd a heriau gwahanol.

I’r rhai fydd yn gallu fe fydd hi’n braf iawn bod yn ôl yn y capel. Ond fe fydd rhai sy’n agos ond yn gaeth fydd wedi cael ymuno â chynulleidfa am y tro cyntaf ers blynyddoedd. Bydd eraill wedi ymuno o bellteroedd mawr. Fe fyddai dewis diffodd y camera ac addoli rhwng pedair wal yn unig yn cau yr holl bobl yma allan.

Ond mae yna gwestiynau cyffredinol yn ogystal. Mae’r dewis digidol yn rhoi dewis i gynulleidfa gael gwasanaeth sydd at eu dant bob Sul heb ddibynnu ar pwy sydd ar gael i lenwi’r pulpud. Ac efallai y dylai fod yn flaenoriaeth i’r hyn fydd ar ôl o’r weinyddiaeth enwadol i ganiatáu hynny ddigwydd.

Gallech wrando ar rhywun gwahanol bob Sul neu’r un un. Gallai pawb eistedd yn eu capeli eu hunain yn gwrando’r un bregeth. Dychmygwch petai’r pregethwr hwnnw’n codi’n y tir. Am ddiwygiad dychrynllyd fyddai’r diwygiad digidol!

Felly mae’r Pla ym myd yr enwadau, fel ym myd busnes a llywodraeth, yn mynd i olygu diwedd ar lawer o drefniadau yr oedd pawb yn gwybod oedd y tu hwnt i’w sell-by-dateond nad oedden ni am eu newid am nad oedden ni eisiau newid. Gorfodwyd newid ac fe weithiodd.

Yn un o gynadleddau C21 soniodd Bethan Wyn Jones am docio’r goeden. Mae’r goeden wedi ei thocio a’r pren marw wedi ei daflu o’r neilltu. Peidiwn a meddwl bod modd defnyddio’r pren hwnnw i ailadeiladu. Bydd yn pydru mewn dim. Cawn weld yn fuan pa mor iach yw’r boncyff a’r gwreiddiau. Gobeithio bydd y tyfiant newydd yn frwd ac anhrefnus. Peidiwn â sathru arno.