Archifau Categori: Agora 22

Mae’r Pasg yn Gwawrio

MAE’R PASG YN GWAWRIO


Myfyrdod wedi ei ysbrydoli gan “Easter is Breaking”  gan Kathleen Rolenz.

Ym mhobman ar draws y byd, mae hi’n gyfnod y Pasg. 
Nid y Pasg y meddyliwn amdano lle bydd pobl yn gweiddi “atgyfododd!” ar hyd y strydoedd, ond rhywbeth distaw, Pasg llai dramatig. 

 Yn rhywle yn y byd, efallai nid heddi, ond yn fuan ar ddiwrnod fel heddi,

Mae dyn a dynes yn codi o’u gwely ac yn ysgwyd y cwsg o’u llygaid. Maen nhw’n darganfod fod eu plant eisoes wedi dihuno ac yn paratoi am eu gweddïau boreol.  

Dros nos, ni fu sŵn drylliau na bomiau.  Dros nos, ni fu saethu rhwng y dynion cyffuriau.  Dim sgrechian na gweiddi. 

Dim ond tawelwch y nos, a heddwch tangnefeddus o’u cwmpas.
A rhywle yn y byd, efallai nid heddi, ond yn fuan ar ddiwrnod fel heddi mae milwr yn pacio ei fag yn ofalus.

Mae e wedi cael gwared ar ei fwledi ac yn newid o’i lifrai i ddillad dyn cyffredin. Mae e’n dod adre am fod heddwch ar droed a does dim galw am wasanaeth milwr mwyach.  

A rywle yn y byd, efallai nid heddi, ond yn fuan ar ddiwrnod fel heddi, bydd y Pasg yn gwawrio

Nid yn unig ar y dydd hwnnw, ond bob dydd, a phan ddigwydd hynny bydd curiad calon pob dyn yn pwmpio ……………. heddwch, heddwch, heddwch. Tangnefedd.   

 Ym myd y Pasg hwnnw, bydd gan bob un ohonom rôl i’w chwarae. 

Ond i wneud hynny, rhaid i ni i gyd gydnabod gwerth pob person arall. Na, mwy na hynny, rhaid i ni gydnabod cydraddoldeb pob unigolyn arall. 

Pobl y dwyrain canol sydd yn grac, ac wedi blino ar fod yn grac,
Erfyniwn am heddwch Duw i chi. 

Pobl Affrica, sydd wedi eich ecsploetio, ac wedi blino ar gael eich ecsploetio,
Erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl De America sydd wedi cael eu tawelu, ac wedi blino ar fod yn dawel,
Erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl Korea sydd wedi eich rhannu, ac wedi blino ar gael eich rhannu,
Erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl Irac, wedi eich torri ac wedi blino ar gael eich torri,
Erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl Affganistan, wedi eich rhacso, ac wedi blino ar gael eich rhacso,
Erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl y gorllewin, breintiedig ac wedi blino ar fod mor freintiedig,
Erfynnin am heddwch Duw i ni. Amen.  

Teithiwn y bore ’ma gyda’n gilydd o’r gofod hwn i ddirnad yr ysbrydoliaeth i fyw ein bywydau’n llawn dros yr wythnos nesaf.

Awn o’r lle hwn i fyw bywydau sy’n gwerthfawrogi’r cwestiynau tra’n ceisio byw’r atebion.
Mae stori’r Pasg yn aml yn ein gadael gyda mwy o gwestiynau nag y mae’n eu hateb.
Dathlwn y cwestiynau hynny yn y sicrwydd ein bod yn gallu byw yn iawn gydag ansicrwydd. Dathlwn yr hyn y gallwn fod yn sicr ohono hefyd. Gwyddom fod yna ffordd sy’n well i fyw, a’r ffordd honno’n gymhelliad di-baid i ni garu gelynion, maddau i’n dyledwyr a charu cymydog.   Pob cymydog.  

Amen

Gweddi i’r Grawys

Gweddi i’r Grawys

Mae Iesu yn ein gwahodd i fyw mewn llawenydd ac yn ein gwahodd i gwrdd a gwledda gyda’r gorthrymedig a’r tlawd

Cyd-gerddwn ei ffordd mewn llawenydd

Mae Iesu yn ein gwahodd i fyw bywyd cyffrous, gan hepgor ein hawydd am ddiogelwch.
Mae’n ein herio i wrando ar leisiau’r rhai sydd â dim i’w golli

Cyd-gerddwn ei ffordd mewn llawenydd

Mae Iesu yn ein cyfeirio at ffordd hunanaberth, ffordd sy’n tanseilio byd sy’n dwlu ar statws a grym
Mae e’n ein galw i ddilyn ffordd y groes, lle mae pris i’w dalu am fyw daioni a chariad diamod

Cyd-gerddwn ei ffordd  mewn llawenydd

Wrth ofalu, gadewch i ni fod yn ddiflino,
Wrth amddiffyn y gwan, byddwn yn gadarn,
Wrth warchod ein gilydd a gofalu’n ddi-ildio, byddwn yn dyner.
Canys fel y carodd Duw y byd,  carwn ninnau hefyd.  

Gweddïau ar gyfer y Pasg

AR DDYDD IAU CABLYD

O Iesu Grist, a arlwyaist ford ger ein bron a thaenu drosti liain gwynnaf dy sancteiddrwydd, rho inni, y llygrwyd ein dant gan foethau pechod y byd, archwaeth at dy swper mawr a boneddigrwydd wrth dy fwrdd. Er mwyn dy enw, Amen. (Gweddi gan Dewi Tomos)

O Grist, anweswyd dy draed
Ag ennaint a gwallt gwraig;
Cymeraist badell a thywel
A golchi traed dy ffrindiau.
Golcha ni yn dy diriondeb
Wrth i ni gyffwrdd â’n gilydd,
Fel, wrth ymaflyd yn rhydd yn dy wasanaeth
Y cawn wrthod unrhyw gaethiwed arall,

Yn dy enw, Amen.

(seiliedig ar Janet Morley – o Cyfoeth o’i Drysor, gol. Enid R. Morgan)

GWEDDÏAU AR GYFER DYDD GWENER Y GROGLITH

Grist ein haberth,
Yr anharddwyd dy degwch
Ac y rhwygwyd dy gorff ar y groes,
Lleda dy freichiau
I gofleidio byd mewn artaith –
Fel na thrown ymaith ein llygaid,
Ond ymollwng i’th drugaredd Di. Amen.

(seiliedig ar Janet Morley – o Cyfoeth o’i Drysor, gol. Enid R. Morgan)

O Grist,
y gwyliwyd dy ing chwerw
o bell gan y gwragedd,
galluoga ni i ddilyn esiampl
dyfalbarhad eu cariad;
fel, o fod yn gyson yn wyneb arswyd,
y cawn hefyd adnabod man dy atgyfodiad,

Amen.

O Dduw,
rwyt ti wedi chwilio dyfnderoedd na allwn ni eu hadnabod,
ac wedi cyffwrdd â’r hyn na fentrwn ni ei enwi,
bydded i ni ddisgwyl
wedi’n hamgáu yn dy dywyllwch Di,
fel y byddwn yn barod i gyfarfod
ag arswyd y wawr gydag Iesu Grist.

Amen.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SUL Y PASG

Fendigaid Dduw, sydd i ni’n

dad, a mam, a chyfaill –

rhoddwr ein bodolaeth yma a thu hwnt i fyd amser;

trwy gariad dy Fab, gorchfygaist gasineb.

Trwy ei allu ef, y mae goleuni yn drech na thywyllwch,

bywyd yn drech nag angau.

Agoraist i ni ddrws i fywyd tragwyddol ei natur.

Bendigedig wyt ti, O Dduw, yn awr ac yn oes oesoedd.

 

Saib

Arglwydd, pobl y Pasg ydyn ni

Boed ein cân yn Haleliwia.

 

Rhown ddiolch a mawl i ti, O Dduw,

am fywyd newydd ein Harglwydd Iesu Grist,

am iddo ymddangos i’r rhai oedd yn ei garu.

Gyda’r Eglwys gyfan, ymrown i lawenydd yr Arglwydd Atgyfodedig.

Boed i ni sy’n trysori’r newyddion da

ddweud wrth eraill am y bywyd newydd.

Boed i ni ddwyn tangnefedd a gobaith i fyd drylliedig

a gofynnwn am ddewrder i bawb sydd heb weld

ond sy’n dal i gredu.

 

Saib

Arglwydd, pobl y Pasg ydyn ni,

Boed ein cân yn Haleliwia.

 

Arglwydd Atgyfodedig,

deisyfwn dy dangnefedd:

tangnefedd i fyd yn chwalfa rhyfel,

tangnefedd rhwng cenhedloedd a phobloedd,

tangnefedd yn ein hymwneud â’n gilydd,

tangnefedd yn ein calonnau a’n cartrefi.

 

Saib

Arglwydd, pobl y Pasg ydyn ni,

Boed ein cân yn Haleliwia.

 

Mewn llofft yr ymddangosaist i’r disgyblion,

tyrd i mewn i’n cartrefi ni,

tyrd i mewn i’n hofn a’n tywyllwch,

tyrd i mewn i’n bywydau caeedig a’n hofn mentro;

tyrd â’r rhyddid gogoneddus yr wyt yn ei gynnig i blant Duw.

 

Saib

Arglwydd, pobl y Pasg ydyn ni,

Boed ein cân yn Haleliwia.

 

Down gyda phawb sy’n wylo heddiw ar lan bedd,

pawb sy’n galaru o golli un annwyl,

pawb sy’n unig neu wedi eu gadael.

Bydded iddyn nhw ddarganfod gobaith a llawenydd newydd ynot ti.

Cofiwn bawb sy’n glaf hyd angau

a’r rheini sy’n gofalu amdanyn nhw.

Cofiwn y rhai â phwysau trwm ar eu meddwl a’u calon

a dagrau yn eu llygaid.

Gofynnwn am iddyn nhw adnabod y gobaith am y bywyd sy’n dragwyddol.

 

Saib

Arglwydd, pobl y Pasg ydyn ni,

Boed ein cân yn Haleliwia.

 

Llawenhawn gyda’r disgyblion a’r holl saint

yn llawenydd yr Arglwydd Atgyfodedig.

Gofynnwn i ti fendithio’n hanwyliaid a ymadawodd â ni

gyda llawnder dy oleuni a’th dangnefedd yn y bywyd sy’n dragwyddol

 

Saib

Dad Trugarog,

Derbyn y gweddïau hyn

Er mwyn dy Fab, Iesu Grist ein Harglwydd,

Amen

Pasg 2018

PASG 2018 (Marc 16:1–8)

“Peidiwch ag arswydo. Yr ydych yn ceisio Iesu, y gŵr o Nasareth a groeshoeliwyd. Y mae wedi ei gyfodi; nid yw yma; dyma’r man lle gosodasant ef. Ond ewch, dywedwch wrth ei ddisgyblion ac wrth Pedr. ‘Y mae’n mynd o’ch blaen chwi i Galilea: yno y gwelwch ef, fel y dywedodd wrthych.’”

 ‘Pasg llawen!’– dyna’r ymadrodd cyfoes, yntê, tebyg i’r Saesneg: ‘Happy Easter!’

Maen nhw’n gwneud y pethau hyn yn well yng ngwlad Groeg. Hyd yn oed mewn gwesty digon syml fe fydd ymwelwyr yn derbyn wy wedi’i ferwi’n galed a’r anerchiad ‘Christos Anneste’. A phan fydd rhywun yn clywed y geiriau, yr ateb iawn yw ‘Alithos Anneste’.  Mae’n trosi’n hawdd i’r Gymraeg ac yn rhan o’n gwasanaeth ni’r bore ’ma.

 Atgyfododd Crist – atgyfododd yn wir.

Y trafferth yw y bydden ni’r Cymry’n rhy swil o lawer i’w ddweud y tu allan i furiau’r eglwys. Ond o leia dwedwch e ag argyhoeddiad yma: ‘Atgyfododd Crist, atgyfododd yn wir.’

Eleni, yn y cylch darlleniadau, Efengyl Marc sy’n cael sylw arbennig. A dyna paham y  darlleniad moel, ymddangosiadol ddigalon sydd o’n blaenau ni. Mae ysgolheigion yn reit gytûn erbyn hyn mai Marc oedd yr Efengyl gyntaf i gael ei hysgrifennu. Ac mae’r disgrifiad o’r gwragedd yn mynd at y bedd yn hynod siomedig o’i gymharu â’r Efengylau eraill; yno mae yna ddisgrifiadau o bobl yn cael gweld  Iesu ac, ar waethaf yr anawsterau, yn ei adnabod. Yma, dim ond addewid sydd y cân’ nhw ei weld rywbryd yn y dyfodol. Ac mae’r gwragedd yn anobeithiol: ‘ni ddywedasant ddim wrth neb, oherwydd yr oedd ofn arnynt’. Dim llawer o obaith na llawenydd yn yr ymateb yna!

Mae’r dyn ifanc sydd yn y bedd (yn yr Efengylau eraill, angylion yw’r rhai wrth y bedd) yn dweud wrthynt:

“Peidiwch ag arswydo. Yr ydych yn ceisio Iesu, y gŵr o Nasareth a groeshoeliwyd. Y mae wedi ei gyfodi; nid yw yma; dyma’r man lle gosodasant ef. Ond ewch, dywedwch wrth ei ddisgyblion ac wrth Pedr. ‘Y mae’n mynd o’ch blaen chwi i Galilea: yno y gwelwch ef, fel y dywedodd wrthych.’”

 A pwy yw’r dŷn ifanc, tybed? Oes cysylltiad rhyngddo fe a’r llanc sy’n dianc o ardd Gethsemane yn y bennod cynt, ac yn colli’r wisg liain oedd amdano? Ydi’r lliain, sydd fel petai’n cynrychioli ofn a brad a diffyg ffydd y disgyblion, yn ailymddangos yn y stori hon fel rhyw fath o symbol o gywilydd wedi troi’n ogoniant?  Mae Marc yn llenor llawer rhy ddwys a gwreiddiol ei feddwl i fynd ati i egluro. Ond, a wrandawo, ystyried!

Enghraifft fach arall o fanylder Marc yw’r ffordd y mae’n disgrifio’r gwragedd yn dod at y bedd gyda’u peraroglau. Ond mae eisoes wedi disgrifio’n fanwl Iesu’n hawlio bod gwraig wedi’i eneinio o flaen llaw ar gyfer ei gladdedigaeth. Ydyn, rydyn ni i fod i sylwi ar bethau fel hyn – mae’r Efengylau’n llawn arwyddion bach manwl i’r rheini sy’n fodlon gwrando’n astud.

Ac mae angen gwrando’n astud ar y geiriau sy’n ymddangos mor ddigalon ac sy’n diweddu’r Efengyl. (Ychwanegiadau mwy diweddar yw’r hyn a gewch yn ein Beiblau presennol.) Y gorchymyn yw i fynd yn ôl i Galilea – ond ble yno? Oes yna fan daearyddol y byddan nhw’n cael profiad tebyg i’r ddau ar y daith i Emaus, neu Mair Magdalen yn yr ardd, neu’r un ar ddeg yn yr oruwchystafell? Neu a oes yma her – i fwrw ’mlaen a mynd ’nôl i’r dechrau? I fentro na allai angau ddal Iesu’n gaeth a’i fod mewn rhyw ffordd ryfeddol yn gwbl, gwbl fyw.

Mewn llawer o eglwysi cadeiriol y canoloesoedd mae ’na ryw fath o gapel y tu hwnt i’r drws gorllewinol lle roedd pobl yn dod ynghyd i lunio gorymdaith cyn gwasanaeth. Os fuoch chi erioed yn Durham, mae ’na un hardd eithriadol yno. Beth yw’r enw arno? Capel Galilea. Yma mae’n rhaid dod i gwrdd â Iesu.

Un manylyn ola’. Yn llyfr Genesis y mae’r storïau hynod am Abraham a Sara, ei wraig, y ddau sy’n rhoi sail i genedl Israel. Mae ’na dri ymwelydd yn galw heibio ac yn cael pryd o fwyd dan y dderwen yn Mamre. Wel, maen nhw’n dweud wrth Abraham y bydd e, ymhen blwyddyn, wedi dod yn dad i fachgen. Mae Sara, fel gwraig dda, yn cwato yn y babell yn gwrando, ac mae hi’n piffian chwerthin, yn cael pwl o giggles, wrth feddwl bod y tri dyn dwl yma’n meddwl y gallai hi gael babi yn ei henaint ac Abraham hefyd yn hen. Ac mae’r tri yn ei chlywed hi’n chwerthin ac yn gofyn pam. Mae hi fel croten ysgol wedi cael ei dal, yn gwadu ei bod hi wedi chwerthin, ac mae’r testun yn egluro “am fod arni ofn”. Allan o’r ffaith nad ydi hen wragedd ddim yn cael babis y daw’r baban amhosibl, Isaac. Ystyr yitzak yw “chwerthin”. ’Nôl yn nechrau’r genedl y mae anobaith ac ofn, ac mae ’na addewid hefyd.

Yn yr ardd ar fore’r Pasg yn Efengyl Marc, y mae ofn, ac addewid a gobaith y byddan nhw’n gweld Iesu eto yng Nghalilea. Ond yn union fel Sara, ‘yr oedd arnynt ofn’.

Y mae cyfnod newydd yn cychwyn. Ac wrth i ni fynd i’n Galilea ni, mewn galar ac yn llawn amheuaeth, cawn ei weld. Falle’ch bod chi wedi cyrraedd eich Galilea chi eisoes. Dyna ble mae llawenydd y Pasg. I’r rhai sydd ddim wedi cyrraedd yno, mae’r addewid yn dal. A’n braint yw cyhoeddi: ‘Atgyfododd Crist, atgyfododd yn wir.’

Gair i’r Cymry: Archwilio Testament Newydd 1567

Gair i’r Cymry: Archwilio Testament Newydd 1567

Dydd Sadwrn, 26 Mai 2018
Ystafell Teifi, Canolfan Gynadledda Halliwell
Prifysgol Cymru: y Drindod Dewi Sant, Heol y Coleg, Caerfyrddin, SA31 3EP

Trosolwg

Brwydrodd William Salesbury (1520 – 1599?) yn daer ar i’r Cymry gael “yr yscrythur lan yn ych iaith”. Un o’i weithiau pwysicaf oedd Kynniver llith a ban, sef cyfieithiad i’r Gymraeg o’r Epistolau a’r Efengylau a benodwyd yn Llyfr Gweddi Gyffredin Saesneg 1549. Fodd bynnag, cofiwn amdano yn bennaf oll am y gwaith arloesol a wnaeth ef, ochr yn ochr â Richard Davies, Esgob Tyddewi, ym Mhalas yr Esgob yn Abergwili, i gyfieithu’r Testament Newydd a’r Llyfr Gweddi i’r Gymraeg. Mae’r ddwy gyfrol yn gerrig filltir yn hanes Cymru o ran diwinyddiaeth, litwrgi a datblygiad yr iaith a phwrpas y diwrnod hwn fydd cael cyfle i ystyried y cyfraniad aruthrol hwn.

Rydym yn hynod o falch o gael croesawu naw arbenigwr yn y maes i’n hannerch, gyda’u cyflwyniadau wedi eu trefnu mewn tri chylch o dri. Bydd y cylch cyntaf yn ystyried cyd-destun y gwaith a fu’n digwydd yn sgil newidiadau ysgubol y Dadeni a’r Diwygiad; awn ati i archwilio testunau’r cyfnod yn yr ail; ac yn y trydydd ystyrir dylanwad Testament Newydd 1567 ar y cyfieithiadau a ddaeth wedyn. Ym mhob cylch bydd y cyflwyniadau’n cymryd tua 20 munud yr un, gyda 30 munud ar y diwedd er mwyn holi’r darlithwyr.

Amserlen y Diwrnod

10.00am  Y Foreol Weddi (yn ôl trefn 1567) yng Nghapel y Brifysgol
10.30am  Coffi yn Ystafell Teifi
10.50am  Gair o groeso gan Esgobaeth presennol Tyddewi, y Wir Barch. Joanna Penberthy
11.00am  Y cylch cyntaf o ddarlithoedd

Y Cyd-destun: y cefndir i Destament Newydd 1567

1A Yr Athro Emeritws Ceri Davies – ‘William Salesbury: Dyneiddiwr Cristnogol’
1B Dr Robert Pope – ‘Sola Scriptura: Prif Gynsail y Diwygiad Mawr?’
1C Yr Athro Emeritws D. Densil Morgan – ‘Diosg yr allorau: William Salesbury a’i Baterie of the Pope’s Botereulx

12.30pm  Cinio

Bydd caffi yn gwerthu brechdanau ar agor. Fel dewis arall, gallwch ddod â rhywbeth gyda chi

1.30pm  Yr ail gylch o ddarlithoedd

Y Testun: archwilio Testament Newydd 1567

2A Dr Catrin Williams – ‘Golwg ar rai o Egwyddorion Cyfieithu William Salesbury’
2B Mr Geraint Lloyd – ‘”Air yn eu gylydd”’ – egwyddorion cyfieithu Testament Newydd 1567’
2C Dr Christine Jones – ‘”Yn ieith ei wlat”’: Golwg ar gyfieithiad Thomas Huet o Lyfr y Datguddiad’

3.00pm Te

3.30pm Y trydydd cylch o ddarlithoedd

Yr ‘Ôl-destun’: dylanwad Testament Newydd 1567

3A  Y Parch. Ddr. Adrian Morgan
3B  Yr Athro E. Wyn James
3C  Mr. Arfon Jones

5.00pm Yr Hwyrol Weddi (yn ôl trefn 1567)

Teitl i’w gadarnhau

‘Y Trobwynt Mawr: Deddf, Llyfr Gweddi a’r Salmau’
‘Darllen, darganfod a digido: o Salesbury i beibl.net

Estynnir croeso cynnes i unrhyw sydd â diddordeb i fynychu. Fodd bynnag, bydd angen cadw lle er mwyn hwyluso’r trefniadau ymarferol. Cysylltwch, os gwelwch yn dda, â Chynorthwy-ydd Personol Esgob Tyddewi, Dawn Evans, erbyn 18 Mai.

Llys Esgob, Abergwili, Caerfyrddin, SA31 2JG Ffôn : 01267 236597 dawnevans@churchinwales.org.uk 

[Copi digidol y Llyfrgell Genedlaethol o Destament Newydd 1567]

Sgwrs gydag Osian Ellis

Sgwrs gyda’r telynor Osian Ellis

Osian Ellis, portread gan David Griffiths
Trwydded GFDL, Wikimedia

Ychydig wythnosau yn ôl yr oedd Osian Ellis yn 90 oed ac fe fydd cyngerdd i ddathlu ei fywyd a’i gyfraniad yng Ngŵyl Telynau Cymru yn y Galeri nos Sul y Pasg, Ebrill 1af. Mae ei yrfa, ei lwyddiant a’i gyfraniad wedi bod yn fawr yng Nghymru ac yn rhyngwladol. Mae’n effro ei feddwl, yn ifanc ei ysbryd ac yn parhau i gyfansoddi, er nad yw bellach yn perfformio’n gyhoeddus. Mae ei ffydd wedi dod â sefydlogrwydd iddo ar hyd ei oes ac o’i gartref ym Mhwllheli mae’n gwneud y siwrnai fer pob bore Sul yn ei hen Volvo i gapel Seion (Wesleaidd) yn y dref lle mae’n addoli (ac yn organydd) gyda chynulleidfa fechan a bregus iawn. Fe fu Pryderi yn sgwrsio gydag ef ac mae’n sgwrs wahanol iawn i sgyrsiau eraill yn y gyfres hon.

 Fe wyddom eich bod yn fab y mans ac wedi gwerthfawrogi hynny. Ond beth yn arbennig o flynyddoedd gweinidogaeth eich tad fu’r dylanwad mwyaf arnoch?

Wrth ystyried dylanwadau bore oes rhaid cydnabod mai’r pwysicaf o’r rhain oedd awyrgylch y cartref, a phwy a ŵyr, efallai hefyd benddelw John Wesley ar y silff-ben-tân fel symbol o’n credo. A chyda llaw, gwallt hir John Wesley oedd cyfiawnhad ein dau fachgen (Richard a Tomos) yn eu harddegau am eu hirwalltiau eu hunain; ar wahân i hynny, nid aeth dylanwad John Wesley drwodd i’r ail genhedlaeth. Chawson nhw fawr o help yn ysgoldy ein capel yn Llundain. Byddai eu hathrawes yn agor y drws i gael mygyn (roedd ganddynt ystafell ar wahân), ac, yn ôl Richard, ni throediai ddim pellach nag Adda ac Efa ar hyd y tymor – ac mae o’n dal i gofio! Ond i’r gwrthwyneb, cefais i fy hun flas arbennig ar yr Ysgol Sul yn Salem, Aberdaron, lle roedd yno athrawon gwych, megis Wil Gladston, y gof, a’r gweision ffermydd, bryd hynny, yn ymateb yn ddeallgar i ymholiadau fy nhad. Byddem yn treulio llawer o amser yn Aberdaron yn ystod yr haf – lle magwyd fy nhad. Ond och, mae’r gymdeithas honno oedd yn Aberdaron wedi diflannu a Chapel Salem yn awr yn dŷ annedd. Rhaid imi ychwanegu bod Capel Deunant (E.B.) yn dal yn llewyrchus.

Nid wyf ddiwinydd nag athronydd, ac ni allaf esbonio maint na therfyn ein Cristnogaeth. Byddaf yn rhyw geisio byw’n ffyddlon i’r bywyd Cristnogol, ond yn weddol dawel a rhesymol, gan gymryd rhan yn holl weithgareddau’r capel. Fel rhan o deulu John Wesley symudasom lawer gwaith. Ganwyd fi yn Ffynnongroyw; yna buom ar gylchdaith Hen Golwyn am dair blynedd, yna Abergele am bum mlynedd, a Dinbych am naw mlynedd – doedd dim symud i fod yn ystod y rhyfel. Gan fod fy nhad yn teimlo bod y trefydd hyn a’u hysgolion braidd yn Seisnigaidd bryd hynny, gofalodd ein bod yn treulio’r haf yng nghymreigrwydd Pen Llŷn – a gwych oedd hynny! Mae gennym gartref yno byth ers hynny.

Mae’n gyffredin yn ein mysg fel Cymry i ddweud fod rhywun yn ‘eglwyswraig fawr’ neu’n ‘batus mawr’. A ydych yn ‘Wesla mawr’, â’r brodyr Wesley yn parhau i’ch ysbrydoli a’ch cynnal yn eich ffydd?

Na, nid yw John a Charles Wesley yn cynnal fy ffydd, ond byddaf weithiau yn cyfeirio atynt yn ysgafnfryd, fel hen ffrindiau, heb anghofio iddynt fod yn arwain adnewyddiad ysbrydol a phoblogeiddio, yn yr ystyr orau, yr emyn a’r emyn-dôn yn ystod eu cyfnod. Byddai Charles yn gwahodd llawer i’w gartref i wrando ar ei feibion talentog yn diddanu gyda’u cyngherddau ar yr harpsichord a’r piano.

Mae Eglwys Loegr a’r Methodistiaid yn Lloegr wedi cymryd camau (unwaith eto) tuag at uno. Petaech yn aelod yn Lloegr, a fyddech yn croesau uno o’r fath?

Buaswn yn falch o groesawu’r uno gyda’r Eglwys yng Nghymru. Ar y llaw arall, cofiaf imi ofyn i’r Parch R. S. Thomas unwaith, “Beth ddwedech chi taswn i’n dod at fwrdd eich cymun?” Ac atebodd yn sych: “Buaswn yn gwgu arnoch!” Ond, fel pob enwad arall, mae ganddynt broblemau i gael ficeriaid a gweinidogion cymwys.

Buaswn yn falch o gael ymuno yng ngwasanaethau’r Eglwys yng Nghymru, oni bai am y weinidogaeth sy’n ymddangos yn weddol denau i mi yn y Gymru Gymraeg. Wrth gwrs, rydan ni’n dioddef yr un problemau yn ein capeli. Caf fy siomi’n arw gan bregethwyr diddychymyg ac aneglur wrth ddarllen yr emynau a’r ysgrythur. Pam nad ydynt yn ymfalchïo yn eu neges? Onid oes neb yn eu cyfarwyddo i gyfathrebu yn glir?

Osian Ellis (llun Iestyn Hughes)

Mae eich gyrfa wedi’ch arwain at ddylanwadau eraill trwy gydweithio â chysylltiadau ehangach na’ch cefndir crefyddol Cymraeg. Sut ddylanwad fu hwnnw arnoch?

Credaf y gall cefndir crefyddol a chartrefol roddi sylfaen gref ar ein taith ddaearol. Cawn brofiadau difyr a dieithr wrth ddilyn ein gyrfa gerddorol, megis perfformio yn yr Offeren mewn eglwysi pabyddol yn yr Eidal a’r Almaen gyda’u creiriau hen a hynod – creiriau a fyddai’n ddychryn i hen Galfin o Gymro, ond mae’r hen bethau yn codi fy ysbryd a’m chwilfrydedd wrth inni ymddangos yn ne-ddwyrain Asia, Japan, yr India, Iran ac Israel. Efallai ei fod yn ystrydeb, ond mae’n siŵr fod Duw yn ehangu gorwelion ein profiad i ni ddarganfod pethau newydd. Onid oes yna rywbeth am hynny yn Llyfr Job?

A oes rhywbeth ynglŷn â Christnogaeth yn sydd yn creu anfodlonrwydd ynoch?

Un peth yn arbennig, gartref yn y capel, fydd yn fy mhoeni, sef darllen o’r Hen Destament. Er enghraifft, yn ddiweddar gofynnwyd imi ddarllen yn gyhoeddus bennod o Lyfr Josua, lle mae’n ymhyfrydu wrth ddarostwng eu gelynion. Meddai yn y 7fed bennod: ‘Bydd yr Arglwydd eich Duw yn darostwng y cenhedloedd hyn o’ch blaenau … ni all unrhyw un eich gwrthsefyll nes i chwi eu dinistrio.’ Meddai wedyn: ‘Rhoddais ichwi wlad nad oeddech wedi llafurio ynddi, a chawsoch drefi i fyw ynddynt’ a.y.y.b. – a dyma’r wobr a gafwyd am ysbeilio’r dinasoedd a chymryd drosodd y tai a’r tir ffrwythlon oddi ar eu gelynion. Rwy’n cydnabod mai fel yna oedd hi drwy Ewrop gyfan fil a dwy fil o flynyddoedd yn ôl, a chafodd y Brythoniaid eu hel o’r tir gan y Sacson, yr Almaenwyr, y Daniaid, y Vikings a’r Normaniaid. Ac mae’r Israeliaid yn dal i wneud hynny yn Jerwsalem a Thir y Meddiant, sef hel pobl Palesteina o’u cartrefi, meddiannu a dwyn eu tir.

A oes yna gyfansoddwyr arbennig sydd wedi cael dylanwad arnoch neu hyd yn oed wedi dyfnhau neu ehangu eich ffydd?

 Er imi weithio llawer gydag Alun Hoddinott a William Mathias, bûm yn gweithio’n amlach, yn hirach ac yn fwy clòs gyda Benjamin Britten – o 1959 hyd ei farw yn Rhagfyr 1976. Cyfarfûm ag ef gyntaf yn Eglwys Gadeiriol Babyddol Westminster pan oeddwn yn perfformio gyda chôr hogiau’r eglwys ei ‘Ceremony of Carols’ gyda chyfeiliant i’r delyn. Mae’r awyrgylch dyrchafol yn fyw iawn i mi o hyd. Roedd yn amlwg ei fod wedi ei blesio ac fe’m gwahoddodd i berfformio yn ei ŵyl flynyddol ym Mehefin yn Aldeburgh ar bwys traethau oer Suffolk.

Doedd o ddim yn eglwyswr mawr yn yr ystyr ffurfiol ond fe sgrifennodd weithiau crefyddol rhyfeddol megis y Sinfonia da Requiem (i gerddorfa) er cof am ei rieni, ac, wrth gwrs, y War Requiem anfarwol yn 1962 ar gyfer ailadeiladu Eglwys Gadeiriol Coventry a oedd wedi ei dinistrio yn ystod y Rhyfel. Defnyddiodd gerddi rhyfel Wilfred Owen a geiriau Lladin y Requiem. Mae’n siŵr fod yna fwy na ‘dawn a champ’ tu ôl i weithiau fel yna. Ac mae bod yn rhan o weithgarwch creadigol o’r fath yn awgrymu fod cael ‘profiadau’ fel hyn yn golygu ‘profiad crefyddol neu ysbrydol’ hefyd.

Mae digon o dystiolaeth fod bywyd o brofiadau dylanwadol yn gyfwerth â ‘phrofiad ysbrydol sydd yn newid bywyd’.

Ymddengys bod y recordiad o’r Requiem wedi gwerthu mwy nag unrhyw record glasurol, sydd yn gamp, os nad ‘gwyrth’ – yn mhob ystyr! Roedd yna gerddorfa fawr yn cyfeilio i’r côr mawr, côr hogiau ac organ, a deuddeg mewn grŵp bach o offerynwyr (a minnau ar y delyn) yn cyfeilio i’r tenor, Peter Pears, a’r bas, Fischer-Dieskau, a ganai eiriau dwys Wilfred Owen. Roedd yna arweinydd gyda’r côr a’r gerddorfa, a Britten yn ein harwain ninnau. Dywedais wrtho, yn ystod rhyw egwyl, fod y gwaith yn wych a rhyfeddol, ac atebodd yntau mewn amheuaeth: “Do you really think so?” Roedd ysbryd gwylaidd yn Britten, fel ym mhob gwir artist. Wrth gwrs, roedd o’n dioddef yn arw wrth glywed meidrolion fel ni’n ymgodymu am y tro cyntaf â’r miwsig newydd ac yntau’n gwybod sut y dylai swnio. Wedi’r ‘Amen’ olaf, distaw, ar ddiwedd y perfformiad, gwelais o’n troi at ei gyfaill Peter Pears wrth f’ymyl, ac wedi’r holl amheuon, meddai’n syml: “Well, it worked, didn’t it?” Digon didaro! Roedd y gwaith yn llwyddiant, a’r wyrth wedi ei chyflawni! Ond nid ymffrost.

Gofynnodd imi wedyn a fyddwn yn barod i ganu’r delyn mewn opera newydd – A Church Parable. Dim ond saith o offerynwyr oedd ei angen, ac os byddwn yn fodlon byddai’n sgrifennu gyda thelyn yn eu mysg. Opera o ryw awr i’w pherfformio mewn eglwys, a ninnau’n cael ein gwisgo fel mynachod! Roedd y gynta mor llwyddianus fel y cyfansoddodd ddwy arall, Burning Fiery Furnace a The Prodigal Son. Byddem yn eu perfformio mewn eglwysi ym Mhrydain a’r Cyfandir. Roedd teithio Ewrop fel mynach Cymraeg oedd yn hen gyfarwydd â’r Mab Afradlon a Daniel yn y Ffwrn Dân yn adnewyddu rhywbeth o’m gorffennol, wrth gwrs, er bod yr iaith yn wahanol, yn tarddu o ryw ddyfnder ynof.

Wedi hynny, sgrifennodd ar fy nghyfer Suite for Harp yn 1969 – pum symudiad, a’r olaf yn fyfyrdod ar y dôn St Denio (Joanna yn ein llyfrau ni) fel cyfarchiad arbennig i mi, a’r emyn a’r dôn yn cryfhau’r gwreiddiau ynof, er na allaf ei fynegi na’i ddeall yn iawn.

Gregynog, Tregynon, ger y Drenewydd, Powys.
Llun: Iestyn Hughes

Daeth wedyn, gyda llaw, i Gregynog gyda Peter Pears ym 1972 tra oeddwn i yno’n Gymrodor. A hwnnw oedd ei gyngerdd olaf ond un cyn iddo fynd yn wan a methedig, ac ni allai ganu’r piano mwyach. Gofynnodd i mi gymryd ei le fel cyfeilydd i Peter Pears (efallai na hoffai’r syniad o ddefnyddio pianydd arall, neu – does bosib! – teimlai y buaswn yn gofalu amdano’n well na neb arall ac yn ei gadw rhag llithro ar balmant y dref). Buom yn teithio ein dau ar y Cyfandir ac yn yr Unol Daleithiau, a chyfansoddi ambell ddarn newydd i ni eu canu. Gallwch feddwl bod yr anturiaethau hyn yn syfrdanol i hogyn o wlad Llŷn. Bu dylanwad Britten yn fawr arnaf a siom oedd methu mynd i’w angladd yn Eglwys Aldeburgh yn 1976 (bu farw ar 4 Rhagfyr) gan fy mod ym Merlin ar y pryd, ond fe aeth fy niweddar wraig Rene a’n mab Tomos i’n cynrychioli.

Rydw i wedi siarad braidd yn hir am Benjamin Britten, ac fe welwch y bu ei ddylanwad yn drwm arnaf a’i fod wedi ehangu fy ngorwelion. Ond eto, ni allaf ateb eich cwestiwn a yw hynny wedi cryfhau fy ffydd, ond fe wn na allwch fyw a bod yng nghwmni cerddorion mawr, awyrgylch cysegredig a mannau sanctaidd heb ymdeimlo â seiniau a nodau sy’n dod â chi i ymylon ‘arall fyd’. Yr un byd â John a Charles Wesley, gobeithio?

Diolch o galon am sgwrs ddiddorol. Mae wedi bod yn bleser gwrando arnoch, Osian, a diolch am rannu eich atgofion a’ch profiadau. Mae thema a stori fawr yn eich bywyd, a diolch am rannu mor agored efo darllenwyr Agora. Ymlaen i’r 100!

Groglith i Basg

Groglith i Basg

(Diwedd gweddi gan Walter Brueggemann ar ddydd Gwener y Groglith a dechrau gweddi dydd Sul y Pasg)

Groglith …

Fe feiddiwn weddïo er i’r tywyllwch
gau amdanom ac i’r ddaear grynu,
fe feiddiwn weddïo am lygaid i weld yn iawn
a lleisiau i siarad yn glir am rym marwolaeth o’n cwmpas,
fe feiddiwn weddïo, yng Nghae Chwarae ein plant,
am fedru sylweddoli mewn dychryn
fod plant eraill yn mynd yn dawel, ac yn marw.
Fe weddïwn yn fwy a mwy am
am eich hiacháu wrth feiddio parhau i weddïo.

Ond ar y Gwener hwn fe wyddom dy fod ti
yng nghanol hyn i gyd
fel y mae’n rhaid i ninnau fod –
yn cael ein llorio ond nid ein dinistrio,
ein cynhyrfu ond nid ein mygu.
Ac felly, moliannwn Di
am dy gadernid diwyro yn aros yn ein canol
a’th addewid o’r hyn fydd yn newydd
yn nerth yr Ysbryd tawel-rymus a ddaw o gefnfor dy gariad
– ac y gwnawn ninnau ein safiad heddiw.

Meiddiwn ymddiried a chredu
nad y Groglith yw’r dydd olaf,
a disgwyliwn am ddiwrnod newydd bywyd,
a ddaw o’r ddaear a’r ddynoliaeth ddu.

Gwrando’n gweddi
a bydd yn Ti dy hun
tuag atom.

Pasg …

Cododd Crist!
Diolchwn am rodd o Basg
sydd tu hwn i’n hesboniadau
a’n catergorïau rhesymegol,
a hyd yn oed tu hwnt
i’n dibrisio ar werth bywyd bellach.
Fe wyddom am rymoedd marwolaeth
sy’n mynnu byw a bod yn ein plith –
y grymoedd sydd yn ein gyrru
oddi wrthyt,
oddi wrth ein cymydog,
ac oddi wrth y gorau sydd ynom.
Fe wyddom am rymoedd
ofn, trachwant, creulondeb a malais
yr ydym yn ysglyfaeth o’u blaen.

Ac yna … Ti,
Ti ar doriad gwawr, yn anniffoddadwy,
Ti yn y tywyllwch,
Ti ar y Sadwrn,
Ti sy’n agor y byd i lawenydd.

Eiddot Ti’r deyrnas … nid teyrnas marwolaeth,
eiddot Ti’r nerth … nid nerth marwolaeth,
eiddot Ti’r gogoniant … nid gogoniant marwolaeth.
Dy eiddot … Ti … a diolchwn a dathlwn
y newydd-deb na allwn ni byth ei gyflawni.

(O’r gyfrol Awed to Heaven, Rooted in Earth)

‘Awed to Heaven, Rooted to Earth’, Walter Brueggemann