Archif Awdur: Golygydd

E-fwletin 29 Tachwedd

Drama’r Nadolig?

Ddwywaith yn ystod yr wythnos ddiwethaf rwy wedi clywed pobl yn sôn am eu siom am na fydd plant yr Ysgol Sul eleni yn gallu cyflwyno ‘Hanes y Nadolig’.       Eu terminoleg oedd yn peri syndod i mi, nid eu siom.   Rwy wedi clywed am ‘ddrama’r geni’ a ‘stori’r Nadolig’ – ond ddim erioed cyn hyn wedi clywed am ‘Hanes y Nadolig’.  

Mae hi’n sicr yn ddrama, ac yn un o epics y ddynoliaeth.  Mae hi wedi cyfareddu’n dychymyg yn flynyddol.  Mae hi hefyd yn stori ryfeddol ar gymaint o haenau………..ond ‘hanes’?  Y gwir yw, nid yw’n deg cyfeirio ati fel ‘hanes’ na chwaith fel ‘stori’. 

Wedi croesholiad Crist tua’r flwyddyn 30, fe basiodd chwarter canrif cyn i’r ysgrifau Cristnogol cyntaf ddechrau ymddangos.   Y cyntaf oedd rhai o lythyrau Paul…….a does dim cyfeiriad yn rheiny at angylion, doethion, bugeiliaid na geni gwyrthiol. 

Yr efengyl gyntaf i gael ei hysgrifennu oedd un Marc, tua’r flwyddyn 70.  Does dim sôn yn Marc am stori’r nadolig,  a does dim unrhyw sylw am Iesu gan Marc nes iddo ddechrau ei waith tua 30 oed.

Ysgrifennwyd y 3 efengyl arall rhwng llunio Marc, a diwedd y ganrif gyntaf, a’r gred yw fod yr awduron eraill wedi gwybod am sgript Marc.  

Cofnodir geni Iesu,  yn  Luc  a Mathew – y ddwy efengyl nesaf i gael eu hysgrifennu.    Yr efengyl olaf i gael ei llunio oedd Ioan, bron i 70 mlynedd wedi’r croesholiad.  Mae Ioan eto yn hepgor stori’r geni, ond yn cychwyn gyda’r bennod anfarwol am ddirgelwch y dechreuad a’r Gair. 

Felly, dwy o’r efengylau yn unig sy’n cario stori’r geni o gwbl.  Ac o fewn y ddwy mae naratif sylweddol wahanol.  

Mae Mathew yn cyflwyno geni Iesu mewn termau tebyg i eni Moses, ac yn nhermau cyflawniad geiriau hen broffwydi Israel.   Roedd y Pharo am ladd pob plentyn i’r Hebreaid yn yr Aifft, mae Herod am wneud hynny i bob Iddew bach yn ardal Bethlehem.    Mae Mathew o’r cychwyn yn dymuno i bobl weld Iesu yn llinach Moses, ac i bobl ei ddilyn ef i rhyddhad, fel y gwnaeth Moses i’w bobl o’r Aifft.  Mae Mathew hyd yn oed yn gosod yn y stori fod Mair a Joseff wedi ffoi gyda’r babi i’r Aifft er mwyn tanlinellu’r cyswllt.  Gosodir Iesu ar bedestal arall gan Mathew achos yn ei stori ef y daeth y sêr-ddewiniaid o’r dwyrain, sy’n rhoi diddordeb yn a statws i’r babi y tu allan i gymdeithas yr Iddewon, ac hyd yn oed bod sêr y cosmos yn hapus i ail-drefnu eu orbit er mwyn arwain y sêr ddewiniaid at y preseb. 

Mae Luc ar y llaw arall yn llunio ei stori i ddangos Iesu mewn goleuni gwahanol.  Y fam dlawd ddistadl sy’n rhoi genedigaeth, a’i gwlad dan ormes tramor Cesar Awgwstws, yr ymerawdwr Rhufeinig.  Bugeiliaid tlawd lleol sy’n dod i dalu gwrogaeth i’r Iesu. Trwy gydol efengyl Luc, mae’r Iesu yn ffrind i’r tlodion a’r rhai dan anfantais.   Y llinyn euraidd yw mai negeseuydd angylaidd rhoddodd wybod i Mair am ei beichiogrwydd, ac hefyd i’r bugeiliaid er mwyn iddyn nhw fynd i weld y babi hwn.  Wedi’r stori honno, a’i enwaediad yn 8 niwrnod oed, mae Luc yn sôn nesaf am Iesu’n 12 oed – yn cael ei gyflwyno yn y deml.   Hanes Iddewig a lleol sydd i’r plentyn hwn.

Felly, nid hanes na stori sydd yma, ond storîau sy’n dra gwahanol eu pwrpasau a’u grym, â’r ddwy wedi cyfareddu dychymyg pobl dros ddau fileniwm cyfan.     Mae eu gweld fel ‘hanes’ yn dibrisio’r grym hwn, a’u negeseuau canolog.    Boed i’r adfent hwn fod yn un o gyffro i chi, wrth i ni weld bywyd Iesu o Nasareth fel un perthnasol i’r bugail a’r brenin, y doethion a’r distadl.  Boed i haenau bwriadol yr efengylau siarad gyda ni gyd fel storiau cyfoethog di-amser.  Efallai, yn y diwedd, byddwch chi fel fi jyst yn falch o allu ymlacio gyda Ioan a gweld y cyfan fel dirgelwch pur…….

“Yn y dechreuad yr oedd y Gair; yr oedd y Gair gyda Duw, a Duw oedd y Gair. Yr oedd ef yn y dechreuad gyda Duw. Daeth pob peth i fod trwyddo ef; hebddo ef ni ddaeth un dim sydd mewn bod. Ynddo ef yr oedd bywyd, a’r bywyd, goleuni dynion ydoedd. Y mae’r goleuni yn llewyrchu yn y tywyllwch, ac nid yw’r tywyllwch wedi ei drechu ef.”

Dwy Ochr y Geiniog

Dwy Ochr y Geiniog

Mae yna ddwy ochr i bob ceiniog, medden nhw, ac mae hynny yn wir i ni fel eglwysi yn ystod y pandemig yma hefyd. Mae’r salwch ei hunan wedi bod yn ddieflig ac wedi achosi dioddef a thristwch ymhlith teuluoedd ar draws y byd. Ein gobaith mwyaf yw y bydd brechiad i wrthsefyll yr haint ar gael cyn gynted â bo modd.

Mae’n bwysig ein bod ni yn gweddïo am nerth i ddelio gyda’r sefyllfa, yn gweddïo am ras wrth ddelio gyda phobl ac yn cofio egwyddorion yr Arglwydd Iesu o gynnig cymorth i’r gwan a’r tlawd. Ni ddylid anghofio’r effaith feddyliol ar bobl chwaith, na’r unigrwydd mae cyfnodau dan glo yn gallu ei achosi.

Mae’r cyfnod ynddo’i hunan a’r ymateb i’r pandemig wedi ein pegynu ar adegau: rydym wedi gweld cymwynasgarwch a chariad at gymdogion ar ei orau, ond yn anffodus rydym wedi gweld hunanoldeb trahaus yn brigo i’r wyneb yn ogystal. Mae’r rhain i gyd yn ffactorau sydd raid i ni fel Cristnogion, ac yn wir fel dynoliaeth, eu hystyried ac ymateb iddynt.

Fel eglwysi lleol sydd dan fy ngofal fe wnaethom ymateb ar y cychwyn trwy gynnig gwasanaeth i unrhyw un oedd angen cymorth mewn unrhyw fodd, boed i gasglu meddyginiaethau neu siopa ar eu rhan. Roeddem wedi bod yn casglu ar gyfer y banc bwyd ers rhai blynyddoedd ond roedd hwn yn gyfle pellach i roi ein Cristnogaeth ar waith. Mae’n hanfodol fod pob eglwys yn rhan hyfyw o’i chymuned ac mae’n bwysig bod aelodau’r eglwys yn ymarfer egwyddorion yr Arglwydd Iesu lle bynnag bo cyfle i wneud hynny. Braint a phleser oedd cael cynnig y gwasanaeth ac fe’m plesiwyd yn fawr gan y nifer oedd yn fodlon cynnig cymorth.

O ran gwasanaethau ac oedfaon, fe orfodwyd ein heglwysi i gau wrth gwrs, ond prysuraf i ddweud mai drws yr adeilad oedd ar gau, nid drws yr eglwys. Mae drws yr eglwys wedi parhau ar agor led y pen a dyna’n dyletswydd ar unrhyw gyfnod fel hyn. Beth mae hyn yn ei olygu felly?

Rydym fel eglwysi ac aelodau wedi gorfod troi at gyfrwng newydd er mwyn cadw mewn cysylltiad, ac mae nifer wedi defnyddio e-byst a Facebook a Zoom am y tro cyntaf. Byddai’r enwau yna wedi bod yn ddieithr i nifer cyn y cyfnod yma, ond am wn i y byddan nhw bellach yn rhan annatod o eirfa’r eglwys wrth i ni symud ymlaen.

Rydw i wedi bod yn paratoi myfyrdodau wythnosol ers Sul y Blodau, ’nôl ym mis Mawrth. Yr hyn sydd wedi fy syfrdanu yw cael ymateb positif gan bobl na fuont yn agos i oedfa ers blynyddoedd ac mae’r nifer sydd wedi manteisio ar yr hyn sy’n cael ei gynnig yn anhygoel, a dweud y gwir.

Mae’r myfyrdodau yn fyrrach nag oedfa arferol wrth gwrs, ac yn yr oes yma lle mae soundbites yn cael eu defnyddio mor aml, mae’n ymddangos bod y neges yn cael croeso twymgalon.

Dw i’n credu hefyd ein bod ni mewn cyfnod lle mae pobl angen neges i bwyso arni, angen sicrwydd am ddyfodol diogel, angen clywed y Gair ac angen rhannu mewn gweddi. Rwy’n gwbl ymwybodol nad oes modd cyrraedd pawb trwy’r dulliau yma ac rydym wedi bod yn dosbarthu copïau caled o’r myfyrdodau yn ogystal.

Fe ddatblygwyd ar y syniad i greu gwasanaeth ar Zoom – cwrdd plant, Ysgol Sul, oedfa ddiolchgarwch a chymundeb, er enghraifft. Roedd hyn yn eithaf chwyldroadol i rai o’r aelodau hynaf, ond eto fe weithiodd y cyfrwng yn wych.

Mae cyrddau diaconiaid wedi eu cynnal dros Zoom, a phawb yn bresennol! Y cwestiwn y dylem ei ofyn i ni’n hunain yw: a fyddem wedi mentro mor ddwfn i’r cyfeiriad yma oni bai am ein sefyllfa bresennol?

Roeddwn wedi cyflwyno sgriniau yn yr eglwysi ac yn eu defnyddio yn achlysurol, er y gwyddwn fod rhai’n amheus o’r cynllun hwnnw. Mae’r arbrawf hwnnw wedi bod yn llwyddiant, wrth gwrs.

Ochr bositif y cyfnod yma yw ei fod wedi ein gorfodi i fentro, ac i gyfaddef y dylem fod wedi mentro yn gynt. Ond yr hyn sydd wedi gweithio i’r cyfeiriad yma yw nad oes neb wedi gwrthwynebu nac amau’r cyfrwng, gan nad oedd dewis, efallai! Gan mai traddodiadol yr ydym wrth natur, mae’n siŵr y byddai ceisio cyflwyno myfyrdodau fel hyn y tu allan i’r cyfnod yma wedi wynebu cwestiynau ac amheuon.

Does dim amheuaeth mai’r ochr orau i’r geiniog yn ystod y cyfnod tu hwnt o anodd yma yw’r modd y mae’r eglwys wedi gorfod edrych arni ei hunan, cynnig gwasanaeth i’r gymuned, cefnogi ein gilydd ac addoli trwy ddulliau newydd sydd wedi apelio at gynulleidfa ehangach.

Beth am y dyfodol, felly, beth am y cyfnod nesaf? Y ‘normal’ newydd.

Efallai mai’r ‘ffordd newydd’ ddylai fod, gan fod normaleiddio yn cymryd amser i dreiddio’n arferiad. Rhaid i ni gofio fod Eglwys Dduw wedi byw trwy lawer newid, sawl creisis a chyfnodau anodd.

Cofiwn hefyd mai Eglwys Dduw yw hi ac fe fydd e’n gofalu am ei eglwys; ein gwaith ni yw gofalu am y bobl.

Does dim amheuaeth nad oedd yna waith ystwytho ar ein heglwysi ers blynyddoedd lawer ac all pethau ddim mynd yn ôl i fel yr oedden nhw yn dilyn y cyfnod yma. Yn bersonol, rydw i’n parchu’r rhai sydd yn hoffi’r traddodiadol ond am gadw’r rhai sydd wedi ymuno yn y dulliau newydd hefyd, ac yn credu’n gryf fod yn rhaid priodi’r hen a’r newydd i gryfhau’r eglwys.

Ar ddiwedd y dydd, mae’n rhaid i eglwys fod yn berthnasol ac yn allweddol i’w chymuned. Bydd yn rhaid i ni ddefnyddio’r hyn rydym wedi ei ddysgu yn ystod y cyfnod yma, y dechnoleg fodern sydd wedi ei gorfodi arnom, os liciwch chi. Mae modd cynnal myfyrdodau, oedfaon, Ysgol Sul, creu podlediadau ac yn y blaen.

O briodi hyn i gyd ochr yn ochr â dychwelyd i’n capel ar gyfer oedfaon ym mha ddull bynnag, fe allwn gryfhau’r neges a lledaenu apêl yr eglwys.

Yn dilyn y cyfnod anodd yma mae pobl angen gobaith, oherwydd heb obaith, heb ddim! Mae ein byd wedi mynd trwy gyfnod lle mae casineb a hunanoldeb wedi teyrnasu mewn rhai agweddau o fywyd ac mae rhaid i ni fel Cristnogion ddangos y gobaith sydd yn neges efengyl Iesu Grist.

Cenhedlaeth sy’n prysur gefnu ar Dduw yw’n cenhedlaeth ni, fel y gwyddom, ac wrth gefnu ar Dduw fe gaiff Cymru ei hunan cyn hir heb obaith yn y byd fydd yn werth sôn amdano.

Duw yw ffynhonnell ein gobaith, nid dyn. Rydym yn byw mewn cyfnod o broblemau a chreisis, sut allwn ni ddatrys hyn? Pa obaith allwn ni ei gynnig iddyn nhw?

Beth am y dyfyniad Saesneg yma: “You have to live with men to understand their problems but you have to live with God to solve them.”

Ie, dyfyniad sydd yn mynd at galon y gwir a ’sdim ots sut y byddwn yn cyflwyno’r neges yma na pa ddull a ddefnyddiwn, mae’r neges yr un.

Rhaid ceisio manteisio ar yr hyn yr ydym wedi’i ddysgu ac wedi’i ddefnyddio yn ystod y cyfnod yma i adeiladu eglwys well gan sicrhau ein bod yn berthnasol i bawb o fewn ein cymunedau.

Dw i’n terfynu gyda geiriau Paul yn ei lythyr cyntaf at y Rhufeiniaid:

“A bydded i Dduw, ffynhonnell gobaith eich llenwi
â phob llawenydd a thangnefedd wrth i chwi
arfer eich ffydd nes eich bod, trwy nerth
yr Ysbryd Glân yn gorlifo â gobaith.”

Gwyn Elfyn Jones

Sŵmio’r Sul i Eglwys Bresbyteraidd Westminster, Southwest, Washington DC

Sŵmio’r Sul i Eglwys Bresbyteraidd Westminster, Southwest, Washington DC

Sul, 22 Tachwedd 2020

Roedd un oedfa Sŵm Sul wedi bod rhwng 11 a 12 o’r gloch, a chynulleidfa fawr oherwydd mae’n eglwys fawr o ran adeilad, adnoddau, aelodau – a gweledigaeth. Yna, wedi’r oedfa, roedd gwahoddiad i ymuno â’r RBS sydd yn cyfarfod bob Sul rhwng 12.30 a 2 o’r gloch. Rhaid brysio i ddweud nad banc yw’r RBS hwn ond rhan ganolog o fywyd eglwys Westminster. Rhaid prysuro i ddweud hefyd nad oes a wnelo’r eglwys hon ddim â Westminster, Llundain. Resistance Bible Study yw RBS ac mae’n cael ei gyflwyno fel hyn ar wefan yr eglwys

Thought-provoking and stimulating study and discussions rooted in biblical teachings practically applied to today’s justice challenges … RBS also sponsors other action for justice such as our campaign against voter suppression

Os yw cefnogwyr Donald Trump wedi rhoi enw gwael i Gristnogion America, dyma’r eglwys i chi swmio iddi i sylweddoli fod yna eglwysi Americanaidd sydd â chymaint i’w ddysgu i’r eglwys ym mhob man. Yr un Beibl a ddefnyddir â Beibl enwad o’r un enw yng Nghymru, fel pob capel yng Nghymru: Beibl y Gwrthwynebwyr. Ond nid gelynion sy’n difa ac yn dychryn yw’r gwrthwynebwyr: ’yng ngŵydd fy ngwrthwynebwyr’? Ond eglwys yw hon sy’n sylweddoli beth yw bod yn eglwys yn y mannau hynny lle mae yn byw yn frwydr yng nghymunedau enfawr, tlawd America neu unrhyw wlad arall. Crist yw’r Gwrthwynebwr i gyfundrefn a gwleidyddiaeth sy’n gyfrwng i greu anghyfiawnder, caethiwed i gyffuriau o bob math, diweithdra, digartrefedd, tor cyfraith, gwrthdaro cymunedol a hilyddiaeth – a hynny mewn gwlad gyfoethog. Nid Crist y Cydymffurfiwr sydd i’w ddisgwyl yma.

Mae Ann Griffith yn aelod o’r eglwys hon ac o’r RBS. Mae hi’n yn cysylltu’n aml ac wedi cyfrannu i Gristnogaeth 21; roedd ei llais yn gyfarwydd ar Radio Cymru ac ar S4C yn ystod ymgyrch etholiad arlywyddol America. Roedd hi wedi gwahodd rhai ohonom i ymuno yn y cyfarfod arbennig hwn oedd yn edrych ar waith a rhaglen yr RBS cyn seibiant byr dros yr haf, er nad yw gwaith y grŵp yn dod I ben. A defnyddio’r jargon, oherwydd natur y gwaith, mae hwnnw yn 24/7.

Fe ddechreuodd y sesiwn, oedd hefyd yn barhad o’r addoli cynharach, â chân gospel, a’r côr yn canu a dawnsio ac yn cynyddu mewn nifer, yn y sgwâr o flaen yr eglwys – y lle delfrydol, waeth pa mor hardd yr eglwys, i ganu clod a dawnsio’r ffydd. ‘Every praise is to our God’ – Ann oedd yn croesawu (am fod rhai ohonom o Gymru) ac roedd ei geiriau o groeso yn arweiniad i weddill y sesiwn: ‘Dywedodd wrthyt, feidrolyn, beth sydd dda, a’r hyn a gais yr Arglwydd gennyt: dim ond gwneud beth sy’n iawn, caru teyrngarwch, ac ymostwng i rodio’n ostyngedig gyda’th Dduw.’ (Meica, wrth gwrs)

O liw du ac o gefndir Affro-Americanaidd y mae’r rhan fwyaf o aelodau’r eglwys, ond mae nifer, fel Ann, yn wyn neu’n gymysg o liw a chefndir. Mae hynny ynddo’i hun yn cyfoethogi eglwys.

Elfen bwysig yn y Sesiwn Sŵm hwn oedd mawl: fideo o gôr o Soweto, aelodau o’u cartrefi, yn unigolion a grŵpiau. Roedd y caneuon yn gofiadwy (nid nad yw Zoom Merica yn fyr o ambell stop sydyn, cracl a gwich), fel ‘What would Jesus have me do?’, ‘It’s a long time coming’, ‘People get ready! You need no tickets – just thank the Lord’. Roedd y moliant wedi ei blethu â nifer o ddarlleniadau Beiblaidd a gweddïau byr, ond wedi eu paratoi yn ystyrlon.

Roedd un weddi o eiriolaeth yn arbennig oedd yn adlewyrchu gwaith yr RBS. Sylfaen ac ysbrydoliaeth – ac onid y cyfan – yw’r sesiynau wythnosol, sy’n arwain yn gwbwl naturiol i gariad a gofal mawr tuag at bobol eu cymuned. Roedd y weddi hon dros un oedd newydd ei ryddhau ar ôl 45 mlynedd yng ngharchar; eraill yn ddioddefwyr Cofid a dioddefwyr Alzheimer’s; person yn byw yn drawsrywiol, ac ar ddiwedd y weddi hon gweddïo dros y rhai oedd yn cario’r cyfrifoldeb o arwain America, ei chlwyfau a’i rhaniadau, i fod yn wlad iach a chyfan i bawb.

Cafwyd adroddiadau gan wahanol rai o fewn yr RBS yn cyfeirio’n fyr at agweddau arbennig o’r gwaith. Roedd rhai’n gyfrifol am anfon 15,000 o gardiau post yn gyson yn nodi’r materion (tua dwsin i gyd) oedd yn poeni’r eglwys gymunedol hon, gan wahodd unrhyw un i mewn i’r eglwys (neu i ymweld â hwy) i drafod pryderon neu ddicter ac i ymateb. Ann, gyda llaw, yw arweinydd y Poor People’s Campaign, er nad oedd yn rhoi adroddiad y tro hwn. Rhoddwyd amser i atgoffa’r RBS o’u datganiadau fel eglwys a phwysigrwydd Datganiad Cenhadol i unrhyw eglwys sydd o ddifrif ynglŷn â’i galwad. Nid digon dweud fod pob eglwys yn genhadol; mae cenhadaeth gyfled â holl fywyd a theyrnas Crist.

Roedd 22 Tachwedd yn Sul Crist y Brenin, ac ni ddaeth y sesiwn (byrrach nag arfer) hwn o’r RBS i ben heb ein hatgoffa mai brenin gwahanol iawn oedd Iesu. Nid brenin awdurdod, grym a chyfoeth, ond gwas a blygodd i olchi traed, a ddaeth i wasanaethu ac a ddaeth i wella briwiau’r ddynoliaeth, ac i adfer yr hyn a gollwyd – yn Waredwr.

Fe ddywedodd un o’r gymdeithas liwgar hon, ‘Come and find new truths with us’ ac fe ddywedodd un arall, ‘Maybe we are at a different point in our faith journey, but we are together here’.

Canol oed a hŷn oedd y rhai gweladwy yn y Sesiwn Sŵm hwn, ond yn llawn cellwair a chwerthin (roedd arweinydd y sesiwn yn dweud, ‘Amen ac amen … AC amen’ ar ôl pob cyfraniad, ac oherwydd bod yna nifer o gyfraniadau roedd yn sesiwn ‘Amen’ drwyddo draw!). Braint a bendith oedd cael picio i Washington ddoe a chael profi, yng nghwmni Ann o Aberystwyth ond sydd wedi crwydro’r byd i wasanaethu, fod yr eglwys, ym mhob ystyr, yn ddi-ffiniau.

PLlJ (23.11.20)

 

 

E-fwletin 22 Tachwedd 2020

Pwy yw fy nghymydog?

Beth ydyn ni’n ei feddwl o’n cymdogion? A beth maen nhw’n ei feddwl ohonon ni? O ran hil, crefydd a mewnfudo, er enghraifft, pa faterion sy’n ein rhannu a beth sy’n ein clymu at ein gilydd?

Dyma rai o’r cwestiynau y mae astudiaeth arbennig a gynhaliwyd yn ystod y ddwy flynedd diwethaf wedi ceisio’u hateb. Gwnaed yr astudiaeth gan yr Woolf Institute yng Nghaergrawnt a sefydlwyd yn 1998 i ymchwilio a cheisio deall y berthynas rhwng Cristnogion, Iddewon a Mwslimiaid. Ac yn ôl yr adroddiad How We Get Along, a gyhoeddwyd yr wythnos hon ac sy’n crynhoi casgliadau’r gwaith, mae rhagfarn ar sail crefydd yn gryfach na rhagfarn ar sail hil.

Mewn arolwg o 11,700 o bobl yng Nghymru a Lloegr, gwelwyd bod y rhan fwyaf o bobl yn oddefgar tuag at rai o gefndiroedd ethnig gwahanol neu o genhedloedd eraill, ond fod gan lawer o bobl agweddau negyddol ar sail crefydd.

Mae hyn yn arbennig o wir yn achos Mwslimiaid. Nhw oedd yn fwyaf tebygol o gael agweddau negyddol tuag at bobl o grefyddau eraill, a nhw hefyd oedd yn fwyaf tebygol o ddioddef agweddau negyddol gan grwpiau ffydd eraill.

Canolbwyntiodd yr ymchwilwyr ar gwestiwn priodas gymysg fel ffordd o fesur goddefgarwch a rhagfarn. Yn gyffredinol, roedd yr agweddau tuag at briodasau cymysg rhwng pobl o grwpiau ethnig a chenhedloedd gwahanol yn rhai cadarnhaol. Ond roedd y gair ‘Mwslim’ yn ennyn teimladau mwy negyddol na’r gair ‘Pacistani’, er bod y rhan fwyaf o Bacistaniaid Cymru a Lloegr yn Fwslimiaid.

Pobl dros 75 oed, y rhai heb fawr o gymwysterau addysgol, pobl o grwpiau ethnig nad oedd yn Asiaidd, a Bedyddwyr, oedd yn dangos y rhagfarn fwyaf ar sail crefydd. Ac mae dynion fel petaen nhw’n fwy anghyfforddus â’r syniad fod perthynas agos yn priodi rhywun o gefndir ethnig, o genedl neu o grefydd wahanol.

Yn gyffredinol hefyd, roedd agweddau’r Cymry a phobl gogledd Lloegr tuag at amrywiaeth yn fwy rhagfarnllyd na phobl sy’n byw yn ardal Llundain.

Ystrydeb bellach yw dweud bod y bleidlais o blaid Brecsit fel petai wedi agor cil y drws i alluogi rhai pobl i fynegi rhagfarnau hyll a di-sail yn erbyn sawl carfan o gymdeithas, ac mae diffyg goddefgarwch a pharch at eraill hefyd i’w weld mewn bywyd cyhoeddus, er enghraifft yn yr honiadau o fwlio a brofwyd yn erbyn un o weinidogion llywodraeth Llundain yr wythnos hon.

Gall hyn i gyd wneud i rywun deimlo mor ddiymadferth a di-rym, felly beth allwn ni fel unigolion cyffredin ei wneud yn wyneb hyn oll?

A mynd yn ôl at adroddiad yr Woolf Institute, efallai y dylem i gyd ddechrau wrth ein traed, ac ystyried sut rydyn ni’n dod ymlaen gyda’n cymdogion. Yydyn ni’n euog o fod yn anoddefgar a rhagfarnllyd – ar sail hil neu’n fwyaf arbennig ar sail crefydd, neu ar sail enwad, hyd yn oed?

Gellir darllen yr adroddiad cyflawn – How We Get Along: The Diversity Study of England and Wales 2020 ar wefan y Woolf Institute: https://www.woolf.cam.ac.uk/research/projects/diversity

 

Goroesi’r Pandemig

GOROESI’R PANDEMIG

Yn 1965 gwnaed ffilm The Flight of the Phoenix a seiliwyd ar nofel gan Elleston Trevor. Cyfarwyddwr y ffilm oedd Robert Aldrich, gyda’r actor James Stewart yn chwarae rhan Frank Towns, capten yr awyren cargo dwy injan. Nid oedd yn llwyddiannus pan lansiwyd hi yn 1965 ond erbyn hyn mae wedi ennill dilynwyr gan ddatblygu yn rhyw fath o gwlt.

Teithio mae’r awyren i Benghazi yn Libya, ac wrth iddi hedfan dros y Sahara mae storm dywod yn difrodi’r ddwy injan ac mae’n gorfod glanio ar frys yn yr anialwch. Mae’r rheini a oroesodd yn canolbwyntio’n llwyr ar sut i aros yn fyw, gan obeithio y daw rhywun i’w hachub. Cerddodd tri o’r criw i chwilio am werddon (oasis). Ddyddiau yn ddiweddarach, un yn unig a ddychwelodd, ac yntau bron â threngi. Ynghanol yr anobeithio cafodd un ohonynt – Dorfmann, oedd yn beiriannydd awyrennol – y syniad o adeiladu awyren fach arall o’r darnau a ddrylliwyd fel y gallent hedfan i ddiogelwch. Er bod y syniad yn swnio’n wirion, mae’n help i ganolbwyntio’u meddyliau wrth roi eu holl egni a’u gobeithion ar rywbeth positif a phosibl.

Wrth weithredu’r cynllun sylweddolant taw adeiladu modelau o awyrennau oedd arbenigedd Dorfmann, nid awyrennau mawr. Mynnodd Dorfmann taw’r un yw’r egwyddor. Eto, roedd y gweddill yn arswydo o feddwl hedfan mewn awyren oedd wedi ei hadeiladu gan berson oedd fel arfer gweithio gyda theganau! Canolbwyntia’r ffilm ar emosiynau gwahanol y cymeriadau. Wedi gorffen adeiladu’r awyren, fe’i henwir hi yn The Phoenix, ar ôl yr aderyn Groegaidd mytholegol a gododd allan o’r llwch.

Wedi cyfnodau o densiwn, mae’r awyren yn hedfan gyda’r actorion wedi eu clymu’n sownd i’r adenydd. Maen nhw’n cyrraedd gwerddon lle mae’r goroeswyr yn gorfoleddu eu bod yn dal yn fyw wedi’r fath brofiad.

Beth yn y byd sydd gan hyn i’w wneud â’r pandemig yma?

Mae megis dameg i ddangos y math o feddylfryd a gweithgarwch sydd ei angen wrth deimlo ar chwâl – boed yn fusnesau, theatrau, tafarndai, siopau, ffatrïoedd neu’n weithgarwch cymunedol ac, wrth gwrs, sefydliadau crefyddol. Siŵr iawn y bydd rhai yn methu ond mae’r gobaith yn yr wybodaeth y bydd rhai yn llwyddo.

Gallwn ddysgu sawl peth o’r ffilm hon:

  • Adeiladwyd y Phoenix drwy ddefnyddio dim ond yr adnoddau a’r defnyddiau drylliedig, sef yr hyn oedd wrth law. Doedd dim modd cael dim byd arall i’w ddefnyddio.  
  • Fe’i hadeiladwyd gan ddefnyddio pethau sylfaenol yn unig. Dim ond defnyddiau angenrheidiol oedd ar gael. Fe’i hadeiladwyd ag un nod mewn golwg, sef cludo’r goroeswyr gyda’u storïau, eu breuddwydion, a’u dyheadau ynghyd â’u gwerthoedd.
  • Nid rhywbeth tlws, sgleiniog, oedd y Phoenix. Doedd hi ddim i fod i bara am byth. Rhywbeth ymarferol, dros-dro yn unig, i ateb gofynion sefyllfa argyfyngus. Rhywbeth i ateb argyfwng y foment i ddianc o’r uffern a chyrraedd gwerddon lle byddai cyfle i adfer, ailennill, ailfeddwl. Mae gan y rhan fwyaf o enwadau eu cyfundrefnau sy’n cyfarwyddo dulliau gwahanol, megis diheintio, cadw pellter, cofrestr o’r rhai sy’n bresennol a’u manylion cyswllt, ynghyd â phennu llefydd eistedd 2 fetr ar wahân. Dim ond â’r adnoddau a’r deunydd sydd wrth law y gallwn adeiladu. Rhaid edrych o gwmpas ar holl ddarnau gwasgaredig ein cynulleidfaoedd i weld beth sydd ar gael ac a fydd o ddefnydd wrth gydweithio â’r adeiladu.
  • Er i’r awyren gael ei chwalu, gall fod yna adnoddau cuddiedig, efallai sy’n angof, neu nad ydym yn gwerthfawrogi eu gwerth. Rhaid peidio â dibynnu ar siawns y daw rhywbeth o rywle, boed yn ffliwc neu wyrth.
  • Roedd y Phoenix yn medru cael ei chynllunio a’i hadeiladu gan ddefnyddio darnau pwysicaf a mwyaf defnyddiol yr awyren a chwalwyd yn unig. Cafodd ei gwneud i gario pobl sydd â gweledigaeth, penderfyniad a dealltwriaeth, a’r awydd i ddefnyddio’u pwerau i wireddu breuddwydion.
  • Wrth i’r Phoenix godi o’r anialwch mae’n gadael y darnau diwerth ar ôl. Mae yna bethau diwerth yn medru bod yn ein crefydd, megis ofergoelion. Y cargo pwysicaf ar adenydd y Phoenix oedd y bobl. Wrth ganolbwyntio ar dechnegau a systemau newydd neu wahanol o gyfathrebu, peidiwn â cholli golwg ar bobl.
  • Ar yr union foment o greisis doedd dim angen i’r Phoenix fod yn brydferth, sgleiniog a glân, nac yn siwper effeithiol. Ni fydd yn barhaol a sefydlog. Agenda at rywbryd eto yw’r rheina. Yr hyn wnaeth Dorfmann oedd defnyddio’i brofiad a’i wybodaeth, a’u haddasu at heddiw. Y peth mawr heddiw yw codi o’r ddaear a glanio ger y werddon i adfer, ailfeddwl, ac efallai ystyried deinameg y grwpiau gwahanol.

Yn E-fwletin Cristnogaeth 21 ar 2 Awst cafwyd geiriau heriol:

Cafwyd rhaeadr fyrlymog o syniadau ar y cyfryngau cymdeithasol; rhaid, meddir, parhau gyda’r arlwy dechnolegol, rhaid cyfuno’r traddodiadol a’r newydd. Un farn bendant sydd wedi amlygu ei hun: nid dychwelyd i’r hyn a fu ddylai’n nod fel eglwysi fod. Os mai dim ond ymdrechu i gael pethau ’nôl i’r hyn oeddent yw ein dymuniad, cystal derbyn ein methiant nawr, a chyfaddef ein hamharodrwydd i ddysgu.

Estyn y cyfle hwn hefyd gyfle, nid yn unig i edrych ar ffurf ein haddoliad a’n cenhadaeth, ond hefyd ar sut y mae’n heglwysi yn cael eu rhedeg. Clywyd mewn trafodaethau ar Radio Cymru nifer o swyddogion eglwysi yn dweud ei fod yn ormod o waith i weithredu canllawiau’r Llywodraeth ac nad oedd y byd technolegol yn rhywbeth y medrent ymdopi ag ef. Clywyd mewn un cyfweliad gyfaddefiad bod cyfartaledd oed swyddogion yr eglwys yn 75 mlwydd oed ac mai go brin y medrent wneud llawer i sicrhau parhad y dystiolaeth. Dyma’r ffyddloniaid dewr a dygn sydd wedi brwydro i gadw’r achos i fynd ers degawdau. Mawr ein diolch iddynt, ac yn sicr ni ddylid bod yn feirniadol nac yn anystyriol ohonynt. Rhaid, er hynny, gofyn y cwestiwn: sut y crëwyd y fath sefyllfa?

Pan ddaw’r cyfnod hwn i ben, bydd ein cymunedau crefyddol yn edrych yn wahanol i’r hyn oeddent ar ddechrau’r flwyddyn. Am nawr, rhaid bwrw ymlaen i adeiladu fel y gallwn hedfan at yr oasis. Cofiwn, serch hynny, er mor hwylus yw’r cyfryngau cymdeithasol i gynnal cyfarfodydd ar lein, rhaid gofalu nad yw’n lladd y gelfyddyd o sgwrsio a chymdeithasu. I mi, mae addoli yn brofiad cymdeithasol ac yn gyfle i rannu ag eraill. Anodd cael y profiad a’r teimlad hynny drwy Zoom. Mae teimlad o bellter, o fod ar wahân ac yn unigolyddol. Canlyniad hyn yw’r teimlad o fod yn oeraidd ac yn anghymdeithasol.

Cen Llwyd

Bywyd Chwyldroadol y Deyrnas

Bywyd Chwyldroadol y Deyrnas

1

Mae rhai geiriau yn hawdd iawn i’w gorddefnyddio! Un ohonynt, fel arfer, fyddai’r gair ‘chwyldroadol’ – ond rywsut, prin fod gair arall yn gweddu cystal yn yr amseroedd rhyfedd yr ydym yn byw drwyddynt.

Yn ei draethawd – ie, ‘chwyldroadol’ (!) – ar athroniaeth gwyddoniaeth, The Structure of Scientific Revolutions, mae Thomas Kuhn yn cyferbynnu gwyddoniaeth ‘normal’ a gwyddoniaeth ‘chwyldroadol’. Cysyniad canolog Kuhn, wrth gwrs, yw’r ‘paradigm’, y fframwaith o feddwl sy’n galluogi gwyddonwyr i ymgodymu â phroblemau, llunio arbrofion, a phrosesu darganfyddiadau. O fewn y paradeim, fe ddigwydd gwyddoniaeth ‘normal’; y drafferth yw fod gwyddoniaeth normal fel pe’n dihysbyddu gallu’r paradeim cyfredol i fframio cwestiynau y gellir eu hateb o fewn y paradeim.

Dyna pryd y digwydd, yn ôl Kuhn, ‘chwyldro’ gwyddonol. Hanfod chwyldro o’r fath yw ‘llam’, neu ‘naid’ i mewn i baradeim newydd – syfliad paradeim, neu’r enwog ‘paradigm shift’. Yr enghraifft glasurol yw’r newid o baradeim Newton ar gyfer ffiseg i baradeim Einstein. Nid mater o esblygiad mo hyn; mae Kuhn yn berffaith glir y daw paradeim newydd i fodolaeth yn gyflawn, ac y caiff ei gydgrynhoi gan wyddonwyr yn dechrau gweithio, yn dechrau ‘gwneud gwyddoniaeth “normal”’ – o’i fewn.

Fe ellid mynegi’r peth fel hyn. Nid yw paradeim newydd yn codi o atebion y paradeim blaenorol, ond o’r cwestiynau sy’n amhosibl eu hateb o fewn yr hen baradeim.

Doedd disgyrchiant ddim yn plygu na gofod nac amser ym mharadeim Syr Isaac! Ni allai’r paradeim Newtonaidd egluro ffenomenau y gellid eu gweld gan seryddwyr, er enghraifft. Dim ond pan lamodd Einstein i mewn i baradeim lle mae disgyrchiant yn plygu gofod, ac yn arafu amser – oherwydd bod cyflymdra goleuni yn ddigyfnewid, ac felly dim ond plygu gofod all esbonio … Ac yn y blaen, ac yn y blaen. Ond beth sydd a wnelo hyn â COVID-19, a ninnau fel Cristnogion yn y 21ain ganrif?

2

Wel, mae’r byd wedi newid. Mae’r ymwybyddiaeth o hyn yn treiddio drwodd i bobl ar sawl lefel, ac mewn sawl ffordd. Mae dirnadaeth bellgyrhaeddol nad yw’r byd yn gweithio yn yr un ffordd ers diwedd mis Mawrth. Nid yw’r hen fframweithiau o feddwl yn abl i ateb y cwestiynau sy’n codi o ddydd i ddydd, bron iawn o awr i awr, bellach. Nid yn unig mae’r atebion yn henffasiwn a heb berthnasedd – dyna rywbeth yr ydym ni fel Cristnogion blaengar wedi bod yn ei rybuddio am iaith a hunangyflawniad yr Eglwys ers blynyddoedd! – mae’r cwestiynau, hyd yn oed y cwestiynau, oedd yn swnio’n gyfredol mor ddiweddar â mis Mawrth, yn dechrau ymddangos yn amherthnasol.

Dyna arwyddocâd COVID yng nghyswllt cymdeithas, diwylliant a ffydd: peri cyflymu’n aruthrol broses tranc yr hen baradeim. Yn sydyn, mae pandemig wedi newid nid yn unig amodau byw cymdeithasau cyfain ond dirnadaeth miliynau ar filiynau o bobl o gynaliadwyedd ein ffordd o fyw. Gellir crynhoi’r cyfan mewn chwe gair: ‘Ni allwn fynd ymlaen fel hyn …’

Yn sydyn, gellir dirnad y rheidrwydd o fformiwleiddio cwestiynau newydd, sy’n crisialu’r mewnwelediad ‘na allwn fynd ymlaen fel hyn’.

Cwestiynau newydd? Wel, mae rhai o’r cwestiynau newydd yn eithaf hen, bellach! Cwestiynau ynglŷn ag anghydraddoldebau economaidd anfoesol ar draws cymdeithasau yn fyd-eang, a’n cymdeithas ni yn arbennig iawn, ond y tu hwnt i hynny anghydraddoldebau gwirioneddol anhygoel rhwng golud cylchoedd cyfyng cyllid rhyngwladol a gweddill y ddynolryw, sydd, fel y dengys yr economegydd Rudolf Steiger, yn traflyncu economi’r byd; yn gryno, nid yn unig bod mwy a mwy o’r ‘deisen’ economaidd yn perthyn i lai a llai o bobl, mae’r broses yn crebachu’r deisen gyfan.

 

 

Ac wrth gwrs, y tu hwnt i hyn i gyd, saif y realiti enfawr, hollgynhwysol, nad oes modd i hud a lledrith cyfalafiaeth mo’i guddio bellach – argyfwng hinsawdd.

Daeth moment o fewnwelediad. A dyma’r foment o chwyldro.

3

Mewn syfliad paradeim clasurol, mae gwyddonwyr (y mwyafrif, ar y dechrau) sy’n gwadu rheidrwydd ymadael â’r hen baradeim. Ys dywedodd Mark Twain, gan foesymgrymu i gyfeiriad Freud, ‘Denial ain’t just a river in Egypt.’

Os gall gwyddonwyr fod yn adweithiol, wel, bid siŵr y bydd diwinyddion ac eglwyswyr adweithiol! Ac felly hefyd, ddegau – cannoedd – o filiynau o bobl sy’n delio mewn theorïau cynllwynio a ‘fake news’, er mwyn parhau i fyw mewn fframwaith o ddeall y byd nad yw, bellach, yn gwneud unrhyw sens.

Ond mae miliynau eraill wedi canfod breuder y byd: breuder economaidd cymdeithasau gorllewinol, gwerthu breuddwydion gweigion sy’n pweru prynwriaeth ac yn difrodi’r amgylchedd. ‘Ni allwn fynd ymlaen fel hyn …’

Mynnai Reinhold Niebuhr na ellid galw diwinyddiaeth yn Gristnogol nad oedd yn drwyadl eschatolegol. Eschatoleg? ‘Deled dy deyrnas, gwneler dy ewyllys, megis yn y nef, felly ar y ddaear hefyd …’ Anniddigrwydd sanctaidd, yr ymateb i alwad Iesu i fyw yn y byd fel y mae, y math o fywyd sy’n perthyn i’r byd fel y dylai fod, i fyw bywyd y Deyrnas yn awr – dyna eschatoleg, ac yn sydyn, mae cynulleidfa enfawr yn barod i ymateb i gyhoeddiad o’r fath, nid oherwydd eu bod wedi ymadael â’r hen baradeim, ond oherwydd na wna’r hen baradeim, wedi ei oleuo yn ei holl annigonedd affwysol gan fellten COVID, wedi ynganu’r hyn y gellid cynt ei wthio i gefn y meddwl: ‘Ni allwn fynd ymlaen fel hyn …’

4

A dyna’n profiad yn Eglwys Unedig Bute. Cyn mis Ebrill, fe fyddai cynulleidfa o 90–100 wedi bod yn Sul da i ni yn Rothesay. Bellach, rydym yn amcangyfrif bod dros 300 o bobl (efallai cryn dipyn dros 300) yn addoli gyda ni bob wythnos. Fe fydd yr un peth yn wir ym mhrofiad llawer ohonom.

Cawsom neges gan anffyddiwr yn diolch i ni am y gwasanaethau, a’r unig reswm y gallwn feddwl y byddai hynny’n digwydd oedd bod ein haddoliad yn mynegi – yn wir yn cyhoeddi – anniddigrwydd â phethau fel ag y maent, a’r rheidrwydd o ymadael â’r hen baradeim. Yn sydyn, ymddengys yr Eglwys nid fel sefydliad sy’n cyhoeddi hawliau hen ddyn gwyn, barfog uwchben y cymylau, ond fel ffenomenon sy’n galluogi byw bywyd sy’n mynegi ‘anniddigrwydd sanctaidd’ â phethau fel ag y maent, yn enw pethau-fel-y-dylent-fod. Dyma ystyr dyfnach y newidiadau amlwg yn ein bywyd fel cynulleidfa a chymuned: cofleidio cyfryngau digidol, ymfudo i cyberspace, dod i ddirnad nad oes dim afreal ynglŷn â rhithrealiti … (Duw a’n helpo ni, ai dyna’r cyfieithiad Cymraeg gorau o ‘virtual reality’ y gellid ei ddyfeisio?)

Sut mae dechrau dygymod â’n darganfyddiad fod dathlu’r Cymun am 11 y bore ar y Sul yn dwyn ynghyd nid yn unig bobl nad ydynt yn bresennol yn yr adeilad bryd hynny, ond nad ydynt hyd yn oed yn cymryd y bara a’r gwin yn yr un ‘foment’? Sut, ond trwy ymadael â’r hen baradeim a cheisio un newydd?

Nid arfer gormodiaith fyddai dweud fod popeth yr ydym ni wedi ei brofi fel cynulleidfa ers mis Ebrill yn cadarnhau ein bod ni, ynghyd â miliynau eraill, wedi ein lluchio allan yn derfynol o hen fframwaith, oherwydd nad oedd yn cyfateb i’r data.

O’r diwedd, yr ydym yn byw mewn zeitgeist chwyldroadol sy’n cyfateb i radicalrwydd yr Efengyl! Yr her, i ni fel cynulleidfa, yw derbyn hyn fel rhodd Duw. Nid cyfnod i ddiwinydda yn ‘normal’ mo hwn. Cyfnod yw i fyw bywyd chwyldroadol y Deyrnas.

John Owain Jones

 

 

 

Trechu’r Firws

Trechu’r Firws

Mae’n destun cryn falchder yma fod Tsieina wedi trechu’r firws corona ac mae pobl yn gwylio’r hyn sy’n digwydd yn Ewrop, ac yn yr Unol Daleithiau yn arbennig, gydag anghrediniaeth. Ychydig iawn o bethau, os unrhyw beth, sydd wedi arddangos y gwahaniaethau sydd rhwng diwylliant y Gorllewin a Tsieina mor glir ag y mae’r argyfwng hwn wedi’i wneud.

Bu problemau yn yr ymateb cyntaf un yn Wuhan, ac fe dalodd y swyddogion oedd ar fai gyda’u swyddi am y camau gwag hynny. Ond wedi hynny fe welwyd llywodraeth a chymdeithas yn symud mewn cytgord cwbl ryfeddol.

Yma, yn nhalaith Guangdong yn y de-ddwyrain, roedd y mesurau a gymerwyd a’r effeithiolrwydd wrth eu gweithredu yn anhygoel. Cyn bo hir, ar ôl i’r argyfwng gychwyn, roedd swyddogion ar gornel bron pob stryd gyda thermomedrau; os nad oedd swyddogion ar y gyffordd, byddai’r stryd wedi ei chau a neb yn cael mynd na dod ar ei hyd. Doedd neb yn cael troi o’r priffyrdd i’r parthau gwahanol yn y trefi a’r dinasoedd heb gael profi eu tymheredd. Doedd neb chwaith yn cael gadael eu parth nhw a thramwyo’r briffordd heb gael profi eu tymheredd. Pan fyddwn i’n mentro i’r archfarchnad, byddai fy nhymheredd yn cael ei fesur bum gwaith o fewn yr hanner awr y byddai’r siwrnai yn ei chymryd: wrth gyrraedd y stryd fawr, wrth gyrraedd y ganolfan siopa, wrth fentro i mewn i’r archfarchnad, wrth droi yn ôl i’r stryd yn fy nghymdogaeth i, ac wrth fynd yn ôl i mewn i’r bloc fflatiau lle dwi’n byw. Roedd pawb yn gwisgo mygydau drwy’r amser a neb yn cael mynediad i unrhyw le cyhoeddus heb fod yn eu gwisgo nhw. Nid yn unig roedd yn rhaid cael profi’ch tymheredd cyn dal y trên metro (ac mae hynny’n dal yn wir), ond roedd yn rhaid sganio cod gyda’r ffôn fel bod yr awdurdodau’n gallu dod o hyd i bawb oedd ar y trên os oedden nhw’n darganfod yn ddiweddarach fod un o’r teithwyr wedi bod yn dioddef gyda cofid.

Pan oedd perygl o ail don yn ninas Wuhan, daeth gorchymyn o Beijing fod pob un o’r 10 miliwn o drigolion i gael prawf o fewn deng niwrnod, ac roedd raid i bob awdurdod lleol ddarparu eu cynlluniau i gyflawni hyn o fewn tri diwrnod.

Oedd unrhyw un yn cwyno? Nac oedd siŵr. Roedd pawb yn cydnabod fod yn rhaid cymryd camau eithriadol a chryf er mwyn trechu gelyn mor gryf. Clywais sylwebyddion yn dweud fod Tsieina wedi llwyddo i drechu’r firws oherwydd grym anferthol y llywodraeth yn Beijing a grym y Blaid Gomiwnyddol, ond tydi hynny’n ddim ond hanner y stori. Oedd, wrth gwrs, roedd grym yr awdurdodau’n caniatáu gweithredu effeithiol a chyflym – fel ag a wnaed i atal yr ail don yn Wuhan – ond yr elfen bwysicaf wrth guro’r firws oedd agwedd y bobl. Mae Tsieineaid yn ystyried mai un teulu mawr ydi’r genedl gyfan ac mae’r teulu yn sanctaidd yn y wlad hon. Gan hynny, roedd pawb yn gwneud popeth o fewn eu gallu i atal lledaeniad y pla ac yn disgwyl i’r llywodraeth gymryd pob cam posib i sicrhau hynny. Drwy gydernes y bobl y llwyddwyd.

I ryw raddau, roedd y ffordd Tsieineaidd o fyw ynddi ei hun yn atal lledaeniad y firws. Ychydig o gymdeithasu sy’n digwydd tu hwnt i’r teulu ac, yma yn Guangdong, yn yr awyr agored yn y parciau mae pobl yn cyfarfod. Elfen gref arall oedd pwysigrwydd glendid. Fedrwch chi ddim cerdded canllath, bron, heb ddod ar draws rhywun yn sgubo’r ffordd a bob rhyw hyn a hyn mi welwch chi’r wagen fach yn aros wrth y biniau sbwriel i’w golchi. Os glywch chi sŵn hyrdi-gyrdi, mi wyddoch fod y cerbyd sy’n chwistrellu dŵr ar y ffordd er mwyn ei olchi yn cyrraedd. Y peth cyntaf sy’n rhaid i bawb ei wneud ar ôl eistedd wrth y bwrdd bwyd ydi golchi eu llestri gyda dŵr sydd wastad yn cael ei ddarparu yn unswydd ar gyfer hynny. Rhyfeddais fod y gorchwyl hwn yn dal i gael ei gyfrif yn allweddol, hyd yn oed pan fo’r llestri yn cyrraedd y bwrdd mewn lle bwyta wedi eu pacio mewn plastig ac yn sicr yn berffaith lân!

Roedd un peth arall yn gymorth mawr iawn i atal y firws, sef mai ychydig iawn iawn o bobl hŷn sy’n byw mewn cartrefi gofal. Mae’n gywilydd ac yn warth cydnabod nad ydych yn gallu, neu yn fodlon, gofalu am yr henoed yn eich teulu. Mae hynny, ac agwedd y Tsieineaid at fywyd yn gyffredinol, wedi bod yn fendith mawr iawn dan yr amgylchiadau hyn, ac wedi cryfhau ein llaw yn ddirfawr wrth ymrafael â’r gelyn llithrig hwn.

Karl Davies

 

 

 

E-fwletin 15 Tachwedd 2020

Amrywiaeth

‘Amrywiaeth’ – ‘diversity’  – yw un o eiriau mawr y funud; cydnabyddiaeth nad yr un yw pob copa walltog, ond galwad hefyd i barchu gwahaniaethau. I ran helaeth o bobl y byd, ond nid i bawb, un Duw sydd ond y mae gwahaniaethau dybryd yn y modd yr anrhydeddir y Duw hwnnw, gwahaniaethau a fu’n achos gwrthdaro a brwydro hyd  at waed ddoe a heddiw. Daw hyn i’r amlwg yn y gwrthdaro gwaedlyd ar brydiau rhwng crefydd Islam a’r grefydd Gristnogol, gwrthdaro sy’n groes i rai o egwyddorion sylfaenol y ddwy grefydd fel ei gilydd. Un Duw ond dwy olwg ar hynny. Ac y mae gwahaniaethau o ran dull o addoli a chyfundrefnu wedi bod yn gymaint o sail i hunaniaeth ag yw iaith nes bod crefydd a gwleidyddiaeth wedi cydblethu’n anochel.  

Mae dylanwad gwahaniaethau o fewn y grefydd Gristnogol ei hun yn drwm ar ein hunaniaeth ninnau fel Cymry, o oes y saint hyd heddiw. Y mae crefydd wedi pennu pwy yw ein harwyr a pha ddarlun o’r gorffennol yr ydym yn ei dderbyn a’i drosglwyddo. Mae’r holl lannau sy’n enwau ar ein trefi a’n pentrefi yn cyhoeddi mai Cristnogion yw – neu a fu’r – Cymry, ac enwau fel Bethesda, Saron, Nasareth a Biwla’n dangos goruchafiaeth Cristnogaeth efengylaidd, ymneilltuol, anghydffurfiol o fewn ein tirlun ffisegol a meddyliol. I raddau helaeth mae ein syniad amdanom ni ein hunain o hyd – ein hunaniaeth yn yr unfed ganrif ar hugain – yn seiliedig ar yr hyn fu’n ymneilltuol dderbyniol, y farn, neu’n hytrach y rhagfarn, mai Cymry’r capel, Cymry ‘Buchedd A’, yw’r ‘gwir Gymry’ a naw wfft i bawb arall.

Canlyniad hyn yw mai dewisol yw ein syniad o hanes. Daeth hyn i’r amlwg i mi yn ddiweddar wrth fynd trwy bapurau fy nhad a gweld cyfeiriad at un o arwresau mamgu, sef Morfudd Eryri. Arwres iddi hi, efallai, ond rhaid i mi gyfaddef na chlywais i erioed amdani. Dyma arwres a anghofiwyd i bob pwrpas. Mynd ati wedyn i chwilota, a chael ei bod yn wraig hynod o ddiddorol. Saesnes o’r enw Anna Fison (1839-1920) oedd hi o dras ond, yn ôl ei geiriau ei hun, yn ‘Gymraes o galon’. Ymddiddorai mewn ieithoedd gan gynnwys y Gymraeg, priododd â Chymro, Walter Thomas, a dod gydag ef i Fethesda pan wnaed ef yn ficer Eglwys Santes Ann. Yno daeth yn gwbl rugl yn y Gymraeg, gan ymddiddori yn yr Eisteddfod Genedlaethol ac yn rhan o’r mudiad i’w diwygio ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg.   Ar ben hynny, yr oedd ganddi diddordeb arbennig mewn addysgu chwarelwyr ac addysgu yn y Gymraeg pan oedd y defnydd o’r iaith Saesneg yn dod fwyfwy i’r amlwg ym myd addysg Cymru. Bu ei mab, wedyn, Evan Lorimer Thomas (1872-1953), yn Athro’r Gymraeg yng Ngholeg Prifysgol Dewi Sant yn Llanbedr Pont Steffan o 1903-1915, ac yn hyrwyddo’r defnydd o’r Gymraeg yno ymhlith myfyrwyr. Dyma deulu arwrol, heb os, o safbwynt hybu’r Gymraeg.

Pam, felly, nad yw enwau’r rhain yn amlwg yn ein cof? Ai am mai eglwyswyr oeddynt ac felly y tu allan i’r teulu ymmneilltuol; ac ar ben hynny o eglwys Santes Ann yn ardal Bethesda a gysylltwyd â’r rhai a dorrodd y Streic Fawr yn y Penrhyn? Dyma rywbeth sy’n groes i’r darlun arferol o Seisnigrwydd yr Anglicaniaid. Ai dyma pam yr ysgubwyd hwy o’r syniad ‘swyddogol’, ymneilltuol o’n hunaniaeth fel Cymry? Ie, gall enwadaeth fod  yn beth tra pheryglus hyd yn oed yn y cyd-destun Cymreig. Gadewch i ninnau, felly, unioni hynny trwy fod yn fwy cynhwysol, ac achlesu ‘amrywiaeth’ yn ein plith ein hunain.