Drama’r Nadolig?

Ddwywaith yn ystod yr wythnos ddiwethaf rwy wedi clywed pobl yn sôn am eu siom am na fydd plant yr Ysgol Sul eleni yn gallu cyflwyno ‘Hanes y Nadolig’.       Eu terminoleg oedd yn peri syndod i mi, nid eu siom.   Rwy wedi clywed am ‘ddrama’r geni’ a ‘stori’r Nadolig’ – ond ddim erioed cyn hyn wedi clywed am ‘Hanes y Nadolig’.  

Mae hi’n sicr yn ddrama, ac yn un o epics y ddynoliaeth.  Mae hi wedi cyfareddu’n dychymyg yn flynyddol.  Mae hi hefyd yn stori ryfeddol ar gymaint o haenau………..ond ‘hanes’?  Y gwir yw, nid yw’n deg cyfeirio ati fel ‘hanes’ na chwaith fel ‘stori’. 

Wedi croesholiad Crist tua’r flwyddyn 30, fe basiodd chwarter canrif cyn i’r ysgrifau Cristnogol cyntaf ddechrau ymddangos.   Y cyntaf oedd rhai o lythyrau Paul…….a does dim cyfeiriad yn rheiny at angylion, doethion, bugeiliaid na geni gwyrthiol. 

Yr efengyl gyntaf i gael ei hysgrifennu oedd un Marc, tua’r flwyddyn 70.  Does dim sôn yn Marc am stori’r nadolig,  a does dim unrhyw sylw am Iesu gan Marc nes iddo ddechrau ei waith tua 30 oed.

Ysgrifennwyd y 3 efengyl arall rhwng llunio Marc, a diwedd y ganrif gyntaf, a’r gred yw fod yr awduron eraill wedi gwybod am sgript Marc.  

Cofnodir geni Iesu,  yn  Luc  a Mathew – y ddwy efengyl nesaf i gael eu hysgrifennu.    Yr efengyl olaf i gael ei llunio oedd Ioan, bron i 70 mlynedd wedi’r croesholiad.  Mae Ioan eto yn hepgor stori’r geni, ond yn cychwyn gyda’r bennod anfarwol am ddirgelwch y dechreuad a’r Gair. 

Felly, dwy o’r efengylau yn unig sy’n cario stori’r geni o gwbl.  Ac o fewn y ddwy mae naratif sylweddol wahanol.  

Mae Mathew yn cyflwyno geni Iesu mewn termau tebyg i eni Moses, ac yn nhermau cyflawniad geiriau hen broffwydi Israel.   Roedd y Pharo am ladd pob plentyn i’r Hebreaid yn yr Aifft, mae Herod am wneud hynny i bob Iddew bach yn ardal Bethlehem.    Mae Mathew o’r cychwyn yn dymuno i bobl weld Iesu yn llinach Moses, ac i bobl ei ddilyn ef i rhyddhad, fel y gwnaeth Moses i’w bobl o’r Aifft.  Mae Mathew hyd yn oed yn gosod yn y stori fod Mair a Joseff wedi ffoi gyda’r babi i’r Aifft er mwyn tanlinellu’r cyswllt.  Gosodir Iesu ar bedestal arall gan Mathew achos yn ei stori ef y daeth y sêr-ddewiniaid o’r dwyrain, sy’n rhoi diddordeb yn a statws i’r babi y tu allan i gymdeithas yr Iddewon, ac hyd yn oed bod sêr y cosmos yn hapus i ail-drefnu eu orbit er mwyn arwain y sêr ddewiniaid at y preseb. 

Mae Luc ar y llaw arall yn llunio ei stori i ddangos Iesu mewn goleuni gwahanol.  Y fam dlawd ddistadl sy’n rhoi genedigaeth, a’i gwlad dan ormes tramor Cesar Awgwstws, yr ymerawdwr Rhufeinig.  Bugeiliaid tlawd lleol sy’n dod i dalu gwrogaeth i’r Iesu. Trwy gydol efengyl Luc, mae’r Iesu yn ffrind i’r tlodion a’r rhai dan anfantais.   Y llinyn euraidd yw mai negeseuydd angylaidd rhoddodd wybod i Mair am ei beichiogrwydd, ac hefyd i’r bugeiliaid er mwyn iddyn nhw fynd i weld y babi hwn.  Wedi’r stori honno, a’i enwaediad yn 8 niwrnod oed, mae Luc yn sôn nesaf am Iesu’n 12 oed – yn cael ei gyflwyno yn y deml.   Hanes Iddewig a lleol sydd i’r plentyn hwn.

Felly, nid hanes na stori sydd yma, ond storîau sy’n dra gwahanol eu pwrpasau a’u grym, â’r ddwy wedi cyfareddu dychymyg pobl dros ddau fileniwm cyfan.     Mae eu gweld fel ‘hanes’ yn dibrisio’r grym hwn, a’u negeseuau canolog.    Boed i’r adfent hwn fod yn un o gyffro i chi, wrth i ni weld bywyd Iesu o Nasareth fel un perthnasol i’r bugail a’r brenin, y doethion a’r distadl.  Boed i haenau bwriadol yr efengylau siarad gyda ni gyd fel storiau cyfoethog di-amser.  Efallai, yn y diwedd, byddwch chi fel fi jyst yn falch o allu ymlacio gyda Ioan a gweld y cyfan fel dirgelwch pur…….

“Yn y dechreuad yr oedd y Gair; yr oedd y Gair gyda Duw, a Duw oedd y Gair. Yr oedd ef yn y dechreuad gyda Duw. Daeth pob peth i fod trwyddo ef; hebddo ef ni ddaeth un dim sydd mewn bod. Ynddo ef yr oedd bywyd, a’r bywyd, goleuni dynion ydoedd. Y mae’r goleuni yn llewyrchu yn y tywyllwch, ac nid yw’r tywyllwch wedi ei drechu ef.”