(Adroddiad gan Pryderi Llwyd Jones, yr Ysgrifennydd,  yng Nghynhadledd Cristnogaeth 21)

Mae teitl yr adroddiad yma wedi newid ychydig ers i ni feddwl am y thema rhai misoedd yn ôl bellach. Y bwriad oedd son yn benodol am y ddau bwnc oedd wedi ennyn y drafodaeth fwyaf ar Fwrdd Clebran C21 yn ystod y pum mlynedd  ers sefydlu’r wefan. Dau, er mwyn cyfyngu a rhag i ni gyflwyno catalog o bynciau. Fe fyddai hynny yn beth diflas iawn ar ddechrau’r gynhadledd. Ond mae angen gwneud mwy na nodi’r pynciau sydd wedi eu trafod.

Na ddiystyrwch ddydd y pethau bychain. Yn ôl ein ffigyrau ni – rhwng ei anfon i dros 300 o bobl yn wythnosol, a’i fod i’w gael ar y wefan heb fynd i’w ddarllen ar y Bwrdd Clebran ac  i’w gael hefyd ar Lle Pawb yn golwg360 , nid gormodiaith yw dweud fod pob e-fwletin yn cael dros 1000 o ymweliadau pob mis. Mae Ymweliadau yn golygu  nad ydan ni’n gwybod faint o’r mil sydd yn ei ddarllen, ond fe wyddom mai ychydig iawn sydd yn ymateb. Rŵan i gymharu â gwefannau mawr y byd mae 1000 fel 4 yn addoli yn festri fach y capel sy’n dal mwy na mil, ond mae’r e-fwletinau sy’n cael eu hanfon yn cael eu gwerthfawrogi; mae nhw yn fywiog ac yn ddifyr; ac maen nhw yn ddiwinyddiaeth ar waith. Ac yn Gymraeg. A dyma agwedd o’r gwaith sydd yn agor drysau ac mae angen ei ddatblygu a’i ehangu.

Yn adran erthyglau y wefan mae yna 28ain o erthyglau gan 14 o awduron. Ac ar wahân i’r ffaith fod ambell un efallai yn rhy faith i wefan yr ydw i yn falch o gael dweud eu bod yn erthyglau gwerthfawr a chyfoethog ac yn rhan o’n cyfrifoldeb i feddwl a chyfathrebu ein ffydd ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Rydw i am nodi’r pedair erthygl ddiweddaraf i ymddangos.

Mae erthygl  Delwyn Tibbot ,Caerdydd Rhwng Pasg a Phentecost , yn ogystal â chynnwys meddwl yr awdur ei hun ( sy’n lleygwr ),  yn trafod cyfrol Sbong ar yr Atgyfodiad. Ac fel y gwyddoch mae Sbong yn fanwl Feiblaidd yn ei waith. Go brin y dewch chi ar draws trafodaeth ar Sbong yn unman arall yn Gymraeg. ( Mae’r erthygl bellach wedi ymddangos yn Cristion ) Pwyslais mawr yr erthygl yw fod profiad Pasg a Phentecost yn anwahanadwy.

Dysgu gan y Tadau yw teitl erthygl Desmond Davies a chan ddilyn Keith Ward ( fu yma yn ein cynhadledd gyntaf ,wrth gwrs ) yn arbennig yn ei gyfrol Re-thinking Christianity sy’n rhoi pwyslais ar y broses oesol o ail-ddehongli’r ffydd, meithrin gwyleidd-dra, peryglon gwneud credoau ynddynt eu hunain yn amod iachawdwriaeth yn ogystal â dehongli’r Beibl yn llythrennol ac yn arbennig ( yn y TN) Efengyl Ioan.

Mae’r erthygl gan Phoebe , Pwy meddwch chi ydwyf fi ? yn cyfeirio yn arbennig at waith Margaret Barker ac yn trafod pwnc a chwestiwn sydd gwir angen ei drafod. Mae’r ffurfiant y canon a’r cefndir Iddewig ( ‘y deml a’i diwinyddiaeth lachar am natur y creu, y cyfamod, y cymod a doethineb’, meddai ) yn allweddol i ddeall yr Efengylau ac y mae llais Iesu’n adlewyrchu traddodiad diwinyddiaeth teml Solomon o bresenoldeb Duw. Mae’n dyfynnu Girard – ac mae’n sylw pwysig – fod yr efengylau yn ‘destun mewn gwewyr’ ond yr ydym yn dal i feddwl – yn ddiwinyddol – fel petaem yn y 15ed neu’r 16eg ganrif . Rhag ofn nad ydych yn cofio mae Phoebe yn gorffen ei herthygl gyda’r frawddeg : Chwi giwed ryddfrydol, radical, tybed na fyddai Duw gyda ni, Emanuel, yn fan cychwyn eto ?

Yna mae’r erthygl Troedigaeth arall ? gan Morris Pugh Morris, a fu’n destun trafod bywiog. ( Fe fu 2,800 o ymweliadau â’r erthygl ) Dyma’r tro cyntaf ar wefan C21 y mae rhywun yn gwneud datganiad ei fod, er o bwyslais ‘efengylaidd’,  yn ‘rhyddfrydig’ ei ysbryd ac yn gweld cartref iddo’i hun yn C21. Mae Morris yn weinidog ond mae llawer o bobl yng Nghymru wedi cilio o’r eglwysi ,nid am eu bod yn anffyddwyr neu fod ganddynt gwyn fawr yn erbyn yr eglwys, ond am nad ydynt bellach yn teimlo yn gyfforddus mewn eglwys sydd yn gwrthod meddwl tu allan i’r bocs. O ddiffyg ymgydnabyddiaeth a pherson Iesu, meddai MPM,  syrthiodd y garfan efengylaidd i’r rhigol oesol o ystyried cariad Duw atynt yn nhrefn sofran yr ‘achub’ nid fel anogaeth i ostyngeiddrwydd a diolchgarwch. Mae’n credu fod gormod o begynnu’r drafodaeth grefyddol yng Nghymru gan adael yr eglwys heb lais credadwy yn y gymuned. Mae’n bwynt eithriadol o bwysig a gobeithio y bydd yn codi eto yn y gynhadledd. Mae’n son am C21 fel y lle i gynnal sgwrs yn union fel mae gwefan Progressive Christianity yn son am ‘the conversation of faith.’

Ond dyna ddigon am yr erthyglau a digon i brofi bod digon o ddeunydd ar gael ac mae’n ddiwinydda gwerthfawr. Braf iawn oedd gweld golygydd dros dro Cristion , Huw Tegid Roberts,  yn diolch ac yn cydnabod cyfraniad Cristnogaeth 21 i’r dystiolaeth Gristnogol yng Nghymru ac mae’n cyfeirio yn arbennig at yr erthyglau.

Ond y Bwrdd Clebran – neu’r Seiat, Man Trafod, Sgwrs Ffydd – yw calon wreiddiol C21 . Mewn 5 mlynedd bu 175 o bynciau a 650 o negeseuon. Siom fawr yw  gweld rhai pynciau yn cael eu codi na fu unrhyw ymateb iddynt, ond mae hyn yn anorfod. Nid yw’n golygu nad oeddynt yn werth eu codi. Ond siom fwy, wrth gwrs, yw nad oes  parhad, ac felly dim datblygiad, yn y drafodaeth Ond dyna natur y cyfrwng. Mae’n cysgu a deffro. Mae off ac on. Mae’n ddiflanedig mae pethau’n mynd i’r archif ar ol deuddydd !!.Ond pan gofiwn fod cymaint o ymwelwyr a’r wefan yn bobl sy’n achlysurol eu defnydd o gyfrifiadur a bod yna lawer o hyd nad ydynt yn siŵr iawn sut i anfon neges, mae 650 o negeseuon yn rhywbeth i’w groesawu.  Fe hoffwn ychwanegu mai siom hefyd yw cyn lleied o faterion cymdeithasol a  gwleidyddol sydd wedi eu codi yn ystod y 5 mlynedd ac roedd hynny yn syndod. Nid yw  diwyg y wefan, wrth gwrs, yn apelio bobl ifanc sydd yn byw eu bywydau yn trydar,  blogio a.y.b. ( er bod C21 ar Trydar a Facebook )Yr unig bobl ifanc sy’n ymweld â’r wefan yw llond dwrn o’r to newydd o Gristnogion ifanc sydd efallai yn ymweld yn achlysurol o gywreinrwydd go feirniadol.

Ond fe gafodd dau bwnc sylw arbennig ac fe fyddwn yn awgrymu fod cyfraniad y wefan i’r drafodaeth ar y ddau bwnc angen cyrraedd cynulleidfa ehangach. Bu 16,410 o ymweliadau â’r Bwrdd Clebran i drafod Rhywioldeb. A bu 58 cyfraniad. Gwerth y drafodaeth oedd iddi fod yn drafodaeth oleuedig gyda chyfraniadau gan bobl o wahanol safbwyntiau; yn drafodaeth ple bu cyfraniad gan rai oedd yn hoyw eu hunain; ac mewn un os nad dau achos bu’r drafodaeth yn gyfle i  ‘fod yn agored’ am y tro cyntaf i ddweud eu bod yn hoyw. Dyna, gyda llaw,  werth mwyaf y dewis o beidio datgelu  enw.

Fe ddechreuodd y drafodaeth mewn ymateb i erthygl gan y newyddiadurwr Tryst Williams yn y Western Mail yn dweud fod y capeli a’r eglwysi yn llawn o bobl gyda rhagfarnau homoffobaidd. Atebwyd Tryst Williams yn y WM gan un Gethin Mathews yn dweud na chlywodd ef erioed bregeth homoffobaidd yn y pulpud. Daeth neges i’r Bwrdd Clebran yn dweud y gall agweddau homoffobaidd fod yn fwy amlwg mewn sgyrsiau, yn y pethau na ddywedir a’r pethau a awgrymir mewn ensyniadau, ac yn y ffordd y mae yn cael ei wneud yn glir nad oes drws agored – fe gyfeiriwyd at un achos o rhywun yn cael ei ddiarddel o’i eglwys –  i hoywon sy’n Gristnogion. Un enghraifft boenus ond angenrheidiol i gyfeirio ati ( gan nad oedd neb wedi gwneud ar y pryd oherwydd y duedd gyffredin grefyddol o fod yn neis ar draul bod yn onest a dewr )  oedd i un cyfrannwr i’r drafodaeth ddyfynnu erthygl o Seren Cymru oedd yn son fod modd iachau’r hoyw ( yn nes ymlaen yn y drafodaeth cafwyd tystiolaeth gan Jeremy Marks, dyn oedd wedi bod yn rhan o weinidogaeth iachau hoywon trwy weddi  ond a oedd yn cydnabod bellach ei fai a’i drosedd ac mae wedi cyhoeddi llyfr ‘Exchanging the truth of God for a lie’ ) a’r erthygl yn cynnwys y frawddeg   Dywedodd Iesu: “gadewch i blant bychain ddyfod ataf fi”…ond bellach clywir hoywon yn  bonllefain ‘gadewch i blant bychain ddyfod atom ni.’  Gwarthus oedd sylw cyfrannwr i’r wefan. A gwarthus yn wir. ( Mae’n dda nad odd Tryst Williams wedi darllen yr erthygl !) Roedd awdur y geiriau yn weinidog ac yn athro plant. I ychwanegu at y dystiolaeth  fod yna agweddau homoffobaidd yn yr eglwysi ( cofiwch ein bod yn ol yn 2009/2010  )  fe gyfeiriwyd at sawl ffilm/drama oedd yn ymwneud a’r pwnc ac fe gafwyd ambell glip trawiadol i ddangos hynny e.e  o’r ffilm West Wing, sydd mewn ffordd ddramatig iawn yn dangos pendraw cymeryd Lefiticus 18.22 yn llythrennol. Fe welwyd rhywun yn gofyn i gyflwynydd rhaglen radio homoffobig : Few hoffwn werthu fy merch fel caethwas. Pa bris ddylwn ei ofyn ? Cyfeiriwyd hefyd at y ffilm The Bible Tells me so am Gristnogion o wahanol draddodiad crefyddol a’u plant yn dweud yn agored eu bod  yn hoywon – a hynny yn newid agwedd y rhieni gwrth-hoyw o weld person hoyw,  i weld mab neu ferch. Dyna oedd cryfder apêl Dafydd Elis Thomas ac Alex Carlisle yn Nhy’r Arglwyddi’r wythnos hon.

Mewn cyfraniadau eraill mae Cristion efengyliadd ( gyda llaw yn ansicrwydd rhwystredig  ‘labeli’ mae’n werth nodi mai Cristnogion efengylaidd sydd wedi dewis galw eu hunain yn Gristnogion Efengylaidd ers degawdau lawer bellach )  yn pwyso am i ni beidio gweld hoywon fel pobl wahanol i’r gweddill ohonom : yr ydym i gyd mewn angen o ras ac o’r efengyl. Efallai fod llawer gormod o sylw yn cael ei roi i’r mater hwn fel petae yn ganolog yn y bywyd a’r foeseg Gristnogol. Mae’r Beibl yn rhoi llawer mwy o sylw i faterion eraill fel hunanoldeb, casineb, balchder, tlodi, gormes, tlodi, trais.  Mae’r un cyfrannwr yn awgrymu nad yw gweithredoedd hoyw ddim yn wahanol i ryw tu allan i briodas a bod yn rhaid ymwneud a holl arfaeth Duw mewn byd a bywyd. Roedd y person hwnnw yn gweld y Beibl yn cyflwyno holl gyfanrwydd y bywyd Cristnogol ac mae’n rhaid parchu a gwarchod y cyfanrwydd hwnnw. Mae cyfranwr arall yn pwysleisio, ac yn ofni,  mai nid apelio at awdurdod yr Ysgrythur a wneir yn aml ond at awdurdod dehongliad arbennig o Air Duw.

Ond rhaid cydnabod fod bwlch mawr yn y drafodaeth hon  oherwydd ni chafwyd safbwynt y Cristion efengylaidd hoyw, safbwynt sydd wedi dod yn fwy amlwg y blynyddoedd olaf yma drwy rai fel Steve Chalk ( gw.gwefan Oasis ) , Rob Bell.Brian McLaren ac efengylwyr yn yr Alban y bu eu cyfraniad mor bwysig i drafodaeth Eglwys yr Alban yn ddiweddar. Nid dadl rhyfrydwyr yn erbyn efengylwyr ydyw bellach. Fe gyfrannodd person hoyw arall i’r drafodaeth drwy anfon pregeth gyfan ( yn Saesneg ) a draddodwyd gan David Sinclair o Glasgow ar  Jacob a’r ymdrechu â Duw ym Mhenuel , Ni’th ollyngaf  heb i ti fy mendithio’ ( Gen.32.26 ) . Gwelai y drafodaeth am rywioldeb fel y tyndra rhwng offeiriad a phroffwyd – y naill yn ymwneud a ffordd yr offeiriad o osod terfynau ac o neilltuo, â phurdeb a defod ac a bod yn sanctaidd. Y llall yn gwthio terfynau, yn mentro ac yn symud ym mhellach tu allan i’r mur, ac yn pwysleisio bugeilio a chasglu, a haelaethu’r babell.

Gobeithio fy mod wedi dweud digon i ddangos fod hon yn drafodaeth sylweddol . Fu dim trafodaeth fyw debyg yn y byd crefyddol Cymraeg – ambell erthygl, fel un ddiweddar gan Derwyn Morris Jones, pennod gan Vivian Jones yn ‘Helaetha dy babell’  a chomisiwn arbennig gan fy enwad fy hun ar fendithio partneriaethau sifil, â’r cyfan wedi cymeryd  5 mlynedd cyn cael trafodaeth yn y Gymanfa Gyffredinol. Mae’r enwadau Cymraeg wedi bod yn ofnus o drin y mater ac yn dewis llwybr y dweud dim. Mae’r Eglwys Bresbyteraidd  o leiaf wedi mentro, beth bynnag fydd y canlyniad. Er bod llawer iawn yn ansicr eu meddyliau, mae’n rhaid cydnabod mai arwydd o anaeddfedrwydd ac ysbrydolrwydd ofnus yw’r ffaith fod yna gyndynrwydd hyd yn oed i drafod y pwnc hwn, sydd yn brysur ddod yn ymylol bellach.

Yn anffodus tros gyfnod o flwyddyn y bu’r drafodaeth hon ac nid oes neb wedi dychwelyd ati yn wyneb y datblygiadau diweddar o safbwynt y bleidlais gref o blaid priodasau hoyw. Nid yw’r drafodaeth ar y wefan wedi dyddio ac fe lanwodd fwlch mawr ar y pryd,  ond mae yn hen.

Bu 11,236 o ymweliadau pan drafodwyd y pwnc Cymru Gyfan a 42 o gyfraniadau. ‘Ymofynnydd’ wnaeth ymateb i wefan Cymru Gyfan ac yn arbennig i ddatganiad y wefan o Beth yr ydym yn ei gredu ? Yn y datganiad o gred mae’r frawddeg yma : Bydd yr Arglwydd Iesu yn dychwelyd yn bersonol er mwyn barnu pawb a gweinyddu condemniad gyfiawn Duw ar y rheiny sydd heb edifarhau ac i dderbyn y rhai a brynwyd i ogoniant tragwyddol’ . Ac eto :  caiff bodau dynol pechadurus eu prynu oddi wrth euogrwydd, cosb a grym pechod, trwy farw aberthol eu cynrychiolydd a’u heilydd ( substitute ) Iesu Grist. Gwahanol fudiadau efengylaidd yw Cymru Gyfan, sydd yn cynnwys nifer o bobl  sy’n weithgar o fewn eu heglwys a’u henwad. Nôd  Cymru Gyfan  yw  creu ‘rhwydwaith i blannu a chryfhau eglwysi efengylaidd’. Mae nifer fawr iawn o bobl ifanc erbyn hyn – trwy ddylanwad digwyddiadau fel Dawn a Souled Out yn y Bala – yn dod dan ddylanwad diwinyddiaeth o’r fath. Dyma’r ddiwinyddiaeth sydd fwyaf ar waith yng Nghymru heddiw, ac yn nhermau oedran a niferoedd, y fwyaf ‘llwyddiannus’. Yn y cyfraniad hwn i’r wefan roedd potential  i’r gwrthdaro traddodiadol rhwng efengylwyr a rhyddfrydwyr ddatblygu yn wrthdaro digyfaddawd arall yn arbennig pan welwyd y cyfraniad hwn i’r Bwrdd Clebran :  Cymru gyfan yn adfywio’r eglwysi ? Na, rhwystr wyt i mi . Doedd yr ymateb ddim yn annisgwyl : mae’r dirywiad yn  yr eglwysi oherwydd  ‘tanchwa rhyddfrydol yr 20fed ganrif a ddiraddiodd Iesu i fod yn ddim byd mwy nag eco-filwr, yfwr coffi masnach deg ac aelod ffyddlon o CND. ‘ Ymateb, gyda llaw,  sy’n profi fod yna anwybodaeth a diffyg crebwyll o natur rhyddfrydiaeth yn ogystal â’r anwybodaeth ymysg rhyddfrydwyr am amrywiaeth y safbwynt efengyliadd erbyn hyn. Nid yw son am ‘efengyls’ yn ddigon da chwaith ac nid yw’n deilwng o drafodaeth ddiwinyddol. Fe ddaeth yn amlwg iawn fod lle i C21 geisio dod a thrafodaeth aeddfed a goleuedig i ddiwinyddiaeth Cymru. Mae ‘sgwrs ffydd’ yn golygu cydnabod dilysrwydd pob traddodiad a bod y dystiolaeth a’r traddodiad rhyddfrydol yn cymaint rhan o Gristnogaeth Feiblaidd  ag yw’r  dystiolaeth Brotestannaidd efengylaidd.

Fe aeth y drafodaeth hon ar y Bwrdd Clebran i’r cyfeiriad gobeithiol hwnnw. Cyfrannodd nifer ac yn arbennig Dyfrig Rees a Rhys Llwyd. Awgrymodd Dyfrig bod rhywbeth mwy na ‘dirywiad’ wedi digwydd oherwydd fod cwestiynau allweddol yn codi ynglŷn â phwysigrwydd adeilad ac aelodaeth eglwysig ac addolwyr.  Nid ‘llwyddo’ a wna’r Ysbryd o anghenraid, ond ( i ddefnyddio geiriau’r Beibl ) tynnu i lawr hefyd. Ond, meddai Rhys Llwyd, mae’n rhaid i’r cyfnod newydd hwn o blannu eglwysi ddigwydd gyda sêl bendith yr enwadau .Mae angen, er enghraifft, meddai, profiad y Bedyddwyr a’r arbenigrwydd sydd gan Cymru Gyfan mewn plannu eglwysi. I ddyfynnu Rhys – ‘contectualizio cenhadaeth heddiw’. Catalydd ac nid gwrthbwynt i’r enwadau yw/fydd Cymru Gyfan, meddai. Fe symudodd y drafodaeth ymlaen wedyn i drafod  pwnc penodol diwinyddol, sef Cristoleg, oherwydd fod Dyfrig wedi dyfynnu emyn gan Miall Edwards a oedd, ymysg llawer o bethau eraill, wedi dweud mai ‘Poenau tyfiant yw poenau amheuaeth o’r iawn ryw’. Bu trafod wedyn ar agwedd y rhyddfrydwr tuag at Iesu. Miall a ddywedodd Rhaid wrth bensaer celfydd  i gyfrif am y cyfanfyd trefnus hwn a Iesu Grist yw’r allwedd i ddeall y Duw hwn –  ef yw’r dehonglwr mawr. Yr ymateb i hynny oedd – os mai enghraifft yn hytrach nag ateb oedd Iesu yna prif sylwedd Cristnogaeth Miall oedd moeseg nid datguddiad. Bu’n drafodaeth gwrtais ac yr oedd datblygiad a gwrando yn y trafod. Gan fod  Rhys Llwyd yn ysgrifennu fel esiampl o’r ‘efengylyddiaeth  radical’ sydd bellach i’w gweld yng Nghymru siomedig ( er nad yw’n amlwg ) oedd ei weld yn arddel yr hen ystrydeb fod â wnelo  ‘gweinidogaeth ryddfrydol â gwneud pethau da er mwyn etifeddu teyrnas Dduw’ . Datganiad arall sydd yn profi’r angen am ddeialog er mwyn gwrando a deall.

Fe fu’n drafodaeth dda ac yn dangos fod y wefan yn gallu cynnal trafodaeth werthfawr, mewn ffordd na all neb arall. Y siom yw mai Rhys Llwyd yw’r unig un sydd wedi gweld unrhyw werth mewn trafodaeth o’r fath er ei fod yntau yn dawel iawn bellach. Fe ddaeth cyfraniadau eraill yn dilyn erthygl Morris Pugh Morris ac yn arbennig gan Geraint Lloyd. Fe fydd rhai ohonoch yn gwybod fy mod i ( fel golygydd y Goleuad ) wedi methu cael llais efengylaidd i gynnal trafodaeth gyda  llais rhyddfrydol. ‘Dim yn gweld gwerth yn hynny’ oedd yr ymateb.

Roeddwn yn son am ddydd y pethau bychain ar y dechrau. Ga i grynhoi y sylwadau yma  : Ddiwinydda ar waith yng Nghymru.

1.      Ni fyddai y mwyafrif llethol hyd yn oed yn gwybod am C21 heb son am wybod ei bod ar waith. Nid yw hyd yn oed y rhai sy’n pregethu’n gyson ac yn arwain addoli yn ymwybodol o fodolaeth y wefan nac o’r ychydig grwpiau sydd yn cyfarfod yn enw C21. Mewn gwirionedd ychydig o gyhoeddusrwydd yr ydym wedi ei roi i C21, ac i raddau y mae hyn wedi bod yn fwriadol. Mae gen i amheuaeth, er enghraifft, faint o’r rhai sydd yn dysgu diwinyddiaeth/astudiaethau crefyddol yn ein colegau sydd yn gwybod dim am C21. Ar wahân i feirniadaeth gan un , mae eu cyfraniad i’r wefan a’u diddordeb  wedi bod yn gwbl absennol. Tydw i ddim ond yn nodi’r ffaith.  

2.      Ond tystiolaeth, nid ymgyrch, mudiad na bygythiad yw C21. Diwinydda ar y cyrion ydyw. Gan fod llawer ohonom yn bobl wedi ymddeol, yr ydym yn llythrennol ar y cyrion. Ond y mae’n dystiolaeth bwysig ac angenrheidiol  rhag i unrhyw ddehongliad o’r ffydd feddiannu’r dystiolaeth yn llwyr  yng Nghymru Mae’n dystiolaeth i’r Duw sydd ar waith. Ac mae’n gyfrifoldeb arnom i wneud yn siwr nad yw radicaliaeth rymus yr Efengyl a Iesu ei hun  yn cael ei foddi gan y llif o ddiwinydda ceidwadol amrywiol nad yw’n barod i dderbyn  dehongliadau gwahanol o’r ffydd. Ernest Kasemann soniodd rhywdro am y rhai sydd yn gwneud yr efengyl ( a dyma i chi gymhariaeth hen ffasiwn )  yn ‘diwn gron fel record sydd wedi sticio’. Neu, yn well, y bardd o’r Alban, George Mackay Brown,  a ddywedodd the word became flesh, only to be turned to words again…..

3.      Mae edrych yn fanwl drwy’r wefan yn ei wneud yn  gwbwl amlwg mai darnau diwinyddol sydd yma ac nid unrhyw gorff o ddiwinyddiaeth rhyddfrydol – sydd yn rhy eang i’w ddisgrifo heb son am ei ddiffinio. Mae e-fwletinau mis Mai wedi tanlinellu hynny. Rwyf wedi bod yn pori eto yng nghyfrol Duncan Forrester ( Caeredin ) Theological Fragments ( adlais o Kierkegaard a’i Philosophical Fragments ) ac yn sylweddoli mai dyna sydd yn y Beibl a dyna sydd yn y Testament Newydd ( pwy ddisgrifiodd Marc fel cadwyn o berlau ar linyn stori ? )  Bywyd o ddarnau yw bywyd i’r mwyafrif o bobl yng Nghymru erbyn hyn – darnau o ddiwylliant, darnau o hanes, darnau o gred, darnau o brofiadau ail law a symudol y cyfryngau. Yn ei gyfrol y mae Gethin Abraham yn dweud Spirituality is essentially untidy ac y mae gwirionedd yn hynny, ond y mae ysbrydolrwydd hefyd fel dŵr yn llifo drwy bob rhan ac agwedd o’n bywyd ac yn dwyn y darnau ynghyd. Fe wyddom , yn y pendraw, nad yw darnau a briwsion yn ddigon, ond felly mae hi. Dyna pam ein bod yn ymwybodol iawn nad ydym eto wedi megis dechrau i gyrraedd y bobl yr ydym yn fwyaf awyddus i’w cyrraedd – sef y bobl ar y cyrion a ‘r bobl sydd wedi eu dieithrio bron yn llwyr o’r ffydd Gristnogol. Ein cenhadaeth yw galluogi pobl ‘ddigrefydd’ ond nid ‘ddi-ysbrydoledd ‘Cymru i wybod mai gwahoddiad i gyffro ac antur pererindod yw ein ffydd, fel y tadau pererin gynt, gan gredu fod gan Duw lawer fwy o wirioneddau i’w datguddio i ni eto.

Seeing the Good in Unfamiliar Spiritualities

(£9.99, circle books, 2010)

Gethin  Abraham–Williams

Thema’r llyfr yw’r argraff ein bod yng nghanol cyfnod o newidiadau seismig yn y ffordd mae ein syniadau crefyddol yn newid. 

Mae’r llyfr yn codi cwestiynau fel: pa fath o Dduw?  A beth am y drafodaeth rhwng y gwahanol grefyddau?

Mae ‘na bennod arall ar y byd goruwchnaturiol (yr ocwlt), a phennod arall ar y bywyd tragwyddol. Oes gennym ni rhywbeth i’w gynnig i’n cymdogion sy’n gwneud synnwyr am fywyd ar ôl bywyd?

Mae ‘na ddiwinydd yn Awstralia o’r enw David Tacey, athro prifysgol yn Melbourne. Ei lyfr mwyaf adnabyddus a dadleuol oedd The Spirituality Revolution: the emergence of contemporary spirituality. Mae’n dweud ein bod ni’n byw mewn cyfnod anodd yn hanes y byd – ac rydym yn ‘stuck’ yn y canol: ar yr llaw rydym wedi gordyfu’r system seciwlar, ac ar y llaw arall wedi gordyfu system grefyddol na all y mwyafrif ei dderbyn mwyach.

Mae ‘na rhywbeth o bwys yn digwydd yn ystod ein cyfnod ni felly, ble mae niferodd yn troi eu cefnau ar grefydd draddodiadol ond yn  falch o gyffesu eu bod â diddordeb mawr mewn pethau ysbrydol.

Cynlluniwyd y llyfr ar sail gyrfa helbulus, aflonydd  yr offeiriad a’r proffwyd Eseciel. Ef oedd y cymeriad mawr wrth wraidd yr argyfwng crefyddol yn dilyn y Gaethiwed  ar ôl buddugoliaeth y brenin Nebuchodnosor yn y flwyddyn 587, pan gollodd yr Iddewon eu teml, eu brenin a’u hannibyniaeth. Y tri pheth sy’n cadarnhau cenedlaetholdeb: crefydd, llywodraeth a thir.

Eseciel oedd prif bensaer yr ymdrech lwyddiannus i ail greu’r hen ffydd  ac i ddangos nid yn unig sut gall yr Iddewon ddal i gredu yn Nuw’r Iorddonen ar lan dyfroedd y Teigris, ond sut i dyfu yn eu dealltwriaeth ysbrydol.

Rydym ninnau mewn sefyllfa gyffelyb. Mae’r hen ffyrdd o ddisgrifio Duw, a meddwl am Dduw, yn fwyfwy anodd i’w gyfiawnhau. Ond eto ar yr un pryd mae hyd yn oed y rhai sydd wedi cefnu ar gapel neu eglwys yn dal i chwilio ac yn agored i gredu mewn rhyw fath o ysbrydolrwydd.

Mae ‘na lawer yn y gorllewin, a thybiaf cyn bo hir yn y dwyrain ar de hefyd, sydd yn diflasu, neu wedi diflasu’n barod ar grefydd ffurfiol. Ydym ni i dderbyn y sefyllfa yma fel y mae, fel un o ffeithiau bywyd yn yr unfed ar hugain canrif, heb wneud unrhyw ymdrech i ddeall, ac efallai i newid ein hunain?

Ydym  ni am fynd ymlaen gyda’n gweledigaeth hanesyddol arbennig, yn ddigon bodlon ymestyn gwahoddiad i eraill i gysylltu â ni, neu i ail gysylltu, ond heb wneud fawr o ymdrech o leiaf i ddeall o ble mae’r lleill yn dod ? Neu’n wir , i ddeall pam yr oeddynt wedi mynd yn y lle cyntaf ?

Ydym ni’n mynd i gau’n llygaid i’r ffaith fod cymaint o bobl yn cael profiadau ysbrydol gwerthfawr o’r fath byddem ni’n ei feirniadu’n hallt pan godwyd fi yma yn Aberystwyth yn blentyn ysgol ac fel aelod yng nghapel y Bedyddwyr yn  Alfred Place?

Pwynt llyfr fel Seeing the Good in Unfamiliar Spiritualities yw ceisio deall y cwestiynau hyn yn well, ac ar yr un pryd i ail edrych ar rhai o’n ffyrdd traddodiadol, clasurol o ddisgrifio Duw a’i greadigaeth.

A oes rhyw ddaioni yn yr ysbrydolrwydd anghyfarwydd cyfoes?

Ac os oes, onid oes angen deall a derbyn hynny er mwyn i ni hefyd dyfu, a chael ein hysbrydolrwydd wedi ehangu?

Papur i gynhadledd flynyddol Cristnogaeth 21 yn y Morlan Aberystwyth  Mehefin 2013     gan Enid R Morgan

1.    CYFLWYNIAD

Yn  2007 cyhoeddodd Robert Pope gyfrol gyfoethog ac amrywiol dan y teitl Lloffion ym Maes Crefydd . Y mae’r teitl hynod o hen ffasiwn hwn yn cuddio amrywiaeth ardderchog o bynciau anodd sy’n cael triniaeth ofalus, gwrtais, ddysgedig. Y mae Robert Pope, oedd yn Uwch ddarlithydd yn yr adran astudiaethau crefyddol ym Mangor wedi bod yn cyfrannu erthyglau amrywiol eu cynnwys ers deng mlynedd ar hugain a mwy a hynny i bron pob cylchgrawn Cymraeg y gwyddoch amdano a rhai na chlywsoch amdanynt erioed. Mae Robert Pope wedi cyfrannu i’r cwbl. Er enghraifft yng  nghyfrol 2007 mae ganddo ddwy erthygl dda ar achos a gwraidd  ffwndamentaliaeth yn Islam, Iddewiaeth a Christnogaeth.  Dywed yn y rhagair:

‘Ni ellir ond dod i’r casgliad mai ychydig sydd ar gael yn y Gymraeg i’r sawl sydd â diddordeb mewn pynciau diwinyddol a’u dialog â materion cyfoes, a hynny mewn cyfnod a welodd lu o gyhoeddiadau cyffelyb yn Saesneg.’ 

Ar wahân i gyfrol Vivian Jones Menter Ffydd nid wyf wedi llwyddo i ddod o hyd i gyfrol arall sy’n  gweddu i’r disgrifiad hwnnw.  Ond bu yn y Traethodydd erthyglau unigol ac ambell rifyn cyfan wedi ei neilltuo i bwnc arbennig, megis yn Hydref 2006 rifyn ar Ddinas Jeriwsalem o safbwynt  tair crefydd ‘Y Llyfr’. Cafwyd hefyd erthyglau gan nifer o wahanol unigolion 

John Heywood Thomas ar Moesoldeb a Marwolaeth

Iolo Lewis ar  Dafydd Wyn Parry Crefydd a Gwyddor – Myfyrdodau 2006

Richard H T Edwards Eglwys y Dyfodol Cyfuno Ffydd a Rheswm

Owain Llŷr Evans Darwin a’r Meddwl Crefyddol –

Catrin Williams  Newid Hinsawdd a’r Weledigaeth Apocalyptaidd.

Ceir erthyglau byrrach a phytiau byrion wedi eu cyhoeddi yn ‘Cristion’ hefyd. Ond nid wyf eto’n argyhoeddedig fod  dwy dudalen yn’ Cristion’ nac e-fwletin Cristnogaeth21 yn haeddu’r gair traddodiadol pwysfawr ‘cyhoeddi’! Dechreuwn felly gyda’r pennawd.

2. Beiblaidd ac Esboniadol

Gwasg Bryntirion, tŷ cyhoeddi Mudiad Efengylaidd Cymru wedi cyhoeddi casgliad o ddefnydd o safbwynt efengylaidd ceidwadol.

Cyfres Bara’r Bywyd gan Gwyn Davies- y diweddaraf ar Lyfr y Diarhebion 

Gwneud Marc ( astudiaethau ar gyfer dosbarthiadau Beiblaidd) gan Emyr James 

Croes fy Arglwydd  Gwynn Williams,

Diwinydda Ddoe a Heddiw, Eryl Davies, Gwyn Davies, Noel Gibbard ac Iwan Rhys Jones

Y Ffordd Gadarn  R Geraint Gruffydd 2008

(I’w gyhoeddi’n  haf 2013)) Gair a’r Ysbryd .Ysgrifau ar Biwritaniaeth R Geraint Gruffydd( 

Yn wrth gyferbyniad i gynnyrch Gwasg Bryntirion cawn y drydedd gyfrol yng nghyfres Elfed ap Nefydd – ‘Dehongli’r Gwyrthiau’  ( y ddau arall yw ‘Dehongli’’r Damhegion’ a ‘Dehongli’’r Bregeth’)  Dyma ffrwd gyson o ganol y traddodiad rhyddfrydol Cristnogol, wedi  ei gyhoeddi gan Cyhoeddiadau’‘r Gair, ac mae’r adrannau yn cynnig esboniad ar gynnwys holl wyrthiau Iesu yn yr efengylau.

Rhain yn beth fyddwn yn ei alw yn ‘lyfrau gwaith’ yr enwadau.

Llyfr Datguddiad wedi ei olygu gan Robin Gwyndaf – cyfrol hardd a drud

3  Litwrgi – Llyfrau gwaith teulu’r ffydd 

Math arall o lyfr gwaith yw llyfrau at addoli a defosiwn.  Yr oedd fy nhad-cu, Defi Morris, Ysbyty House, y Bynea, yn frawd i Silas Morris Prifathro Coleg y Bedyddwyr Bangor yn nechrau’r ugeinfed ganrif – dyma fi yn y cwmni hwn yn brolio fy nghymwysterau ymneilltuol! Yr oedd ef yn perthyn i genhedlaeth a  welodd ddwyn i ben y frwydr i ddatgysylltu Eglwys Loegr yng Nghymru . ( Yr oedd Emrys ap Iwan, gyda llaw yn galw’r enbydrwydd hwnnw yn ‘frwydr rhwng pechaduriaid a rhagrithwyr’)   Yn ôl chwedl fy mam yr oedd fy nhad-cu yn  edrych lawer ei drwyn ar yr offeiriad lleol am fod hwnnw naill ai’n methu neu’n gwrthod gweddïo ‘o’r frest’ a heb ei Lyfr Gweddi. Estynnid coegni fy nhad-cu at y llyfr yn ogystal â’r offeiriad!

Ond ar y Llyfr Gweddi Gyffredin  y maged y Methodistiaid; yma mae gwreiddiau mynegiant Pantycelyn ac Ann Griffiths.  Bu colli’r ymdrwytho addolgar yng ngeirfa a mynegiant y llyfr gweddi yn golled enbyd i Ymneilltuaeth ac yn fodd i ehangu’r bwlch rhwng yr enwadau a’r Hen Fam, fel yr haeddai ar un adeg gael ei galw. A chan fod Anglicaniaeth yn credu’n ddwfn yn  yr egwyddor mai’r hyn sy’n cael ei weddïo yw’r hyn sy’n cael ei gredu  (Lex orandi lex credendi)  mae’r hyn a ddywedir yn y ddeialog rhwng offeiriad a chynulleidfa yn allweddol i’n hamgyffrediad o’r Duw yr ydym yn troi ato wrth addoli. Ac erbyn hyn, llawenydd yw dweud bod gennym Lyfr Gweddi Gyffredin newydd, eang, gyfoethog ac ystwyth. Cyhoeddiad dwyieithog yw, ond mae’r cyfrolau newydd yn rhai y gall Cymry Cymraeg  droi atynt gyda rhyddhad a balchder.  ’Dyw’r rhai a luniodd y Gymraeg  ddim yn cael eu henwi yn y llyfrau ond diolch am ddycnwch Euros Bowen, Beynon Davies, Enid Pierce Roberts, Gwynn ap Gwilym, Hugh Pierce Jones, Norman Hughes, Evan Orwig Evans ac eraill y cefais y fraint o’u hadnabod a dysgu ganddynt.

  Cychwynnwyd ar y gwaith yn fuan ar ôl yr ail ryfel byd pan aeth nifer o daleithiau cenedlaethol ati i foderneiddio iaith, ac i gymhwyso diwinyddiaeth y Llyfr Gweddi i’w hangen tra’n dal i arddel eu perthynas a theulu Caergaint.  Yn ystod y 5 mlynedd diwethaf y mae’r gwaith hwnnw fwy neu lai wedi ei orffen – am y tro beth bynnag.  Mae’r llyfrau gweddi newydd dwyieithog wedi eu cyhoeddi mewn casgliad graenus a hardd,  yn weddus ddigon gan Wasg Caergaint. Fe garwn feddwl y byddai hynny o ddiddordeb i bob Cristion o Gymro ac nid dim ond i Anglicaniaid. Yn y pum mlynedd diwethaf cyhoeddwyd  ffurfwasanaethau newydd ar gyfer yr Eucharist, Priodas, Angladdau, a’r ddiweddaraf yn y ddyletswydd ddyddiol Gweddi Ddyddiol ddwy flynedd yn ôl.  Petawn yn annerch criw o Anglicaniaid ni phetruswn ddim i ddweud bod hwn yn ddigwyddiad o bwys i deulu’r ffydd, o bwys litwrgaidd, ac felly o bwys diwinyddol. 

Dyna ti, Defi Morus, dy wyres na chafodd gyfle i dy adnabod,  yn dy geryddu dros ysgwydd canrif gyfan!

Yn cyd-daro’n braf â’r cyhoeddiadau hyn y mae Salmau Cân Newydd Gwynn ap Gwilym yn adnodd o draddodiad Edmwnd Prys sy’n gwneud Llyfr y Salmau yn ganadwy eto heb orfod defnyddio siant Anglicanaidd. Mae yna ddwy gyfrol arall  yn perthyn i’r un maes sef Cân y Ffydd, cyfrol y diweddar Kathryn Jenkins am emynyddiaeth. Ac ail argraffiad o Cydymaith Caneuon Ffydd gan Delyth Morgans.

O draddodiad gwahanol, sy’n cael ei ddynodi gan y teitlau hoffus o hen ffasiwn; casgliadau o weddïau – gweddïau llyfr wrth gwrs!

Naddion Gweithdy’r Saer      D. Hugh Matthews

Adlais                                      Aled Lewis Evans

Mil a Mwy o Berlau                Olaf Davies

Tymhorau Gras                       John Lewis Jones ( gwasanaethau ac oedfaon ar gyfer blwyddyn                                          gyfan)

Gweddïau Heddwch a Chyfiawnder  gol. Guto Prys ap Gwynfor

Mae Yn Dyrfa Weddus gan Rhiannon Ifans yn gasgliad o garolau Plygain sy’ eisoes yn cael ei defnyddio’n helaeth. Mae bywiogrwydd ac atgyfodiad y gwasanaethau Plygain yn phenomenon ddiwylliannol hynod.  Yn eu cyd-destun nid yw’r ddiwinyddiaeth Galfinaidd sy’n nodweddu’r carolau mwy diweddar  fel petaen tarfu o gwbl ar y cantorion na’r gynulleidfa gan fod cymaint cyfoeth mynegiant ynddynt.  Byddai’n  braf gweld geiriau newydd yn ceisio rhoi mynegiant i ryfeddod tymor yr Ymgnawdoliad heb roi penillion di-rif i athrawiaeth Iawn Ddirprwyol y buasai’n fwy priodol, o’u credu, i’w canu ar ddydd Gwener y Groglith.

4.  HANES

Cyfrol fwyaf trawiadol y cyfnod yw’r drydedd cyfrol yn Hanes Methodistiaeth Galfinaidd Cymru Y Twf a’r Cadarnhau 1814- 2019 gan John Gwynfor Jones a Marian Beech Hughes  a gyhoeddir yn briodol gan y wasg enwadol Gwasg Pantycelyn.

Dwy gyfrol fechan  D Ben  Rees Hanes Capel Westminster Road Ellesmere Port yn y ganrif 1907  -2007 ( cyfrol ddwyieithog) a Chofiant i’r Gwron o Genefa, sef cofiant i John Calfin.

Cawn gan Eirwyn George Cynnal y Fflam golwg ar weithgareddau Annibynwyr Cymraeg Sir Benfro a chyfrol Tim Rushton Capeli wedi ei gyhoeddi gan Wasg y Lolfa.

Yn gofiannol cawn :

Porth yr Aur, Cofio J Elwyn Davies

Rhifyn arbennig o’r Cylchgrawn Catholig 2010  Casgliad o erthyglau amrywiol o deyrnged i John Fitzgerald O Carm 1927-2007

5. ACADEMAIDD

Nid oes dim ar hyn o bryd sy’n cyfateb i’r ffrwd o gyhoeddi academaidd  a  fu yn y saith a’r wythdegau  gan Wasg Prifysgol Cymru. Darparwyd yn hael ddefnyddiau i israddedigion oedd yn astudio diwinyddiaeth yn Gymraeg. Nid oes golwg ar unrhyw angen ymarferol i  adnewyddu’r ffrwd honno gan nad yw ‘r Coleg Cymraeg newydd ar hyn o bryd yn cynnwys diwinyddiaeth ymhlith y pynciau a ddysgir ynddi. Y mae’r Coleg Cymraeg wedi llwyddo i gynnal athroniaeth trwy gyfrwng y Cymraeg, ac y mae hynny yn beth i ymhyfrydu ynddo.

Dechreuwn gyda’r disgleiriaf a mwyaf heriol wrth gydnabod colli  Dewi Z Phillips .

Casgliad o’i erthyglau Cymraeg yw Ffiniau  Dewi Z Philllips 2008

Cyfrol Goffa i Dewi Z Phillips  Crêd, Llên a Diwylliant gol E. Gwynn Matthews 2012

Noder mai Adran Athroniaeth  Urdd y Graddedigion sydd wedi magu gallu i ymdopi ag anghytundebau dwys.  Y mae dau draethawd Walford Gealy yn y gyfrol goffa i Dewi Z yn batrymau o gwrteisi grasol . Beth sy’n cyffwrdd â’r galon yn ogystal â herio’r crebwyll yw ffordd ddigyfaddawd Walford o herio Dewi Z.  I Walford Gealey ( ac i’r Mudiad Efengylaidd wrth gwrs) y mae athrawiaeth Iawn Aberthol Dirprwyol yn gwbl hanfodol i ffydd y Cristion. Nid oes unrhyw eglurhad arall yn dderbyniol. Ond  nid oes chwerwedd yn y drafodaeth. Gallwn  i gyd ddysgu o’r mwynder argyhoeddiadol hwnnw.

Hanes Athroniaeth y Gorllewin gan John Daniel a Walford Gealey  2009 Gwasg Prifysgol Cymru  ( dyna nodi colled arall)

Mae dau unigolyn wedi bod yn ddygn a rhyfeddol gynhyrchiol .

Dafydd Densil Morgan

·  Edward Matthews, Ewenni, Gwasg Pantycelyn 2012  

(Ychwanegiad at y gyfrol am Pennar Davies)

·  Lewis Edwards, Gwasg Prifysgol Cymru 2009

·  Dyddiadur America, Carreg Gwalch 2009

·  The Span of the Cross, 2il argraffiad, University of Wales Press, 2011

·  The SPCK Introduction to Karl Barth, SPCK 2010

·  Barth’s Reception in Britain, T & T Clark International 2010

·  Wales and the Word, University of Wales Press 2008

 John Gwynfor Jones 

Crefydd a Chymdeithas  Astudiaethau ar Hanes y Ffydd Brotestannaidd yng Nghyrmu  1559 -1750  Gwasg Prifysgol Cymru 2007

Yng Ngolau Ffydd  2009

Hanes Methodistiaeth Galfinaidd Cymru 2011 Y Tŵf a’r Cadarnhau.

Eryn White The Welsh Bible 2007

 Noel Davies :

Y mae darlithiau cyhoeddus yn fodd i ysgogi a meithrin cyhoeddi amrywiol. Bu gwahoddiad i gyflwyno darlith Pantycelyn yn fodd i Noel Davies cyhoeddi cyfrol fechan yn hytrach na dim ond llyfryn  Moeseg  Gristnogol Gyfoes .Gwnaeth  Noel waith sylweddol dros y blynyddoedd  yn y maes eciwmenaidd lle y bu modd agor drysau i edrych ar amrywiaeth mawr o bynciau .

Cyhoeddwyd darlithiau blynyddol Y Morlan hefyd am yn ail yn Gymraeg a Saesneg. ??

Dwy ddarlith arall – sef Darlith Goffa Lewis Valentine ar Rhyfel a Heddwch gan Robin Gwyndaf

A darlith gan D Ben Rees ar John Elias a’i Gyd Fethodistiaid Calfinaidd.

SAESNEG

The Dragon and the Crescent  Graham Davies  (Seren)

The Honest Heretique  John I Morgans Lolfa.

The Span of the Cross. D Densil Morgan 2il argraffiad, University of Wales Press, 2011

The SPCK Introduction to Karl Barth, D Densil Morgan SPCK 2010

Barth’s Reception in Britain, D Densil Morgan T & T Clark International 2010

Wales and the Word  Historical Perspectives on Welsh Identity and Religion Densil Morgan Gwasg Prifysgo Cymru 2008 

Honouring the Past and Shaping the Future: Religious and Biblical Studies in Wales ( Essays in Honour of Gareth Lloyd Jones ) ed. Robert Pope Gracewing Ltw 2003 ISBN085244 401 X2006

Mewn adolygiad yn y Traethodydd  sylwodd John Tudno Williams  bod y gyfrol goffa i Gareth Lloyd Jones yn Saesneg a holodd  a fyddai hynny’n ychwanegu at ei werthiant .  ond erbyn i’r gyfrol The Bible in church, academy and culture gol. Alan Sell Cyfrol Deyrnged i  John Tudno ymddangos y mae’r Saesneg wedi mynd yn gyfrwng honno hefyd.

Cyfieithiadau

Cyhoeddodd Cyhoeddiadau’r Gair swmp o ddeunydd wedi ei gyfieithu o’r Saesneg.

Cwrs Alpha  Nicky Gumbel Cwestiynau Bywyd/Beth yw Bywyd?/ Beth yw Bywyd? Pam Iesu?

Efengyl 100: Whitney T. Kuniholm 

Darganfod Cristnogaeth ,   Astudio gan Rico Tice

Gwyddoniadur y Beibl Mike Beaumont (The New Lion Book of the Bible)

Gweddiau Nick Fawcett

Her y Wê

‘Rydyn ni wedi dysgu bod angen llawn gymaint o waith golygu ac ysgogi ar y we ag a fu ym maes cylchgronau. ‘Does dim modd gosod Gwefan ar ei phen ei hun yn gwneud dim – ystyriwch fel y mae Facebook a Thrydar yn procio pobl bob dydd.

Beibl.net

‘Rwy’n tynnu sylw at bosibiliadau newydd hefyd.

Roots- dyma  adnoddau i wasanaethau, a phregethau  wedi eu cysylltu â’r Llithiadur diwygiedig, a chylchgrawn yn darparu ar gyfer plant a phobl ifanc. Gellir cael hwn yn Gymraeg ar y Wê. Fe’u darperir gan Eglwysi ynghyd ym Mhrydain ac Iwerddon dan y teitl Roots.

Mae bwrlwm o bethau mewn blog a thrydar ar y We a bydd yn ddiddorol gweld a ddaw rhywbeth o werth parhaol o hwnnw i gyd.  Rhywle ar y We y mae dyfodol i gyhoeddiadau lleiafrifol ( o ran iaith a diddordeb) . Ond heddiw ‘ryn ni’n byw rhwng dau fyd a sawl diwylliant.

Yn y pendraw  cynnyrch pobl o ddysg a disgyblaeth ac argyhoeddiad  yw diwylliant diwinyddol. Ac fe ddatblygwn ein llais a’n safbwynt wrth drafod gyda’n gilydd.

Nid honnaf mod i wedi rhestri popeth – ond mae’n rhyfeddod fod cymaint â hyn.-

 Gyrrwch air i lanw’r bylchau os gwelwch yn dda.

CYLCHGRONAU  A PHAPUR

Y Llan  wedi ei llyncu gan y we ac wedi diflannu

Y Goleuad, Seren Cymru a’r Tyst yn dal ar bapur

Cristion

Traethodydd

Cylchgrawn Efengylaidd

Diwinyddiaeth (Yr olaf yn  2011)

Y Gwyliedydd – ( dywedir ei fod yn dal ar dir y byw)

 Y TRAETHODYDD

 Nid cyfres o adolygiadau  yw amcan y papur hwn, ond mae’r rhaid i mi wneud mwy na dim ond crybwyll enw’r Traethodydd.  Ym maes cylchgronau y mae cyfraniad arbennig Y Traethodydd yn rhywbeth i’w werthfawrogi a’i ganmol. Os ewch chi trwy’r Traethodydd am y 5 mlynedd diwethaf a’r blynyddoedd cyn hynny y mae’n rhyfeddol faint o erthyglau  pwysig diddorol a gwerthfawr sydd ynddo  Mae  ambell i sgarmes fach rhwng Stephen Nantlais a Gareth Wyn Jones a Walford Gealey yn dipyn o her deallusol i’r rheini heb hyfforddiant mewn athroniaeth.  Ond mae lle i ddiolch o waelod calon i Brinley Roberts y golygydd am ei grebwyll, ei ehangder a’i ffordd o gasglu erthyglau ar thema gyffredin ynghyd i un rhifyn o dro i dro. Ac mae’r adolygu cyson ( er i ambell un fod yn reit hwyr) yn gosod ar papur  sylwadaeth gyson ar nifer helaeth o gyhoeddiadau. 

Ga’i nodi  detholiad o erthyglau y dylai pawb ohonom sydd yma fod wedi eu darllen (Yr ydw innau fel chwithau’n euog!).

 2006  

Robert Pope ar Bentecostiaeth

Geraint Gruffydd ar John Davies o Fallwyd  hanes, hanes crefydd a diwylliant.

Bobi Jones ar gofiant Densil Morgan i Pennar Davies.

Raymond Williams ar gyfieithiad i’r Seasneg o Ffydd ac Argyfwng Cenedl  Faith and the C¬risis of a Nation.

Hydref Rhifyn cyfan i  Dinas Plant Abraham   –  Set o erthyglau 

Iddewiaeth Dan Cohn Sherbok

Islam  gan Dawoud Eel Alami

Fwndamentaliaeth: Ei Gwreiddiau a’i hachosion Robert Pope

Crefydd Filwriaethus : Dyletswydd y  Duwiol, Gareth Lloyd Jones

Crefydd ar ol 9/11 gan Denzil Morgan

2007

Dwy erthygl gan Walford Gealey ar waith Dewi Z Phillips ac ar hanes athroniaeth yng Nghymru

Iwan Rhys Jones ar Diwinydda yn y Beibl Cymraeg Newydd 

Ebrill 2007  Paul Badham yn ymaeb Cristnogl i’r erthyglau am Islam c Iddewiaeth.

Erthyg Stephen Nantlais ar Borges

Adolygiad Dafydd Glyn ar gofiant Robin Chapman i Saunders Lewis.

Erthygl John Heywood Thomas ar Moesoldeb a Marwolaeth

Adolygiad bachog ac enbyd Gareth Miles ar ddramau Aled Jones Williams

2008

 Denzil Morgan ar Llewelyn Ioan Evans

Mary Burdett Jones yn adolygu cyfrol Cynog Dafis Mab y Pregethwr

Iolo Lewis ar  Dafydd Wyn Parry Crefydd a Gwyddor – Myfyrdodau 2006

Richard H T Edwards Eglwys y Dyfodol Cyfuno Ffydd a Rheswm

Owain Llyr Evans Darwin a’r Meddwl Crefyddol –

Adolygiad Meurig Llwyd ar gyfrol Cynwil Williams am Rowan Williams. Hydrref 2008

Robert Pope ar Emynau newid cymdeithas sy’ wedi cael eu llunio i blesio ysbryd yr oes.

2009 

Bobi Jones  am Dewi Z a ieithyddiaeth ac effaith andwyol Wittgenstein ar DZP

Noel Gibbard  Caradog Jones a Forgotten Missionary    Gwasg y Bwthyn

Catrin Williams  Newid Hinsawdd a’r Weledigaeth Apocalyptaidd.

 2010

Rhifyn cyfan ar  Y Duw Hollalluog

Meirion Lloyd Davies Ydi Duw yn Hollalluog ?

Gareth Wyn Jones Y Dyrchafol heb y Dyrchafael

Iolo Lewis ar gyfrol Vivian Jones Menter Ffydd. ( gwell ar seicoleg a chymdeithas na diwinyddiaeth)

Diwinydda yn y Gymru Gymraeg Brotestannaidd  heddiw 2010 (darlith i gynhadledd Cristnogaeth21 Vivian Jones

2011

Walford Gealy yn gymodwr rhwng Stephen Nantlais a Gareth Wyn Jones   Ymateb y ddau  yn rhifyn Hydref. 

 SYLWADAU TERFYNOL

Ag ystyried sut mae hi ar deulu’r ffydd yng Nghymru y mae’r cyfanswm o feddwl, astudio a c ysgrifennu yn rhyfeddod. Ond y mae rhan fwyaf ohono ar gyfer ‘ein pobl ni’  ‘ pobl fel ni’, neu bobl y gellid eu perswadio i fod yn debycach i ni.  Y mae cyhoeddi’r Cwrs Alpha yn Gymraeg yn arwydd bod yn y garfan efengylaidd weithgarwch, egni ac argyhoeddiad i fwrw ‘mlaen â gwaith efengylu traddodiadol ei gynnwys, er ei fod yn gyfoes  ei ddull o gyflwyno.

Mae’r bwlch yr ydyn ni yn Cristnogaeth21 yn ymwybodol ohono yn fater o apologetics. Egluro, a chysylltu a’r meddwl seciwlar .  Nid ymddiehuro, ond dod at y cwestiynnau sy’n wynebu heddiw o safbwynt fydd sy’n dehongli’n ddealladwy. Y mae’r ieithwedd draddodiadol yn codi alergedd ar y bobl yr ydych yn ceisio gyfathrebu â hwy. Yno mae’r angen fel yn niffiniad Robert Pope i gyfathrebu  a’r rhai sy’ wedi ymddieithrio.

Tom Wright, Esgob Durham yn ei lyfr diweddaraf yn deud am yr efengylau

“mae’r neges gyfan yn cymaint mwy na chyfanswm y rhannau bach yr ydyn ni i gyd ar ryw lefel yn gyfarwydd a hwy. ‘Rydyn ni i gyd wedi cam-ddarllen yr efengylau. ‘Rydyn ni wedi eu gosod mewn fframwaith o syniadau a chredoau a gasglwyd gennym o fannau eraill.”  the whole message which is so much greater than the sum of the small parts with which we are on one level so familiar…. We’ve all mis-read the gospels We have fitted them into the framework of ideas and beliefs that we have acquired from other sources.” 

Mae’r frawddeg honno ynghyd â gosodiad Robert Pope yn gosod rhaglen waith eitha eglur i ni sy’ wedi dod yma yn ymboeni am Gristnogaeth yn yr unfed garif ar hugain.

Gellir cymeradwyo’n frwd i bwy bynnag sydd â diddordeb mewn cyfoesi’r ffydd, a’i pherthnasu’n ystyrlon ar gyfer yr oes gymhleth, oleuedig a sinigaidd yr ydym yn byw ynddi, gyfrol Keith Ward, Re-Thinking Christianity (Oneworld, Rhydychen, 2007). Cyn mynd ati i amlinellu ei ddehongliad yntau o hanfodion y ffydd – ac y mae’r awdur yn awyddus i bwysleisio nad rhywbeth statig, digyfnewid yw’r ffydd Gristionogol, ond rhywbeth sydd wedi ei haddasu a’i hail-ddehongli ar fwy nag un adeg yn ei hanes – y mae Ward yn delio â’r modd y dehonglwyd y ffydd gan y Tadau Eglwysig yn ystod y canrifoedd cynnar, gan dynnu sylw at y peryglon a oedd yn eu hwynebu wrth ymhél â’r dasg. Yn hyn oll cyfeirir at beryglon a themtasiynau y byddai’n dda i ninnau fod yn ymwybodol ohonynt heddiw, a gwersi y byddai’n fuddiol i ni eu dysgu.

1. Un newid mawr a ddigwyddodd yn hanes y ffydd yn y cyfnod cynnar hwn oedd i’r Tadau fabwysiadu termau technegol o’r Lladin ac o athroniaeth Roeg (termau nad ydynt yn digwydd odid unwaith yn y Testament Newydd – termau megis ousia (sylwedd), homoöusion (o’r un sylwedd), hypostasis (person), substantia (hanfod), persona (person) i ddiffinio natur Duw a pherson Iesu (barnwyd fod Iesu yn ddau substantia mewn un persona), a hynny, yn eu tyb hwy, mewn modd a oedd yn fanwl gywir. Yr eironi yn hyn oll yw bod yr union feddylwyr a haerai fod y natur ddwyfol yn anhraethol (ineffable) wedi amcanu at ei gosod mewn fframwaith meddyliol caeth a chyfyngedig.
Nid am eiliad y byddem yn dilorni lle rheswm a’r deall mewn crefydd (gwyliwn rhag i’n ffydd fod yn afresymol: nid yw ffydd yn groes i reswm ond yn hytrach y tu hwnt iddo), na chwaith yr ymgais i ddiffinio cynnwys y ffydd mewn modd trefnus a rhesymegol, ond fel y dengys Ward, os yw Duw yn anhraethol yna ni all unrhyw athrawiaeth amdano fod yn anffaeledig a digonol. Y mae yna ddirgelion y tu hwnt i wybodaeth a dirnadaeth dyn, ac nid oes yr un dirgelwch yn fwy na Duw ei hun. “Ganddo ef yn unig y mae anfarwoldeb, ac mewn goleuni anhygyrch y mae’n preswylio. Nid oes yr un dyn a’i gwelodd, ac ni ddichon neb ei weld. Iddo Ef y byddo anrhydedd a gallu tragwyddol! Amen.” (1 Timotheus 6: 16)  Y mae’n dilyn y dylai hyn feithrin ynom wyleidd-dra. Onid oes gwir berygl ar adegau inni siarad yn slic ac yn orhyderus am Dduw, fel pe baem yn gwybod y cyfan sydd i’w wybod amdano, a bod y gair terfynol amdano eisoes wedi ei lefaru. Deil rhybudd Paul i’r Atheniaid yn un amserol: “Y Duw a wnaeth y byd a phopeth sydd ynddo, nid yw ef, ac yntau’n Arglwydd nef a daear, yn preswylio mewn temlau o waith llaw. Ni wasanaethir ef chwaith â dwylo dynol, fel pe bai arno angen rhywbeth, gan mai ef ei hun sy’n rhoi i bawb fywyd ac anadl a’r cwbl oll.” (Actau 17: 24, 25). Â’r Duw hwn, neb llai, y mae a fynno ffydd a diwinyddiaeth, a chred ac addoliad, a ‘does wiw inni anghofio hynny. Gair y ceir cryn ddefnydd ohono mewn diwinyddiaeth gyfoes yw apophasis, sef anallu iaith ddynol i gyflawn fynegi yr hyn yw Duw – “the breakdown of speech, which cracks and disintegrates before the absolute unknowability of what we call God.” (Karen Armstrong, The Case for God, 126.) Medd Ward:  “What we can learn from these errors of the Christian Patristic writers, errors that  led to violence, torture, censorship and repression, is that we must speak cautiously  and tentatively about the ineffable God.” (t. 68)  Ond. medd rhywun, oni chafwyd datguddiad cyflawn a therfynol o Dduw yn Iesu – digonol, yn sicr, ys dywed Calfin, ar gyfer iachawdwriaeth dyn? Gwir, ond y mae’n gwestiwn arall a yw ein dirnadaeth ninnau o Iesu yn gyflawn. Gan mai “o ran” (chwedl Ann Griffiths) yr ydym yn ei adnabod ef, a chan fod Duw yn ei hanfod yn ddirgelwch anamgyffredadwy i’r meddwl meidrol, onid yw’n ofynnol inni amlygu gostyngeiddrwydd wrth inni ymarfer ein ffydd? Yn sicr ni all unrhyw gredo o waith dynion fod yn hollgynhwysol a therfynol.
Yr un olaf i anwybyddu rheswm yng nghyd-destun ffydd fyddai D. Miall Edwards (“Nid yw’r ffaith na allwn ddeall popeth yn rheswm dros inni beidio â defnyddio’r deall o gwbl”, Bannau’r Ffydd, t. 20), ond nid yw’n petruso pwysleisio:  “Nid credo anffaeledig, cyfforddus fel gobennydd i gysgu arno yw angen yr oes,  ond ffydd bersonol, anturiaethus, filwriaethus, sy’n barod i ddysgu yn ysgol  profiad.” (op. cit. tt. 25-26)  Onid yw cariad Duw (ac y mae’n ffaith ddadlennol nad yw agape yn digwydd gymaint ag unwaith yn y credoau clasurol) y tu hwnt i allu dyn i’w lawn amgyffred?  Mae ehangder yn nhrugaredd Y mae cariad Duw yn lletach  Duw, fel mawr ehangder môr; Na mesurau meddwl dyn,  Mae tiriondeb gwell na rhyddid Ac mae calon Iôr tragwyddol  Yng nghyfiawnder pur yr Iôr. Yn dirionach fyrdd nag un.  (F.W.Faber, cyf. Gwili)
Cwbl, cwbl amhosibl yw gosod cariad o’r fath (cariad sy’n maddau i’r afradlon, sy’n barod i sefydlu perthynas â phechaduriaid a phublicanod, ac sy’n cwmpasu yr holl fyd, y cosmos cyfan) oddi mewn i ffrâm daclus, gymesur, a dyma lle y mae unrhyw gredo a luniwyd gan ddyn yn rhwym o fethu.

2. Ym marn Ward, ail gamgymeriad y diwinyddion cynnar oedd y ffaith iddynt wneud derbyn eu credoau a’u gosodiadau yn amod iachawdwriaeth, gan ddatgan bod unrhyw un na chydymffurfiai â’u diffiniadau yn golledig, y tu hwnt i achubiaeth. Yn hyn o beth yr oedd y Tadau’n euog o ddau gamgymeriad sylfaenol:
(i) Collwyd golwg ar bwysigrwydd goddefgarwch. Demoneiddiwyd unrhyw safbwynt-  iau a oedd yn groes i’w daliadau hwy, a chyhoeddwyd bod unrhyw un a wrthwynebai credoau swyddogol yr eglwys (e.e. Nicea, 325 O.C., a’r datganiad fod y Gair “wedi ei genhedlu, ac nid wedi ei greu”, a’i fod o’r un hanfod â’r Tad; Chalcedon, 451 O.C., a ddisgrifiai Iesu yn nhermau “dwy natur (dwyfol a dynol) mewn un person”) yn anathema. Fel yr âi amser yn ei flaen, a’r eglwysi “uniongred” yn ymdrechu fwyfwy i warchod yr hyn a oedd, yn eu tyb hwy, yn wirionedd a oedd wedi ei ymddiried iddynt gan Dduw ei hun, aeth yr ysbryd anoddefgar ar gynnydd, a hyn yn arwain at erlid a chosbi pwy bynnag a anghytunai.
Y mae Ward yn dadlau bod amrywiaeth barn (diversity) yn anochel mewn unrhyw fynegiant deallusol o gynnwys y ffydd:  “Pluralism of understanding is inevitable, given the limitations of all human concepts  and the variety of human philosophical standpoints. It is not the case that you must  have all the correct beliefs in order to be saved. What matters is that you try to  understand as well as you can, and admit your limitations.” (t. 67)  Onid yw o’r pwys mwyaf, felly, ein bod ninnau sy’n arddel yr enw “Cristionogion” yn y Gymru gyfoes, waeth i ba ysgol ddiwinyddol neu garfan enwadol y perthynwn, yn dysgu goddef ein gilydd, a pharchu a chydnabod ein gilydd, mewn cariad? Tawed pob sôn am Gristnogion eilradd.
(ii) Cyfystyru achubiaeth â chredo gywir. Fe all credo a chyffes fod yn ganllawiau defnyddol, ond y mae llawer mwy ymhlyg mewn iachawdwriaeth na chydymffurfio â chyfres o ddogmâu. “A wyt ti’n credu mai un Duw sydd? Da iawn! Ond y mae’r cythreuliaid hefyd yn credu, ac yn crynu. Y dyn ffôl, a oes raid dy argyhoeddi mai diwerth yw ffydd heb weithredoedd?” (Iago 2: 19. 20) Mynn Ward mai nod ac amcan (a gwyrth!) iachawdwriaeth yw bod bywyd dyn yn cael ei drawsnewid gan Ysbryd cariad dwyfol. Digwydd hynny pan yw dyn yn gwisgo amdano “y natur ddynol newydd” (Colosiaid 3: 10), a “ffurf Crist” yn cael ei amlygu ynddo (Galatiaid 4: 19). Dyma’r union gasgliad y daeth George M. Ll. Davies iddo: “Nid yw Cristnogaeth i mi mwyach yn fater o Gorff Diwinyddiaeth neu Drefnyddiaeth Eglwysig, ond yn fater o ysbryd Cristaidd.”
Ar un olwg, y mae’n hawdd adrodd credo; anos o lawer yw caniatáu i Ysbryd Crist ein meddiannu nes ein bod yn byw, yn ymddwyn ac yn gweithredu mewn cariad. Eithr hyn yw nod amgen y bywyd Cristionogol, ac ni ellir ei sylweddoli ond trwy ras, ac yn nerth a chymorth yr Ysbryd Glân. “Byddwch yn dirion wrth eich gilydd, yn dyner eich calon, yn maddau i’ch gilydd fel y maddeuodd Duw yng Nghrist i chwi. Byddwch, felly, yn efelychwyr Duw, fel plant annwyl iddo, gan fyw mewn cariad, yn union fel y carodd Crist ni, a’i roi ei hun trosom, yn offrwm ac aberth i Dduw, o arogl pêr.” (Effesiaid 3: 32 – 5: 2)

3. Y trydydd o gamgymeriadau’r Tadau oedd iddynt ddefnyddio’r Beibl mewn modd llythrennol, gan ddethol darnau ohono i’r diben o gefnogi eu dehongliad arbennig hwy o’r hyn a ddysgodd Iesu i’r apostolion, a thrwyddynt hwy i’r sawl a oedd yn yr olyniaeth apostolaidd oddi mewn i’r eglwys. Er enghraifft, buont yn pwyso’n drwm ar Efengyl Ioan, gan gymryd fod y cwbl o’r ymadroddion a briodolir i Iesu oddi mewn i’r bedwaredd efengyl yn ddim llai na’r hyn a lefarodd ef Iesu ei hun, verbatim, yn hytrach na’u gweld fel myfyrdod diwinyddol a defosiynol o eiddo’r awdur(on) yn dilyn yr atgyfodiad, ar berson a gweinidogaeth Iesu o Nasareth.  “They took John’s Gospel to report the actual words of Jesus and to be the source of  detailed and complex theoretical beliefs about the divine nature, thus changing evocative poetic symbolism into particularly obscure philosophical prose.” (Ward, 68)  Y sylw a wneir fan hyn yw bod trin y Beibl mewn modd llythrennol ac anfeirniadol yn gallu arwain at beryglon mawr. Mor hawdd yw dyfynnu adnodau ymylol o lyfr Lefiticus, a dyfarniadau o eiddo Paul (a fwriadwyd yn unig ar gyfer sefyllfa arbennig, mewn eglwys arbennig, ar adeg arbennig, ac nid fel deddf ddiwyro ar gyfer yr eglwys fyd-eang, gyffredinol, ym mhob oes ac amgylchiad) i fod yn llawdrwm ar bobl hoyw, ac yn wrthwynebus i ordeinio merched a’u neilltuo’n esgobion. Nid defnydd o’r Beibl a geir yn yr achosion hyn, ond camddefnydd ohono, a hynny’n dwyn anfri ar yr eglwys ac amheuaeth ar ddilysrwydd ei chenhadaeth. Beth, felly, yw’r angen?:  “We must restore to the Bible its function as a set of inspired and diverse responses  to a discernment of God’s liberating love in Christ.” (t. 69)  Y mae a wnelo craidd a chalon yr Efengyl â chariad anrhaethol, anchwiliadwy Duw yng Nghrist, cariad sydd â’i fryd ar achub, adfer, a rhyddhau dyn o’i gaethiwed i bechod a drygioni, ac i’r graddau ei fod yn tystio i hynny y gellir ystyried y Beibl yn Air Duw.

Yn eu hymgais i ddiffinio’r ffydd, a’i chostrelu mewn credo a chyffes, nid oedd y Tadau yn ddi-fai. Nid yw hyn yn annisgwyl, yn enwedig o gofio eu bod yn fynych o dan bwysau gwleidyddol ac ymerodrol, i sefydlu undod eglwysig. Eglwys unedig mewn ymherodraeth unedig, dyna oedd y gri. Y cwestiwn a erys yw hwn: A ydym ninnau heddiw yn barod i ddysgu o’u camgymeriadau, er mwyn osgoi syrthio i’r un maglau â hwy? Ystyriwn fod plwraliaeth, goddefgarwch, eangfrydedd, ac yn bennaf oll, cariad, yn anorfod mewn unrhyw gymuned Gristionogol iach a diragfarn.  (-Desmond Davies)

…fel…

Gras ein Harglwydd Iesu Grist a chariad Duw a chymdeithas yr Ysbryd Glan a fyddo gyda ni oll! Mae’r geiriau yn rhan annatod o’n haddoliad o Sul i Sul. Dyma eiriau cyfarwydd iawn, ond ymhlyg ynddynt mae dirgelwch arswydus o fawr! Tad, Mab ac Ysbryd Glân. Daeth un o’r tri yn un yn un ohonom, ac o’r herwydd mae gobaith gennym i ddechrau dechrau deall Iesu. Mae’r profiad cyffredinol o ofal a chariad tad yn agor cil y drws ar y syniad o Dduw fel Tad cariadlawn. Ond, rhaid wrth ddychymyg eang a dwfn i gyffwrdd hyd yn oed ag ymyl y syniad o’r Ysbryd Glân. Yr Ysbryd Glan? Beth yw hwnnw?

Mae Mathew, Marc a Luc yn gytûn bod yr Ysbryd hwn wedi disgyn ar Iesu adeg ei fedydd fel colomen. Yr Ysbryd Glân? Beth yw hwnnw? Colomen? Na, meddai Mathew, Marc a Luc fod yr Ysbryd Glân fel colomen. Bu’r Ysbryd hwn yn gymorth a chynhaliaeth i Iesu ar hyd ei weinidogaeth. Yn ddiweddarach, yn Llyfr yr Actau, cawn sôn gan Luc yr Ysbryd yn llenwi’r oruwch-ystafell yn un o strydoedd cefn Jerwsalem lle’r oedd ffrindiau Iesu wedi dod at ei gilydd fel gwynt stormus a thafodau o dân. Ond dweud y mae Luc fod yno sŵn fel gwynt a thafodau fel tan wedi ymddangos. Yr Ysbryd Glân? Beth yw hwnnw? Gwynt nerthol? Fflamau tân? Wel, rywbeth fel gwynt nerthol, rywbeth tebyg i fflamau tân.

Wrth ddarllen ymlaen yn Llyfr yr Actau fe ddown i weld a deall bod ffrindiau Iesu’n dibynnu ar yr Ysbryd i’w harwain – beth i ddweud a gwneud, pryd i aros neu symud ymlaen. Nid teyrn mo’r Ysbryd hwn, nid oedd gorfodaeth arnynt i ildio iddo, ond o ddewis gwneud, ‘roedd pethau syfrdanol yn digwydd. Grym Duw ar waith oedd yr Ysbryd, ac ‘roedd ildio iddo ‘roeddent fel dail yr Hydref yng ngafael y gwynt, fel darnau pren yn llif yr afon. Nid oedd modd reoli’r grym hwn, ond ‘roedd yn rhaid ildio iddo, ac o ildio daeth anturiaeth di-ben-draw!

Dwy fil o flynyddoedd yn ddiweddarach, mae’r egni byw hwn mor rhyfedd a rhyfeddol nawr ag a bu erioed – mor annealladwy i ni nawr, ag ydoedd i awdur Genesis wrth iddo sôn am ysbryd Duw yn ymsymud ar wyneb y dyfroedd (1:2a). Yr Ysbryd hwn, sydd yn cydio ti a minnau ynghyd yn y lle hwn; yr Ysbryd hwn sydd yn cydio pobl Dduw ynghyd ar draws pob ffin, rhwystr a magl. Yr Ysbryd hwn sydd yn cydio ynghyd pobl Dduw ddoe, heddiw ac yn oes oesoedd. A ninnau’n ddim byd ond esgyrn sychion, yr Ysbryd hwn sydd yn ein bywiocau. Yr ysbryd hwn sydd yn chwythu ffiws ein ffydd. Yr Ysbryd hwn sydd fel feirws yng nghyfrifiadur ein crefydd. Yr Ysbryd hwn sydd yn creu patrymau troellog llac o linellau syth ein credoau tynn. Ond erys y broblem o fedru siarad am yr Ysbryd hwn. Erys y cwestiwn: Yr Ysbryd Glân? Beth yw hwnnw? Sut mae sôn yn glir am rywbeth mor aneglur? Sut mae sôn yn bendant am rywbeth mor amhendant? Chi’n gweld? ‘Rydym ninnau yn union fel Mathew, Marc a Luc yn gorfod pwyso hefyd ar y gair bach hwnnw: fel. I ni, fel hwythau mae’r Ysbryd fel rhywbeth neu’i gilydd.

Mi gredaf fod gan wyddoniaeth gyfoes ambell fel newydd sydd yn gymorth mawr yn ein meddwl – a’n siarad – am yr Ysbryd Glân. Ar ôl pedwar cant o flynyddoedd o gecru cyson rhwng gwyddonwyr a diwinyddion, daeth gwawr glân o gymod newydd. Bellach, mae llyfrau yn cael eu cyhoeddi sydd yn anodd iawn i’w gosod yn dwt yn ei lle. Ydi The Faith of a Physicist gan John Polkinghorne yn perthyn i’r adran Gwyddoniaeth neu i’r adran Crefydd? Beth wedyn am The Physics of Immortality gan Frank Tipler, neu The Quantum Self gan Danah Zohar? Mae’r hen ffiniau wedi diflannu, ac o hynny daw iechyd i bawb.

Mi hoffwn y Sulgwyn hwn gydio mewn dau fel o fyd ffiseg. Dim ond ‘C’ ges i yn ffiseg lefel O gyda llaw. Ond ‘roedd arholiadau’n anodd y dyddiau rheini. Daw’r fel cyntaf o ddamcaniaeth Anrhefn – Chaos Theory. Hanfod y ddamcaniaeth hon yw’r syniad nad peiriant mor bydysawd, ond rywbeth byw, hyblyg. Y pennaf efallai o arloeswyr Chaos Theory yw Edward Lorenz, a ddarganfu yn ôl ym 1961 pam nad oedd modd darogan y tywydd yn fanwl gywir. Wedi bwydo manylion patrymau tywydd i’w gyfrifiadur, ar ddamwain daeth i sylweddoli bod y newidiadau lleiaf yn y manylion hynny yn gallu arwain i ganlyniadau syfrdanol fawr. Mae’r ddelwedd bellach yn enwog: bod curiad adenydd pili-pala ym Meijing heddiw yn creu storm yn Efrog Newydd mis nesaf. Wrth wraidd Damcaniaeth Anrhefn mae’r syniad o gydymddibyniaeth. Mae popeth a phawb yn gydiol wrth ei gilydd, yn ddibynnol ar ei gilydd. Yn union oherwydd bod popeth yn gydiol wrth bopeth nid oes modd darogan yn fanwl gywir sut y bydd un peth yn benodol yn ymddwyn o fewn y we hon o gydymddibyniaeth. Ydi, mae’r Ysbryd Glan fel Chaos Theory. Nid ydym yn byw fel peiriannau mewn peiriant o fyd mewn bydysawd peiriannol. Perthynwn i rwydwaith dirgel, dyrys ac mae pawb ohonom yn gydiol wrth ein gilydd yn a thrwy’r Ysbryd. Felly, gellir esbonio ffenomenon yr eglwys leol. Sylwch ar yr amrywiaeth o brofiad, cefndir, gobaith, dyhead, ffydd a thraddodiad sydd yma’r bore ‘ma. Dim ond o fewn yr eglwys, yn nhynfa dyner dynn yr Ysbryd mae’r fath amrywiaeth creadigol yn bosibl – nid oes dim byd arall a allasai ddod a ni i gyd ynghyd i gydweithio! Meddyliwch, wedyn am amrywiaeth anhygoel yr eglwys Gristnogol ar draws y byd. Mae’r amrywiaeth y tu hwnt i fynegiant, ond yn real a byw oherwydd rheffynnau’r Ysbryd yn dynn rhyngom a thrwom.

Yr ail beth yw’r hyn a elwir EPR paradox. EPR oherwydd mae Albert Einstein, Boris Podolsky and Nathan Rosen – EPR – gynigodd yn syniad yn ôl 1935. Paradocs, gan mai paradocs ydyw. Dwi’n hoffi’r syniad hwn, neu o leiaf dwi’n hoffi fy neall innau ohono. Dychmygwch, meddai Einstein, Podolsky a Rosen dau ronyn bychan bach – dau particle A a B. Daeth A a B i fodolaeth gyda’i gilydd, ond aethant oes pys oddi wrth ei gilydd, mor bell fel na allai fod unrhyw cyfathrebu rhyngddynt. Ond yn ôl ein mathemateg ni, meddai Einstein, Podolsky a Rosen, dyma sydd yn anhygoel, er y pellter sydd rhyngddynt pan mae A yn newid cyfeiriad, yn syth bin, gwna B yr un fath yn union fel pe bai’r ddau ronyn bychan bach yn ‘gwybod’ beth oedd y naill a’r llall yn gwneud. Fe ddigwydd hyn yn union syth, yn gynt hyd yn oed na chyflymdra golau. Nid ddylai hyn ddigwydd, ni ddylai hyn fod yn bosibl ond er gwaethaf hynny, dengys hafaliadau Einstein, Podolsky a Rosen fod hyn yn digwydd. Mae’r Ysbryd Glân fel yr EPR paradocs. Yr Ysbryd sydd pontio meithder ffordd ac amser ys dywed yr emyn. Pellter amser – troi’n ôl i’r gorffennol a wnawn yn reddfol, a cheisio cael Duw i ail-wneud, ail-greu, ailwampio. Nid Duw ddoe mohono, nid yw’r Ysbryd Glân yn ein harwain yn ôl. Y mae pellter ffordd yn fwy hyd yn oed na phellter amser. Sut gall rhyw boblach fel nyni obeithio dod yn agos at Dduw. Mae Duw allan o’n cyrraedd. Yr unig beth y gallwn ni ei wneud yw ei edmygu’n syn. Cofiwch A a B mewn perffaith cynghanedd er gwaethaf pob pellter; wel, mae’r Ysbryd ar waith yn symud pob pellter a difodi meithder ffordd ac amser yn sicrhau mae Duw agos, agos yw ein Duw ninnau, nid Duw ar goll yn niwl y bannau uchel, nac yn niwl y gorffennol pell.

Mae’r Ysbryd fel tafod tân, fel nerthol wynt, fel gwlith, fel gwin, fel Damcaniaeth Anhrefn, fel paradocs EPR. Pendraw hyn oll yw gorfod cydnabod mae ofer ceisio diffinio’r Ysbryd Glân i drwch y blewyn! Dim ond y fel sydd gennym, a chofiwn, ac atgoffwn ein gilydd yn gyson mae unig amod bendith hael yr Ysbryd yw chwilio am fel sydd inni’n gweithio, heb wadu gwerth unrhyw a phob fel arall.

Owain Llŷr Eva

‘Pwy meddwch chwi yr wyf i?