“Tynnu i lawr y cedyrn o’u heisteddfâu….”

Mae tri darlun yn glynu yn y cof am gynnwrf yr wythnosau diwethaf.

• Cerflun efydd o lofrudd gwyn a wnaeth ffortiwn ar werthu caethion, yn cael ei dynnu i lawr a’i daflu i ddoc Bryste.
• Dyn du yn cario ar ei ysgwyddau ddyn gwyn a anafwyd mewn gwrthdystio chwyrn yn Llundain.
• Dyn gwyn â’i gefn tuag at y camera yn arllwys ei ddŵr gerllaw cofeb i blismon a laddwyd mewn ymosodiad terfysgol flwyddyn neu ddwy yn ôl.

Hiliaeth yw’r cefndir cyffredin y tri llun. Protest gyfiawn yw Black Lives Matter (BLM) yn erbyn lladd pobl dduon, dynion ifanc yn bennaf, gan heddlu yn America, peth sy’n parhau traddodiad di-ddeddf y ‘lynching’ oedd yn ddifyrrwch prynhawn Sul i Gristnogion gwyn De America ar un cyfnod. Mae diwylliant gynnau i bawb yn golygu bod llu o bobl wynion hefyd yn dioddef yr un cam.

Mae’r tri llun yn tystio naill ai i rym neu i berygl tyrfa o bobl wedi gwylltio neu wedi meddwi. Y mae angen disgyblaeth ac undod ysbrydol i rwystro torf rhag troi’n giwed dreisgar. Yr oedd Ghandi yn hyfforddi pobl sut i fod yn ddi-drais mewn protest. Pan oedd Martin Luther King yn ei anterth yr oedd diwylliant o hunan ddisgyblaeth a gweddi yn clymu’r dorf yn uned o ddyheu am gyfiawnder. Dymchwelwyd y cerflun o Colston ym Mryste i ‘Hwre’ gan filoedd – minnau’ n eu plith. Ond oherwydd natur dorfol y cyfryngau, mae mwy o sylw yn cael i roi i ddymchwel cerfluniau erbyn hyn nag i ddymchwel hiliaeth. Ardderchog o beth wythnos yn ddiweddarach oedd gweld urddas argyhoeddedig peldroediwr ifanc croenddu yn ennill dadl o blaid plant newynog. Gallai hynny wneud mwy yn erbyn hiliaeth na’r protestio.

Ac mae’r criw o ddynion du a arbedodd fywyd creadur gwyn o’r aden dde yn arddangos dynoliaeth gref a thrugarog oedd yn drech na bygythiadau ciwed ddi-feddwl. Trawiadol hefyd mai ei deulu ei hun a ddywedodd wrth yr heddlu pwy oedd yr un yn gollwng ei ddwr ger cofeb i heddwas a laddwyd wrth wneud ei waith o ddiogelu’r cyhoedd. Yr oedd arnynt gywilydd ohono – ac yntau ohono’i hun erbyn hyn.

Y lleiaf y gallwn ei wneud ydi dysgu am hanes pobl dduon yma ym Mhrydain, ac yn arbennig yng Nghymru. (Mae’r enw Floyd yn swnio fel llygriad o’r enw Lloyd/Llwyd. Pwy tybed oedd y Llwyd hwnnw oedd yn berchennog cyndeidiau George Floyd?) Nid peth hawdd yw newid cwricwlwm hanes, fel y gwyddom yng Nghymru ac mae angen i ninnau glywed hanes disgynyddion y caethion.

Na wrthwynebwch ddrwg meddai Iesu wrth ei ddilynwyr, ac mae’n haws deall pam pan welwn weithredoedd sy’n peri rhyfeddod a llawenydd. Gallwn ddechrau trwy ddiheintio’n calonnau o bob rhagfarn cudd anymwybodol ynom ni’n hunain a’n gwared rhag pob hunan-gyfiawnder a gwrando.

 “Dydw i ddim am sylweddoli faint y mae rhyddid yn ei hawlio gen i, na faint o ymroddiad mewn cariad a thangnefedd y bydd ei angen”. (Rumi, bardd Sufi o’r Dwyrain Canol).

SESIWN ZOOM C21

7:00 p.m. Nos Fercher, 15fed Gorffennaf

‘ADDOLI YN Y CYFNOD CLO’

Rhannu profiadau yng nghwmni:

Rhodri Darcy, Beti Wyn James, Evan Morgan

Llywydd: Enid Morgan

Cadeirydd y drafodaeth: Emlyn Davies

Bydd y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol yn dilyn yn syth wedyn.

Rhaid cofrestru i gael cyfrinair er mwyn ymuno.

Anfonwch e-bost at: cristnogaeth21@gmail.com neu atebwch y neges hon.

Oen Du

Cefais fy ngheryddu. Ond gan garennydd. A hynny ar fater o oen du oedd ar goll. Gwelwyd ei lun yng nghwmni ci defaid yr un mor ddu ar dudalen gweplyfr. Roedd tynnwr y llun am wybod pwy piau’r ddau. Fe fuon nhw’n crwydro’r pentref ers dyddiau yn hamddenol gyfeillgar yng nghwmni ei gilydd. Roedden nhw’n bartners.

Mentrais y sylw, rhwng difri a chwarae, bod yr oen gwlanddu mae’n siŵr wedi dod o bell. Doedd hynny ddim yn gwneud y tro. Dywedwyd wrthyf y gallai’r fath sylw gael ei ddehongli fel enghraifft o hiliaeth sefydliadol. Ni ddylwn awgrymu nad oedd y fath greadur anarferol mewn gwirionedd yn ei gynefin. Roeddwn yn dangos arlliw o ragfarn. A hynny ar adeg hynod sensitif.

Mae’r genhedlaeth iau yn meddu ar gydwybod effro. Doedd fyw i mi son am ganeuon diniwed ar gyfer plant sy’n cyfeirio at oen bach du. Doedd fyw i mi ddyfalu fod yr oen hwn wedi’i wrthod gan ei gymheiriaid gwlanwyn. P’un a oedd yn  swci neu beidio ni ddylid cyfeirio at liw ei got mewn modd a allai fod yn ddiraddiol. A hyn yng nghefn gwlad. Doedd yr un amddiffyniad yn cael ei dderbyn.

Ond mae’r carennydd yn treulio eu hamser ar dudalennau gweplyfr yn llyncu pob math o wybodaeth. Roedd hanes yr oen ym mhentref Mynachlog-ddu yr un mor gyfarwydd â hanes George Floyd yn Minneapolis iddyn nhw. A’r un mor fyw. Persbectif. Wrth i’r byd fynd yn llai mae’r gri i ganiatáu i bawb anadlu’n ddilyffethair yn mynd yn fwy.

Gwelais innau’r ben-glin wen yn gwasgu ar wddf du am wyth munud a phedwar deg chwe eiliad. Clywais y canu ysbrydoledig yn gyfuniad o ymdrech corff, enaid a chalon. Gwrandewais innau ar y Parch Al Sharpton yn cyfeirio at adnodau yn Llyfr y Pregethwr sy’n son bod yna amser priodol i bob dim. Mae’n amser nawr meddai i godi ei bobl o’u caethglud a symud y ben-glin orthrymus naill ochr unwaith ac am byth.

Afraid dweud na fyddai’r un ohonom yn cymeradwyo gweithred gŵr hysbys mewn siwt las a ddaliodd Feibl uwch ei ben ar gyfer camerâu’r byd yn hytrach nag agor ei gloriau a dyfynnu ohono. Afraid dweud na fyddem yn cymeradwyo ymddygiad sy’n annog rhaniadau yn hytrach na cheisio creu undod a chyfartaledd i bawb. A naw wfft i sylwadau cyfeiliornus.

Ond cofiais am bregeth bwerus Martin Luther King ar y testun “Pe bai un ohonoch yn mynd at gyfaill ganol nos a dweud wrtho, ‘Gyfaill rho fenthyg tair torth i mi, oherwydd y mae cyfaill i mi wedi cyrraedd acw ar ôl taith, ac nid oes gennyf ddim i’w osod o’i flaen”. Dadleuai bod ei bobl yn y 1970au ar daith barhaus ac yn disgwyl eu siâr o’r dorth pa bynnag adeg o’r dydd oedd hi.  Maen nhw’n dal i ddibynnu ar friwsion o ran cyfiawnder cymdeithasol a chyfiawnder cyfreithiol.

O ran yr oenig deallaf erbyn hyn mai ef mewn gwirionedd oedd yn bugeilio’r ast am ei bod yn oedrannus ac yn llesg.

Gwehyddu

Yn nechrau’r saithdegau’r ganrif ddiwethaf, pan o’n i’n ddyn ifanc 20 oed, mi fues i am gyfnod yn gwehyddu. Roeddwn yn gweithio wrth y wŷdd mewn ffatri ym mhentref bychan Cwm-pen-graig, sydd ar gyrion Dre-fach Felindre, am bum niwrnod yr wythnos o wyth y bore hyd bump y prynhawn ac yn cael cryn hwyl yn gwneud hynny.

Am ganrifoedd, roedd yna gymunedau eraill yn y cyffiniau a oedd yn ddibynnol iawn ar y diwydiant gwlân, gwehyddu a gweu – llefydd megis Drefelin, Cwmhiraeth, Waungilwen a Phentre-cwrt. Roedd y rhain i gyd naill ai ar lan yr afon Teifi neu ar lannau afonydd llai oedd yn llifo i’r afon honno. Cawsant eu hystyried yn ganolfannau pwysig yn oes aur y ffatrïoedd gwlân yn Nyffryn Teifi. Mi roedd y trigolion yn ddibynnol ar bŵer a grym y dyfroedd wrth i ffrydiau’r cyflenwadau dŵr sy’n bwydo’r Teifi gael eu cyfeirio a’u harneisio i yrru’r peiriannau gwahanol yn y ffatrïoedd gwehyddu.

Roedd y diwydiant gwlân gyda’r pwysicaf ac yn ddylanwad aruthrol mewn ardaloedd gwledig. Yn ei lyfr, Melinau Gwlân – Crynodeb o Hanes y Diwydiant Gwlân yng Nghymru (Gwasg Carreg Gwalch, 2005), dywed y diweddar Dr Geraint Jenkins mai’r diwydiant gwlân yw, “Y pwysicaf o’n diwydiannau o’r Oesoedd Canol hyd y bedwaredd ganrif ar bymtheg…”

Gweu carthenni a chwiltiau tapestri o’n i’n ei wneud fwyaf. A ‘gweu’ fydden ni’n dweud ar lafar, nid y ‘gwehyddu’ llenyddol. Gwaith pleserus. Ond ar adegau mi roedd yn gallu bod braidd yn undonog, yn enwedig wrth weu darn o ddefnydd unlliw, heb yr un patrwm o gwbl arno. A dyna deimlad braf oedd hi pan roedd yna gyfle i weu carthenni â phatrymau gwahanol arnyn nhw. Byddwn i’n gosod edafedd o liwiau gwahanol yn y wŷdd i greu darnau brethyn lliwgar a phatrymog.

Ond teimlad cynhesach fyth oedd gweld y gwaith gorffenedig. Braf oedd cael y cyfle i’w ddal i’r golau a sylwi fel roedd y lliwiau a’r patrymau, a oedd mor wahanol a chyferbyniol, eto’n asio a blendio wrth gymysgu i’w gilydd. Roedd y lliwiau gwahanol yn rhoi bywyd i’r brethyn.

Ar 25 Mai eleni fe lofruddiwyd George Floyd tra roedd yng ngofal yr heddlu yn Minneapolis. Arweiniodd hynny at lu o brotestiadau ledled America ac ar draws y byd, gan gynnwys Caerdydd ac Aberystwyth. Nid dim ond yn America mae hyn yn fater dadleuol. Yn nes adref mae yna ddrwgdybiaeth am y modd mae’r heddlu yma trin a thrafod pobl dduon, gan wahaniaethu yn eu herbyn ar sail hil.

Os am gyfoethogi ein bywydau a chael profiadau gwerthfawr onid oes rhaid bod yn barod i groesi ffiniau a chydnabod ystod eang y potensial dynol? Onid oes rhaid cydnabod ehangder, derbyn amrywiaethau a’r amrediad cyferbyniol sydd mewn bywyd?

Awn i weu ffabrig cymdeithasol sy’n rhoi lle i bawb, gan beidio rhagfarnu yn erbyn neb. Rhaid bod yn barod i’w dal yn ein dwylo a’u dangos i’r golau.

O sôn am weu, gobeithio fod gyda chi rhywbeth o werth ar y gweill y penwythnos yma i’ch diddori a’ch cadw’n brysur?

Pwy feddyliai y gallai tipyn o firws, ffieiddiach nag arfer reit siŵr, lwyddo i gloi bywyd y byd, trawsnewid bywyd cymdeithas a chwalu cynlluniau economaidd o’r boced bersonol i’r pwrs rhyngwladol. Bu’n fwy llwyddiannus mewn troi’r byd ben i waered nag unrhyw frenin, arlywydd na gwleidydd. Rhyfedd yw grym ofn ac ofn yr anweledig. Ac mor ddinistriol ei ganlyniadau – hunan ynysu, drwgdybiaeth, ymbellhau, tanseilio cymdeithas a cholli agos i 40,000 o’n plith yn y D.U., a thros 330,000 trwy’r byd. Codwyd cwestiynau- o ble? Sut? Pam? Bu’r gwir dan gwmwl (fel arfer, wrth gwrs) Ai gwir i’r  D.U. wrthod ymuno gyda’r U.E. i brynu offer diogelwch i’r Gwasanaeth Iechyd neu fod Arlywydd America wedi ceisio cyflenwad digonol o frechiad rhag y firws i’w bobl ei hun yn gyntaf?  A beth am integriti gwleidyddol – un gorchymyn i bawb, ond un arall i ambell un? Pwysicach na dim yw i’r firws roddi llwyfan i ddaioni trwy rannu cariad, cario beichiau, cymwynasgarwch, cyfrannu a chodi arian at y Banciau Bwyd ac ati. Mae eto ddynoliaeth dda.  Gwaddol ffydd Crist yn yr ynysoedd rhain tybed?

Ond symud ymlaen sydd raid bellach o borthladdoedd ‘diogel’ ein cartrefi i’r byd mawr y buom yn ein hynysu ein hunain rhagddo, bygythiad ail lanw neu beidio! A fydd profiad y firws wedi newid ambell feddwl neu galon tybed? Wedi’r cyfan cawsom ein rhybuddio dros y blynyddoedd y gallai hyn ddigwydd wrth i dymheredd y blaned godi.

Dichon mai un wers eglur i’w dysgu yw pwysigrwydd meithrin agwedd a bydolwg gynhwysol. Allwn ni ddim gwarchod ‘NI’ na’n gwneud NI yn fawr heb gofio na pharchodd y firws na bonedd na gwrêng, na gwlad nac iaith, gorffennol na phresennol, ffydd na chred. Wrth gyd-deithio’n ddirgel gyda chymaint o deithwyr ffrwydrodd ei afael ar boblogaeth gan ddiystyru ffiniau. Methwyd ei atal heb gyfyngiadau llym! Ac yn ôl rhai gall esblygu i ffurfiau gwahanol yn ôl cyd-destun. Hynny yw, yn yr oes hon o deithio rhwydd ac o symudiad pobloedd, rhai rhag erchyllterau bywyd, yn ffoaduriaid ac ati, mae ein  diogelwch NI ynghlwm wrth y NHW.

Bellach y mae’r sôn am y firws yn ymledu ymysg y miliynau yn America Ladin a rhannau o Affrica lle mae trefniadau gofal iechyd ac addysg yn brin, ble mae tlodi eithaf eisoes yn brathu hyd at angau, ymysg pobl hawdd eu hanghofio gan nad oes iddynt ‘werth’ economaidd. Clywn Covid 19 yn dweud wrthym yn glir mai dau air ymysg geiriau eraill yw  ‘cynnydd’ ac ‘economi’ ac fe gynnwys yr eraill ‘câr dy gymydog fel…’ (Math.5:43) holl drigolion byd bellach, er lles pawb, gan fod honno’n  egwyddor sylfaenol yn nheyrnasiad Duw yng Nghrist: ‘maddeuant’ gan fod yn rhaid delio gyda’r gorffennol: ‘cymod’ am mai dyna natur Duw a ‘phartneriaeth’ â’n gilydd fel  y teulu dynol cyfan gan mai heb hwnnw prin y gallwn sôn am ddyfodol.

Sylfaen y cyfan yw’r gwahoddiad grasol i ‘bartneriaeth’ â Duw yng Nghrist i adeiladu nef newydd a daear newydd a dynoliaeth newydd ac y mae cyfraniad pob un yn hanfodol yn y gwaith hwnnw. Mewn gair: heb Dduw, heb ddim.

Cofiwch am ein gwefan ac am yr erthyglau diddorol sydd yn Agora.

Ynys

I rai a gafodd eu dwyn i fyny ar ynys Môn roedd cyrraedd y tir mawr yn her ar un adeg. Roedd croesi`n bosib pan oedd y llanw allan, ac wrth gwrs yr oedd cwch ar gael. Yna caed pont i gar a cheffyl ac yna pont i drên. Bellach y mae sôn am drydedd pont yn y gwynt. 

A dyna ein hanes ni y dyddiau hyn yn sgîl yr ynysu a orfodwyd arnon ni gan feirws y corona sef yr her i bontio`r pellter rhyngom gan na allwn gusanu, ysgwyd llaw na chofleidio rhag lledaenu`r afiechyd marwol. Mae`r Efengyl yn pwysleisio croesawu ein gilydd â breichiau agored a hynny yn ddi-wahân, ond y neges bellach yw ymatal rhag gwneud hynny. Mae`n amlwg nad ydyw hyn yn brofiad newydd i`r ddynoliaeth gan fod Llyfr y Pregethwr yn sôn am amser i gofleidio a pheidio â chofleidio a dyna sydd yn ein wynebu ni. Am ba hyd ni wyddom.

Ond mae technoleg fodern wedi rhwyddhau y ffordd i ni bontio`r agendor a osodwyd rhyngom – ffôn, ebost a`r cyfryngau digidol niferus eraill sydd ar gael. Gellir o hyd anfon llythyr yn absenoldeb y cyfryngau hyn. Gall cysylltu ag anwyliaid, ffrindia a chydaelodau yn yr eglwys gadw diflastod draw. Kirkegaard y dirfodwr arloesol ddywedodd mai diflastod yw gwreiddyn pob drwg ac nid segurdod! Y mae segurdod meddai bob amser yn gyfle. Gall tynnu troed oddi ar y sbardun yn y “rat-race” fod yn gyfle i ymlacio, i feddwl, ac i ystyried ein blaenoriaethau mewn bywyd o`r newydd. 

Yn y Beibl roedd yr ynysoedd i`r Iddew yn y dyddiau cynharaf yn cynrychioli`r pell a`r dieithr. Ac yn sicr mae`r hunan-ynysu presennol yn ddieithr i ni ac y n ein pellau oddi wrth ein gilydd yn llythrennol.

Cawn Paul yn cael sawl profiad o`r ynys; ar ei deithiau. Roedd ambell ynys yn gysgod i`w long rhag y storm, Cyprus, Creta a Cawda yn eu tro. Wedi llongddrylliad derbyniodd groeso anghyffredin ynyswyr Melita(Malta)   a chyfle o leiaf i fod yn feddyg da, beth bynnag am bregethu`r Efengyl. Ar Ynys Cyprus ym Mhaffos ni chafodd groeso gan Elymas y Swynwr a oedd yn ceisio ei rwystro rhag rhannu`r Efengyl hefo`r Rhaglaw Sergius Paulus. O ganlyniad cafodd Elymas ei daro`n ddall am gyfnod ac fe ddaeth y Rhaglaw`n Gristion.

Ond y broblem i lawer yw diflastod a segurdod yr ynysu. Eto mae`r Ynys yn ddiogelwch ac hefyd yn gyfle. Dyna hanes awdur Llyfr y Datguddiad alltudiwyd i Ynys Patmos oherwydd erledigaeth lem. Yno wrth fyfyrio a gweddio y daeth y “datguddiad” iddo. Fe ymwrthododd â diflastod a throi segurdod yn gyfle.  

Da atgoffa`n gilydd fod dechreuadau Cristnogaeth ym Mhrydain yn gysylltiedig ag ynysoedd penodol; Ynys Iona yn yr Alban a Lindisfarne yn Northumbria. Roeddan nhw`n ganolfannau cenhadol. Ger glannau ynys Môn ceir Ynys Cybi, Seiriol, Cwyfan a Llanddwyn a enwyd ar ôl y seintiau a fabwysiadodd unigedd yr ynysoedd hyn.

Nid dihangfa yw`r ynysu ond cyfle.   Dros ganrif a mwy yn ôl roedd y beirdd rhamantaidd yn dyheu am gefnu ar y cyfarwydd a cheisio rhyw Ynys yr Hud fel y llongwyr “ar lannau`r Fenai dlawd” yng ngherdd W.J.Gruffydd. Ond wedi cyrraedd eu siomi a gawsant. Nan Lewis sgwennodd ddrama am rai yn dianc i ynys rhag eu problemau a chanfod fod y problemau wedi mynd gyda nhw.

Diogelwch yw pwrpas yr ynysu presennol a fydd gobeithio`n ddihangfa rhag yr afiechyd marwol sy`n ei bygwth. George M. Ll. Davies yr Heddychwr fyddai`n sôn am y ceginau cawl yn ystod dirwasgiad y tridegau fel ynysoedd gobaith. Bydded i`r ynysoedd presennol fod yn ynysoedd gobaith ymhob ystyr yn hytrach nag yn ynysoedd diflastod.

Gofid y Covid

Pan oeddwn yn f’arddegau roeddwn yn ceisio gweithio allan os oedd nefoedd ac uffern yn bodoli a beth oedd hynny yn ei olygu i’m bywyd. Treuliais dipyn o amser yn pendroni, holi a cheisio gweithio hyn allan.  Am ryw reswm roedd yn bwysig ar y pryd, ond un diwrnod penderfynais nad oeddwn byth am wybod yr ateb, ac felly mai afraid oedd meddwl mwy am y peth.  Roedd dau reswm am y penderfyniad.  Roeddwn o’r farn na fuasai tad/mam gariadus byth yn dedfrydu eu plentyn i uffern ddiddiwedd, ac os felly, sut gallwn addoli Duw fyddai yn gallu cosbi am dragwyddoldeb?  Ac os na fedrwn gredu mewn uffern, ni allwn mewn cydwybod, gredu mewn nefoedd chwaith!  Roeddwn hefyd wedi dod i’r casgliad fod byw bywyd yn y byd yma, ar sail gwobr neu gosb yn y byd i ddod hefyd yn gwrth-ddweud fy syniad am Dduwdod, a hefyd am gymydog.

Dros y blynyddoedd rwyf wedi cael fy nhemtio i obeithio fod yna nefoedd i’r rhai garaf, ac i’r saint rwyf wedi eu hadnabod dros y blynyddoedd.  Yn yr un ffordd rydw i wedi gresynu nad oes cosb i’r rhai sydd yn creu melltith a phoen i bobl o’u cwmpas ac i gymdeithas gyfan. Pobl dda a phobl ddrwg fel y dywedodd y Rhodd Mam ers llawer dydd.  Ac mae’r teimladau  greddfol yma wedi dod i’r wyneb unwaith eto yn nyddiau Covid-19! 

Anfonodd fy chwaer ddarn o farddoniaeth ataf o’r enw ‘We’ve all been exposed,’ gan Sarah Bourns.  Mae’n rymus.  Cawsom ein dinoethi GAN y feirws meddai.  Mae’r firws wedi arddangos ein gwendidau a’n cysgodion.  Mae wedi amlygu yr hyn sydd fel arfer dan wyneb ein henaid, y pethau cudd dan ein masgiau anweledig.  Mae’r firws wedi amlygu ein dibyniaeth, fel unigolion a chymdeithas, ar gysur, ar ein hangen i reoli, ar  ein casglu afreolus, a’n hamddiffyn diflino ohonom ein hunain.  Mae Corona yn dinoethi’r duwiau rydym yn eu haddoli: ein hiechyd, ein brys diddiwedd, ein hangen am ddiogelwch……  Mae Corona yn cwestiynu popeth: Beth yw’r eglwys heb adeilad? Beth yw fy ngwerth heb incwm? Sut ydyn ni’n cynllunio heb sicrwydd? Sut ydyn ni’n caru er gwaethaf y risg?

Heddiw, pan dwi yn y category ‘hen’, yn ogystal â phan oeddwn yn fy arddegau, mae’r cwestiynau mawr i gyd yn gymhleth ac yn gallu dirymu rhywun.  Nid yw’r atebion yn gliriach i mi nag y buont.  Eto mae credu mewn Duwdod yn golygu cael fframwaith o gwmpas ystyr a gofynion Cariad.  Mae’n fy helpu i ddeall pwysigrwydd dinoethi’r duwiau enwir yn y farddoniaeth, a cheisio ymateb yn gadarnhaol i adeiladu cymdeithas well.  Nid rhoi atebion, nid ymateb ar sail gwobr a chosb, ond ymateb er parhad bywyd ei hunan.  Cwestiynau mawr pwysig ac atebion syml (efallai!) wedi’r cwbl – ond am her aruthrol!

Gyda’n dymuniadau gorau gan obeithio eich bod yn cadw’n ddiogel ac yn ddiolchgar, fel ninnau, am bawb sydd yn ymdrechu i’n rhyddhau o ofnau a chaethiwed Gofid 19

Cymorth Cristnogol?

Mae dileu Wythnos Cymorth Cristnogol (Mai 10-17) – a gododd £8 miliwn llynedd – yn gyfle i gofio nad elusen yw Christian Aid. Mae angen enw newydd. Mae’r deunydd addoli eleni yn gyfoethog tu hwnt  – yn weddïau, darlleniadau, myfyrdodau, a darluniau/ffilmiau byw o bobl a byd. Dyma galon y weledigaeth.  Yn 1989  argraffodd CC Feibl Saesneg gyda chyflwyniad arbennig. Mae’r  Beibl yn dod yn fwy byw wrth i ni wrando ar Gristnogion  eraill – yn arbennig o wledydd tlota’r byd – yn dehongli’r Beibl, yn hytrach na bod ein sbectol  orllewinol ni yn cyfyngu’r weledigaeth, meddai un frawddeg.  

Mae’r weledigaeth Gristnogol orllewinol wedi crebachu. Mae Rowan Williams (Cadeirydd  CC) yn  sôn am Dduw cynhwysol sydd â’i lun a’i ddelw ar bob un ohonom. Mae’n sôn am y Crist sydd yn ein rhyddhau o hunanoldeb, ac yn ein hatgoffa nad yw’r Testament Newydd yn rhoi lle i gredu y gall  un ffordd, un iaith , un ddiwinyddiaeth fod yn ddigon i’r Duw a welir ym mywyd ac aberth Iesu. Caethiwo, os nad meddiannu’r  Beibl, fyddai hynny. Mae’n Grist cwbwl ddi-derfynau.

Mae’n rhaid, meddai CC,  i Gristnogion fod yng nghanol  Teyrnas Dduw yn ei fyd – nid ar y cyrion parchus –  lle mae’r caethiwo’n creu tlodi eithafol, newyn, bygythiad i  ddyfodol y cread, rhyfela a militariaeth a.y.b. Nid opsiwn pwyllgor neu farn  panel yw’r materion  hyn. Mewn partneriaeth fyd eang  mae’r Deyrnas yn gofyn am ysbrydolrwydd radical ac ymateb sydd tu hwnt i elusen. Neges Crist oedd bod y Deyrnas wedi dod – yr un neges pan sefydlwyd CC yn 1945 dan yr enw ‘Cymod Cristnogol yn Ewrop.’ O gofio fod ein ‘gwareiddiad’ wedi hen gyfarwyddo â  7,500 o blant dan 5 oed yn marw bob dydd ac nad yw niferoedd marwolaethau Cofid yn beth newydd,  mae CC yn ein galw yn ôl at ein gwreiddiau.

Merch â’i gwreiddiau yn Zambia yw Amanda Khosi Mukwashi, Cyfarwyddwraig CC a mam ifanc a ddywedodd  ei bod yn gweld ‘ffynhonnau o obaith’; ei bod  yn ‘gweddïo, yn bennaf, am ddealltwriaeth’; a  bod CC yn llais proffwydol  i  lefaru ‘truth to power.’ Yn siglo’r status quo.

Runcie soniodd amdano’i hun yn addoli gyda miloedd dan gysgod pabell fawr yn haul Ethiopia. Ond nid oedd ochrau i’r babell rhag cau neb i mewn na chau neb allan. ‘Eglwys pabell’ yw CC ac angen gwell enw. Mae’n chwalu ffiniau, yn uno’r ddynoliaeth ac o raid yn uno Cristnogion mewn ffordd na all unrhyw fudiad arall ei wneud. Fe all bywyd  brau eglwysi Ewrop gael eu hysbrydoli wrth rannu  partneriaeth  lawn yng Nghrist a rhoi lliw a llawnder addoli a bywyd Cristnogion tu allan i’n byd bach ni. Nid elusen na chardod, os gwelwch yn dda, na threfnu wythnos i godi arian, ond bod yn eglwys i newid byd ac yn Efengyl i’n newid ninnau yn sylfaenol. Bod yn ganghennau byw yn y Wir Winwydden Fe ddaw y rhoi a’r cyfrannu oherwydd mae rhannu  yn gwbl naturiol ac nid oes angen gofyn hyd yn oed.

 Beth am enw gwell

Meudwyaeth

Wrth imi hunan-ynysu yma yn y tŷ, aeth fy meddwl ar grwydr at yr hunan-ynyswraig fwyaf dawnus a welodd y byd yma erioed. Rwy’n sôn am Emily Dickinson, bardd anhygoel o wreiddiol ei threiddgarwch. Am ugain mlynedd olaf ei bywyd anaml iawn y deuai allan o’i hystafell, heb sôn am fynd allan o’r tŷ. Yno y byddai gyda’i myfyrdodau a’i llythyrau a’i cherddi. O’i dyddiau ysgol gwrthododd blygu i dderbyn Calfiniaeth. Eithr datblygodd ryw gyfriniaeth bersonol, gan ei gweld ei hun mewn perthynas agos gyda Duw a Christ. O ran ei chrefydd yr oedd hi’n gwbl arbennig

Some keep the Sabbath going to church,
   I keep it staying at home
with a Bobolink for a chorister
   and an orchard for a dome.

Meddai hi wedyn am y ffordd y byddai pobol gynt yn credu:

Those dying then knew where they went,
   They went to God’s right hand;
That hand is amputated now
   And God cannot be found.

Mewn un llythyr mae’n dweud “Does gen i ddim parch at athrawiaethau.”

We both believe and disbelieve
   a hundered times an hour

Meddai am Iesu mewn cerdd arall:

He strained my faith...
Hurled my belief...
Wrung me with anguish...
Stabbed [me] while I sought His sweet forgiveness.

Ychydig sydd wedi canu am Iesu mewn ffordd mor rymus. Ond  go brin fod neb ychwaith, ar wahân i Ann Griffiths, wedi dangos y fath gariad tuag at Iesu. Lawer gwaith mae ei cherddi yn llawn sôn am fod yn briod â Iesu. Bydd rhai yn honni iddi wisgo gwyn bob dydd oherwydd ei bod am chwarae’r rhan yna, yn briodferch y Gwaredwr. Yr oedd ei charwriaeth gyda Christ yn angerddol, ond yn amhosib.

Chwilio am Iesu wnâi hi, a chael dysgeidiaeth ac athrawiaeth yn hollol ofer. Mewn un gerdd y mae hi’n dweud, pan fo pob cred wedi methu, o leiaf mae gweddi ar ôl:

At least to pray at last is left,
   Oh Jesus in the Air,
Your room I know not which it is -
   I'm knocking everywhere.

A dyna chi ar unwaith yn cofio ymchwil Ann Griffiths:

Byw dan ddisgwyl am fy Arglwydd,
    bod, pan ddêl, yn effro iawn
i agoryd iddo’n ebrwydd
    a mwynhau ei ddelw’n llawn.

Roedd Emily Dickinson, fel Ann Griffiths, yn defnyddio’r un ddelwedd, ei gweld ei hun yn briodferch i’r Iesu.

        I am ashamed - I hide - I hide
          What right have I to be a bride

Eto gwyddai fod ganddi addewid Duw y byddai hi yn dod i’r briodas honno,

        To that new Marriage, Justified
              through Calvaries of Love 

Dim ond athrylith a allai ganfod “Calfaria” yn y lluosog i ddisgrifio cariad diddiwedd Duw yng Nghrist. Ac wrth wynebu nosau a dyddiau diddig yn fy unigrwydd, bydd gweledigaethau Emily Dickinson yn gwmni a fydd yn fy syfrdanu ar bob tudalen.

Hanes y daith i Emaus a gawn ni yn y darlleniad o’r Efengyl sydd yn y Llithiadur ar gyfer heddiw. Fel mae’n digwydd, mae gen i atgofion melys iawn am fod yn Emaus yr adeg hon o’r flwyddyn tua chwarter canrif yn ôl. O leiaf, rwy’n credu mai yn Emaus yr oeddwn i, achos does neb yn siŵr iawn ble’n union mae’r pentref hwnnw.  Yn ôl ffrind i mi oedd wedi ei eni a’i fagu yn Jerwsalem, doedd yr enw’n golygu dim, a gan mai Iddew yw Nissim, doedd yr hanesyn o’r Testament Newydd ddim yn gyfarwydd chwaith. Ei farn ef oedd y gallai Emaus fod yn un o chwech neu saith o wahanol lefydd, ond wedi pendroni’n hir daeth i’r casgliad mai tref Arabaidd o’r enw Abu Gosh oedd y lleoliad mwyaf tebygol.

Pan gyrhaeddom ni yno, gwelsom eglwys ar y bryn gerllaw wedi ei chysegru i Arch y Cyfamod, a’r hanesyn am drigolion Ciriath-iearîm yn ei chludo i gartref Abinadab er  mwyn i’w fab, Eleasar, ofalu amdani. Roedd deall hynny fel petae’n cryfhau’r ddamcaniaeth mai yma’n wir y bu i Iesu dorri bara gyda’r ddau ddisgybl wedi iddo atgyfodi. Aethom ninnau yn ein blaenau i dŷ bwyta cyfagos lle cawsom ni gwmni pedwar o Arabiaid lleol dros damaid o ginio, a hwythau’n rhyfeddu o glywed ein stori ni am Emaus.

Un o’r fintai y diwrnod hwnnw oedd y diweddar Brifardd Dafydd Rowlands, ac fe sgrifennodd gerdd am y digwyddiad, dan y teitl “Abu Gosh”. Mae’n gorffen fel hyn:

Abu Gosh
Arabiaid sy’n byw ’ma nawr
Yn y pentre hwn ym mryniau Jwdea
Saith milltir a hanner o Jerwsalem
Saith milltir a hanner - os hynny -
O bobman.

Yr awgrym amlwg gan y bardd yw nad union leoliad Emaus sy’n bwysig o gwbl. Nid lle yw Emaus, ond profiad, sef cael y cyfle i gyd-deithio gyda Iesu, a dod i’w adnabod yn y mannau mwyaf annisgwyl.  Yn yr hanesyn yn y Testament Newydd, hwn oedd ymddangosiad cyntaf Iesu wedi’r Atgyfodiad, a’r hyn sy’n bwysig yw na wyddai’r disgyblion ei fod yn cadw cwmni iddyn nhw. Tybed sawl gwaith mae hynny wedi bod yn rhan o’n profiad ninnau wrth inni deithio ar hyd ffordd y ffydd? Ac fe wyddom mai yn y llefydd lleiaf tebygol y down i adnabod cariad a thosturi Iesu yn aml iawn.

Heno, fydd yna ddim rhannu bara pan ddaw hi’n fin nos yn Abu Gosh, er bod yr arferiad o ymgynnull i gymdeithasu ar derfyn dydd yn un o bleserau mawr cyfnod y Ramadan. Ond nid eleni, ynghanol y gwaharddiadau presennol. Bydd yr ymprydio’n ystod y dydd hefyd yn anos heb alwadau gwaith a dyletswyddau dyddiol i symud meddwl dyn. Ond ym mryniau Jwdea fel mewn sawl mosg yng Nghymru, ar strydoedd Jerwsalem fel ag yng Nghaerdydd neu yng Nghaernarfon, bydd daioni a thrugaredd yn amlygu eu hunain yn y sefyllfaoedd tywyllaf, waeth yn enw pa grefydd y bydd hynny’n digwydd.

Yn y pen draw, i’r un man y bydd ffordd y ffydd yn ein harwain, os byddwn yn arddel yr enw Emaus neu Abu Gosh.

Mwy o Eiriau

Rwyf wedi sôn mewn lle arall am sut mae geiriau’n newid eu hystyron neu’n magu bloneg yn y dyddiau rhyfedd hyn. Ystyriwch: ‘smai?/shwmae?’ ‘ti’n ok?’ ‘iechyd da!’ ‘cadw’n iawn?’, ‘cadw hyd braich’ (neu ddwy neu dair), ‘gweld o bell’ (a dim nes na hynny), ‘wela’i di’ (gobeithio).

Pethau oedd bedair wythnos yn ôl yn ddim mwy na geiriau llanw’n byw bob dydd, sy bellach yn drwm o ystyr.

Mae rheidrwydd wedi gorfodi llawer ohonon ni i droi at y byd rhithiol am y tro cyntaf i weithio, i weld ein ffrindiau a’n teuluoedd neu i addoli. Ond mae nifer ohonon ni oedd eisoes yn byw cryn dipyn o’n hamser yn y byd hwn wedi dod o hyd i gilfachau newydd hefyd. Yn fy achos i cynadleddau fideo ydy’r dechnoleg honno. Doeddwn i ddim ofn y dechnoleg, roeddwn wedi ei defnyddio, ond doeddwn i ddim yn dewis ei defnyddio. Bellach mae’n rhaid i mi ac fe fydd yn newid rhan o mywyd i am byth.

Rwyf wedi cyfweld pobl am swydd, wedi ‘mynd allan’ i ffarwelio â chydweithiwr, wedi cynnal myrdd o gyfarfodydd, cyfarfod ffrindiau coleg am baned, wedi ‘faceteimio’ fy mam a’m modrybedd ac wedi ymuno â gwasanaethau na fyddwn i byth wedi ymuno â nhw fel arall.

Ac yn sgil hyn oll mae geiriau wedi magu ystyron newydd yn y byd rhithiol yn ogystal.

Tra’n hiraethu am gyfarfod, ysgwyd llaw a chofleidio, onid ydan ni bellach yn gwerthfawrogi ‘cadw mewn cysylltiad’ (efallai bod eironi’r Saesneg ‘keep in touch’ yn gryfach) mewn ffordd arall?  A chyfarfod ‘wyneb yn wyneb’ wedi mynd i olygu rhywbeth gwahanol. Efallai ein bod ni’n gweld emosiwn ar sgrin nad ydan ni’n ei glywed dros y ffôn?

Rhai o’r ymadroddion sy’n britho’n sgyrsiau ni mewn ffordd na wnaethon nhw erioed o’r blaen ydy ‘wyt ti’n fy nghlywed i?’ ac ‘wyt ti’n fy ngweld i?’

Fy mantra i ar hyn o bryd ydy meddwl allan o’r bocs a pheidio meddwl y bydd popeth yn mynd yn ôl i mewn iddo fo. Pan ddown ni allan o hyn fyddwn ni ddim yn adeiladu ar yr un seiliau. Yn wleidyddol allwch chi fentro y bydd ein gelynion ni’n manteisio ar bob cyfle, yn gymdeithasol gobeithio y byddwn ni, o hiraethu am yr agosatrwydd oedden ni’n arfer ag o, yn ei werthfawrogi fwyfwy. O ran addoliad, mae pob adnodd a grëir yn lleol ar gael i’r byd i gyd ac yn cynnig cyfle i brofi amrywiaeth o leisiau a phatrymau addoliad.

Mae fy mam yn siarad ar y fideo â’m modryb. Maen nhw’n gymdogion ac wedi gweld ei gilydd bob dydd ers degawdau. Gobeithio y byddwn ni fel eglwysi yn gwrando’n fwy astud byth am y lleisiau hynny sy’n holi ‘wyt ti’n fy nghlywed i?’ ac ‘wyt ti’n fy ngweld i?’ ac yn estyn allan fwy nac erioed i gyffwrdd â nhw. Yn eironig efallai fe fydd y dechnoleg oedd yn hwyluso cyswllt o bellafoedd byd yn rhan annatod o’r estyn allan a’r cyfwrdd hwnnw yn bell ac yn agos.