Cyfweliad gyda Geraint Rees
Mae Geraint yn frodor o’r Efail Isaf, ger Pontypridd. Ers cyfnod coleg yr ochr arall i Glawdd Offa ac fel athro yn Kenya, mae wedi treulio 35 mlynedd yn gweithio ym myd addysg yng Nghymru – fel athro, pennaeth ysgol ac ymgynghorydd polisi. Ar hyd ei fywyd bu’n weithgar yn ei eglwys leol a bu’n ymddiriedolwr am gyfnod gyda PCN, y Progressive Christianity Network. Ei ddiddordebau pennaf yw hanes a materion cyfoes, cerdded a byd natur, crefydd a cherddoriaeth o bob math. Mae’n aelod o’r Wal Goch.
- Disgrifiwch eich magwraeth, ac unrhyw ymwneud â chapel neu eglwys, neu fywyd ffydd yn ystod eich plentyndod.
Moment allweddol fy magwraeth oedd symudiad y teulu o orllewin Cymru i’r Efail Isaf, ger Pontypridd, pan o’n i’n 6 oed. Roedd fy nhad wedi bod yn weinidog cyflogedig, llawn amser, ar gapel yng Nghastell-nedd ac yn gwneud gwaith ieuenctid bywiog iawn gyda chriw mawr o bobl ifanc. Bu tipyn o rwystredigaeth o ran ei waith gyda’r bobl ifanc o’r strydoedd a’r priffyrdd, gan nad oedd fawr o ddiddordeb gan yr eglwys yn y gwaith hwnnw. Penderfynodd fy rhieni symud o’r weinidogaeth lawn amser a daeth dad yn athro yn y de-ddwyrain, a setlo yn yr Efail Isaf. O fewn dim, roedd fy rhieni wrthi’n gweithio fel gwirfoddolwyr i gryfhau’r achos yn yr Efail Isaf, a fu cyn hynny mewn perygl o gau.
Sefydlwyd cynulleidfa Saesneg newydd yn y capel, er mwyn caniatáu i’r oedfaon Cymraeg fod yn gwbl Gymraeg, ac aeth dad ati gyda chefnogaeth aruthrol gan fy mam i sefydlu dwy gynulleidfa ochr yn ochr, i wasanaethu’n cymuned ddwyieithog. Bues i’n rhan o’r ddwy gynulleidfa trwy gydol fy mhlentyndod, gyda ffrindiau plentyndod yn mynd i’r cwrdd Saesneg, a byddwn yn mynd i’r cwrdd Cymraeg yng nghwmni oedolion, gan amlaf. Yn y cwrdd Saesneg roedd yr hwyl mwyaf. Erbyn i fi fod yn 14/15 oed, fi oedd organydd y cwrdd hwnnw a thrwy’r gynulleidfa honno roeddwn yn cael gwyliau hwyliog, blynyddol a bywyd cymdeithasol llawn iawn.
Yr hyn ddysgodd fy mhlentyndod i mi oedd nad oedd bod yn ‘rhy brysur’ yn esgus am beidio gwneud cyfraniad i fywyd eglwys, ac nad gwaith i rywun cyflogedig yw gweinidogaethu – mae’n fenter i’r holl saint.
- Oedd yna achlysur neu ddigwyddiad yn eich bywyd a daniodd eich diddordeb ym materion ffydd?
Pan o’n i’n ddisgybl chweched dosbarth, roedd cynhadledd Ysgol Haf yr Ysgol Sul yn Aberystwyth ar ddiwedd Awst yn rhan pwysig o’m bywyd. Y gweinidogion, Gwilym Ceiriog, TJ Davies, Nennog Davies, Ieuan Davies a fy rhieni oedd y chwaraewyr allweddol – gyda Margaret Jones, Chwilog, yn cadw’r cyfan i fynd. Yno, roedd llawer o hwyl di-gwsg, ac ambell sesiwn o ddwys ystyried. Yn 1980 roedd siaradwr yno o’r enw John Jeffreys a gafodd ddylanwad penodol iawn arnaf. O’i fagwraeth Iddewig deuluol, fe gwympodd John i mewn i fywyd yn gaeth i gyffuriau gan gael cyfnod yng ngharchar Caerdydd, lle daeth o dan ddylanwad TJ. Aeth John ymlaen i weithio i Gymdeithas y Beibl yn nwyrain Affrica. Fodd bynnag, roedd gwrando arno ef yn esbonio treigl ei fywyd, a gosod her i bob un i benderfynu pwy oedd y meistr ar ein bywyd a’n gwerthoedd yn her a wnaeth fy arwain i wneud penderfyniad penodol iawn. Ar yr un pryd, ro’n i’n darllen gweithiau Morgan Llwyd a’i gefndir yn yr ysgol, a bu’r dylanwad hwnnw yn un o bwys hefyd.
- Sut fyddech chi’n disgrifio ble y’ch chi ar hyn o bryd o ran eich gweledigaeth o Dduw neu fywyd ysbrydol?
Ar hyd y blynyddoedd, ymrwymiad i Iesu Grist sydd wedi bod yn yrrwr penna fy mywyd ysbrydol. Dwi ddim yn un sy’n gallu gwneud synnwyr o Dduw cosmif, allan yno. Dwi ddim chwaith yn gredwr mewn Duw sy’n ymyrryd yn y byd hwn, ond trwy waith pobl. Rwy’n tybio y byddai nifer yn fy nisgrifio fel hiwmanist Cristnogol. Roedd gweld pobl mewn eglwysi Americanaidd yn cynnal cyrddau gweddi i helpu Donald Trump i wyrdroi canlyniad yr etholiad yn America yn codi ias arna i – y syniad fod Duw rywffordd yn gallu newid canlyniad etholiad wedi i’r etholiad ddigwydd. Ond dyna ble mae’r gred o Dduw sy’n ymyrryd yn arwain, onid e?
- Sut cyrhaeddoch chi ble y’ch chi nawr yn eich bywyd?
Yn 20 oed, fe es i weithio fel athro yn Kenya. Yno fe welais dlodi difrifol, a chael fy nghyflwyno i grefydd na welais i erioed cyn hynny. Roedd dylanwad efengyliaeth Americanaidd ddrygionus a niweidiol yno o ran crefydd yr ‘health and wealth’ – h.y. bod dilyn Iesu yn addo cyfoeth ac iechyd, a bod afiechyd a thlodi yn arwyddion o fethiant ysbrydol. Fe welais bobl oedd bron yn llwgu’n ddyddiol, tra oedd efengylwyr Americanaidd mewn ceir mawr a thai crand yn Nariobi yn codi arian ar y tlodion i ddangos ffilmiau cenhadol ar sgriniau mawr yn yr awyr agored yng nghefn gwlad.
Fe greodd hyn siniciaeth ddifrifol ynof mewn crefydd o ryw fath arbennig – y ‘pie in the sky when you die’, a hefyd y sylweddoliad fod gosod ein gobeithion mewn rhyw Dduw ‘allan fanna’ yn beryglus. Ar y llaw arall, fe welais haelioni arbennig gan ddilynwyr Iesu Grist, a hunanaberth ar raddfa enfawr i leddfu dioddefaint pobl ar waelod pentwr economi’r byd. Yn 20 oed, roeddwn yn gwybod lle roedd fy ngobaith yn gorwedd.
Rwy wedi bod yn ffodus i briodi gwraig sydd wedi tyfu trwy’r un profiadau bywyd, ac wedi ymrwymo yn yr un ffordd i bethau’r ffydd. Mae hynny yn help aruthrol. Cwrddon ni yn y flwyddyn gyntaf yn y brifysgol, ac fe ddatblygon ni gyda’n gilydd trwy’r amrywiaethau o grefydd stiwdants i Gristnogaeth oedolion.
- Beth yw’ch rhwystredigaethau mwyaf a’r gobeithion mwyaf sydd gyda chi o ran bywyd eglwysig yng Nghymru heddiw?
Mae llawer o fywyd eglwysig yng Nghymru yn cael ei ddiffinio, nid gan yr ymdrech i gyflwyno Iesu Grist, ond yn hytrach i gyflwyno ffosil diwylliannol Cymreig o oes Fictoria. Bydd raid claddu hwnnw cyn y gallwn weld ein ffordd ymlaen.
- I ble fyddwch chi’n troi am ysbrydoliaeth i’ch cynnal chi? Oes awduron, llenorion, cerddorion, artistiaid ayyb sy’n eich cynnal chi fyddai’n help i eraill wybod amdanyn nhw?
Y we: tudalennau Kissing Fish, John Pavlovitz, Mark Sandlin a Fans of John Shelby Spong ar Facebook. Ac C21, wrth gwrs.
Llyfrau: Marcus Borg a John Shelby Spong wedi bod yn ysbrydoliaeth bur i mi ers rhai blynyddoedd.
Dylanwad creiddiol, bron, gydol fy mywyd fu Gŵyl Greenbelt. Bob blwyddyn, yn tynnu bwyd, gwyddoniaeth, comedi, cerddoriaeth, diwinyddiaeth, economeg, cymdeithaseg, elusen, gweithredu, theatr, acrobateg a phopeth arall at ei gilydd wrth geisio ymateb yn gyfoes i heriau’r efengyl Gristnogol. Cymaint o ddoethineb yno, ac erbyn hyn yn ŵyl i bawb o 8 i 80 oed.
Cerddoriaeth: Y bardd gerddor o Canada, Bruce Cockburn, yw fy arwr artistig. Wrth ysgrifennu’r atebion hyn, rwy’n gwrando ar Martyn Joseph yn gwneud cyngerdd byw ar Facebook. Bu ef yn rhan o fy nhrac sain hefyd ers tua 1984.
- Sut fyddech chi’n hoffi i bobl eich cofio chi?
Mae mynwentydd yn llawn pobl nad oes neb yn gwybod pwy ydyn nhw wedi 60 mlynedd. Does dim rheswm i gredu y byddaf yn wahanol.
Mae’r Cristnogion newydd hyn wedi troi eu cefn yn llwyr ar yr hyn fu’n gryfder y ffydd Gristnogol erioed – sef ei bod yn ffydd sy’n ein galw i garu cymydog a gelyn. Dyna fu canol y ffydd dros ddau fileniwm a dealltwriaeth trwch y boblogaeth, hyd yn oed os nad oedden nhw’n tywyllu drws capel neu eglwys. Erbyn hyn, mae’r asgell dde Gristnogol rymus hon wedi newid y naratif ac mae’r eglwys mewn perygl o gael ei gweld gan nifer fawr fel y ‘nasty party’ yn yr un ffordd y soniodd Theresa May am y blaid Geidwadol. Yng nghanol y newid yn y balans mae her aruthrol i’r eglwys. Mae’n ffiaidd ein bod yn sôn am eglwysi gwyn a rhai du, ond dyna realiti cyfran fawr o America. Gyda nifer fawr o arweinwyr eglwysi efengylaidd gwyn wedi bod yn codi llais yn erbyn Black Lives Matter, mae’r hollt rhwng y du a’r gwyn wedi bod yn rhan o’r naratif ‘crefyddol’ i nifer fawr.