Yr Athro James H Cone, Union Theological Seminary, EfrogNewydd.

Cofio James Cone

 – a fu ‘o fewn munudau i adael yr eglwys’

Bu farw’r diwinydd James Cone ar 28 Ebrill yn 79 oed. Fe’i penodwyd yn Athro Diwinyddiaeth yng Ngholeg Union, UDA, yn 1969 ac yr oedd yn parhau i ddarlithio, ysgrifennu a phregethu i’r diwedd, bron. Roedd yn weinidog yn Eglwys Fethodistaidd Esgobol Affrica. Go brin y bydd ei enw yn golygu fawr ddim i’r mwyafrif o Gristnogion Gymru, ond fe fydd pawb yn gwybod am yr un a gafodd y dylanwad mwyaf arno, sef Martin Luther King. Bu Malcolm X yn ddylanwad arno hefyd. Cone yn fwy na neb, yn wir, a adeiladodd ar waith King a datblygu i fod yn broffwyd y ‘dystiolaeth ddu’ mewn gwlad o ‘Dduw gwyn’.

Mae Jim Wallis, arweinydd mudiad y Sojourners, wedi cyhoeddi cyfrol yn ddiweddar sy’n awgrymu mai ‘hilyddiaeth yw pechod gwreiddiol Americanwyr’ ac wedi cydnabod mai dylanwad James Cone sydd y tu ôl i ddatganiad dadleuol, ond proffwydol, o’r fath.

Mae nodi prif gyfrolau James Cone yn gystal cyflwyniad â dim i’w feddwl a’i waith:

Black Theology and black power (1969)

A black theology of Liberation (1970)

God of the oppressed (1975)

The Cross and the Lynching Tree (2011).

James Cone oedd yn gyfrifol am osod sylfeini Diwinyddiaeth Rhyddhad y Du, diwinyddiaeth a ddatblygodd yn gyntaf ymysg tlodion De a Chanolbarth America yn 60au a 70au yr ugeinfed ganrif ond diwinyddiaeth na chafodd fawr o sylw yng Nghymru, ac eithrio  ymdrechion yr Athro D. P. Davies i wneud hynny.

Daeth Cone i sylweddoli fod hilyddiaeth bersonol a chyfundrefnol wedi meddiannu’r Gristnogaeth wyn, orllewinol ac Americanaidd, ac y mae hynny i’w weld erbyn hyn yn y Cristnogion (honedig) gwyn, efengylaidd, sydd mor gefnogol i Donald Trump. Cafodd Cone ei ddadrithio yn ifanc gan eglwysi efengylaidd America ond daeth i sylweddoli bod hynny yn ddwfn yn holl draddodiad ‘y gwareiddiad Cristnogol’. Yr oedd geiriau fel  ‘Duw y darostyngedig oedd Duw y Beibl’ neu ‘mae cariad tuag at y darostyngedig a’r tlawd, yn ogystal â’r angerdd dwyfol, yn dangos bod cyfiawnder yng nghalon Duw’. Bu Cone ar fin troi ei gefn ar Gristnogaeth, ond clywodd yr alwad – hon oedd ei alwad fawr, wedi’r gyntaf pan oedd yn 16 oed – i ‘lefaru ar ran y di-lais a’r di-rym du yn America, yn enw Iesu, yr un a ddaeth i gyhoeddi rhyddid i’r caethion’.

Mynnai na all ‘Diwinyddiaeth Rhyddid’ fod yn opsiwn mewn coleg diwinyddol nac eglwys leol na chyfundrefnau eglwysig.

Yn y ‘lynching era’ (1880-1940) crogwyd 5000 o ddynion a merched du eu lliw gan Gristnogion gwyn, a hynny’n ein hatgoffa o groeshoeliad Iesu gan y Rhufeiniaid. Ond nid oedd y ‘Cristnogion‘ hyn yn gweld yr eironi na’r rhagrith yn eu gweithredoedd.

(The Cross and the Lynching Tree)

Ni allwn byth ymaflyd ac ymgiprys digon â Duw os ydym yn gwneud hynny gyda pharch at y gwirionedd, meddai Simone Weil, yr athronydd o Ffrainc. Mae’n well gan Grist i ni roi’r gwirionedd o’i flaen ef, oherwydd cyn bod yn Grist, gwirionedd ydoedd. Wrth droi oddi wrtho a mynd ar drywydd y gwirionedd, nid awn ymhell cyn syrthio i’w freichiau.

(The Cross and the Lynching Tree)

Pa siom bynnag a gafodd Martin Luther King, ni pheidiodd â phregethu gobaith gydag angerdd proffwyd. Mae’r freuddwyd yn parhau, meddai, oherwydd ni allwn ddigalonni. Os collwn obaith, fe gollwn yr egni a’r wefr sy’n symud bywyd yn ei flaen, rydym yn colli’r ‘dewrder i fod’, yr ysbryd hwnnw sy’n ein galluogi i fynd ymlaen er gwaethaf popeth.

(The Cross and the Lynching Tree)

Teyrnged yr Union Theological Seminary i’w Hathro (gan gynnwys dolen at recordiad o’i angladd)