GOLYGYDDOL 

Dinas Barhaus?
Yr Almaen

Yn yr Almaen mae miloedd o newydd-ddyfodiaid wedi cael croeso – a thipyn o gwyno o’r herwydd. Mae dull trefnus a phwrpasol yr Almaenwyr a doethineb Angela Merkel wedi golygu rhoi llety diogel dros dro i filoedd o bobl tra maent yn penderfynu sut i roi statws cyfreithiol iddyn nhw. Bu’n hynod ddiddorol gwrando ym mis Gorffennaf ar Almaenwyr ymroddedig a hoffus, rhai’n Gristnogion, rhai ddim, yn trafod canlyniadau’r mewnlifiad.

Roedd un Cristion yn siomedig iawn yn ymateb yr eglwysi – eu bod wedi bod yn araf a diweledigaeth. Roedd un arall wedi bod wrthi’n helpu i ddangos i griw o ferched ifanc sut i ddygymod â bod mewn gwlad newydd a pheidio â mynd yn ysglyfaeth i’r rheini a fynnai fanteisio arnyn nhw. Eglurodd fod llety eitha cyfforddus wedi’i drefnu yng nghanol y dref a’u bod wedi dechrau cyfarwyddo â sut mae pethau’n gweithio, a dechrau dysgu Almaeneg. Ond ar ôl cael papurau’n cyfreithloni eu presenoldeb yn yr Almaen yr oedd y cymorth i dalu am lety yn darfod, a byddai’n rhaid iddyn nhw fyw fel Almaenwyr di-waith sy’n byw ar fudd-daliadau. Allan nhw ddim fforddio talu rhent i gael fflat yng nghanol y dref mwyach; rhaid bodloni ar lety digon di-raen mewn rhyw bentrefi cyfagos tlodaidd. Ac maen nhw’n tybio y gall eu ffrind eu helpu. Sut mae egluro y buasai parhau i’w noddi nhw, ond heb wneud fawr ddim dros Almaenwyr ar gyflogau isel, yn peri mwy o  drafferthion nag sydd eisoes wedi brigo i’r wyneb?

Mae mewnfudwyr lu yn yr Almaen eisoes, a’u plant yn yr ysgolion. Daeth llu o weithwyr-ymwelwyr yno o Dwrci ar ôl y rhyfel. Roedd rhai o’r rheini’n Gristnogion Syriaidd heb lawer o werthfawrogi arnyn nhw yn Nhwrci Foslemaidd, a thybiaeth yn yr Almaen mai Moslemiaid oedden nhw i gyd. Mae math newydd o Almaeneg yn cael ei siarad yn eu plith a rhai o gymhlethdodau’r iaith ei hun yn cael eu dileu. Mae’r gwahaniaethau der-die-das yn cael eu llyfnu, a rhai o nodweddion cain yr iaith yn siŵr o gael eu herydu. Fe gollodd y Saesneg y fath wahaniaethau ganrifoedd yn ôl, a gwelir yr un broses o newid ieithyddol naturiol yn digwydd ar garlam.

Cofiais innau am Gymraes yn cwyno am newydd-ddyfodiaid yn dod i’w phentref rywdro: ‘Pam ddylen ni newid o’u hachos nhw?’ Mae rhoi croeso i ddieithriaid yn golygu bod pawb yn gorfod newid.

Mynwy

Un o nodweddion hyfrytaf yr Eisteddfod eleni oedd clywed gwirfoddolwyr – yn y meysydd parcio, yn gyrru’r bysys, yn gwerthu bwyd – yn mentro’u Cymraeg newydd yn benderfynol a hyderus. Mae cyflwr y Gymraeg ym Mynwy yn newid er gwell o ganlyniad i waith caled a mentro a chyd-ddyheu a dadlau’r achos a chynnal dosbarthiadau drwy nosweithiau tywyll y gaeaf. Nid yw’r iaith wedi marw; mae hi’n ymgryfhau – ac wrth gwrs nid yr hen Wenhwyseg fel y mae ar lafar cryf a swynol y Dr Elin Jones fydd hi, ond Cymraeg â thipyn o lediaith arni, iaith debycach i Gymraeg yr ysgolion Cymraeg yn ardaloedd trefol y de a Sir y Fflint. Daw cystrawennau’r Saesneg yn ogystal â’i geirfa i mewn i’r Gymraeg. Newid er gwell – ond newid anghyfforddus i bobl sydd wedi meddwl yn nhermau gwarchod a chadw yn unig.

Rwmania

Un arall o bleserau’r haf oedd cwrdd ag Emilia Ivancu, bardd ac academydd o Rwmania sydd wedi treulio tipyn o amser yng Nghymru yn ystod y pum mlynedd diwethaf, diolch i’r Comisiwn Ewropeaidd a chynllun Erasmus. Mae iaith Rwmania yn gymysgedd gyfoethog a rhyfeddol sy’n adlewyrchu troeon hanes. Mae’n debyg i Eidaleg; gall Rwmaniad ddeall 80 y cant o’r hyn a ddywedir mewn Eidaleg. Ond nid yw’r Eidalwyr yn gallu deall Rwmaneg am fod gwreiddiau’r iaith ynghlwm wrth y Slafoneg sy’n rhan o’u hetifeddiaeth hynaf – ynghyd â geiriau o’r Roeg a Thwrceg. Mae Cristnogion Uniongred a Chatholig, ar waethaf castiau gwleidyddol, wedi gorfod dysgu byw gyda’i gilydd wrth i bobl o wahanol rannau o Rwmania ei hun, yn ogystal ag o wledydd eraill, lifo ynghyd i ardaloedd diwydiannol. Mewn llif pobloedd a’u diwylliannau, a’u cred, eu straeon, eu profiadau, eu caneuon, a’u hanes y mae ieithoedd yn datblygu, yn addasu, yn newid mewn proses fywiog a bywiol. Soniodd Emilia am lenor disglair o offeiriad a fu yng ngharchar am gyfnod hir yn amser Ceaușescu; llwyddai i ddweud ei offeren a’i rhannu â’r carcharorion eraill drwy guro llythrennau cod Morse ar y pibau cynhesu (nad oedd yn gweithio) fel bod pawb yn y carchar yn gallu clywed. Hanesion felly sy’n etifeddiaeth Cristnogion a fu tu hwnt i’r llen haearn.

’Nôl i’r Eisteddfod

Nos Iau’r Eisteddfod cynhaliodd y Cylch Catholig eu hofferen flynyddol yn eglwys y Fenni. Roedd yn ddathliad dwbl am ei bod hefyd yn nodi can mlynedd ers sefydlu talaith Cymru a Henffordd fel archesgobaeth ar wahân i esgobaeth Birmingham, fel yr oedd cynt. Cymro o Faesteg, y Tad Alan Jones, sy’n Ganon Awstinaidd yn Lloegr, oedd y pregethwr – a’i thema oedd newid. Soniodd am ddod i’r Fenni a chlywed Cymraeg ar y stryd am fod yr Eisteddfod wedi cyrraedd. Soniodd am y newid a ddaeth i’r Eglwys Gatholig Rufeinig wrth iddi gydnabod arbenigrwydd ac arwahanrwydd Cymru gan mlynedd yn ôl.

Esgob Edwin Regan

Araf y mae’r Eglwys Gatholig, a phob cyfundrefn ffurfiol, yn newid, ond aeth yr amser heibio pan na châi Catholigion ddweud Gweddi’r Arglwydd gyda Phrotestaniaid. Dim ond ychydig ddyddiau ynghynt bu i’r Pab Ffransis agor y drws ar drafodaeth ar le gwragedd yn y ddiaconiaeth yn yr eglwys fore – ac fe fydd sgrech o brotest, mae’n siŵr, o rai cyfeiriadau. Roedd amryw o gyfeillion eciwmenaidd yn yr offeren ac yn cynhesu at wyleidd-dra ac anwyldeb yr Esgob Regan wrth iddo ddatgan i’r gynulleidfa eang o’r di-Gymraeg a’r Cymry mai iaith yr offeren yw cariad.  

Cynhadledd Cristnogaeth21 – Newid a Thyfu

Rhyw gymysgedd o argraffiadau, felly, yn troi ar y ffaith fod pethau’n newid, beth bynnag  wnawn ni, sy’n peri bod thema cynhadledd C21 yn hynod o berthnasol i’n cyflwr fel Cristnogion ac fel Cymry Cymraeg ar hyn o bryd. Yn hytrach na gwahodd siaradwr allanol i wneud argraff arnom a newid dim, teimlad y pwyllgor lleol oedd bod angen llunio rhaglen fyddai’n tynnu pawb i mewn i drafodaeth bwrpasol ynghylch sut i groesawu a chyfeirio newid yn ein cymdeithas ac yn ein heglwysi. Y thema fydd ‘Tyfu a Newid’. Byddwn yn ymrannu’n dri grŵp a bydd tri ‘Ysgogydd’ yn cychwyn trafodaeth ar y thema ac yn procio pawb i gyfrannu eu profiad, eu dyhead, eu hofnau. Y tri fydd Owain Llŷr, Judith Morris a Bethan Wyn Jones. Bydd ymdrech i fod yn gryno ac i lunio blaenoriaethau perthnasol i C21 ac i’r meysydd gwahanol yr ydyn ni’n gweithio ynddyn nhw. Nid gwrthsefyll pob newid sydd raid, ond adnabod a chyfeirio. A’r amcan yw dod at ein gilydd, cryfhau ein hamgyffrediad o sut mae pethau arnom ni fel Cristnogion Cymraeg, i’n calonogi a’n cryfhau i ymroi i’r dyfodol lle y byddwn ni’n hunain yn newid a thyfu.

Dewch â’ch siswrn meddyliol, a mwynhewch ddiwrnod creadigol a chyffrous gyda ni yn y Morlan, Aberystwyth, ar 24 Medi.  Rhagor o fanylion YMA

Iaith addoli – yr angen am newid

Rwth Tomos

Datblygodd y Llyfr Gweddi Gyffredin bum canrif yn ôl mewn cyfnod o ddadleuon ffyrnig ynglŷn â beth yn union yr oedd Eglwys Loegr yn ei gredu. Datblygodd addoli Anghydffurfiol, gydag un weddi hir a phregeth hir, pan oedd gwrando ar un person yn siarad am gyfnod hir yn ddull cyffredin iawn o drosglwyddo gwybodaeth. Erbyn heddiw mae mathau eraill o gyfathrebu, gweledol yn bennaf, yn bodoli. Ond mae iaith ein haddoli wedi aros yn dafodiaith hynafol sydd yn annealladwy i fwyafrif y Cymry Gymraeg. Mae angen ystyried yn ddwys pa fath o iaith a ddefnyddiwn yn ein hoedfaon.

Mae sawl cyfle i addasu i iaith fwy cyfoes wedi mynd heibio. Mae blynyddoedd wedi mynd heibio ers dechrau’r alwad am iaith sy’n cynnwys gwragedd. Siom oedd Beibl 1988 i lawer oherwydd y diffyg hwn, ond mae’r Argraffiad Diwygiedig a Beibl.net wedi unioni’r sefyllfa cystal â phosibl mewn cyfieithiad o lyfr sy’n llawn rhagfarn rywiol yn y gwreiddiol. Gwnaed yr un camgymeriad gyda Caneuon Ffydd. Aeth yr angen i ddarparu deunydd addoli ar gyfer heddiw ar goll mewn ymdrech i gadw geiriau gwreiddiol yr emynau, hyd yn oed pan oedd fersiwn amgen ar gael, neu pan nad oedd angen llawer o newid. Aeth yr awydd i gadw rhai emyn-donau yn drech na’r ystyriaeth o addasrwydd yr emynau. Mae rhai emynau wedi goroesi yn well nag eraill, ond mae delweddau rhai ohonynt wedi heneiddio i’r fath raddfa fel y buasent yn well mewn llyfr o fyfyrdodau gyda nodiadau ar waelod y dudalen.

Mae iaith gynhwysol wedi dod yn dderbyniol yn y gymdeithas yn gyffredinol, ac fe glywir am chwiorydd yn ogystal â brodyr yn amlach mewn gweddïau, ond mae’r pwyslais ar eirfa wrywaidd am Dduw yn parhau. Dywedir na allwn alw Duw yn fam oherwydd nad yw’r gair yn cyflwyno’r un awdurdod â’r gair tad. Ond mae’r tad sy’n benteulu ag awdurdod dros ei blant hyd yn oed pan maent yn oedolion wedi hen ddiflannu. Beth yw ystyr y gair ‘tad’ (yn aml heb ychwanegu’r gair ‘nefol’) heddiw pan mae cymaint o blant yn cael eu magu mewn teuluoedd un rhiant, efallai ar ôl trais ar yr aelwyd, ac eraill yn gweld llystad ar ôl llystad yn cyrraedd a diflannu? Ganwyd Iesu yn Iddew yn ogystal â gwryw, ond ni phwysleisir hyn mewn addoliad. Oes gwir angen defnyddio’r gair ‘Mab’ mor aml? Ond mae’r angen am newid yn mynd llawer ymhellach na’r angen am iaith gynhwysol, ac mae’r rhai sy’n sibrwd ‘Mam’ pan ddônt at y gair ‘Tad’ a ‘chwiorydd’ pan ddônt at y gair ‘brodyr’ yn ymwybodol iawn o’r angen.

Mae’r iaith sy’n cyfeirio at Dduw grymus yn peri dryswch. Defnyddir geirfa a oedd, ers talwm, yn dynodi unigolyn pwysig a grymus, megis arglwydd, brenin a thywysog, ond pan roddir yr Arglwydd Iesu ochr yn ochr â Thŷ’r Arglwyddi, Tywysog Tangnefedd wrth ochr Tywysog Cymru, neu Frenin Nef wrth ochr y Frenhines Elizabeth, sylweddolwn nad yw’r naill air na’r llall yn cyfleu yr un peth ag yr oeddent ganrifoedd yn ôl. Mae nifer o ddigwyddiadau’r 20fed ganrif a’r 21ain ganrif wedi peri i rai ofyn a ddylid pwysleisio’r syniad fod Duw yn hollalluog (holl-rymus yn Saesneg) a bod angen gofyn pa fath o allu, neu rym, neu nerth mae Duw yn ei ddefnyddio, neu’n dewis peidio’i ddefnyddio. Mae’r iaith sy’n cyfeirio at Dduw fel rhyw arwr mewn comig neu gartŵn sy’n anelu arf treisgar at elyn i’w orchfygu yn arwain naill ai at anghrediniaeth neu at ddryswch. Mae dysgu plant ‘Mae’n Duw ni mor fawr, mor gryf ac mor nerthol, does dim y tu hwnt iddo ef’ yn mynd i gael ei herio cyn gynted ag y mae’r plant yn dod ar draws sefyllfaoedd anodd pan nad yw Duw yn ymyrryd. Mae oedolion yn straffaglu gyda’r un cwestiwn. Mae geiriau sy’n awgrymu y dylai Duw ymyrryd gan orfodi datrys sefyllfa gymhleth yn creu anesmwythdra. Ni wnaeth Iesu erioed orfodi neb i’w ganlyn.

Wrth sôn am aberth Iesu drosom, mae’r geiriau a ddewiswn yn rhyfeddach fyth. Rydym yn cyfeirio at ddull y Rhufeiniaid o ddienyddio ar groes, ond rydym yn fwy ymwybodol heddiw fod miloedd wedi’u dienyddio yn y dull creulon hwn a gwyddom fod arteithio, poenydio a lladd yn parhau’n gyffredin. Er hynny, sonnir am bren Calfaria, y ddwyfol groes, coron ddrain a’r gwaed i’n golchi yn lân yn orsathredig, a bron fel petaent i’w canmol. Gogoneddu arteithio a dienyddio yw hyn i rai.

Rydym wedi mynd yn ddiog iawn ac yn defnyddio’r un hen eiriau, mewn emyn, gweddi a phregeth, heb ystyried beth fyddent yn ei olygu i bobl sydd ddim wedi arfer clywed yr eirfa grefyddol. Wrth gwrs, yn ein criw bach dethol gallwn ddefnyddio ein iaith ‘gyfrinachol’ ni, ond mae’n rhwystr i genhadu. Anawsterau gwahanol sydd i Anglicaniaid ac Anghydffurfwyr. Yn y Llyfr Gweddi Gyffredin mae geiriau pob oedfa wedi’u cofnodi’n fanwl gyda’r fantais fod adolygu ystyrlon yn digwydd, ond mae’n digwydd o’r canol gan gyfyngu ar arbrofi lleol. Mae’r fersiynau diweddaraf wedi rhoi sylw i’r angen i gynnwys gwragedd yn yr iaith a defnyddir mewn gweddïau a dewis darnau o’r Ysgrythur sy’n sôn am wragedd yn amlach. Mewn eglwysi Anghydffurfiol mae geirfa oedfa, gan gynnwys pa gyfieithiad o’r Beibl a defnyddir, yn dibynnu’n llwyr ar yr unigolyn yn y pulpud, gyda’r fantais o gael arbrofi yn lleol. Ond mae angen paratoi manwl i osgoi defnyddio’r un hen eiriau ac ystrydebau. Dyma’r genhedlaeth olaf fydd yn bodloni ar ‘frechdan emynau’ Anghydffurfiol. Canlyniad glynu at y traddodiadol, os oes ysgol Sul, yw gweld yr holl athrawon a rhieni yn diflannu gyda’r plant, gan nad oes ystyr iddynt mewn oedfa bellach, ond y rhain ydy’r union bobl a all drosglwyddo’r ffydd Gristnogol.

Ni allwn anwybyddu’r angen am addasu iaith ein haddoli os nad ydym yn fodlon gweld y ffydd Gristnogol ei hun yn diflannu o Gymru.

Ymlaen yr Awn

Ymlaen yr awn yn llawn o’r Atgyfodiad,
ymlaen yr awn, o nerth i nerth bob dydd,
ymlaen yr awn mewn ffydd yn dweud yr hanes
am gariad Duw a’n deil yn dynn a rhydd;
fe ganwn gân i newid byd sy’n wylo,
breuddwydio wnawn am glwyfau na fydd mwy,
cawn lunio brodwaith o’r holl fyd mewn undod
yng ngolau Crist a’i weledigaeth fythol fwy.


Fe roddwn lais i’r rhai na cheir eu clywed,
fe roddwn air ar wefus sydd yn fud,
fe roddwn alaw i’r rhai na all ganu
i’r cariad sydd yng nghalon pawb drwy’r byd.
Fe ganwn gyda’r rhai sydd heddiw’n wylo,
fe seiniwn salm i godi’r enaid briw,
fe ddawnsiwn ddawns y Pasg yn llawn gorfoledd
yng nghylchoedd di-derfynau cariad Duw.

(Cyf. o gân Joyce Boyce Tillman ar yr alaw ‘Londonderry Air’; Cyhoeddir trwy ganiatâd.  Hawlfraint Stainer & Bell)

OFNAU’N CODI AR ÔL BREXIT

Rocet Arwel Jones

Mae gen i ofn. Am y tro cyntaf yn fy mywyd mae gen i ofn gwirioneddol ynglŷn â natur a chyfeiriad gwleidyddol a chymdeithasol Cymru.

Dyw canlyniad y refferendwm ar Ewrop ddim ond yn un darn o hynny. Fe fydd yn garreg filltir o bwys yn nhreigl y blynyddoedd hyn, ond yn ei hanfod, nid dyna’r broblem.

Dwi ddim yn awgrymu am eiliad bod pawb bleidleisiodd i adael Ewrop yn hiliol nac yn anwybodus nac yn wirion. Dwi’n digwydd anghytuno’n sylfaenol â’r penderfyniad. Ond dwi hefyd yn credu bod yna rai sydd wedi ystyried y ffeithiau (cywir) a gwrando ar bob dadl resymol ac yn dal wedi penderfynu gadael. Yn hynny o beth, dyw fy mhryder ddim yn wleidyddol, fel y cyfryw, ond yn gymdeithasol.

Dwi hefyd yn credu bod yna lawer o bobl wedi eu camarwain a’u twyllo gan elfennau ffasgaidd o fewn ein cymdeithas. A thra bod angen chwilio am yr ateb gwleidyddol i weithredu’r penderfyniad ar Ewrop neu hyd yn oed i’w wyrdroi o, fy mhryder i ydy y bydd pethau dyfnach o lawer yn ffynnu heb i ni sylwi bron. Mae gen i ofn y bydd hiliaeth a rhagfarn yn erbyn pob mathau o garfanau ‘ymylol’ yn mynd yn waeth ac yn waeth tra mae’r agenda wleidyddol a newyddiadurol yn cael ei dominyddu gan gystadlaethau am arweinyddiaeth gwahanol bleidiau, gan etholiadau cyffredinol, refferenda a blynyddoedd o gecru am y setliad Ewropeaidd.

Defnyddiais y gair ffasgaeth. Dwi ddim yn arbenigwr ond dydw i ddim yn defnyddio’r gair yn ysgafn. Hyd y gwn i, mae ffasgaeth yn hanesyddol wedi bwydo ar dlodi ac ofn, amheuaeth o’r drefn, ar hiliaeth a senoffobia, o feio’r ‘arall’ am bopeth. Mae’n fudiad poblogaidd sy’n bwydo’n ddiwahân oddi ar dlodion yr asgell dde a’r asgell chwith. Ond fe fydd bob amser yn cael ei arwain gan rai sy’n well ganddyn nhw (ac sy’n gallu fforddio) siampên a chafiâr.

Mae’r rhai bleidleisiodd i adael wedi cael eu bradychu gan Brexit a arweiniwyd gan Wleidyddion y Sefydliad o’r ddwy brif blaid. Mae gennym ni i gyd lawer i’w golli, ond wrth gwrs y rhai oedd yn meddwl fod ganddyn nhw leiaf i’w golli yw’r rhai sy’n mynd i weld fod ganddyn nhw mewn gwirionedd fwy fyth i’w golli. Nid ar y gwaelod gwael, lle nad oes dim modd mynd dim is, y maen nhw ond ar ymyl y dibyn. A hawdd yw disgyn. Ac o weld brad Brexit a’r Prif Bleidiau Prydeinig, ble mae’r bobl yma’n debyg o droi ond at UKIP?

Dyw UKIP yn ddim ond wyneb mwyaf (ac rwy’n defnyddio’r gair yn ofalus) derbyniol yr asgell dde. Yn union yn eu cysgod tywyll nhw daw Britain First, Loyalty GB, English Defence League a llawer o fudiadau erchyll eraill sydd ddim yn ceisio cuddio’u ffieidd-dra. A pheidiwn â chymryd ein twyllo bod Farage wedi diflannu, wedi cilio mae o am y tro, ac os yw gwleidyddiaeth ‘prif ffrwd’ UKIP ddim at ei ddant o, hoffwn i ddim dychmygu lle bydd o’n ymddangos nesaf.

Benthycodd UKIP eu poster erchyll o fewnfudwyr o Syria gan Loyalty GB. Soniodd Farage yn gwbl fwriadol fod y refferendwm yn ‘chwyldro a ddigwyddodd heb danio’r un ergyd’. Heb danio’r un ergyd? A mam ifanc a chynrychiolydd democratiaeth etholedig yn gorwedd yn gelain? Ai ceisio ein perswadio ni neu fo ei hun oedd o nad oedd gan y misoedd o chwipio ofn ac amheuaeth, o hiliaeth, o wawdio tlodi ac anabledd ym mhapurau asgell dde Murdoch ac ar gyfresi di-rif ar Channel 5?, nad oedd hyn wedi creu’r llwyfan i’r terfysgwr yma, oedd wedi bod yn arfer ei farn a’i ragfarn ers blynyddoedd, gamu allan arno gyda gwn a chyllell, a lladd?

Wrth i’r rhai a siomwyd droi at UKIP ac i’r blaid Dorïaidd chwalu a rhai aelodau seneddol o ran ‘egwyddor’ neu i gynnal eu gyrfa nythu yn rhengoedd UKIP byddant yn mynd yn fwy prif-ffrwd, ac wrth iddyn nhw fynd yn fwy derbyniol bydd hynny’n llusgo’r mudiadau mwy ffiaidd i brif-ffrwd gwleidyddiaeth Prydain a Chymru, Ceredigion ac Aberystwyth.

Y cyntaf yn y byd y rhown ni enw ar hyn, y gorau yn y byd a haws fydd hi i drefnu i frwydro yn ei erbyn. A ffasgaeth yw’r enw hwnnw.

Llwyddodd UKIP a’u tebyg drwy wneud y drafodaeth am bethau hiliol a rhagfarnllyd yn dderbyniol. Er enghraifft, ym mha gyd-destun arall y byddai’n dderbyniol, a hynny ddyddiau ar ôl lladd mam ifanc ac Aelod Seneddol, i awgrymu llacio’r deddfau rheoli gynnau ym Mhrydain? Ym mha hinsawdd arall y byddai pobl yn ymosod ar eu cyd-ddyn yn eiriol am fod o hil wahanol yng Ngheredigion, yn Aberystwyth?

Mae’n hanfodol ein bod ni rŵan yn ei gwneud hi’n dderbyniol ac yn ddiogel i bobl drafod goddefgarwch, cyd-ddealltwriaeth a chariad. Mae’n rhaid creu’r gofod i hyn ddigwydd.

Does gen i ddim ateb. Ond dwi angen siarad am y peth. Oherwydd dwi ofn, dros fy nheulu, fy nghymdeithas a ngwlad. Dwi hefyd yn euog hyd yma o wneud y nesa peth i ddim am y peth. Dwi am drio rhwystro hyn. Ac os metha i, dwi am i fy mhlant a’m hwyrion wybod fy mod wedi trio. Wn i ddim sut. Ond yn y lle cyntaf fe leciwn i siarad am y peth.

Mae hwn yn ddyfyniad nad ydw i byth yn blino ar ei ddyfynnu a dwi’n meddwl ei fod o’n addas yn y cyd-destun hwn:

Na ddywed neb fod y delfryd hwn yn rhy uchel. Cadwed Duw ni rhag y diffyg ffydd a ddywaid fod ein delfrydau uchel yn ‘rhy dda i fod yn wir’. Nid oes dim yn rhy dda i fod yn wir … pob gweledigaeth aruchel a roddir i ni, addewid ydyw fod posibilrwydd ei sylweddoliad eisoes yn y golwg. Bob yn gam y cyrhaeddir yno, y mae’n wir; ond nid oes gan Eglwys Dduw hawl i ddal i fyny yng ngwydd y byd yr un ddelfryd is na’r uchaf a ddatguddiwyd iddi. Boed i ni fod yn ffyddlon i’r weledigaeth a gawsom, ac fe ddenwn y byd ar ein holau i geisio ei sylweddoli. Trwy hynny, byddwn yn prysuro’r dydd y bydd Teyrnas ein Harglwydd Iesu Grist wedi ei sefydlu ar y ddaear, megis yn y nefoedd.

David Thomas

Llun: Iestyn Hughes

OND

Rocet Arwel Jones

Aberystwyth: Haf 2016

Mae gen i ofn yr haf a’i gymylau fel dyrnau duon yn poeri sen i gannwyll ein llygad.

Mae gen i ofn gweld ein plant yn gwreiddio mewn cynefin crin ac yn chwarae â thân, tra bod awel o hen fegin front yn siglo’r crud a chyfeilio i hwiangerddi’n hunllef.

Mae gen i ofn bod y storm yn chwythu ein llong i ynys estron yn llawn nadroedd a chanibaliaeth, y llwythau’n eu hogofâu a’r tân yn bwrw dim ond cysgodion ar lysnafedd y parwydydd.

OND …

 Mae gen i ofn nad wyf am adael i’r awyr gymylu, a thra bo Bae Ceredigion yn wên ar fap y byd, a’i ddannedd o ewyn gwyn yn sgleinio, rwyf am wasgu’r haul trwy fy nagrau, yn enfys o faneri hyd y Prom.

Mae gen i ofn bod gwreiddiau’r hen dderwen yn rhy ddwfn a’n bod ni, yn Gymry hen a newydd, o bedwar ban, o bob lliw a llun, am gysgodi dan ei changhennau praff yn gwtj, yn gymuned, yn gwlwm, yn wefr o waed; o wead.

Mae gen i ofn ein bod ni am fwrw gwên i’r tywyllwch i’w yrru dros y gorwel. Ein llaw ni sy’n llywio’r llong, sy’n siglo’r crud. Gyda’n gilydd fyddwn ni ddim ofn y byd, fyddwn ni ofn dim byd.

Rhodd Duw i’r 20fed Ganrif

 Astudiaeth o Ddeuddeg Cam yr AA (Alcoholigion Anhybys) (AA)

       Wynford Ellis Owen,
Prif Weithredwr Stafell Fyw Caerdydd

 Wrth dderbyn gwahoddiad y golygydd i ysgrifennu am 12 Cam Alcoholigion Anhysbys dros y deuddeg mis nesaf i Agora, tybiais y byddai’n well, cyn dechrau, egluro peth o athroniaeth ac ethos y Stafell Fyw – fel y gallwch ddeall yn well beth sydd wrth wraidd llwyddiant y ganolfan honno a sut, yn y man, mae 12 Cam AA wedi cyfrannu at y llwyddiant hwnnw. Yn gyffredin rhyngom, er enghraifft, mae’r gred fod dibyniaeth ar alcohol, cyffuriau neu ymddygiadau niweidiol eraill, yn broblem ysbrydol sy’n mynnu datrysiad ysbrydol. Yn fwy na hynny, credwn na all un pŵer meidrol ein rhyddhau o’i grafangau – ond y gall Duw (fel yr ydym yn ei ddeall Ef), ac fe wna hynny ond i ni ei geisio.

Y broblem gyntaf, wrth gwrs, yw cael pobl i sylweddoli eu hangen am help. Oherwydd mae dibyniaeth yn un o’r cyflyrau hynny sy’n mynnu dweud wrthych nad oes dim byd yn bod arnoch (un arall yw sgitsoffrenia). Yn y fan yna mae’r broses o adferiad yn dechrau – a dyna pam fod dioddefaint yn rhan allweddol o’r broses. Dioddefaint, o bosib, yw un o’r grymoedd mwyaf creadigol sy’n bod ym myd natur; dioddefaint yn aml iawn yw’r unig beth wnaiff berswadio rhai pobol i newid eu ffyrdd. Ond mwy am hynny’r mis nesaf. Dyma athroniaeth ac ethos Stafell Fyw Caerdydd i ddechrau’n hastudiaeth o’r 12 Cam – camau a fydd, o’u byw i orau eich gallu, yn sicrhau i chi brofiad ysbrydol a chysylltiad ymwybodol parhaus a thrawsnewidiol â’r Dwyfol.

Cefndir

Mae’n anochel y bydd unrhyw driniaeth sy’n ymwneud â chyffuriau neu alcohol yn cael ei seilio ar syniadau traddodiadol am beth yw dibyniaeth a pam mae’n digwydd. Mae’n fater cymhleth sy’n aml yn cael ei gamddeall, ac yn un na ellir ei esbonio yn nhermau meddygaeth yn unig, er bod ei effaith ar y corff yn debyg iawn i effaith clefyd. Anhwylder ysbrydol yw dibyniaeth, un sy’n ymwneud ag ystyr bywyd ac adnabyddiaeth dyn ohono’i hun. Does gan yr adictiaid sy’n dod atom i gael adferiad ddim rhyw lawer o syniad ynghylch pwy ydyn nhw na beth yw pwrpas bywyd.

Yn y Stafell Fyw, ein dehongliad ni o ddibyniaeth, yn gryno, yw hyn: bod dibyniaeth yn ymgais i ddianc rhag yr hunan – a hynny oherwydd baich unigrwydd. Mae hyn yn tarddu, fel arfer, o blentyndod yr adict gan fod plant sy’n cael eu hamddifadu o gariad, neu sy’n cael eu cosbi am ymddwyn yn ôl eu greddf, yn tyfu i fod yn oedolion ag awydd eithafol i lanw rhyw wagle emosiynol y tu fewn iddyn nhw – a’r angen hwnnw’n cael ei ateb gan gyffuriau, alcohol neu ymddygiadau niweidiol eraill.

Pam rydyn ni’n teimlo’r angen i ddianc rhagom ni ein hunain?

Yn aml iawn, mae’r adictiaid sy’n newydd i adferiad yn gwrthod y syniad eu bod yn troi at gyffuriau neu alcohol er mwyn dianc rhagddyn nhw eu hunain. Yn hytrach, maen nhw’n mynnu mai dyma eu ffordd nhw o ymlacio, cael amser da neu deimlo’n hapus.Mae dibyniaeth yn twyllo’r adict i feddwl bod cyffuriau neu alcohol yn gymorth i ddelio â throeon bywyd. Ar ôl wythnos galed o waith bydd yn teimlo ei fod yn ‘haeddu’ diod fach er mwyn ymlacio – yn gywir fel petai hynny’n amhosib heb gymorth cemegyn! Y gwir yw bod yr adict, ar ôl straen wythnos brysur, i raddau yn trio ‘dianc’ rhag teimladau annifyr nad yw’n gallu eu rheoli. Efallai y bydd yn gofyn iddo’i hun: “Pam ydw i’n gorfod mynd drwy hyn bob wythnos?” neu “Beth ydw i’n ei wneud â ’mywyd?” Ac yn lle ceisio ateb y cwestiynau, mae’n tawelu ei feddyliau gydag alcohol neu gyffuriau.

Mae’r ymddygiad hwn yn beth anymwybodol ac awtomatig; mae’n beth sy’n cael ei dderbyn a’i gymell yn ein diwylliant ac, oherwydd hynny, mae’n beth anodd iawn rhoi bys arno a’i herio. Mae yfed a chymryd cyffuriau, boed yn broblem neu beidio, wedi mynd yn rhan ‘naturiol’ o brofiad byw. Yr hyn sydd wrth wraidd dibyniaeth yw’r penderfyniad i ddefnyddio cyffuriau neu alcohol er mwyn newid sut rydyn ni’n teimlo ac, mewn ffordd, does dim ots pa gyffur a ddewisir; gwir achos y salwch yw’r awydd i ddianc rhag ein gwir deimladau. Efallai y bydd rhywun sy’n teimlo’n swil neu’n lletchwith mewn achlysur cymdeithasol yn penderfynu meddwi er mwyn ymdopi â’r straen o ymwneud â phobl dyw e ddim yn eu hadnabod. Dyw ein cymdeithas ddim yn barod iawn i dderbyn bod teimlo’n swil nawr ac yn y man yn beth normal, ac er ei fod yn beth anghyfforddus, ei fod yn ddigon derbyniol. Felly mae’r yfwr yn ceisio newid yr hyn ydyw drwy feddwi, gan roi’r argraff i bawb ei fod yn berson gwahanol iawn i’r hyn ydyw mewn gwirionedd.

Mae llawer o’r gwaith a wnawn yn y Stafell Fyw yn canolbwyntio ar gael y defnyddwyr cyffuriau i anghofio am yr actio a bod yn nhw eu hunain – heb fynd allan o’u ffordd i drio plesio pobol eraill. Mae bod yn ni ein hunain yn golygu bod yn amherffaith a derbyn gwendidau dynol, boed yn swildod neu dristwch neu ddicter.

Y cyffuriau na allwn eu gweld

Erich Fromm

Ym 1955 ysgrifennodd y seicdreiddiwr Erich Fromm un o lyfrau pwysicaf yr 20ed ganrif, sef The Sane Society. Sylwodd fod gan America, gwlad y digonedd, raddfa uchel o hunanladdiad a phroblem enfawr gyda chyffuriau. O geisio deall pam, fe welodd fod UDA yn dda iawn am ofalu am ofynion materol y rhan fwyaf o’i phobol, ond yn wael iawn am ofalu am eu hanghenion ysbrydol. Ei ddadl ef oedd bod cymdeithas oedd wedi’i sylfaenu ar brynwriaeth (marchnad oedd yn targedu’r prynwyr) yn gwneud niwed i’w dinasyddion yn emosiynol ac yn ysbrydol.

Rydyn ni yn y Stafell Fyw yn teimlo bod dadl Fromm yn hollol ddilys ym Mhrydain yn yr 21ain ganrif. Mae ein cymdeithas yn rhoi bri mawr ar lwyddiant, enwogrwydd, bod yn ddeniadol, meddu ar bŵer. Trwy gyfrwng y rhaglenni ‘reality TV’ cawn ein cyflyru i feddwl bod cystadlu’n ddidrugaredd a hunanol yn beth i’w edmygu. Mae hyn yn gallu porthi dibyniaeth oherwydd mae’n rhoi pwysau ar bobl i ymddwyn yn wahanol i’w greddf naturiol. Maen nhw’n teimlo rhyw angen i roi’r argraff eu bod yn llwyddiannus, eu bod yn boblogaidd, ac i’w haddurno eu hunain â phethau sy’n rhoi’r argraff eu bod yn gyfoethog. Mae’r rhith hwn o lwyddiant a phŵer yn gallu bod llawn mor feddwol ag alcohol, ac fe all ddieithrio pobl rhag eu gwir hunaniaeth am gyfnodau maith o’u bywyd.

Mae ein taith drwy fywyd yn gyfres o gerrig milltir sy’n dynodi diwedd un cyfnod a dechrau cyfnod newydd – a bydd pob cam newydd yn dod â’i amheuon a’i bryderon. Meddai Paul yn ei lythyr at y Corinthiaid, ‘Pan oeddwn yn blentyn, fel plentyn yr oeddwn yn llefaru, fel plentyn yr oeddwn yn meddwl, fel plentyn yr oeddwn yn rhesymu. Ond wedi dod yn ddyn, yr wyf wedi rhoi heibio bethau’r plentyn.’ Ond mae adictiaid yn aml yn ei chael yn anodd derbyn y newid o un cam i’r llall, a’r un mwyaf anodd yw ymwrthod â’r materol a derbyn yr ysbrydol.

Mae ein byd ni heddiw, fel yr un a ddisgrifiodd Fromm yn 1955, mor ddibynnol ar gyfoeth materol, ac ar ‘ego’. I filiynau o bobl, arian, cyfoeth materol, enwogrwydd, pŵer a phrynwriaeth yw popeth; dyma’r unig bethau ‘real’ yn eu bywyd. Mae adictiaid yn cael eu cyflyru i chwilio am atebion y tu allan iddyn nhw eu hunain, tra bod yr ateb oddi fewn. Yn y Stafell Fyw ceisiwn helpu adictiaid i weld y tu hwnt i’r cyflwr materol ac i afael yn eu gwir gymeriad nhw eu hunain ac elfen ysbrydol eu bywyd. O wneud hyn, gallant weld pwy ydyn nhw mewn gwirionedd a sylweddoli beth yw eu pwrpas yn y byd hwn.

Maddeuant a dynoliaeth

Mae adictiaid, mewn adferiad, yn ei chael hi’n anodd maddau i bobl eraill ac iddyn nhw eu hunain. Mae maddau i rywun yn golygu derbyn bod gan y person yna wendidau, ond mae llawer ohonom yn methu gweld hynny o gwbl. Mae’n beth cyffredin, er enghraifft, i adictiaid osod eu rhieni neu rywun agos ar bedestal, gan edrych arnynt fel rhyw fath o dduwiau bach perffaith. ‘Heb ei fai, heb ei eni,’ medd yr hen ddywediad, ond os na welir bai, does dim angen maddau! Trwy dderbyn bod y bobl o’n cwmpas yn amherffaith, bod ganddyn nhwythau hefyd eu beiau a’u gwendidau, mae’n haws maddau. Rydyn ni fel arfer yn disgwyl llawer gormod gan gariad diamod, ac mae sylweddoli hyn yn galluogi’r adict i gael gwared ar unrhyw ddicter – ac i faddau.

Mewn cân a sgrifennodd Loudon Wainwright i’w blant yn esbonio iddynt pam yr oedd ef a’u mam wedi gwahanu, mae e’n dweud hyn: ‘Rhyw ddydd, pan fyddwch chi wedi tyfu, rwy’n gobeithio y byddwch chi’n gweld eich rhieni fel pobl, dyna’r cyfan allwn ni fod …’ Mae derbyn pobl – yn rhieni, ffrindiau, cariadon a chyd-weithwyr – fel pobl, pobl gyffredin, a dim byd mwy na hynny, yn rhan bwysig o adferiad.

Beth sy mor ddrwg am yr ochr dywyll?

Mae’r rhan fwyaf o bobl, rywbryd yn ystod eu bywyd, wedi cael y teimlad nad yw’n iawn i fod yn ddim byd ond perffaith. Mae ceisio cyrraedd y nod hwnnw, sy’n dasg amhosibl, yn rhwystro pawb (nid yn unig adictiaid mewn adferiad) rhag mynegi eu gwir hunain yn llawn. Mae gyda ni i gyd ein gwendidau, yn genfigen ac yn chwantau ac yn atgasedd, ond yn ogystal â hynny mae gyda ni i gyd ochr dywyll i’n natur – ochr yr ydym fel arfer yn ofni ei chydnabod. Mae hyn yn aml yn ymwneud â rhywioldeb a chwantau y mae’r unigolyn yn rhy ofnus i’w dangos.

Canlyniad hyn yw bod llawer o bobl yn treulio rhan helaeth o’u bywyd mewn ras i ddianc rhagddyn nhw eu hunain. Mae pobl yn cael eu gorfodi i actio bod yn bobl ‘neis’, anhunanol, er bod gyda ni i gyd, mewn gwirionedd, elfen ddigon hunanol yn ein natur. Bodau cymhleth ydyn ni i gyd, wastad yn trio cadw’r cydbwysedd rhwng yr awydd i fod yn garedig a chymwynasgar a’r dynfa tuag at hunan-foddhad a hunan-les. Fel y dywedwyd uchod, rydyn ni’n byw mewn cymdeithas sy’n llawn materoliaeth a thrachwant, lle mae ariangarwch yn rhinwedd. Ond yr un pryd, disgwylir i bobl esgus eu bod yn anhunanol, yn ‘bobl dda’, a chadw’r elfen dywyll dan glo er mwyn ennill parch a chariad.

Yn y Stafell Fyw, fel gyda 12 Cam Alcoholigion Anhysbys, ry’n ni’n ceisio helpu pobl i dderbyn yr hyn ydyn nhw yn ei gyfanrwydd, yn cynnwys yr ochr dywyll, ac i fod yn gyfforddus gyda hynny. Nid yw hynny’n golygu ein bod yn annog pobl i ddilyn y reddf hunanol neu ddinistriol, ond yn hytrach i dderbyn a chydnabod bod amherffeithrwydd yn rhan o’r natur ddynol.

Cywilydd

Salwch yw dibyniaeth, a hwnnw’n cael ei atgyfnerthu gan gywilydd. Mae’n cadw’r adictiaid yn gaeth am flynyddoedd gan nad oes ganddynt fodd i fod yn agored ynghylch eu problemau heb ofni cael eu gwrthod a’u beirniadu gan y rhai sy’n honni eu bod yn eu caru, a chan gymdeithas yn gyffredinol.

Yn y Stafell Fyw mae adferiad yn cael ei weld fel rhywbeth positif. Anogwn adictiaid i wrthsefyll cywilydd ac i roi mynegiant agored i hanes eu hadferiad a’u gobaith. Mae grym cywilydd wedi cadw’r adictiaid yn gaeth i’w dibyniaeth a’u hatal rhag mynegi eu gwir hunaniaeth a’u dymuniad mewn bywyd. Trwy fod yn agored ac yn onest, gan fentro cael eu brifo, mae adictiaid yn gallu ymladd yn erbyn grym cywilydd a siarad yn uniongyrchol â’r rhai sy’n dal i ddioddef. O allu cyfleu’r profiad gwerthfawr a sanctaidd hwn, mae’r gylchdaith o ddibyniaeth i adferiad yn dod i’w llawn dro. Mae’n rhoi i’r adictiaid sydd mewn adferiad, ac i’r rhai sy’n dal i ddioddef, y cyfle i fod yn gyflawn – a dyna’r cyflwr y maen nhw wedi bod yn dyheu amdano ar hyd eu hoes.

***************************************************************************

Y mis nesaf byddwn yn edrych ar Cam 1: Cyfaddef ein bod yn ddi-bŵer dros alcohol (neu unrhyw ddibyniaeth neu ymddygiad niweidiol arall) a bod ein bywyd allan o reolaeth. A bydd raid inni dderbyn rhai gwirioneddau anghyfforddus amdanom ni ein hunain.

Ymaflyd â’r Testunau: Jeremeia 30:12-17; Luc 13:31-5 a 19:41-4

 “Does neb yn poeni am Seion,”

Ydi Ewrop ar fin chwalu? Ydi’r drefn economaidd ar fin dymchwel? Ydi symud pobloedd yn mynd i ddadsefydlogi teyrnasoedd y ddaear? Ydi trais yn mynd i sgubo ymaith ein gwerthoedd a’n traddodiad? Ydi hi ar ben arnom ni?

Wrth edrych ar enbydrwydd ‘cyflwr y byd’ drwy sbectol y cyfryngau, y demtasiwn yw mynd i guddio, cysuro’n hunain y daw popeth yn iawn rywsut neu’i gilydd, mygu ofn a dicter a threio bwrw ’mlaen fel arfer. Sut arall mae dod i ben? 

Wrth geisio ymateb sy’n fwy na mynegiant o ofid personol, ble yn y Beibl mae ’na batrwm all roi tipyn o asgwrn cefn i ni?

‘Does neb yn poeni am Seion,’ (Jeremeia 30:17 beibl.net) ‘Dyma Seion, yr hon nid oes neb yn ei cheisio (William Morgan) ‘Seion, yr un nad yw neb yn ymofyn amdani (BCN)

Os ydyn ni’n chwilio am ffordd i fynegi galar, mae ’na ddigonedd o help yn y Beibl, a gallem ddechrau yn Llyfr y Salmau. Ond mae Galarnad a Phroffwydoliaeth Jeremeia’n fan cyfoethog, os anghysurus, i ddechrau. Galar yw’r thema, galar dros dwpdra, diffyg gweledigaeth, styfnigrwydd, diffyg egwyddor, a mwy na dim, galaru dros y golled. Colli traddodiad, colli diwylliant, colli hen arfer, colli’r ‘pethau’. Mae digon o resymau am y galar: grym ymerodraeth (Babilon), diffygion y drefn grefyddol (y Deml), polisi gwleidyddol gwan (y Brenin). Ac argyhoeddiad Jeremeia yw bod methiant a phechod y bobl wedi peri i Dduw ei hun droi’n elyn iddyn nhw. A heb Dduw, heb ddim.

Mae penodau 29–33 yn awgrymu bod gobaith (mae rhai ysgolheigion yn dueddol o dybio mai ychwanegiad diweddarach ydyn nhw). Ym mhennod 30 mae ’na gerdd, adnodau 12–17, sy’n arwyddo cam o dywyllwch i oleuni, yn awgrymu’r gwrthddywediad amlwg bod modd i alarwr obeithio. Mae fel petai Duw yn newid ei feddwl; yn sicr, mae’r awdur yn newid ei feddwl. Ar y dechrau ‘fel hyn’, dyma sydd gan Dduw i’w ddweud. Mae pethau’n gwbl anobeithiol:

            Y mae dy glwy’n anwelladwy a’th archoll yn ddwfn.

Mae pawb wedi anobeithio am Jeriwsalem:

Nid oes neb i ddadlau dy achos,
nid oes na moddion na iachâd i’th ddolur.

Mae Jeremeia’r bardd broffwyd yn gwbl bendant yn ei anobaith, a’r peth gwaethaf oll yw bod ‘ffrindiau’ Jeriwsalem yn ymddwyn fel pe bai popeth yn iawn. Maen nhw’n cau eu llygaid i realiti pethau.

Walter Brueggemann

Mewn pennod ar y gerdd hon, mae Walter Brueggemann, un o ysgolheigion mwyaf deifiol a dwys yr Hen Destament yn ein cyfnod ni, yn ein gwahodd i rannu ym mhrofiad Jeremeia a gweld bod yna angau yn digwydd yn ein plith. Mae’n honni mai’r demtasiwn i ni yw amddiffyn ein hunain rhag yr anobaith a’r golled a’r galar. Cau i lawr ar y gwir sy’n ein hwynebu, cau ein llygaid a byw fel petai gobaith yn y drefn bresennol. Mae ’na glefyd, ac mae anffyddlondeb, chwit-chwatrwydd, euogrwydd am bechod, ond y pechod mwyaf yw’r troi cefn, y gwadu gwreiddiau ac etifeddiaeth, bod pobl Seion wedi anghofio pwy ydyn nhw. Dim ond yn eu galwedigaeth y mae ystyr i’w bodolaeth – ac mae Yhwh wedi cael digon. Erbyn diwedd adnod 15 mae’r diwedd wedi dod:

Y mae dy ddolur yn anwelladwy; 
oherwydd maint dy ddrygioni 
ac amlder dy bechodau yr wyf wedi gwneud hyn i ti.

 Ac mae’r darn nesaf yn dechrau gyda’r geiriau arwyddocaol ‘Am hynny’, ac fe dybiech fod bygwth pellach yn dod. Ond mae fel petai’r drol wedi’i throi. Bellach mae Duw yn bygwth, nid Jeriwsalem, ond y rhai sy wedi’i bradychu, ei hysu, ei gormesu. Bydd yr anrheithwyr yn anrhaith a’r ysbeilwyr yn ysbail. Pam? ‘Am iddynt dy alw yn ysgymun’, Seion, yr un nad yw neb yn ymofyn amdani: ‘Am nad oes neb yn poeni am Seion’, fel y dywed cyfieithiad cwta a bachog beibl.net. Mae’n od oherwydd y mae Duw wedi llefaru’n llym am Seion ei hunan, ond mae clywed y cenhedloedd eraill yn ei galw’n ysgymun yn ormod iddo! Ac mae e fel petai wedi newid ei feddwl.

Mae ein hymresymu ni am Dduw yn ymhonni dweud bod yn rhaid iddo fod yn gyson, yn deg, yn ymateb yn ddoeth a diduedd. Ond ym meddwl a phrofiad Jeremeia, partner mewn cyfamod yw Yhwh, a’i ymateb i wendidau’r genedl yn hynod o ddynol. Mae e bron fel petai’r proffwyd yn priodoli i Dduw yr un chwit-chwatrwydd ag sydd mewn pobl. Mwy cysurus i griw o ryddfrydwyr yw mynnu bod Duw yn drugarog o dragwyddoldeb i dragwyddoldeb. Ond i Jeremeia y mae dolur a galar Duw ei hunan yn drech nag anffyddlondeb Seion. Ac mae gweld Seion yn ysgymun yn ormod iddo. Bellach mae Duw ar ochr y gorthrymedig, y gwan, yr ysgymun; mae e o blaid y rhai sy’n galaru. Ac mae hynny am fod Duw ei hun yn galaru.

Cerdd ydi hon, dim ond cerdd, ond gall barddoniaeth fod yn beth peryglus iawn. Yn erbyn pwy y mae’r gerdd? Awgrym Brueggemann yw bod y gerdd yn erbyn y rhai sydd o blaid pethau fel y maen nhw, y rhai sy’n twyllo’u hunain nad oes yna fawr ddim o’i le, nad oes clwyf nac afiechyd i’w iacháu. Maen nhw’n glyfar mewn cynadleddau i’r wasg ac yn trin ystadegau’n gyfrwys, ac yn credu eu propaganda eu hunain. Iddyn nhw mae galar yn frad, a Duw yn cynnig cariad diamod, ac nid barn. Amhosibl tybio bod barn yn gyfystyr â chariad. Pwy sydd ar fai felly? Dyma nhw: y brenhinoedd, y tywysoagion, yr offeiriaid a’u proffwydi. (Ei harlywyddion, prif weinidogion, economegwyr, sylwebyddion, ayyb) Dyna’r rhai sy’n gwrthod wynebu Duw (sut bynnag y syniwch amdano) ond yn troi cefn arno. Ni fydd y deml, na mynnu heddwch yn tycio am fod pobl wedi suddo i ddiflastod a siniciaeth. Ac yn erbyn y rhain, yn wyneb yr ystrydebau ni ellir ond galaru.

Yn y gerdd hon, adnodau 12–18, gwelwn batrwm, strwythur hyd yn oed, a welir yn y Testament ac sy’n nodwedd o’r Efengyl ei hun. Fe’i gwelir ar ei amlycaf yn Iesu, yn y traddodiad proffwydol, ac yntau’n wylo dros Jeriwsalem (Luc 13:31–5; 19:41–4). Mae Jeriwsalem yn cynrychioli’r hen drefn, y gwerthoedd tragwyddol sydd wedi’i chynnal, ond mae’r pethau hyn yn mynd heibio, yn marw. Mae cweryl Iesu gyda’r rhai sy’n rhedeg pethau heb sylweddoli eu bod wedi methu. Gellir dal i gynnal y gweladwy, ond heb y galaru fydd neb yn sylweddoli mai gwagedd yw’r gwbl ac nad oes lle i’r newydd. Heb ddwylo gwag does dim modd gafael mewn dim byd newydd.

Ceir yr un pwyslais yn Luc 6:21, 25 pan ddywed Iesu:

Gwyn eich byd chwi sydd yn awr yn newynog, oherwydd cewch eich digoni.
Gwyn eich byd chwi sydd yn awr yn wylo, oherwydd cewch chwerthin.

Mae’r Gwynfydau yn sôn am ddwy oes, yr un bresennol a’r un sydd i ddod, ac yn myfyrio ynghylch sut mae derbyn rhoddion yr oes sydd i ddod nawr. Os cyngor sydd yma, mae’n gyngor od! – Rhaid galaru dros y nawr sy’n marw. (Efallai fod angen pwysleisio bod galar yn fwy na chwyno, a dal i oddef y pethau sy’n pydru.) Mewn galar bydd modd croesawu’r newydd sy’n rhodd Duw. Mae chwerthin nawr a meddwl y daw popeth yn iawn yn y man yn arwain at wylo nes ymlaen. Mae wylo nawr yn golygu gweld a derbyn bod pethau heddiw dros dro. Mae’n rhaid dewis: allwch chi ddim dal gafael yn yr hen a chroesawu’r newydd. Disgyblion Iesu yw’r rhai sy’n gallu gollwng y trefniadau presennol er mwyn gallu bod yn agored i roddion a grasusau, i drefn newydd. Ceir yr un pwynt yn Ioan 16:20–21:

Yn wir yn wir rwy’n dweud wrthych, y byddwch chwi’n wylo ac yn galaru, a bydd y byd yn llawenhau. Byddwch chwi’n drist ond fe droir eich tristwch yn llawenydd.

Y mae gwraig mewn poen wrth esgor, gan fod ei hamser wedi dod. Ond pan fydd y baban wedi ei eni, nid yw hi’n cofio’r gwewyr ddim mwy gan gymaint ei llawenydd fod plentyn wedi ei eni i’r byd.

Beth mae hyn i gyd yn ei ddweud am bethau heddi? Ydyn ni hefyd yn gweld dymchwel y byd yr ydyn ni wedi’i adnabod? Mewn amser pan yw’r peryglon yn amlwg, mae perygl ychwanegol mewn chwilio am atebion hawdd. Dyna a welwn yn y pegynnu plesio’r dorf gan y dde a’r chwith. Ymbalfalu am gadw pethau fel ag yr oedden nhw, neu fel yr oedden ni wedi breuddwydio y bydden nhw. Cadw pethau ynghyd er mwyn i ni allu cadw’n hurddas, ein gwerth, a’n mantais hefyd. Fe’u gwelir ymhlith ceidwadwyr y dde, y rhyddfrydwyr, a phobl y chwith sydd wedi dod i ben yn weddol hyd yn hyn. Rydyn ni’n credu yn ideolegau ein plaid, ein grŵp, ein cenedl, ein dosbarth am ein bod yn cael ein hamddiffyn rhag dadansoddi go iawn. Dim ond barddoniaeth all fynegi’r boen. A galaru personol a chyhoeddus am ein bod wedi dewis pydewau toredig na all ddal dŵr. Y newyddion da yw bod Duw yn mentro i mewn i’r llanast gyda ni, ond rhaid bod y galar yn real. Rydyn ni, fel y bardd, yn gorfod disgwyl i weld beth fydd yn dilyn y geiriau ‘Am hynny … fel hyn y dywed yr Arglwydd’.

Mae’r uchod yn seiliedig ar un o draethodau Walter Brueggemann. Mae ei waith yn hysbys i lawer o ddarllenwyr C21. Os hoffech ddarllen yn ehangach a dyfnach yn y gwreiddiol, chwiliwch am  Hopeful Imagination – Prophetic Voices in Exile (Fortress Press, 1985) 1-1925.  Hefyd, The Prophetic Imagination (Fortress Press, 1978) 1-3337.

Dau Hanner Bywyd

Enghraifft yw’r isod o waith Richard Rohr – awdur toreithiog a Ffransisiad yn America sy’n gyfrifol am y Centre for Action and Contemplation

Datblygiad Dynol yn yr Ysgrythurau

Mae’n help gwybod am y ffurf bwa enfys cyfan sydd i’n hoes, i ble mae’n anelu ac yn arwain. Bu i Walter Brueggemann, un o’m hoff ysgolheigion ysgrythurol, wneud cysylltiad disglair iawn rhwng  datblygiad yr ysgrythurau Hebraeg a datblygiad ein hymwybyddiaeth dynol ni, fel profiad unigol.

Dywed Brueggemann fod tair rhan i’r Ysgrythurau Hebraeg: y Torah, y Proffwydi, a Llên Doethineb. Mae’r Torah, y pum llyfr cyntaf, yn cyfateb i hanner cyntaf ein hoes. Dyma’r cyfnod pryd y rhoddwyd i bobl Israel eu hunaniaeth drwy gyfraith, traddodiad, strwythur, sicrwydd, defodaeth i’r grŵp, eglurder a’r ymdeimlad o etholedigaeth. Fel unigolion, rhaid i ni i gyd ddechrau gyda rhyw strwythur clir ac amcan o ddatblygiad tebygol ar gyfer twf normal, iach (fel yng ngwaith Maria Montessori). Dyna beth y mae rhieni yn ei roi i’w rhai bach drwy gofleidio, diogelu, rhoi sicrwydd a theimlad o fod yn arbennig. Yn ddelfrydol, ry’ch chi’n dysgu’ch bod yn wrthrych cariad drwy weld adlewyrchiad ohonoch eich hunan yng ngolwg cariadus eich rhieni a’r bobl o’ch cwmpas. Rydych chi’n sylweddoli eich bod yn arbennig, a bod bywyd yn dda – ac felly rydych chi’n teimlo’n ddiogel.

Richard Rohr

Ail ran sylweddol yr ysgrythurau Hebreig yw’r Proffwydi. Dyma gyflwyno inni elfen angenrheidiol o ddioddefaint, meini tramgwydd, a methiannau, sy’n ein cyflwyno i ail hanner ein hoes. Mae meddwl yn broffwydol yn gynneddf i hunanfeirniadu iach, y gallu i gydnabod ochr dywyll chi’ch hunan, fel y gwnaeth y proffwydi dros Israel.

Heb y methiant, y dioddefaint, a’r esgus-paffio, nid yw’r rhan fwyaf ohonom (na’r rhan helaethaf o grefydda) byth yn tyfu tu hwnt i hunanaddoli a meddwl y llwyth (hunanaddoli wedi’i estyn i’r grŵp). Dyna fu’n wir am y rhan helaethaf o hanes dynol hyd yn hyn, a dyna paham y bu rhyfel yn beth mor arferol. Ond mae hunanfeirniadaeth iach yn eich helpu i sylweddoli nad ydych chi cystal â hynny, na’r grŵp yr ydych chi’n perthyn iddo chwaith. Mae’n dechrau chwalu’r meddwl deuol, hwn neu’r llall, wrth i chi sylweddoli bod pethau’n ddrwg ac yn dda. Dyna wneud pob delw-addoli a’r holl rithiau sy’n mynd gydag e’n amhosibl.

Rhoddodd fy mam i mi feirniadaeth a disgyblaeth broffwydol, ac ni wnaeth hynny ddrwg i mi o gwbl, oherwydd rhoddodd i mi’n gyntaf yr holl garu, a chusanu a chwtsio. Roedd yna sylwedd i ddygymod â’r beirniadu. Gwyddwn yn gyntaf oll mod i’n wrthrych cariad, ac oherwydd hynny gallwn dderbyn y feirniadaeth a chael clywed nad y fi oedd canol y byd. Os yw ein psyche yn symud yn y drefn arferol, bydd burum hunanfeirniadaeth yn ychwanegu at y sicrwydd o fod yn arbennig, yn caniatáu i ni symud i drydedd adran yr ysgrythurau Hebraeg: Llên Doethineb (llawer o’r Salmau, Ecclesiasticus, Cân y Caniadau a Llyfr Job). Yma, fe ddarganfyddwch iaith dirgeledd a pharadocs. Dyma ail ran ein hoes. Rydych chi’n ddigon cryf erbyn hyn i gynnal gwrthddywediadau hyd yn oed ynoch eich hunan, a hyd yn oed mewn pobl eraill. A gallwch wneud hynny gyda thrugaredd, maddeuant, amynedd a goddefgarwch. Cewch sylweddoli bod eich etholedigaeth chi er mwyn gadael i eraill wybod eu bod hwy hefyd wedi’u dewis. Rydych chi wedi symud o ddethol-edigaeth y Torah, ‘bod ar wahân i fod yn sanctaidd’, i fod yn gynhwysol, a chaniatáu i bopeth berthyn. Wnawn ni ddim symud tuag at ail hanner ein hoes nes i ni fynd drwy’r rhan gyntaf a’r cyfnod o drawsnewid. Y drefn orau felly yw trefn–anhrefn–aildrefnu. Ac mae’n rhaid i chi fynd drwy’r anhrefn neu chewch chi ddim aildrefnu. Does dim eithriadau! Dyma beth mae Paul yn ei alw’n ‘ffolineb y groes’ (Corinthiaid 1.18–25).

(Addaswyd o Falling Upward: a Spirituality for the Two Halves of Life (2011). Cofrestrwch gyda’r Centre for Action and Contemplation, drwy bwyso ar https://cac.org/2016-daily-meditations-overview/