Bu eleni yn flwyddyn o goffáu dechrau’r Rhyfel Byd Cyntaf ac ar hyd a lled ein gwlad cynhaliwyd pob math o ddigwyddiadau i nodi’r canmlwyddiant. Cynhyrchwyd rhaglenni ar gyfer y teledu a’r radio, cyhoeddwyd sawl llyfr, traddodwyd darlithoedd mewn cynadleddau, cynhaliwyd arddangosfeydd a llwyfannwyd cyflwyniadau dramatig. Paratowyd deunydd helaeth ar gyfer ysgolion a gosodwyd toreth o wybodaeth ar y we. Yn ogystal, daeth creiriau gwerthfawr i’r golwg am y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer wrth i bobl fynd ati i chwilio am hanes eu cyn-deidiau yn y rhyfel. Do, cawsom gyfleoedd o bob math i fyfyrio’n ddwys ar y gyflafan erchyll. Ond yn fwy na dim, bu’r cyfan yn fodd i’n hatgoffa o’r gwastraff ar faes y gad, ac o’r chwalu gobeithion a breuddwydion yn hanes ieuenctid ein gwlad.

Ac wrth inni baratoi yn awr i ddathlu’r Nadolig eleni mae’r hyn a ddigwyddodd ar Noswyl Nadolig 1914 yn dod i’r cof pan benderfynodd rhai o’r milwyr ar y ffrynt orllewinol roi’r gorau i’r ymladd am ychydig. Yn ôl haneswyr y cyfnod clywyd milwyr yr Almaen yn canu’r garol Dawel Nos yn y ffosydd. Ymatebodd rhai o filwyr Prydain drwy osod llun o’r Kaiser gyda’r cyfarchiad Nadolig Llawen ar ddarn o gynfas a’i godi uwchben y ffôs. Ar ddydd Nadolig mentrodd rhai o’r milwyr o’r ddwy ochr i gwrdd â’i gilydd ar dir neb a chyfnewid anrhegion fel jam, sigarau, melysion a siocledi. Cynhaliwyd gêm bêl droed anffurfiol a thynnwyd lluniau o’r milwyr gyda’i gilydd cyn iddynt ddychwelyd i’r ffosydd. Yn ystod y cadoediad hefyd cafwyd cyfle i gladdu’r milwyr a laddwyd ar dir neb. Ni ddigwyddodd cadoediadau tebyg yn y blynyddoedd canlynol a hynny mae’n siŵr am fod yr awdurdodau yn ofni y byddai unrhyw ysbryd o frawdgarwch rhwng y ddwy ochr yn rhwystro parhad y frwydr.

Lle peryglus oedd tir neb. Dyma’r tir dadleuol a fodolai rhwng y ddwy ochr ac roedd sawl milwr chwilfrydig a newydd i’r ffrynt wedi colli ei fywyd wrth godi ei ben uwchben parapet y ffos. Gan amlaf, yn ystod oriau’r nos y byddai’r milwyr yn mentro i dir neb, yn niogelwch y tywyllwch, i drwsio’r gwifrau pigog a chladdu milwyr oedd wedi’u saethu’n farw. Ond ar Ddydd Nadolig 1914 mentrodd rhai o filwyr y Rhyfel Byd Cyntaf i’r tir hwn a chreu ysbryd o frawdgarwch.

Gyda breuddwydion a gobeithion ieuenctid yn cael eu chwalu heddiw eto ym Mhacistan, Palesteina, Nigeria, Afghanistan ac mewn gwledydd eraill ar draws y byd, gwyddom am yr angen y Nadolig hwn i dawelu’r gwn, i atal yr awyrennau di-beilot, i osod y grenâd o’r neilltu a chodi’n pennau uwchben y parapet cyn mentro’n wylaidd i dir neb, y tir peryglus, a darganfod o’r newydd ysbryd tangnefedd.