Hawdd fyddai ymuno yn y rhuthr i ddweud rhywbeth am erchyllterau Paris yr wythnos hon. Fe fydd E-fwletin yr wythnos nesaf yn codi ambell agwedd ar y digwyddiadau hynny. Ond am y tro, fe drown i gyfeiriad arall.
Cawsom gyfle dros y Calan i ymweld ag Eglwys Gadeiriol Caerwrangon. Mae’r Gadeirlan ynghanol y ddinas – gyferbyn â chanolfan siopa hyll o’r 70au. Braf oedd gweld nad oedd angen talu – yn wahanol i gymaint o eglwysi cadeiriol eraill Lloegr lle y codir hyd at £20 y pen am y fraint o gamu i’r lle. Peth da yw i’r Eglwys yng Nghymru hithau gadw at y traddodiad o gynnig mynediad am ddim i ymwelwyr. Cawsom groeso wrth y drws gan wirfoddolwr – ac fe gyfrannom trwy’r cynllun Rhodd Cymorth.
Mae’n adeilad diddorol yn bensaernïol, ond yn fwy diddorol fyth o ran cyflwyno’i hanes a’r ffydd a’i hysbrydolodd. Gan ein bod yno cyn yr Ystwyll roedd taith o amgylch yr eglwys yn dilyn hanes Mair, Joseff a’r baban Iesu, ac yn ein cymell i fyfyrio am agweddau o’r stori a gweddïo am ein hanghenion ni ac anghenion y byd. Roedd hefyd gŵyl coed Nadolig wedi’i noddi gan gwmnïau a mudiadau lleol, yn cynnwys un goeden ddirdynnol wedi’i hamgylchynnu â wal yn ein hatgoffa am bobl Palesteina sydd wedi’u caethiwo y tu ôl i’r wal ddieflig sy’n cwmpasu eu tir a man geni Iesu.
Gellir lawrlwytho ap ar eich ffôn a dilyn sawl taith arall gan ddibynnu ar eich diddordebau. Yno y claddwyd Ioan, Brenin Lloegr, a arwyddodd y Magna Carta yn 1215. Fe ddethlir eleni naw can mlwyddiant y siarter honno a ddechreuodd gyfyngu ar rym absoliwt y frenhiniaeth. Ar ei bwys fe gladdwyd Arthur, Tywysog Cymru, mab y Brenin Harri VII a fyddai wedi etifeddu coron Lloegr onibai iddo farw yn ifanc. Pe byddai wedi byw, ni fyddai ysgariad Harri VIII wedi arwain at Ddiwygiad Protestannaidd mileinig, ac ni fyddai Deddfau Uno â Chymru wedi bod ym 1536 a 1543. Pa fath wledydd fyddai’r rhain wedyn…?
Un o ganlyniadau gwaethaf y Diwygiad Protestannaidd oedd colli cymaint o gyfoeth gweledol yr eglwysi a’r traddodiad addysgol a chroesawgar a gynrychiolwyd gan, er enghraifft, mynachdy Benedictaidd Caerwrangon. Mae awdurdodau presennol y Gadeirlan yn ceisio ail-greu’r traddodiad hwnnw, a’n teimlad ni oedd eu bod yn gwneud hynny yn llwyddiannus iawn. Ni orfodir diwinyddiaeth na chredo ar neb a ddaw i mewn – ond mae digon o esboniadau am y pethau hynny i’r sawl sydd eu heisiau, a mae gweinidogion y Gadeirlan yn eu gwisgoedd coch ar gael i siarad a gweddïo i’r neb a fynn. O na fyddai capeli Cymru ar agor ac yn croesawu pobl yn yr un modd!
Er fy mod yn gapelwr, rwy mor falch fod yr eglwysi cadeiriol hyn yn bod yng Nghymru ac yn Lloegr, yn agored i bawb. Trueni i ddad-waddoli’r Eglwys yng Nghymru ym 1920 olygu fod adnoddau eglwysi cadeiriol Cymru yn brinnach a’i bod yn anos iddyn nhw gynnig yr un math o wasanaeth i’n pobl ni. Tybed a wnaeth Lloyd George gam gwag yn hyn o beth? Dim ond gofyn….