E-fwletin Chwefror 23ain, 2015

Mae’r stori syml ddigon hon yn ddameg i ti a minnau! Stori am feddyg o gyfnod Rhyfel y Crimea yw hi. Dyn oedd hwn wedi llwyr ymroi i’w alwedigaeth i esmwytháu poen a dioddef, ond ym mhresenoldeb poen a dioddefaint – i bob ymddangosiad o leiaf – un caled ydoedd, oer o ddideimlad.

Ar derfyn dydd caled o lawdriniaethau amrwd a chreulon, a’r meddyg hwn wedi dal wrth ei waith, heb i’r gwaed, sgrech a gwewyr effeithio’r dim lleiaf arno, methodd un cydweithiwr ag ymatal rhag mynegi ei farn: ‘Arswyd ddyn!’, meddai, ‘creadur dideimlad ydwyt!’ Ymatebodd y meddyg, yn sydyn gadarn, ‘Ers blynyddoedd bellach, dw i wedi dysgu hepgor ‘teimlad’ fel emosiwn, a’i fabwysiadu’n hytrach fel egwyddor!’

Pobl teimladwy ydym fel Cymry, a da hynny. Ceir gwrandawiad parod i bob apêl didwyll i’n calon, ac eto, da hynny; ond beth ddigwydd, trannoeth, wedi i’r teimlad glaeru? Gall ein brwdfrydedd, fel ffrwyth, o’i adael rhy hir heb ei fwyta – bydru.

Un o nodweddion ein cyfnod yw’r delfryd. Bu ein cyfnod yn drwm o sôn am ddiogelu’r amgylchfyd, dileu tlodi ac anghyfartaledd ymhell ac agos; dileu trais a throsedd; dileu rhyfel a therfysg. Erys y pethau hyn i gyd, a hynny, i raddau o leiaf, oherwydd ein bod ni’n euog o guddio ein diffyg pendantrwydd, diffuantrwydd a dalifyndrwydd o dan haen ar ôl haen o siarad, trwch o addewidion a bwriadau da. Mae teimlad mor aml, mor hawdd, mor esmwyth yn mwtadu i fod yn ddim byd amgenach na sentiment gwag…os nad ffôl.

Gwelir hyn yn gwbl amlwg yn ein crefydda. Awn am adre’ o’r oedfa yn sŵn emyn a thôn, Gair a gweddi, pregeth dda – ond dof ddigon – a chrefydd wedi cyflawni talp go fawr o’i briod waith, sef ein cynnal. Ond nid digon hyn i’n cadw! Oni wyddom go iawn, y buasai ein crefydda yn fwy pendant pe bai bygythiad fwy pendant iddi? Oni wyddom y buasai ein crefydd yn bwysicach i ni, pe baem yn gorfod pwyso’n drymach arni? Gwyddom, mi gredaf, bod Cristnogaeth yng Nghymru wedi mynd a’i phen i’w phlu oherwydd fod y bywyd mor dawel, esmwyth a hawdd iddi – cynnal mae hi bellach, nid cadw.

Pe bawn yn gallu ysgwyd fy hun, buaswn yn teimlo’r hawl i ysgwyd eraill i sylweddoli, o ddifri, fod Cristnogaeth naill ai’n dda a iachusol, neu’n ddrwg a niweidiol. Rhaid iddi fod yn un peth neu’r llall, ni all byth fod y naill beth a’r llall! Os drwg a niweidiol Cristnogaeth, rhaid ei dileu hi o’n byw; rhaid cau’r eglwysi a sgrwbio’n cenedl yn lân o fryntni ein crefydd fach bigog ni! Ond os da yw Cristnogaeth, os llesol ein ffydd, rhaid credu ynddi, a dilyn Iesu! Gweithredu ffydd, gobaith a chariad!

Dyletswydd pennaf y Cristion yw ffrwyno sentiment naturiol, cynhenid a’i droi i wasanaeth Duw. Byw a gweithredu, fel y meddyg hwnnw, a osododd teimlad fel emosiwn o’r neilltu, er mwyn ei adennill fel egwyddor.