Karen Owen

Karen Owen. Llun: Huw Dylan Owen.

Newyddiadurwr a bardd sydd wedi perfformio ei gwaith ar bum cyfandir, gan dreulio cyfnodaun byw yn Vilnius, Bogota, Cape Town, Chennai a Kiev. Treuliodd hanner blwyddyn yn byw mewn cwfaint yn Fienna. Mae wedi ymroi i herio tri pheth: yr ego, anwybodaeth, a’r syniad fod yn rhaid i bopeth Cymraeg fod yn ‘neis’.

1. Disgrifiwch eich magwraeth, ac unrhyw ymwneud â chapel neu eglwys, neu fywyd ffydd yn ystod eich plentyndod …

Mi ges fy magu ar aelwyd gwbwl Gymraeg, yn ferch i fecanig ac ysgrifenyddes feddygol, ym mhentref Pen-y-groes, yn hen ardal chwareli llechi Dyffryn Nantlle – yr hynaf o ddwy chwaer. Yn ôl fy rhieni, mi ofynnais am gael mynd i’r Ysgol Sul yn ddwyflwydd a hanner, ac i Ysgol Sul Capel Saron (MC) y bûm yn mynd tan oeddwn yn 16 oed. Ces fy nerbyn yn aelod yn Saron yn 1990, yn un o griw anferth o 23 o bobol ifanc o’r ofalaeth y flwyddyn honno.

Ond er i mi gyfeirio at fy rhieni (fy mam oedd y ddisgyblwraig), mae’n wir nad y nhw yn unig fagodd fi a fy chwaer. Magwyd ni yn nheras Heol Buddug yng nghanol y pentref yn y 1970/80au, pan oedd drysau pawb yn agored a di-glo, a lle’r oedd disgwyl i ni, blant, fynd i gnocio ar gymdogion hŷn a dangos ein hadroddiadau ysgol a ffrogiau a sgidiau newydd.

Mi fywion ni hefyd trwy ddirwasgiad yr 1980au a deall beth oedd ‘three-day week’ a gwaeth na hynny, pan gollodd Dad ei waith mewn ffatri leol. Mam oedd yn gwneud ein dillad, ac fe arferwn gasáu’r ffaith fod fy chwaer a finnau’n cael ein gwisgo yn yr un defnydd! Roedd Mam yn gallu gwau popeth: festiau, cardigans, cotiau i ni, yn ogystal â dillad i’n doliau. Roedd Mam hefyd yn fy mhrofi ar fy ngeirfa Saesneg ers o’n i’n ddim o beth: “Beth ydi’r gwahaniaeth rhwng ‘copse’ a ‘corpse’?” a phethau tebyg. Gan fod fy rhieni wedi bod yn ofalwyr Capel Saron am 30 mlynedd ers diwedd y 1970au, ro’n i’n gyfarwydd iawn ag ymweld â’r lle yn ystod yr wythnos, pan fyddai Mam angen glanhau cyn cyfarfod neu angladd … a dyna pryd y dois yn gyfarwydd â gweld eirch, a chlosio atynt er mwyn darllen y placiau sgleiniog arnyn nhw.

2. Oedd yna achlysur neu ddigwyddiad yn eich bywyd a daniodd eich diddordeb ym materion ffydd?

Dim un digwyddiad penodol, i mi ei gofio. Ond, yn chwech oed, mi wnes i gornelu ein gweinidog, y diweddar Brian Morgan Griffith, yn sêt fawr Saron, ynglyn â set-yp teuluol Adda ac Efa. O’n i’n methu’n lân â deall, os mai dim ond nhw oedd ar y ddaear, a nhwthau’n rhieni i dri o feibion (Cain, Abel a Seth), sut y tyfodd y teulu? Os nad oedd merched yn unman, sut y cawson nhw blant? O ble y daeth y mamau i gyd? Mi gytunodd Mr Griffith, mae’n debyg, fod Duw wedi creu mwy nag Efa, oherwydd mai Duw sy’n creu pawb yn y bôn. Doeddwn i ddim yn gwbwl fodlon ar hynny!

Y digwyddiad mawr nesaf i mi oedd dod i gysylltiad efo athro a ddaeth wedyn yn ffrind ac yn fentor, sef Gareth Maelor. A fo, yn y wers RI gyntaf yn Ysgol Dyffryn Nantlle, yn dod i mewn i’r dosbarth yn chwifio Beibl yn yr awyr ac yn dweud: “Dydi pob peth oddi mewn i hwn ddim yn wir.” Ond brawddeg ar ei hanner oedd honno, oherwydd ei hanner arall oedd: “… ond mae pob gwirionedd am fywyd i’w gael yn y Beibl.” Am weddill y tymor hwnnw, mi fuon ni’n edrych ar ddelwedddau ac eglurhadau daearyddol a gwyddonol dros gwymp Sodom a Gomorra, dros y berth yn llosgi, dros gerdded ar ddyfroedd hallt, dros negeseuon a pherthnasedd y straeon yn eu cyfnod … ar y pryd (1985) pan oedd y dosbarth cyfan yn mynd i ysgol Sul, wedi arfer dysgu manylion ar gyfer arholiad sirol, a chofio-heb-ddeall ar gyfer ein maes llafur cof. Fe newidiodd Gareth bopeth, gwneud i ni amau pob peth, ac ailffurfio ein barn am ffydd (nid crefydd). Ugain mlynedd yn ddiweddarach, ro’n i’n gyw-prentis iddo yn yr ofalaeth, yn cynnal dosbarthiadau derbyn pobol ifanc. Ac ar ddiwedd 2006, fe ofynnodd i mi ei “helpu” i gynnal ei oedfa olaf, ac yntau o fewn wythnosau i farw. Dyna’r cyfrifoldeb mwya i mi ei gael yr adeg honno yn fy mywyd, a dw i mor ddiolchgar am gael rhannu’r gyfrinach.

3. 3. Sut fyddech chi’n disgrifio ble y’ch chi ar hyn o bryd o ran eich gweledigaeth o Dduw neu fywyd ysbrydol?

Duw ydi’r gair agosaf sydd ganddom am yr hyn na allwn ei ddisgrifio, ei ddirnad na’i ddehongli yn iawn. Y grym, yr egni, y pŵer a’r enaid maddeugar sy’n dal y greadigaeth. Ohono/ohoni yr ydan ni’n dod, ac iddo/iddi yr ydym yn dychwelyd. A chariad ydyw.

4.  Sut cyrhaeddoch chi ble y’ch chi nawr yn eich bywyd?

Dw i wedi cyrraedd 46 oed trwy fenter, chwilfrydedd, gwaith caled, crei ddyddiol, lwc a chariad pobol eraill. Roedd yna adeg pan o’n i’n poeni na fyddwn yn ei gwneud hi i 40 … ond fe basiodd hynny.

5. Beth yw’ch rhwystredigaethau mwyaf chi a’r gobeithion mwyaf sydd gyda chi o ran bywyd eglwysig yng Nghymru heddiw?

Nid o fewn adeiladau eglwysig yn unig y bydd ffydd byw. Ym mhrofiadau ac yng nghalonnau pobol y digwydd hynny. Ond mae’n rhaid i’r ‘peth’ hwnnw gael ei herio, a’i ailddiffinio ar gyfer pob oes. “Newid mae gwybodaeth a dysgeidiaeth dyn …”

Yn y cyd-destun hwn, mae fy ofn pennaf yn ymwneud â dylanwad yr adain dde a’r lleng o bobol sy’n mynnu bod raid credu’r Beibl yn llythrennol er mwyn cael mynediad at Dduw. Mae Duw yn fwy na hynny, ac y mae pawb yr un mor agos ato.

6.  I ble fyddwch chi’n troi am ysbrydoliaeth i’ch cynnal chi? Oes yna awduron, llenorion, cerddorion, artistiaid ayyb sy’n eich cynnal chi fyddai’n help i eraill wybod amdanyn nhw?

Pan fydda i ar fy ngwannaf, mi fydda i’n crio. Dw i’n crio’n aml iawn … a dydi hynny ddim yn brofiad trist bob amser. Rhyddhad ydi o. Gollwng gafael ydi o. Proses o gyfaddef fy ngwendid ac ymddiried ydi hi. Does yna ddim geiriau yn perthyn i hynny. Cerdded glannau môr a mynyddoedd, neu deimlo elfennau fel gwyntoedd neu ddafnau glaw o’m cwmpas, sy’n fy atgoffa mai rhan fechan o’r darlun mawr ydw i. Dadlwytho unrhyw gyfrifoldeb. Mae’n fy nghodi bob tro … Hynny a siarad gyda ffrindiau da fel Aled Jones Williams a Huw John Hughes, sy’n gwybod llawer iawn mwy na fi.

7.  Sut fyddech chi’n hoffi i bobl eich cofio chi?

Fel rhywun a wnaeth ei gorau, a deimlodd ormod weithiau, ond a ochrodd bob amser efo’r ‘underdog’.