Cyfweliad Eifion Wynne

Eifion Wynne 

Mae Eifion wedi byw yn Nyffryn Clwyd er pan oedd yn 3 oed. Mae’n 65 oed ac wedi ymddeol. Mae wedi gweithio mewn sawl maes, ond yn bennaf fel athro am dros chwarter canrif. Mae’n briod a chanddo ddau fab a phump o wyrion. Ei ddiddordebau pennaf yw’r sefyllfa grefyddol yng Nghymru heddiw, a materion cyfoes sydd yn y newyddion. Mae’n mwynhau cerdded a beicio hamddenol. 

  1. Disgrifiwch eich magwraeth, ac unrhyw ymwneud â chapel neu eglwys, neu fywyd ffydd yn ystod eich plentyndod …

Cefais fy ngeni dros y ffin yng Nghroesoswallt yn 1955. Ar y pryd roedd fy nhad yn weinidog gyda’r Presbyteriaid yng ngofalaeth Salem, Pentrefelin, Cymdu a Rhos y Brithdir yn Nyffryn Tanat. Mae’n debyg bod hyn yn egluro pam y cefais fy ngeni dros glawdd Offa!  Pan oeddwn yn 3 oed, derbyniodd fy nhad alwad a symud o Ddyffryn Tanat i Ddyffryn Clwyd, ac o Bentrefelin, fel petai, i Bentrecelyn ar gyrion coleg amaethyddol Llysfasi, ger Rhuthun. Erbyn hynny fi oedd y plentyn canol o dri o blant, gydag efeilliaid ar y ffordd! Cefais fy addysg gynradd yn Ysgol Pentrecelyn ac addysg uwchradd yn Ysgol Brynhyfryd, Rhuthun.

O ran fy ymwneud â chapel, roedd yn rhan o batrwm bywyd i mi ers y dechrau. Roedd tŷ’r gweinidog (y mans) yn union drws nesaf i’r capel, a byddai magwraeth plentyndod cynnar yn troi o amgylch bywyd prysur y capel a’r ysgol bentrefol leol. Bryd hynny, rhaid oedd mynychu oedfaon, weithiau ddwywaith y Sul ac Ysgol Sul yn y prynhawn. Tipyn o gamp ar ysgwyddau fy mam, druan, oedd ceisio cadw trefn a pharatoi pump o blant ifanc i fynd i’r capel ar y Sul tra oedd fy nhad i ffwrdd yn aml yn pregethu.

Nid yn aml y byddem yn trafod ffydd fel y cyfryw yn blant ifanc. Rhaid oedd dysgu’r Rhodd Mam, bron ar y cof, a sefyll arholiad ysgrythurol ar y llyfryn bychan pan oeddwn yn ifanc iawn.  Yna, byddai’n rhaid eistedd arholiad ysgrythurol yn flynyddol mewn categori oedran gwahanol nes imi ddod yn ddigon hy ar fy rhieni i wrthod y fath loes, mae’n debyg.     

Rhaid bod fy magwraeth crefyddol cynnar wedi cael rhyw effaith arnaf, achos llwyddais i gael lefel O mewn Ysgrythur yn yr ysgol uwchradd!

Dechreuais feddwl am ffydd ac ati yn hwyrach yn fy arddegau pan euthum i’r Coleg Normal ym Mangor yn 1973, sef coleg yn benodol i hyfforddi athrawon bryd hynny.

  1. Oedd yna achlysur neu ddigwyddiad yn eich bywyd a daniodd eich diddordeb ym materion ffydd?

Wnaeth dim danio fy niddordeb mewn ffydd. Hyd heddiw, mynd a dod mae fy ffydd. Weithiau mae’n weddol gryf, dro arall yn wan. Golygfeydd nodedig a hynod fel ymddangosiad goruwchnaturiol yr enfys, tyfiant byd natur yn dilyn cynhesrwydd y gwanwyn a golygfeydd godidog sy’n datblygu’n raddol o hynny. Effeithiau nos a dydd, golau a thywyllwch – pethe felly sy’n peri i mi gredu bod yna rywun neu rywbeth tu draw yn rhywle.

Bûm mewn sawl cyfarfod gyda’r efengylwyr tra oeddwn ym Mangor, yn bennaf yn sgil fy nghariad neu fy mhriod erbyn hyn, a oedd yn cymryd ffydd mwy o ddifrif na fi. Wedi dweud hynny, rwyf wedi eu clywed yn doethinebu sawl tro, ac ni allaf yn fy myw â derbyn eu diwinyddiaeth a’u dehongliad unffurf o ddysgeidiaeth y Beibl.

Yn bur ddiweddar y deuthum i ddeall bod haenau gwahanol o efengylwyr, gyda rhai’n coleddu safbwyntiau mwy eithafol nag eraill. Yn gyffredinol, yn gam neu’n gymwys efallai, byddaf yn eu paentio â’r un brws, yn bennaf oherwydd y ffaith eu bod yn aml yn peri ymrannu addolwyr ac eglwysi gan wneud i rai cyd-addolwyr deimlo fel Cristnogion eilradd. Ceisiodd sawl un fy nghysuro trwy ddweud eu bod yn iawn cyn belled â‘u bod yn gynhwysol yn eu haddoliad. Rwy’n grediniol na all efengylwyr fyth fod yn gynhwysol. Ni allant fod felly gan eu bod yn dehongli’r Beibl yn llythrennol, a naw wfft i unrhyw un fyddai’n cynnig dehongliad gwahanol i’w dehongliad hwy.

  1. Sut fyddech chi’n disgrifio ble y’ch chi ar hyn o bryd o ran eich gweledigaeth o Dduw neu fywyd ysbrydol?

 Mewn pregeth yng Nghapel y Tabernacl, Rhuthun, rai blynyddoedd yn ôl, dyfynnodd y diwinydd, y diweddar Barchedig Athro Gwilym H. Jones, Bangor, a fu am gyfnod byr iawn yn weinidog yn yr eglwys honno yn niwedd y 50au (cyn i’r Coleg Diwinyddol yn Aberystwyth ei gipio oddi ar yr eglwys yn ddisymwth!) rywun oedd â gweledigaeth o Dduw fel: “Ffydd yw cred afresymol yn nhebygolrwydd yr amhosib.”    

Rhywbeth felly yw fy ngweledigaeth innau hefyd. Mae’n debyg bod raid i ni groesi i’r ochr draw cyn y caiff neb ohonom sicrwydd o Dduw.

Gallaf uniaethu’n haws efo ‘bywyd ysbrydol’ nag efo sicrwydd o fodolaeth Duw. Er bod cymaint o ddrygioni yn y byd, mae llawer mwy o ddaioni. Onid ydym wedi gweld hynny ar ei orau yn ystod y pandemig, gyda pharch ac ymwybyddiaeth o arwriaeth gweithwyr iechyd a gofal y GIG/NHS ynghyd â gofalwyr o bob math, boed yn rhai sy’n gofalu am anwyliaid bregus gartref neu pa le bynnag y maent. Mae enghreifftiau fel hyn yn sicr yn hybu ynof gred o rhyw fath mewn bywyd ysbrydol.    

Hefyd, yn ystod bywyd yn gyffredinol, mae gweld pob math o weithgareddau dyngarol e. e. gwirfoddolwyr yn gweithio mewn banciau bwyd, rhoddwyr tuag at y banciau hynny, ynghyd ag ymdrechion codi arian o bob math gan y cyhoedd tuag at elusennau ac ati yn gwneud i mi feddwl mai Duw sydd ar waith trwy ei bobl. 

  1. Sut cyrhaeddoch chi ble y’ch chi nawr yn eich bywyd?

Rwyf wedi cefnu ar grefydd gyfundrefnol Cymru bellach. Mae hyn yn sgil amryw o brofiadau, siomedigaethau a theimladau o anobaith.

Yn achos yr enwad y bûm yn aelod ohono, sef Eglwys Bresbyteraidd Cymru, gwelais natur yr enwad yn symud o weinidogion oedd yn gyffredinol yn rhyddfrydol eu diwinyddiaeth, i weinidogion, ar y cyfan, sy’n geidwadol o ran diwinyddiaeth. Gyda niferoedd gweinidogion yr enwad yn gostwng, penodwyd nifer o weithwyr cyflogedig, gyda’r mwyafrif ohonynt hwythau hefyd yn arddel safbwyntiau efengylaidd.

Daeth yn amlwg fod gan yr arweinyddion efengylaidd hyn grwsâd pwrpasol i drawsnewid y cyfundeb Presbyteraidd, a newid yr enwad i’w ffordd hwy o ddehongli safbwyntiau diwinyddol. Buan y deuthum i’r casgliad nad oedd diddordeb ganddynt mewn arwain cyfundrefn gynhwysol o ran diwinyddiaeth.

Rwy’n ddryslyd o ran y dehongliad presennol o statws cyflogaeth gweinidogion. Yn ôl a ddeallaf, nid ydynt yn gyflogedig ond yn cael eu disgrifio fel ‘dalwyr swydd’.

Fel arfer, gweithwyr sy’n codi eu cyflog eu hunain yw gweithiwr hunan-gyflogedig. Aelodau’r cyfundeb sy’n codi cyflogau gweinidogion.

O ran atebolrwydd, yn y byd seciwlar mae pawb sy’n gyflogedig ac yn derbyn arian o’r pwrs cyhoeddus yn atebol. Gan mai arian cyhoeddus sy’n cynnal y weinidogaeth, oni ddylai dylai enwadau gael yr un drefn o atebolrwydd ag sydd yn y sector cyhoeddus? Byddai atebolrwydd fel sydd yn y sector cyhoeddus yn gallu gwarchod enwadau gan sicrhau atebolrwydd petai rhywun yn gweithredu allan o drefn.

Credaf y gall disgwyliadau trwm o ran cyfraniadau cyfundebol gan aelodau fod yn rhwystr i unrhyw dwf posib. Rhaid gwylio nad yw eglwysi yn peri canfyddiad ymysg rhai sy’n llai cyfforddus eu byd mai cymdeithas i’r breintiedig ydynt.

Oherwydd hyn a rhesymau eraill, penderfynais na allwn barhau’n aelod o’r enwad.

  1. Beth yw’ch rhwystredigaethau mwyaf chi a’r gobeithion mwyaf sydd gyda chi o ran bywyd eglwysig yng Nghymru heddiw?

 Gan fod fy nghwpan yn aml yn hanner gwag yn lle hanner llawn, rwy’n teimlo’r bur anobeithiol am y sefyllfa. Credaf nad oes dyfodol i’r gyfundrefn enwadol fel ag y mae. Mae oedran y cynulleidfaoedd ar y Sul yn dangos hynny.

Rwyf hefyd yn cwestiynu honiadau, gan y garfan geidwadol yn bennaf, nad atebion strategol a chyfundrefnol sydd eu hangen i wyrdroi’r cilio mawr, ond bod mawr angen am adnewyddiad ysbrydol.    

Er bod ystadegau’n dweud bod 95% allan o gyrraedd rheolaidd ein heglwysi bellach, credaf nad oes a wnelo rhesymau ysbrydol ddim i’w wneud â’r encilio. Haws gennyf gredu bod yr encilio yn digwydd oherwydd bod eglwysi ar y cyfan yn rhygnu ymlaen â threfn a dulliau o addoli sydd wedi goroesi’n llawer rhy hir.

Tra’n cydnabod grym gweddi, credaf mai drwy ei bobl y mae Duw yn gweithio heddiw. Cofiaf am y dyn hwnnw rai blynyddoedd yn ôl a brynodd westy enwog ym Mae Colwyn gyda’r bwriad o’i droi’n Ganolfan Gristnogol. Pan ofynnwyd iddo sut oedd yn bwriadu talu am yr adeilad, wynebu costau cynnal a chadw ac ati, ei ateb oedd: “God will provide!” Afraid dweud na ddaeth dim byd o’r fenter, er gwaethaf ffydd a gobeithion mawr y gŵr uchelgeisiol druan.

Pan holwyd un gŵr lleol am ei farn yntau, ei ymateb oedd: “God will help those who help themselves.”

Credaf mai drwy ddefnyddio ei bobl sydd â gweledigaeth a chynlluniau pendant at y dyfodol y mae unrhyw obaith o newid y sefyllfa.

Wedi dweud hynny, os daeth unrhyw ddaioni o haint y Covid, mae’r ffaith fod arweinwyr eglwysig wedi troi at gynhyrchu deunydd ar-lein i’w heglwysi yn addawol iawn i’r dyfodol. Yn wir, gydag aelodau a chyfeillion na fyddent yn troi mewn i oedfa’n weddol reolaidd ar y Sul bellach yn tiwnio i mewn i oedfaon ar-lein ar Zoom ac adnoddau tebyg, mae achos i deimlo’n obeithiol am ddyfodol newydd.  

  1. I ble fyddwch chi’n troi am ysbrydoliaeth i’ch cynnal chi? Oes yna awduron, llenorion, cerddorion, artistiaid ayyb sy’n eich cynnal chi fyddai’n help i eraill wybod amdanyn nhw?    

Byddai sgwrs dros baned efo unigolion sy’n rhannu’r un safbwyntiau diwinyddol â fi yn aml yn fy ysbrydoli. Tydw i ddim yn ddarllenwr mawr, felly ni allaf feddwl am lawer o awduron penodol sydd wedi fy ysbrydoli. Fodd bynnag, yn ddiweddar darllenais fywgraffiad Rhys Evans o Gwynfor Evans. Cefais flas mawr ar ddarllen y llyfr hwnnw am wladgarwr, cenedlaetholwr a Christion pybyr. Hefyd, fe wnaeth hunangofiant Nelson Mandela, Long Walk to Freedom, fy ysbrydoli’n fawr.

O ran cerddorion, mae nifer o ganeuon Dafydd Iwan wedi fy ysbrydoli erioed. Mae rhai caneuon eraill hefyd yn fy ysbrydoli – gan artistiaid fel Huw Jones, Steve Eaves, Bryn Fôn, Geraint Lovgreen, Ryland Teifi, Rhys Meirion, Bryn Terfel, John Eifion, Tecwyn Ifan, Siân James, Gwyneth Glyn, Elin Fflur, Meinir Gwilym, Gwenan Gibbard, Hogia’r Wyddfa, Trio ac ambell gôr fel Côr Rhuthun a’r Cylch, Côr Meibion Caernarfon, Côr Godre’r Aran a Chôr Meibion Llanelli.

O ran beirdd, rhaid enwi’r diweddar Gerallt Lloyd Owen a’r diweddar Dic Jones. Hefyd, Tudur Dylan Jones, Gwyn Thomas, John Gwilym Jones, Myrddin ap Dafydd a Twm Morris.

  1. Sut fyddech chi’n hoffi i bobl eich cofio chi?

 Cymro gwladgarol a chenedlaetholgar sy’n arddel gwerthoedd Cristnogol ac yn onest efo fo’i hun.