Nid oes hanes hapus rhwng Cristnogion ac Iddewon dros y ddwy fil o flynyddoedd ers sefydlu eglwys Iesu Grist. Mae’r gair ‘pogrom’ yn golygu erlid a lladd Iddewon a hynny yn aml gan Gristnogion oedd yn eu cyhuddo nhw o fod yn ‘llofruddwyr Crist’. Dwi’n cofio Helen Shapiro (‘Walking back to happiness’ oedd ei chân enwog hi yn y chwedegau) yn sôn am ei phrofiad hi o gael ei magu mewn tŷ cyngor yn Hackney, Llundain. Daeth merch ati un diwrnod dweud ar yr iard chwarae yn yr ysgol a dweud, “Christ-killer.” Aeth hi adre a gofyn i’w mam beth oedd ystyr y geiriau hynny.
Ond mae’r ymbellhau rhwng Cristnogion ac Iddewon wedi peri i ni golli golwg ar wreiddiau Iddewig Iesu. Iddew oedd Iesu. Iddewon oedd ei rieni ef. Roedd barn a disgyblaeth y Synagog dros fywyd pentref Nasareth. ‘Yn ôl ei arfer,’ mae Efengyl Luc yn dweud, ‘fe âi yno o Saboth i Saboth.’ Ac Iesu’r plentyn, am wn i, fel pob Iddew bach da, yn dysgu adnodau yn union fel plant capeli Cymru. Beth oedd yr adnod gyntaf iddo ei dysgu? Ni wyddom ni o sicrwydd, ond mae un bwysig iawn a phlant bach Iddewig yn dal i’w dysgu hi am y cyntaf. ‘Shema Yisrael, Adonai eloheinu, Adonai echad.’ (Hebraeg heb y wyddor Iddewig) ‘Gwrando, O Israel: Y mae’r ARGLWYDD ein Duw yn unig ARGLWYDD.’ (Deuteronomium 6:4) Wedi dechrau ar ei weinidogaeth, daeth un o’r ysgrifenyddion at Iesu, a gofyn iddo, “Prun yw’r gorchymyn cyntaf o’r cwbl?” Trodd Iesu at yr adnodau hyn, “Y cyntaf yw, ‘Gwrando, O Israel, … a châr yr Arglwydd dy Dduw.’
Boed i’r Iesu ddysgu adnod o lyfr Deuteronomium neu beidio. Mae’n amlwg mai Deuteronomium oedd ei hoff lyfr yn y Beibl. Yn ôl tystiolaeth yr Efengylau, pan fu Iesu’n troi at y Beibl, bu’n troi at Deuteronomium yn amlach na pheidio. Er enghraifft, yn stori ei demtiad yn yr anialwch mae Satan yn ei demtio teirgwaith ac mae Iesu’n dyfynnu o lyfr Deuteronomium teirgwaith.
Deuteronomium, wrth reswm, sy’n rhan o’r Torah; pum llyfr cyntaf y Beibl- cyfraith Moses. Mae’r gair Torah sy’n swnio’n ddieithr iawn i ni, ond y byddai Iesu yn gyfarwydd â fe.
Megis y geiriau a ganlyn;
Gwyliau fel Rosh Hashanah, Yom Kippur, Sukkot, Hanukkah, Purim, Pesach, Shavuot
Cerrig milltiroedd ar lwybr bywyd fel Berith Milah, Bar Mitzvah
Gwrthrychau crefyddol fel Mezuzah, Tallit, Tzitzit, Tefillin, Menorah
Maen nhw’n ddieithr iawn i ni (hyd yn oed yn Gymraeg). Ond a fyddai’n ganolog iawn ym mywyd Iesu Grist, a’i deulu, a’i bobl. Ac maen nhw oll i’w gweld yn y Beibl a’r Testament Newydd. O’u deall felly, yn fy marn i, fe fyddai’n dealltwriaeth ni o’r ffydd Gristnogol cymaint â hynny’n gyfoethocach.
Shalom