Dewis gwleidyddol yw tlodi – ac nid dewis y tlodion

Ym mis Mawrth, pennawd Bwletin Polisi Cytûn oedd “Eglwysi yn poeni bod Cymru ar lwgu”. Nid ar chwarae bach y cyhoeddwyd pennawd mor ymfflamychol mewn bwletin sydd fel arfer yn ceisio bod yn syber ac yn wleidyddol ddiduedd, ac nid ar chwarae bach y defnyddiwyd bron hanner y rhifyn hwnnw i ymhelaethu ar y pennawd.

Penderfynais wneud hyn wedi eistedd mewn cyfarfod o Grŵp Cyfeirio Plant a Theuluoedd yr Eglwys yng Nghymru, sy’n dwyn ynghyd y gwahanol brosiectau dan nawdd yr eglwys honno sy’n gweithio gyda phlant. Rai blynyddoedd yn ôl, gellid disgwyl y byddai cyfarfod o’r fath yn trafod cyfleusterau cylchoedd gofalwyr a phlant, neu gynnal clybiau ar ôl ysgol i blant yn lle Ysgol Sul draddodiadol. Mae llawer o eglwysi yn dal i wneud y pethau hyn, a diolch amdanynt.

Ond ffocws y cyfarfod hwn oedd y canfyddiad gan weithwyr plant yr eglwys fod mwy a mwy o’r plant y maent yn dod ar eu traws yn llwgu. Nid oes ganddynt ddigon o fwyd. Mae hyn yn effeithio ar eu hiechyd ac ar eu hymddygiad yn y clybiau. Mae banciau bwyd y Trussell Trust a’r banciau bwyd a gynhelir yn annibynnol yn cadarnhau’r un stori. Mae’r Trussell Trust bellach yn buddsoddi’n sylweddol mewn gwaith polisi, oherwydd nid oes modd i becynnau bwyd yn unig ddatrys y sefyllfa.

Cadarnhawyd pob dim y mae Cytûn, y Trussell Trust ac eraill wedi bod yn ei ddweud ar 16 Hydref, pan gyhoeddodd Cynrychiolydd Arbennig y Cenhedloedd Unedig ar Dlodi Eithafol a Hawliau Dynol, sef yr Athro Philip Alston, ddatganiad eithriadol o feirniadol am Lywodraeth y Deyrnas Unedig a’i hagwedd at y tlodion:

When asked about these problems, Government ministers were almost entirely dismissive, blaming political opponents for wanting to sabotage their work, or suggesting that the media didn’t really understand the system and that Universal Credit was unfairly blamed for problems rooted in the old legacy system of benefits.

Fe glywodd yr Athro Alston dystiolaeth gan lu o fudiadau ac unigolion ar draws gwledydd Prydain yn ystod pythefnos prysur iawn. Fe gyfarfu â chynrychiolwyr o fudiadau eglwysig (gan gynnwys rhai yng Nghymru) a mudiadau elusennol eraill ar hyd a lled ein pedair cenedl. Roedd yn falch o’n gwaith, ond yn onest am y cyfyngiadau ar yr hyn y gallwn ni ei wneud:

The voluntary sector has done an admirable job of picking up the slack for those government functions that have been cut or de facto outsourced. One pastor told me that because the government has cut services to the bone, his church is providing meals paid for by church members. But that work is not an adequate substitute for the government’s obligations. Food banks cannot step in to do the government’s job, and teachers—who very well may be relying on food banks themselves—shouldn’t be responsible for ensuring their students have clean clothes and food to eat.

Fe gysylltodd brofiad y tlodion â pholisïau eraill y Llywodraeth:

The compassion and mutual concern that has long been part of the British tradition has been outsourced. At the same time many of the public places and institutions that previously brought communities together, such as libraries, community and recreation centers, and public parks, have been steadily dismantled or undermined. …

The experience of the United Kingdom, especially since 2010, underscores the conclusion that poverty is a political choice. Austerity could easily have spared the poor, if the political will had existed to do so. Resources were available to the Treasury at the last budget that could have transformed the situation of millions of people living in poverty, but the political choice was made to fund tax cuts for the wealthy instead.

Dewis gwleidyddol – dyna yw gadael i bobl gysgu ar y strydoedd, eu gadael heb ddigon o fwyd i’w plant, a gwario’r arian sydd ar gael ar swcro’r cyfoethog yn lle hynny. Mae gweinidogion y Llywodraeth, ar y llaw arall, yn awgrymu nad eu dewis nhw ond yn hytrach ddewis y tlodion eu hunain yw hyn. Dywedodd Amber Rudd, Aelod Seneddol Hastings a Rye (sy’n cynnwys rhai o wardiau tlotaf Lloegr), a benodwyd yn Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau ar yr un diwrnod ag y cyhoeddodd Philip Alston ei adroddiad, hyn am bobl dlawd yn ei hetholaeth:

You get people who are on benefits, who prefer to be on benefits by the seaside. They’re not moving down here to get a job, they’re moving down here to have easier access to friends and drugs and drink. (Cyfweliad â’r Financial Times, 26 Ebrill 2013)

Sylwer nad yw’n condemnio o gwbl y bobl fwy cefnog sy’n symud i lan y môr i fyw ar eu pensiynau – a ariennir o’r un gyllideb adrannol â’r Credyd Cynhwysol. Nid oes hawl gan bobl dlawd i ddewis ymhle i fyw, meddai. Does ryfedd, felly, nad oedd Amber Rudd yn rhyw gefnogol iawn i adroddiad yr Athro Alston – er iddi yr un pryd gydnabod nad oedd y drefn Credyd Cynhwysol yn gweithio fel y dylai, ac addawodd fynd i’r afael â rhai o leiaf o’r problemau.

Mae sylwadau Ms Rudd bum mlynedd yn ôl yn dangos nad agwedd y Llywodraeth at y tlodion yn unig sydd ar fai, ond ei hagwedd at bobl gyfoethog hefyd. Fe gyhoeddodd yr Economist y diagram trawiadol hwn am y bwlch rhwng y rhanbarth tlotaf a’r rhanbarth cyfoethocaf ym mhrif wledydd Ewrop:

Dyw’r rhanbarth tlotaf ym Mhrydain ddim llawer gwaeth na rhanbarthau tebyg mewn gwledydd eraill. Yr hyn sy’n syfrdanol yw sut y mae rhanbarthau cyfoethog Prydain yn dal i ymgyfoethogi. Mae yna ddigon o gyfoeth yng ngwledydd Prydain i bawb gael byw yn gyfforddus – ond nid yw’r cyfoeth hwnnw wedi ei ddosbarthu yn deg, rhwng rhanbarthau na rhwng unigolion.

A dyna’r her i ni, ddarllenwyr Agora, yn ogystal â’r Llywodraeth. Ers cenhedlaeth fe ddaeth gwleidyddion i gredu ei bod yn wleidyddol amhosibl i godi trethi, yn enwedig trethi ar incwm. Mae pobl, fe gredir, “am gadw eu harian eu hunain”. Mae hyd yn oed y Blaid Lafur erbyn hyn yn dweud mai dim ond y 5% cyfoethocaf ddylai dalu mwy o dreth – sef yr union bobl sydd â chyfrifyddion yn gweithio iddynt all sicrhau nad ydynt yn gwneud dim o’r fath beth.

Mae cwmnïau ymgynghori ariannol o gwmpas fy nghartref i yn cystadlu â’i gilydd i gyflwyno dulliau i’r cyfoethog allu osgoi gorfod talu trethi, yn enwedig trethu etifeddiaeth ar ôl iddynt farw, a’r un pryd osgoi talu am eu gofal eu hunain pan fyddant yn hŷn, gan orfodi’r cyngor lleol i wneud hynny ar eu rhan. Bydd gan y bobl hynny gyfreithwyr all ymladd eu hachos, tra bydd eu cymdogion llai cefnog yn cael eu gwthio i gefn y ciw. Pan fûm i a’m teulu yn esbonio i ymgynghorydd ariannol a chyfreithiwr ein bod am dalu am ein gofal ein hunain, gan ein bod yn gallu fforddio gwneud hynny, roedd y ddau’n llygadrythu arnom fel pe baem yn gwbl wallgof. Dwn i ddim pa ymateb fyddem wedi ei gael pe baem wedi dweud ein bod yn fodlon talu mwy o dreth hefyd er mwyn sicrhau fod pawb yn gallu cael yr un gofal!

Rydym yn cael y Llywodraeth yr ydym yn pleidleisio drosti – ac yn ei haeddu. Mae yna rôl i’r eglwysi, ac i Gristnogion unigol, nid yn unig i gyfrannu’n hael at y banciau bwyd ac at gynlluniau dyngarol ein heglwysi, ond hefyd i fod yn barod i ddweud wrth wleidyddion y cânt fynd i’n pocedi ni i gael yr arian sydd ei angen i gynnal gwasanaethau cyhoeddus o safon. Oherwydd, os na ddywedwn hynny – a’i olygu – yna fe fydd gwleidyddion yn parhau i wneud yr hyn yr ydym wir ei eisiau, sef cadw cymaint â phosibl o’n harian i ni’n hunain a gadael i’r tlodion symud i Hastings (neu’r Rhyl) a’n gadael ni i fod.

Y Barnwr Oliver Wendell Holmes yr Ieuengaf ddywedodd yn 1902, ‘Trethi yw’r pris a dalwn am gymdeithas wâr.’ Mae’r dyfyniad bellach i’w weld uwchben drws pencadlys Gwasanaeth Cyllid Mewnol yr Unol Daleithiau yn Washington DC. Roedd Holmes yn Gristion o argyhoeddiad, fel ei dad o’r un enw (awdur yr emyn ‘Lord of all being, throned afar’). Fe ddeallai nad oes modd cynnal cymdeithas fodern wâr heb i bobl fod yn barod i dalu eu trethi, ac i’r Llywodraeth wedyn fod yn barod i’w gwario’n deg.

Clywais ambell un yn cwyno yn ystod y diwrnodau diwethaf iddynt dderbyn llythyron gan Gyllid a Thollau ei Mawrhydi yn tynnu eu sylw at y ffaith y bydd cyfran o’u treth incwm o Ebrill 2019 yn mynd i goffrau Llywodraeth Cymru. Sylwadau sinicaidd am sut y bydd yn cael ei gwario oedd ganddynt. Ond onid llawenhau y dylem? Mae Philip Alston yn tynnu sylw at ddiffyg adnoddau Llywodraeth Cymru i wella sefyllfa’r tlodion yma. Mae’r drefn newydd yn rhoi i ni’r cyfle i greu cymdeithas wâr o’n cwmpas. Ydyn ni’n barod i bwyso ar ein Llywodraeth ein hunain i wneud hynny? Ac ydyn ni’n barod i dalu’r pris?

Mae Gethin Rhys yn Swyddog Polisi i Cytûn (Eglwysi Ynghyd yng Nghymru). Barn bersonol a fynegir yn yr erthygl hon, a luniwyd ar 24 Tachwedd 2018.