Embaras, dyna beth yw e!

‘Rhaid eich geni chwi drachefn … o’r newydd … oddi uchod …’

Embaras, dyna beth yw e!
Embaras i’r rhyddfrydwyr i gyd …

Enid R. Morgan

Os oes un ymadrodd sy’n debyg o godi swildod ymhlith dilynwyr Cristnogaeth21, mi dybiwn i mai’r ymadrodd am aileni yw hwnnw. Fe gysylltwn yr ymadrodd â’r cwestiwn go haerllug sy’n cael ei holi weithiau gan Gristnogion ceidwadol: “Gawsoch chi’ch aileni?” neu “Ydych chi’n Gristion?” A gwyddom fod ystyr gyfyng a phenodol i’r cwestiwn. Mae’n golygu nos dywyll yr enaid a bwlch yr argyhoeddiad a’r gair pechod wedi eu dehongli mewn ffordd gyfyngedig. Ac mae’r patrwm yn edrych fel bocs y mae’n rhaid ffitio i mewn iddo, bocs sy’n rhy fach a chaethiwus.

dorothy-day1

Dorothy Day (1897–1980)

Roedd profiad Dorothy Day, y radical o Americanes a roddodd ei bywyd i wasanaethu’r tlawd, yn dra gwahanol – ond yr un mor ddilys. Mynnai hi ei bod wedi dod i berthynas ag Iesu trwy fod yn hapus, yn feddwol o hapus wrth fynd â’i baban bach yn ei drol am dro ar hyd y traeth. A twt twt, doedd hi ddim yn briod! Sylweddoli bod yna gariad anferth y tu hwnt iddi hi a thu hwnt i fyd lle ac amser yn estyn ati oedd y profiad cychwynnol. Fel Sacheus, wedyn y daeth yr awydd i newid a gwella a thyfu yn y bywyd newydd oedd yn ymestyn o’i blaen.

Gwn am wraig ifanc o Gymraes y bu eistedd yng nghanol clychau’r gog yn haul a chysgod y coed ym mis Mai gyda’i dwy ferch fach yn gyfrwng bywyd newydd, er y buasai’n arswydo rhag ei ddisgrifio fel aileni! Roedd hi fel llawer o bobl ag alergedd, nid o reidrwydd i brofiad ond i ‘iaith’ y rhai a alwai hi yn ‘efengýls’. Bu cyfaill arall yn ddoniol bryfoclyd wrth ddisgrifio’i phrofiad hi o ddygymod â phroblemau priodasol.

“Ti’n gwybod pan wyt ti’n dechrau ffansïo rhywun?” meddai hi.

“Ydw’n iawn,” medde fi.

“A ti’n gwybod pan mae rhywun yn dechrau dy ffansïo di ’nôl?”

“Ydw,” medde fi.

“Wel, fel ’na mae hi rhyngof fi a Iesu,” meddai hi a chwerthin, a chwerthin, a chwerthin … A’r peth diwethaf yr oedd ei angen arni oedd patrwm a geirfa i lurgunio’i phrofiad.

Roedd y cwestiwn am brawf dilysrwydd ei dröedigaeth, meddir, yn boendod i Martin Luther a byddai mewn gwewyr wrth ystyried ei gyflwr ysbrydol. Byddai’n ymgysuro trwy ddweud Rydw i wedi fy medyddio’ gan fynnu, yn ôl y traddodiad sacramentaidd, mai cyfle i Dduw wneud rhywbeth yw bedydd, ac nid tystiolaeth o brofiad personol a dilysrwydd ffydd.

pedr 2Gellid sylwi hefyd fod geni plentyn ‘yn y cnawd’ yn brofiad tra amrywiol i fam a phlentyn. Bydd ambell un yn llithro i’r byd yn reit ddidrafferth (fel tynnu pys o blisg, meddai un ffrind i mi) ac eraill yn diodde hir boenau peryglus esgor anodd, ac ymyrraeth dechnegol i dynnu a sugno plentyn o’r groth. Mae’n gallu golygu triniaeth lawfeddygol, a’r gwewyr yn gadael ei ôl ar fam a’r baban ar hyd eu hoes. Wrth estyn trosiad yn rhy bell mae modd gweld mai trosiad ydyw. Felly daw ambell un yn Gristion gloyw heb sylwi bron, heb unrhyw drawma dirdynnol, oherwydd magwraeth gariadus, cyhyrau cryf a dysgeidiaeth iach, tra bod y profiad o frwydro, a stryffaglu, a dadlau hefyd yn ddigon cyffredin. Nid gwewyr y profiad sy’n bwysig ond natur y bywyd sy’n cael ei fyw, neu’r daith sy’n cael ei cherdded, neu’r dewrder o ddechrau ar ffordd newydd o ddilyn Iesu. Nid yw’r trosiad, y gymhariaeth, y metaffor yn eiddo i un traddodiad, a chan mai trosiad ydyw mae’r trosiadau eraill i’w cadw mewn cof. Yn wir, dim ond dwywaith y mae’r trosiad am aileni yn digwydd: unwaith yn y stori am Nicodemus (llythyrenolwr i’r carn!) ac yn Epistol gyntaf Pedr (1:22–3).

ail eni

A dyna reswm da dros ymaflyd yn y metaffor am eni drachefn o safbwynt ehangach gan werthfawrogi bod amryw drosiadau eraill yn britho tudalennau’r Testament Newydd ac yn cyfleu rhywbeth allweddol iawn am ddechrau newydd, gwahanol, sy’n effeithio ar unigolion a’r cymunedau y maen nhw’n perthyn iddyn nhw. O’i iawn ddeall, mae ‘geni o’r newydd’ yn gysyniad eang ond mae ynddo berygl awgrymu mai rhywbeth unwaith ac am byth yw ‘tröedigaeth’. Mae’r trosiad arall, hoff gan Sant Paul, yn sôn am angau ac atgyfodiad, am droi o’r cnawd i’r ysbryd, o fod ‘yng Nghrist’. Mae’n ffordd o ddisgrifio’r broses o gael ein trawsnewid sydd wrth galon y Testment Newydd a’r bywyd Cristnogol, a dydi’r cyfan ddim yn digwydd dros nos.

Ond rhaid i ninnau, pobl y broses hir, ailddeall y trosiad a’i ailfeddiannu. Mae’n golygu meddwl a myfyrio’n feirniadol am ein stori bersonol a chymdeithasol. Lleiafrif erbyn hyn sy’n byw o’r crud i’r bedd mewn un fro ac mewn un gymuned, ac mae pob newid ar y daith yn her ac yn gyfle i feddwl ac ystyried beth sy’n digwydd a sut rydyn ni i ymateb a gwneud synnwyr ac ystyr ohono. Ychydig flynyddoedd yn ôl, roedd yna boster Cristnogol poblogaidd yn dangos llun o farnwr yn ystyried carcharor o’i flaen ac yn holi, ‘Pa dystiolaeth sydd dy fod yn Gristion?’ A’r Cristion bach yn ateb, ‘Bydd drugarog, ’dyw Duw ddim wedi gorffen ei waith arna i eto!’

griffiths

Ann Griffiths

Yn ein cyfnod ni mae seicoleg a chwnsela wedi disodli’r hen seiat a’r eirfa benodol a glywid yno, ac mae elfen o ddrwgdybiaeth rhwng y ddwy ffordd o ddeall hunaniaeth yr unigolyn. Coffa da am Gwilym O. Roberts yn Y Cymro yn y chwedegau yn gweu iaith gyfoes ac yn cymharu’r cwbl ag iaith Theomemphus am ei brofiadau, gan weld cyfatebiaethau eglur rhyngddynt. Roedd ar Ann Griffiths ofn arswydus rhag colli tanbeidrwydd ei phrofiad o dröedigaeth gan fod cymaint pwyslais ar hynny mewn diwygiad. Ond pe bai wedi dod drwy ei phrofiad o esgor ‘yn y cnawd’, tybed a fuasai wedi cymhwyso’i mynegiant o’i phrofiad? Mynnai’r Cardinal Newman ei fod ef wedi newid ddegau o droeon, a bod sancteiddrwydd yn golygu newid llawer iawn, iawn o weithiau.

Dyma rai pwyntiau i’w cofio:

  • Mae’r gair a gyfieithir yn gyson fel ‘drachefn’ neu ‘o’r newydd’ yn golygu hefyd ‘oddi uchod’.
  • Mae liw nos yn cyfeirio at dywyllwch ysbrydol yn ogystal ag amser o’r dydd. (Mae straeon am rhoi golwg i’r deillion bob amser yn cyfeirio at ddiffyg gweld ysbrydol.)
  • Mae dŵr bedydd yn atseinio dyfroedd geni.
  • Mae bedydd yn atseinio angau.
  • ‘Yfed o’r cwpan’ yn atseinio angau’r groes.
  • Mae’r daith i Jeriwsalem yn atseinio’r ‘Ffordd’ a ddefnyddid i ddisgrifio’r Cristnogion cynnar.

Ym myd seicoleg y mae’r broses hon o hunanymchwiliad mewn perygl o fod yn fewnblyg ac unigolyddol. Mae perygl tebyg mewn sawl math o ysbrydolrwydd Cristnogol. Ond mae’r trawsnewid cyson sydd wrth galon y bywyd Cristnogol yn gysylltiedig hefyd â chymuned a’r gymdeithas ehangach fel ei bod yn allweddol gweld ein byw fel halen, goleuni, a burum yn y toes.

Yn yr Efengylau ac yng ngweddill y Testament Newydd, mae marwolaeth ac atgyfodiad, marw a chyfodi drosodd a thro yn fetaffor am drawsnewid personol, y broses seicolegol-ysbrydol wrth galon y bywyd Cristnogol.

Quote paul

I Paul bu’r profiad yn un dramatig ac ingol, ac yntau’n cyfeirio at fynd trwy brofiad o groeshoelio mewnol. Bu farw’r hen Paul; ganwyd Paul newydd – un y mae Crist yn byw ynddo. Ond mae’n amlwg o ran personoliaeth fod egni a thaerni’r Pharisead wedi troi i gyfeiriad newydd, nid wedi’i ddileu. Ac i Paul, nid profiad personol yn unig oedd hyn, ond bywyd yn y gymuned a alwyd ynghyd. Yn y Llythyr at y Rhufeiniaid mae’n cysylltu marw a chyfodi gyda Christ, y ddefod o fentro plymio i ddyfroedd bedydd.

Felly, gyfeillion, dim swildod os herir ni. Dim ond gwyleidd-dra wrth feddwl am y broses o dyfu, o gael ein galw ’nôl, o ddechrau bywyd newydd a cheisio’r gras sy’n rhan o fyw ‘yng Nghrist’.

Ysgogwyd yr erthygl uchod ar ôl darllen pennod o lyfr Marcus Borg, The Heart of Christianity: Re-discovering a Life of Faith (Harper Collins; ISBN:978-0-06-073068-0). O’r gyfrol honno y daw’r stori isod.

 Stori swynol i brocio’r meddwl

Roedd gan bâr ifanc eneth fach dair oed, y gyntaf-anedig yn ei theulu. A dyma’i mam yn feichiog eto, a’r fechan yn llawn cyffro o wybod y byddai ganddi frawd bach neu chwaer fach.cot mobile Pan ddaethpwyd â’r babi newydd adref, roedd hi am dreulio amser gydag ef yn ei ystafell a chael cau’r drws. Roedd hi’n mynnu bod yn rhaid i’r drws fod ar gau, a doedd dim syndod bod ei rhieni’n petruso ychydig. Ond yr oedd ganddyn nhw beiriant bach gwrando intercom, a dyma sylweddoli y gallen nhw glywed beth bynnag fyddai’n digwydd a thorri ar draws pe bai unrhyw beth annifyr yn digwydd. Clywsant sŵn traed eu merch yn symud ar draws yr ystafell a medrent ei dychmygu hi’n sefyll gerllaw’r crud. Yna, fe’u clywsant yn dweud wrth ei brawd bach dri diwrnod oed, ‘Dwed wrtha i am Dduw. Rwy bron wedi ei anghofio.’

Dywed Marcus Borg:

borgDyma stori swynol sy’n codi hiraeth arnom am ei bod yn awgrymu ein bod yn dyfod oddi wrth Dduw, a’n bod ni’n cofio hynny pan ydyn ni’n fach iawn. Ond mae tyfu i fyny, dysgu am y byd hwn yn broses o anghofio fwyfwy yr un y daethom oddi wrtho, yr un yr ydym yn byw ynddo. Mae tyfu, a dwyster dysgu hunanymwybyddiaeth, fel petai’n golygu gwahanu oddi wrth Dduw. (The Heart of Christianity, t. 114)

email-icon-100-flat-vol-2-iconset-graphicloads-18YMATEB
Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, 
cliciwch YMA i adael sylw.