Chwilio am rywbeth ysgafn i’w ddarllen oeddwn pan es i mewn i un o’r amryw siopau elusen sydd yn yr ardal. Ymhlith y dewis helaeth oedd llyfr gan y newyddiadurwr a’r darlledwr o Gaerdydd, John Humphrys – un o hoelion wyth y BBC ers blynyddoedd. Fel gyda llawer llyfr dwi wedi’i brynu, y teitl a’m denodd i estyn ato,  Beyond Words – how language reveals the way we live now. Llyfr am eiriau ac ymadroddion sy’n ei gythruddo, yn gwneud iddo grafu pen, yn mynd dan ei groen.

John Humphrys (Llun: BBC)

Mae iaith yn fwy nag offeryn i ni fynegi’n hunain, meddai, a dwi’n synhwyro mai tynnu sylw at bwysigrwydd defnyddio iaith yn gywir, yn fanwl ac yn ddealladwy oedd ei resymau dros ysgrifennu’r llyfr, a phartner i lyfr blaenorol ganddo yn ymwneud â geiriau,  Lost for Words, “a cry from the heart of an ageing hack who has made his living using words.”

Falle bod rhai ohonoch sy’n darllen y geiriau hyn yn / wedi ennill bywoliaeth yn defnyddio geiriau. Yn sicr, os addolwyr a mynychwyr oedfaon y buom, ac yr ydym o hyd o ran hynny, fe fyddwn wedi boddi mewn geiriau. A beth am y geiriau hynny – geiriau emyn, darlleniad, gweddi a phregeth? Yn gymorth i fyw, i ddeall, i wneud synnwyr o fywyd, yn ateb i’n cwestiynau dyfnaf? Ydy iaith ein crefydda ni yn ateb gofynion a galwadau’r cyfnod rydym yn byw ynddo?

Mae Humphrys yn adrodd stori am wraig yn mynd i Tesco’s un noson. Ar ôl prynu beth oedd ei angen mae’n mynd i dalu, a llanc yn ei ugeiniau yn gwneud beth oedd rhaid. Mae’n rhoi arian iddo ac wrth iddo roi newid iddi mae’n dweud “There you go.”  Ac mae’n ddechrau sgwrs. “Beth yw ystyr hynny?” “Dwi ddim yn gwybod.” “Pam ei ddweud, felly?” “Dwi ddim yn gwybod.” Mae rhagor i’r stori, ond mae’n gorffen gyda’r wraig yn awgrymu i’r llanc y byddai dweud “Diolch” wedi gwneud llawer mwy o synnwyr na “There you go.” A  dyna enghraifft fach o eiriau’n cael eu defnyddio sy’n cyfleu na golygu dim byd mewn gwirionedd.

Tristwch yw clywed pentyrru geiriau “there you go” mewn oedfaon ac ar achlysuron megis gwasanaethau bedydd, priodi a chladdu sydd wedi peidio bod yn ystyrlon i lawer o’r gweddill ffyddlon, heb sôn am y mwyafrif sy’n fodlon eu byd heb na Duw, na Gwaredwr, na chredo, na ffydd – beth bynnag yw ystyr geiriau fel yna!

Tu hwnt i eiriau – sut mae iaith yn datgelu sut rydym nid yn unig yn byw ond yn crefydda nawr.

Gwahoddiad – oes gyda chi eiriau ‘there you go’ yn eich / ein crefydda? Beth am eu rhannu â darllenwyr yr e-fwletin.