“O Dad maddau iddynt oherwydd ni wyddant pa beth y maent yn ei wneud.”

Daw ymateb cymysg i farwolaeth Martin McGuiness yn 66 oed, a oedd yn ŵr, yn dad ac yn daid, yn Wyddel i’r carn, yn Weriniaethwr ac yn arddel y ffydd Gatholig Rufeinig gydag argyhoeddiad, ond un a fu hefyd yn gyn-ymladdwr dros ryddid, neu yn gyn-derfysgwr. Mae ein disgrifiad ohono yn dibynnu ar beth yw ein  safbwynt ac o ble rydan ni`n dŵad.  Roedd y gymuned weriniaethol wedi dioddef anghyfiawnder diffygion democrataidd, economaidd, crefyddol ac  addysgol ac yn arbennig felly yn Armagh, Derry a Belfast. Yno y gwelwyd brig y mynydd ia. Cymhlethwyd y sefyllfa gyda phresenoldeb y milwyr Prydeinig.

Eto, haerir mai presenoldeb  milwyr Prydain oedd yn gyfrifol am y ddwy dröedigaeth fawr yn hanes y ddau elyn McGuiness a Paisley a’u dwyn ynghyd i fod yn gyd-arweinyddion cyfnod newydd yn hanes y Gogledd. Fe welodd y naill  a’r llall nad trwy’r gwn y cyrhaeddir y nod, ond trwy rannu grym yn Stormont.

Ian Paisley a Martin McGuiness

Profodd y ddau eithafwr eu bod yn wladweinwyr er bod waliau yn cael eu codi i gadw cymunedau ar wahån ar yr un pryd.

Mae’n amlwg fod amgylchiadau å rhan allweddol yn y broses. Ond rhaid cydnabod rhan allweddol y rhai oedd yn y canol rhwng y ddwy blaid, yn arbennig gyfraniad tawel a chreadigol  eglwysi prif ffrwd Gogledd Iwerddon a gwleidyddion fel  John Hume a David Trimble a oedd yn ymwrthod ag eithafiaeth grefyddol a gwleidyddol y naill ochr a’r llall.

Ond beth am faddeuant? Y mae’r elfen hon yn sicr yn ganolog i’r Efengyl. Gwyddom beth oedd agwedd Iesu  at unigolion o Samaria, ac o fyddin Rhufain. Wrth faddau i’w ddienyddwyr, ai ar lefel bersonol, fel Iddew, yr oedd Iesu’n meddwl, neu  ar lefel y sustemau gwleidyddol  – neu’r naill a`r llall fel ei gilydd? Yn sicr maddeuant ar sail eu hanwybodaeth o bwy oedd Iesu fel dyn Duw. Awgrymir yn gryf fod y rhai a’i dedfrydodd ac a’i croeshoeliodd yn gwneud yr hyn oeddan nhw mewn anwybodaeth yn gredu oedd yn iawn ar y pryd.

Gwelwyd dau ymateb i farwolaeth Martin McGuiness, un yn faddeugar oddefgar yn parchu’r dröedigaeth o lwybr trais i lwybr cyd-weithio a chymod. Dyna oedd ymateb gweddw Ian Paisley heb ddiystyrru’r dioddefaint dychrynllyd a achoswyd gan yr I.R.A. o dan ei arweiniad.

Y llall oedd ymateb eithriadol chwerw a hir Norman Tebbitt. Bu bron iddo ef a`i wraig golli eu bywydau yn nhrychineb Brighton. Dedfrydwyd ei wraig i gadair olwyn am oes. Mae ei resymau dros fod yn chwerw yn peri i rhywun ofyn: tybed beth fyddai ei ymateb pe bai amgylchiadau wedi dod å’r ddau wyneb yn wyneb? Ond yn fwy ingol fyth, beth fuasai ein hymateb ni yn yr un sefyllfa?

Jo Tuffnell (Llun: The Guardian)

Ond agorodd Jo Tuffnell (née Berry) lwybr arall – cymryd y cam cyntaf.  Mynnodd gyfarfod y person a laddodd ei thad yn nhrychineb Brighton er mwyn ceisio deall ei gymhellion. Bu’r  cyfarfod rhyngddyn nhw yn un trydanol ond mynnodd y Gwyddel fod y weithred yn un dros gyfiawnder.

A beth am yr athro yn Enniskillen yn maddau i aelodau`r I.R.A a laddodd ei ferch, ac yntau’n plygu uwch ben ei chorff heb iddo eu cyfarfod nac ystyried erchylltra’r weithred?

Mae`n anodd rhagori ar ddisgrifiad Waldo o’r llwybr heriol a elwir yn faddeuant: “Cael ffordd drwy’r drain at ochr hen elyn.” Ymddengys bod rhai yn methu mynd drwy’r drain ac eraill yn llwyddo.

Ond deil anogaeth Joe Tuffnell ar y pryd yn heriol a gobeithiol : 

                        “bydd wrol
                       bydd ysbrydol
                 nid i mi gêm y llwyth,
             mae`n bosib codi pontydd.”