A oes heddwch?

A hithau’n wythnos lle yr oedd y byd yn nodi 75 mlynedd ers gollwng y bom atomig ar Hiroshima a Nagasaki, daeth yr hanes yn ôl drwy luniau, fideos, erthyglau papur newydd ac atgofion unigolion o erchyllterau’r cyfnod hwnnw. Un frawddeg a’m gwnaeth yn oer drosta’i oedd clywed Prydeiniwr oedd yn Japan ar y pryd, yn nodi taw pwrpas y bomiau hyn oedd ymgais i  “rhoi diwedd ar y rhyfel gan nad oedd unrhyw ffordd amlwg arall i ddod â’r rhyfel i ben.”  Oedd difa chwarter miliwn o fywydau wir yn gyfiawnhad dros ystyried y fath ddull o ryfela? Ydy’r meddylfryd hon wedi newid o gwbl yn ein byd erbyn heddiw?

Fedra’i ddim dirnad rhesymeg y “buddsoddiad” anferthol anwaraidd sydd yn cael ei fynnu o hyd gan lywodraethau ar wariant arfau.  Yn 2019 gwariodd y Deyrnas Unedig oddeutu £38 bn ar “amddiffyn”.  I’w roi mewn cyd-destun bydd holl gyllideb Llywodraeth Cymru yn oddeutu £20bn ar gyfer y flwyddyn ariannol hon. Nid yw hyn yn hanner o’r hyn sydd yn cael ei wario ar “amddiffyn” hyd yn oed. Ydyn ni wedi dysgu gwersi? Sgersli bilîf!

Gan ddilyn y llu o wyliau a seremonïau sydd wedi eu gorfodi i fynd yn ddigidol o ganlyniad i’r cofid, felly yr aeth yr Eisteddfod Genedlaethol yr wythnos hon gyda Gŵyl AmGen. Ymweliad hanfodol i mi bob blwyddyn yw mynd i’r lle celf ac eleni cafwyd arddangosfa rithiol dan y teitl Epona. Os nad ydych wedi ei weld, rhaid i chi fynd. Mae’n llawn lluniau, delweddau, fideos a chelfyddyd sydd yn procio, plesio a pheri penbleth – yn ôl yr arfer, gydag ambell ddarn yn gadael ei ôl hefyd – yn ôl yr arfer. Mae’r arddangosfa ar ffurf galeri rhithiol lle y cewch ymlwybro drwy’r galeri yn eich amser eich hun.

Ond daeth dagrau i’m llygaid pan welais y llun hwn. Llun ffotograff gan Aled Rhys Hughes ydyw, llun o arwydd a welir wrth ddilyn y ffordd i fyny’r Epynt.  Gan ddefnyddio ei hawl a’i ddawn artistig, mae Aled wedi “addasu’r” llun, edrychwch yn ofalus. Y mae’n drawiadol ac y mae’n dweud y cyfan sydd angen ei ddweud.

A glywn wir alwad y llun hwn?  Fel galwad menywod Greenham, fel galwad trigolion yr Yemen, Syria ac Afghanistan…

Pryd, o pryd y gwanwn ni sylweddoli bod rhethreg rhyfel a’r gwariant anferthol diangen yn perthyn i’r oes a fu. Fel dwedodd Waldo  

Cenedl dda a chenedl ddrwg –
Dysgent hwy mai rhith yw hyn,
Ond goleuni Crist a ddwg
Ryddid i bob dyn a’i myn.
Gwyn eu byd, daw dydd a’u clyw,
Dangnefeddwyr, plant i Dduw.

Mae cyfle gyda ni yn sgil y cofid i ailfeddwl y gwariant hwn ar arfau. Mae angen galwad grymus o’r newydd i wario ar adfywio cymunedau, ar addysg ac ar waredu tlodi yn hytrach na bwydo ofnau a phryderon ein poblogaethau.

Rhaid i bob un ohonom wneud ein rhan i sicrhau bod yna heddwch y tu hwnt i unrhyw bafiliwn.