Pa flaidd fyddi di’n ei fwydo?

 Ga’i eich cyflwyno chi i Mano Totau? Falle eich bod chi eisoes yn ei adnabod e. Os felly, dwi’n gwybod eich bod chi’n gwenu’n dawel wrth glywed ei enw ac yn diolch o fod wedi bod yn ei gwmni. Mae’n hen ŵr erbyn hyn, ond mae fflam direidi’n dal yn ei lygaid. A bois bach! Chi’n cofio amdano, fe a phump o’i ffrindiau, yn ‘cael menthyg’ cwch yr hen bysgotwr blin ’na? Chofia’i ddim ei enw ynte’. Na chithe’ chwaith, fentra’i swllt. Ond chi’n cofio sut y buodd hi!? Â Mano a’r criw wedi cael llond bola ar fywyd undonog yr ysgol, dyma benderfynu dianc dros dro. Hwylio mas i’r môr mawr am antur … Roedd y cynllun gadael yn glir. Doedd dim cymaint o siâp ar y cynllun dychwelyd.

A do. Cawson nhw eu dal mewn storm. Torrodd yr hwylbren. Roedd y cwch yn rhacs jibiders. Ac erbyn yr wythfed noson, a nhw ar eu cythlwng, roedd y disgyblion ysgol direidus yn falch i’w ryfeddu o weld ynys yn ymddangos o’u blaen yng nghanol y Môr Tawel.

Ac yno y buon nhw. Am flwyddyn a thri mis. Ar ynys ‘Ata. Ynys garegog, wydn, gwbl ddigroeso.

O do, cynhaliwyd angladdau a phopeth. Pawb wedi colli pob gobaith. A bydd y rhai hynny ohonoch chi na chlywodd am Mano cyn heddiw, wrthi nawr yn ceisio cofio enwau plant y Lord of the Flies, ac yn dyfalu ai Jack neu Piggy neu Ralph o fachgen ydoedd.

Ond gallwch chi fwrw’r hen stori greulon honno ymhell o’ch meddwl. Mae stori Ynys ‘Ata yn un am gymwynasgarwch a chyd-ymddiriedaeth. Ffrwyth dychymyg William Golding oedd stori Ralph. Mae stori Mano Totau’n stori wir a Rutger Bregman sy’n ei chofnodi yn ei lyfr ysbrydoledig Humankind a Hopeful History(Bloomsbury, 2020). Mae’n rhan o’r dystiolaeth sydd ganddo i argyhoeddi’r darllenydd ein bod ni, drigolion y ddaear, yn y bôn yn bobl dda.

Dydw i ddim eto wedi gweithio drwy’r 400 tudalen sydd ganddo i gefnogi ei ddamcaniaeth, ond hyd yma, rwy’n mwynhau bob gair.

Dyw hi ddim yn ddamcaniaeth newydd wrth reswm. Ond y mae hi’n radical. Mae hi’n radical am ei bod hi’n bygwth holl sail grym y rheiny sydd ar hyn o bryd yn dal awenau pŵer. Mae’n syniad sy’n awgrymu nad oes, wedi’r cyfan, raid i ni gael ein ffrwyno a’n rheoli. Does dim rhaid, wedi’r cyfan, i ni bentyrru arfau rhag ofn … achos does dim rhaid wrth ofn.

Fe’ch gadawaf chi ag un stori arall a glywais gan Bregman, un sy’n gosod y dewis yn blaen ger bron:

Dywed hen ddyn wrth ei ŵyr, ‘Tu mewn i mi mae brwydr. Brwydr enfawr rhwng dau flaidd. Mae un yn ddrwg – yn grac, yn drachwantus, yn genfigennus, yn drahaus a llwfr. Mae’r llall yn dda – yn heddychlon, yn gariadus, ym ddiymhongar, yn hael a ddibynadwy. Mae’r un ddau flaidd yn brwydro y tu mewn i ti hefyd, a thu mewn i bob person arall, wyddost ti.’

Ymhen eiliad, mae gan yr ŵyr gwestiwn: ‘Pa flaidd sy’n mynd i ennill?’

Ac mae gan yr hen ddyn ateb, a chan wenu, dywed:

‘Yr un y byddi di’n ei fwydo’.