Tystiolaeth y Beirdd

Jane Aaron

i)   Yn y dechreuad yr oedd ynni. Proses yw ynni; nid yw’n sefydlog. O brosesau ynni y daeth bywyd a’r bydysawd. Mae ynni ymhob uned byw.

Gweler Dylan Thomas, ‘The force that through the green fuse’ [1934], Collected Poems, t.8

The force that through the green fuse drives the flower
Drives my green age….
The force that drives the water through the rocks
Drives my red blood…

ii)   Wedi marwolaeth yr uned, rhyddheir yr ynni i fodoli mewn unedau eraill

Gweler R. J. Derfel, ‘Ryfeddwn i Ddim Pe Gwyddwn’, Caneuon (1891), t. 115.

Marwolaeth a bywyd nid ydynt
Ond rhannau gwahanol o’r un:
Mae bywyd yn famaeth i angau,
Ac angau yn famaeth i ddyn;
Marwolaeth nid oes heb fywyd,
Na bywyd heb angau ei hun.

Mae bywyd llysiau y meysydd,
A bywyd holl bysgod y byd;
A bywyd pryfaid y ddaear,
A’i holl anifeiliaid i gyd –
Yn un a bywyd dynoliaeth,
Mewn natur a tharddiad o hyd.

Does modfedd o bridd y ddaear
Na fu lawer milwaith yn fyw;
Na bywyd ychwaith yn aros,
Na fu lawer milwaith yn wyw:
Y mater oedd gynt yn farw
Yr awron a wêl ac a glyw.

iii   Unwaith iddi ddechrau dod i ddeall ei sefyllfa, ei bod yn rhan o broses sy’n para’n dragwyddol, ond bod ei rhan hi ynddi yn fyrhoedlog, mae’r uned yn ceisio deall ei pherthynas â’r broses. Yr esboniad mwyaf cadarnhaol a chalonogol hyd yn hyn – ‘Ynni, cariad yw’. H.y. mae ynni o blaid bywyd, ac yr ydym yn ei brofi ar ei orau trwy gydymdeimlo mor eang ag sy’n bosib gyda phopeth byw. Wrth ymwrthod felly â’r meddylfryd hunanganolog, rhyddheir yr uned i fyw’n llawn yn y foment.

Gweler llythyrau John Keats:

‘I scarcely remember counting upon any Happiness – I look not for it if it be not in the present hour – nothing startles me beyond the Moment. The setting sun will always set me to rights – or if a Sparrow come before my Window I take part in its existence and pick about the Gravel.’ (22 Tachwedd1817); ‘Negative Capability; that is, when man is capable of being in uncertainties, Mysteries, doubts, without any irritable reaching after fact & reason… remaining content with half knowledge.’ (21 Rhagfyr, 1817)