Cymru – Gwlad ddi-Dduw?
Gethin Rhys Swyddog Polisi Cytûn
Dyna deitl sesiwn dan nawdd Gorwel ar 28 Mawrth yn y Senedd (manylion yma: http://www.gorwel.co/wordpress/?page_id=79) pan fyddaf i a Kathy Riddick o Ddyneiddwyr Cymru yn trafod y pwnc.
Nid trafodaeth am fodolaeth Duw fydd hon, ond trafodaeth am sut mae pobl Cymru bellach yn ymwneud â Duw – neu’n gwrthod ymwneud ag e.
Nid wyf yn yr erthygl hon am fynd ar ôl y ffigurau am ymatebion pobl Cymru i holiaduron barn am y pwnc. (Gallwch weld dadansoddiad y Swyddfa Ystadegau o gyfrifiad 2011 yma). 
Digon yw dweud fod holiaduron diweddar, megis y British Election Study, yn awgrymu bod llai na hanner poblogaeth Cymru bellach yn arddel yr enw ‘Cristion’, a gwyddom mai llai o lawer sy’n addoli mewn eglwys Gristnogol.
Eto i gyd, o blith y ddwy fil o ymatebion a gafwyd i drafodaeth gyhoeddus Llywodraeth Cymru am newidiadau posibl i raglen gwrth-dlodi Cymunedau’n Gyntaf, yr ymateb y penderfynodd y Pwyllgor perthnasol yn y Cynulliad ei gyhoeddi ar eu gwefan oedd ymateb Cytûn. Nid ymlyniad crefyddol oedd tu cefn i benderfyniad y Pwyllgor, dybiwn i, na medrusrwydd Cytûn wrth ysgrifennu adroddiadau. Yn hytrach, y ffaith fod ein hymateb ni yn cynnwys ymatebion gan wyth o gylchoedd lle mae eglwysi lleol yn ymwneud yn ddwfn ac yn gyson â’u cymunedau.
Roedd ambell un o’r cylchoedd hynny yn mynegi gofid am agweddau ar y rhaglen, yn enwedig y ffordd y mae gweinyddwyr y cynllun yn mynnu cyflwyno’r gweithgareddau y credant hwy y mae cymunedau eu hangen yn hytrach na gofyn barn y bobl eu hunain. Ond roedd pob un ohonynt yn gallu adrodd hanes eu hymwneud nhw â’r cynllun ac – yn bwysicach – â phobl eu hardal. Clywir am glwb ffilmiau yn neuadd un eglwys ar gyfer pobl oedrannus ac unig, mewn cymuned pell iawn o sinema fasnachol. Mae eglwys arall yn cynnig man i gwnselwyr Cyngor ar Bopeth a’r Ganolfan Waith gwrdd â phobl mewn angen na allant, neu na fyddent, yn mynd i ganol y dre i’r swyddfa.
Mae cynllun Esgobaeth Abertawe ac Aberhonddu, Faith in Families, yn cynnig ystod eang o wasanaethau i deuluoedd ifainc, ac maent wrthi’n trawsffurfio adeilad eglwysig i’r pwrpas. Ceir sôn am Fanciau Bwyd, gwibdeithiau i blant a’u rhieni na allent fforddio hynny fel arall, gwasanaethau cynghori a chymorth o bob math, oll wedi eu cynnal gan eglwysi lleol mewn partneriaeth â mudiadau eraill trwy gynllun Cymunedau’n Gyntaf.
Nid yw arolygon barn am grefydd yn cyffwrdd â’r holl weithgarwch hwn. O’i herwydd, mae yna lawer o bobl, gan gynnwys llawer o bobl fwyaf anghenus ein cymdeithas, yn teimlo ymlyniad cryf â’u heglwys leol a’r bobl sy’n cynnal y gweithgarwch. Byddent yn arswydo pe byddai’r eglwys yn edwino. Dichon eu bod yn gofyn am weddïau trwy’r llyfr gweddïau yn y ganolfan, neu ar lafar i wirfoddolwyr. Eto, fe all y byddent yn ticio’r blwch ‘Dim crefydd’ ar y ffurflen cyfrifiad ac wrth ymateb i holiadur.
Megis dechrau deall y ffenomenon hwn y mae llywodraeth a chymdeithas ddinesig. A dim ond megis dechrau ydym ni, Gristnogion, hefyd. Rydym yn parhau i fesur ein gweithgarwch trwy nifer y gynulleidfa ar y Sul. Ys dywedodd blaenor un capel pan glywodd am farwolaeth menyw leol, ‘Mae hi’n dod i gwrdd y Chwiorydd ac mae hi yn y caffi bob amser cinio, ond dyw hi ddim yn dod i’n capel ni’! Eto i gyd, mae ein cynrychiolwyr etholedig – gan gynnwys rhai sydd yn gwbl agored eu diffyg cred grefyddol – yn parchu ein gwaith ar lawr gwlad, yn gwerthfawrogi ymlyniad ein haelodau i wasanaethu, ac yn barod i gefnogi a rhoi cyhoeddusrwydd i’r gweithgarwch.
Mae hyn yn agor drachefn gwestiwn diwinyddol sydd wedi codi trafodaeth fywiog ar Fwrdd Clebran a thudalen Facebook Cristnogaeth 21 yn ddiweddar, sef y berthynas rhwng credo a gweithredu. Mae hefyd yn agor cwestiwn cyfochrog, sef y berthynas rhwng gweithredu Cristnogol a’r mudiadau seciwlar sy’n gwneud yr un math o waith – megis rhaglen Cymunedau’n Gyntaf.
Mae mudiadau megis y Gymdeithas Seciwlar Genedlaethol (mudiad gwahanol a mwy milwriaethus na’r Dyneiddwyr) yn awyddus iawn i dorri pob perthynas o’r fath, gan honni mai dim ond “seciwlariaeth” ddi-grefydd sy’n wir “gynhwysol”. Diddorol nodi hefyd nad ydynt (yn wahanol i’r Dyneiddwyr) yn arddel y Gymraeg o gwbl yn eu gwaith.
Am ddwy neu dair cenhedlaeth rydym wedi mynd i gredu mai i un cyfeiriad y mae’r daith – o grefydd i seciwlariaeth. Mae mudiadau a chanddynt wreiddiau Cristnogol wedi troi yn fudiadau seciwlar, ac mewn sawl achos yn claddu eu gwreiddiau Cristnogol yn ddwfn yn eu gwefannau – megis Cyngor ar Bopeth, y Samariaid, Carers UK, Urdd Gobaith Cymru a dwsinau o rai tebyg. Gwnaethant hynny gan amlaf er mwyn osgoi’r cyhuddiad eu bod yn defnyddio’u gwasanaeth er mwyn hyrwyddo efengylu, a chreu rice Christians Cymreig. Buont yn awyddus i bwysleisio eu bod am wasanaethu pawb ac nid Cristnogion yn unig. Mae’r Comisiwn Elusennau yn mynnu y gellir dangos hyn er mwyn cofrestru fel elusen, a’r llywodraeth yn gwneud yr un fath wrth ddosrannu grantiau.
Ond mae ambell fudiad wedi dewis trywydd gwahanol. Yr amlycaf yw Cymorth Cristnogol, sydd wedi cadw’r cyfeiriad crefyddol yn yr enw ond ar yr un pryd yn pwysleisio’r ymlyniad at wasanaethu pawb, waeth beth fo’u crefydd neu eu cred. Rwy’n cofio cyn-Bennaeth y mudiad yng Nghymru, Jeff Williams, yn dweud ar y radio: ‘Dyna sy’n ein gwneud ni’n Gristnogol – ein bod ni’n rhoi heb ofyn dim yn ôl, dim hyd yn oed ffydd.’ Mae rhai yn gwrthod cefnogi’r fath fudiad am ei fod yn rhy grefyddol, ac eraill am nad yw’n ddigon crefyddol. Serch hynny, mae i’r model hwn ei apêl yn ein hoes ni. Wrth sefyll gyda bwced casglu yn un o strydoedd siopa Caerdydd yn ystod Wythnos Cymorth Cristnogol y llynedd, fe sylwais ar batrwm clir o ran rhoi. Mae plant yn hoffi gwneud, er mwyn gweld y darn arian yn syrthio i’r bwced a derbyn sticer. Mae aelodau eglwysi yn awyddus i gefnogi, wrth reswm. Ond y garfan arall oedd yn rhoi bron yn ddieithriad oedd merched mewn gwisg Islamaidd. Mewn sawl achos, dyma nhw’n cerdded heibio’r bwced ar y cychwyn, yna sylweddoli beth oedd enw’r elusen, a dod yn eu hôl i roi yn hael. Y bore hwnnw, allwn i ddim credu am eiliad ein bod yn byw mewn Cymru ddi-Dduw.
Ochr arall y geiniog, fel petai, yw’r ymateb i ganlyniad refferendwm Ewrop, a’r hanesion brawychus am gasineb at bobl o Ewrop gan Gymry eraill, rhai ohonynt yn gapelwyr neu’n eglwyswyr pybyr. Yng nghyfarfod diwethaf Gweithgor Cymru ac Ewrop Cytûn, fe glywsom hanesion trist a chywilyddus am Gristnogion yn brolio eu bod yn edrych ymlaen at weld cyd-addolwyr o wledydd eraill Ewrop yn ‘mynd adre’. Bryd hynny, rwy’n dechrau meddwl fod Cymru wedi troi yn ddi-Dduw, nid oherwydd y bobl hynny nad ydynt yn ymlynu wrth grefydd, ond oherwydd rhai o’r bobl sydd yn gwneud. Fe gafodd dinasyddion Prydain a ddaeth yma o India’r Gorllewin ac Affrica yn yr 20fed ganrif lawer o brofiadau tebyg.
Fy mhrofiad i yn y gwaith y mae gen i’r fraint o’i gyflawni yw hyn. Tra ydym ni, Gristnogion, yn dueddol o weld y dirywiad ar y Sul a’r gwegian o ran cred – gan mai dyna ein profiad – mae’r llywodraeth a mudiadau elusennol eraill yn gweld rhywbeth gwahanol. Nid ydynt yn gwahaniaethu rhwng enwadau na diwinyddiaeth wahanol. Felly, yn ôl eu tyb hwy, mae’r eglwys yn sefydliad aruthrol o fawr. Mae ganddi ganghennau ym mhob tref, maesdref a phentref ledled Cymru. Er eu bod yn sylwi fod ambell un o’r canghennau hynny yn ddifywyd, maent yn gwybod hefyd fod aelodau’r llefydd hyn yn weithgar dros ben yn y gymuned, fel eglwys ac fel unigolion o fewn mudiadau eraill. Bydd rhai am holi am y gredo sydd tu cefn i hyn. Bydd eraill heb boeni am hynny, ond yn rhyfeddu at ddycnwch niferoedd bychain o wirfoddolwyr yn cynnal sefydliad mor gymhleth. Byddant yn awyddus i glywed barn y bobl ymroddedig hyn am eu cymdeithas a’i dyfodol. Mae’r drws yn agored i ni fynegi ein barn, i ni adrodd hanes caru cymydog, ac i ni alluogi’r cymdogion hynny i lefaru â’u lleisiau eu hunain.
Os ydym yn chwilio am Dduw yn seddi gweigion ein capeli, yna rydym yn chwilio yn y man anghywir. Gwell o lawer chwilio ynghanol y gweithgarwch o garu cymdogion ledled ein cymdeithas. Chwiliwn am y sibrydion am Dduw yn ein cymunedau tlotaf a mwyaf difreintiedig lle mae Cristnogion ar waith. Chwiliwn yn amlenni casglu Cymorth Cristnogol. Yn y llefydd hynny fe welwn i sicrwydd nad ydym yn byw mewn gwlad ddi-Dduw, ond mewn gwlad sy’n pefrio â’i bresenoldeb.
Mae Gethin Rhys yn Swyddog Polisi i Cytûn – Eglwysi Ynghyd yng Nghymru. Barn bersonol a fynegir yn yr ysgrif hon.
YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.