Cristion a ffeminydd?

 Yn un o lawer golygfa arswydus yn The Handmaid’s Tale, addasiad o nofel amharadwysaidd Margaret Attwood ar y teledu, mae’r Commander yn gorfod ceisio cenhedlu plentyn ar yr arwres Ofred a hithau’n gorwedd yn offrwm iddo rhwng coesau ei wraig ddiffrwyth. Dim syndod iddo fethu cyflawni’r dasg. Methu gwylio mwy o’r rhaglen fydda innau gan nad ffantasi yn unig sydd yn y nofel ond enghreifftiau o orthrwm a chasineb at wragedd. Mae’r gyfres yn lliwio thema’r nofel yng ngoleuni digwyddiadau cyfoes, ac nid yn unig yn yr Unol Daleithiau.

Mae Arkansas newydd ddeddfu na chaiff unrhyw wraig erthylu plentyn. Dim byth – boed y plentyn yn ganlyniad llosgach neu drais, neu’n dioddef o ryw glefyd marwol, neu os yw meddygaeth yn dangos ei fod wedi marw eisoes yn y groth neu heb ymennydd iddo fedru byw mwy nag ychydig ddyddiau. Yn y nofel (ac mewn llawer o wledydd yn y byd) nid oes angen gofyn i wraig neu ferch ifanc am ei chydsyniad. Mae hi yno i gael ei rheoli gan wrywod. Yn San Salvador y mae merch ifanc a dreisiwyd ac a gamesgorodd wedi cael ei charcharu am 30 mlynedd. Enghraifft enbyd arall o feio’r un sy wedi cael cam.

Mae’r nofel newydd Pantywennol gan Ruth Richards yn trin thema rhwystredigaeth gwragedd hefyd. Mae’r arwres yn cymryd at rwygo dillad fel yr unig ffordd o fynegi ei dicter. Mewn nofel newydd Saesneg gan Naomi Alderman, The Power, awn i fyd lle y mae gwragedd wedi ennill y dydd drwy ennill y grym i ladd dynion heb rwystr. Gweledigaeth lawn mor amharadwysaidd ag un Margaret Atwood! Ond mae’n dangos bod patriarchaeth yn y bôn yn dibynnu ar gryfder corfforol i reoli a thra-arglwyddiaethu, ac mae meddu pŵer yn warant i wrywod crefyddol ddefnyddio crefydd i roi sêl bendith ‘Duw’ ar drefniadau patriarchaidd. Mae gwrthod cydnabod yr elfen batriarchaidd yn yr Hen Destament a’r Newydd yn ddallineb bwriadol.

Beth felly am Gristnogaeth y 21 ganrif ?

Bu cyfnod yn y dyddiau cynnar pan oedd y gymuned o wŷr a gwragedd o gwmpas Iesu o Nasareth yn creu perthynas newydd rhwng gwŷr a gwragedd – a doedd hynny ddim yn hawdd. O ymchwilio i hanes yr eglwys fore, ymddengys i’r gwragedd hynny, ac yn arbennig Mair Magdalen, Mair a Martha ym Methesda a gwragedd fel Phoebe, Lydia a Deborah, chwarae rhan bwysig yn yr eglwys fore. Roedd y bywyd newydd a ddaeth trwy ddilyn Iesu yn beth cyffrous a chreadigol a newydd – ond yn hynod beryglus yn niwylliannau patriarchaidd Iddewiaeth, a byd Groeg a Rhufain. Buan iawn y mae’r Testament Newydd yn dechrau talu sylw i beth fydd pobl eraill yn ei feddwl am wragedd rhydd ac anghonfensiynnol.

Eleni mae tipyn o sôn wedi bod am Martin Luther – ond yr oedd yntau hefyd yn gynnyrch ei ddiwylliant patriarchaidd yn ogystal â’i ddiwinyddiaeth eglwysig. Wnaeth y Diwygiad Protestannaidd fawr ddim o blaid gwragedd. Roedd rheolaeth gwrywod yn amhosibl ei herio a thestunau ‘sanctaidd’ yn gwahardd meddwl pellach ar y pwnc. Pa syndod fod cynifer o wragedd wedi mewnoli’r rhagdybiaethau hyn i gyd a derbyn gwaharddiadau am mai ‘dim ond merch wyt ti’ neu ‘dyw merched ddim yn gallu/cael gwneud hynna’.

Mae’r un broses yn dal i reoli rhai carfanau Cristnogol yn ein dyddiau ni. Mae newidiadau pwysig yn digwydd yn eithriadol o gyflym yn ein cymdeithas a hen ragfarnau a diffyg dealltwriaeth wrth i’r gymuned LBTQ fynnu ei hawliau a herio anghyfiawnder a gwawd. Ond mae grŵp o lythyrenolwyr Cristnogol wedi mynegi gofid am y rhai sy’n mynd trwy’r broses o newid categori eu rhywedd am ei fod, yn eu tyb hwy, ‘yn wrthryfel yn erbyn Duw’. Sut? Mae’r Beibl yn dweud bod Duw wedi creu’r ddynoliaeth yn wryw ac yn fenyw. A dyna ddigon i osgoi gwrando ar brofiadau real pobl go iawn. Honnir nad yw ‘Duw’ yn gwneud camsyniadau.

Mae defnyddio’r ysgrythurau fel esgus am wrthod gwrando ar brofiadau pobl mewn enbydrwydd corff ac enaid yn beth llwfr ac anonest, yn ogystal â bod yn dwp. Dyma fersiwn cyfoes o gredu bod y byd yn wastad pan yw pawb yn gwybod ei fod yn grwn. Pan fydd ffug-dduwioldeb yn cael ei ddefnyddio i bastynu pobl am fod fel ag y maen nhw, does dim syndod bod pobl yn troi eu cefnau ar grefydd. ‘Mae’r eglwys wedi brifo cymaint o bobl,’ medd Jean Vanier, ‘ond beth sy’n cyfrif yw medru cynnyddu mewn tosturi’.

Cawn garfan sylweddol o seciwlariaid sy’n casáu unrhyw grefydd, a Christnogaeth yn arbennig am mai Cristnogaeth sydd wedi’u brifo. Mae Islamoffobia yn ymborthi ar y ffordd y mae patriarchaeth yn y grefydd honno yn gorthrymu gwragedd. Unrhyw esgus. Ac mae’n gyfrifoldeb ar gredinwyr Cristnogol ac Islamaidd i wynebu patriarchaeth sy’n gwrthod dehongli ysgrythurau mewn ffordd sy’n ein galluogi i dyfu mewn tosturi.

Flynyddoedd yn ôl bûm yn dadlau am ffeministiaeth gyda gwraig ifanc ddeallus ac annwyl iawn, yr oedd ei diwinyddiaeth yn dra cheidwadol. Meddai hi, ‘Nid mater o ddwyn Crist dan feirniadaeth ffeministaidd yw hi, ond rhoi ffeministiaeth dan feirniadaeth Crist.’ ‘Siŵr iawn,’ meddwn i! ‘A beth am roi patriarchaeth hefyd dan farn Crist?’

Pan ddaeth criw o ddynion â gwraig a ddaliwyd mewn godineb i’w barnu gan Iesu, fe droes ef yr achlysur i ddatguddio eu rhagrith hwy. Pan oeddwn i’n blentyn doeddwn i ddim yn deall i ble roedd y partner yn y godineb wedi diflannu!

Dim ond trwy edifeirwch a gweithredu’n wahanol y gallwn fynd ymlaen gan sylweddoli bod y gyfundrefn o dra-arglwyddiaethu sy’n creu rhyfel a gorthrwm ar wŷr a gwragedd yn llygru bywyd y ddynoliaeth gyfan a bod gorthrymu gwragedd a’u trin fel plant yn rhan o broblem fwy. Rhyfel a gorthrwm, anghyfartaledd a phatriarchaeth, gwanc am fwy a mwy a mwy … Anodd gollwng gafael ar bŵer, ac anos fyth gwrthsefyll y demtasiwn i feddwl y byddai troi’r drol yn datrys y broblem.

Ond mae doniolwch yn hyn hefyd, oherwydd mae profiadau gwŷr a gwragedd yn fiolegol wahanol, ac o ganlyniad yn seicolegol, yn emosiynol, a hyd yn oed yn ysbrydol wahanol. Mae gan un o genhedloedd cynhenid America stori berthnasol am y broblem. Fe benderfynodd y gwrywod rywdro eu bod nhw wedi cael llond bol ar y gwragedd – roedden nhw’n gwneud llanast o bethau ac yn rhoi pwysau arnyn nhw i ofalu am y plant ac ati. Penderfynwyd symud i fyw i ynys lle na fyddai gwragedd yn cael dod o gwbl. Dim ond y bechgyn. Gall y gwragedd sefyll ar ôl. Roedd y gwragedd yn reit fodlon am gyfnod. Aeth bywyd ymlaen yn reit dwt heb i’r dynion fod yn ymyrryd yn barhaus a chogio mai nhw oedd bwysica. Ond ar ôl ychydig flynyddoedd dyma’r dynion yn dechrau diflasu. Roedd bywyd braidd yn undonog; doedd y bwyd ddim cystal yn un peth. A dyma’r gwragedd yn sylweddoli eu bod nhw’n dechrau chwennych babanod ac roedd peth o’r gwaith llwytho a chario yn cymryd mwy o amser heb y dynion i helpu. Ac fe gynyddodd yr amheuaeth a oedden nhw wedi gwneud y peth iawn.

Os cofiaf yn iawn, y foeswers oedd bod y dynion wedi dychwelyd i fyw gyda’r gwragedd yn fwy amyneddgar, yn fwy goddefgar a gwerthfawrogol nag erioed o’r blaen. A oedd hi’n baradwys – dwn i ddim! Dechrau gweddol fyddai cael gwared ar drais yn y cartref, ac ar faldod ‘merchetaidd’.

Yn eu cyfarfod cyffredinol ddechrau Mehefin, pleidleisiodd cynrychiolwyr Eglwys Esgobol yr Alban i newid cyfraith yr eglwys, gan gael gwared ar y cymal athrawiaethol oedd yn nodi mai rhwng gŵr a gwraig yn unig y mae priodas.

Dyma ymateb Nerys Ann Jones sydd yn offeiriad cynorthwyol yn Eglwys Ioan Fedyddiwr, Perth.

Proses fendithiol

Eglwys fechan o bobl mewn oed yn bennaf yw Eglwys Esgobol yr Alban, ond y mae hi’n eglwys yr wyf yn falch iawn o fod yn aelod ohoni oherwydd y ffordd yr aeth ati i benderfynu sut i ymateb i bwnc mor ddyrys a dadleuol. Y bleidlais ar yr wythfed o Fehefin oedd y cam olaf mewn trafodaeth drwyadl ac eang ar natur priodas, a phriodas o’r un rhyw yn arbenning. Dair blynedd yn ôl, cyhoeddwyd papur gan y pwyllgor athrawiaeth yn amlinellu’r dystiolaeth a’r dadleuon ar y naill ochr a’r llall ac yna hyfforddwyd tîm o offeiriaid a lleygwyr o bob cwr o’r Alban i gynnal Cascade Conversations, cyfres o sgyrsiau a roddai gyfle i bawb ohonom i ddod at ein gilydd mewn grwpiau bach i wrando gyda pharch ar safbwyntiau gwahanol, i ofyn cwestiynau, cyfnewid profiadau a gweddïo.

Yn ystod y broses hon, daeth llawer i werthfawrogi dyfnder a didwylledd y gwahaniaeth barn o fewn yr eglwys sydd wedi ei seilio yn bennaf ar ein hamrywiol agweddau tuag at yr Ysgrythurau, ac i sylweddoli na fyddai’r gwahaniaeth hwn yn diflannu drannoeth y bleidlais. Daethom i ddeall hefyd fod ein perthynas â’n gilydd yr un mor bwysig â’n daliadau a bod modd i ni fod yn unedig, er gwaethaf ein safbwyntiau gwahanol, drwy ras Crist. Yr hyn a wna geiriad newydd y ddeddf, felly, yw cydnabod fod gwahanol ddealltwriaeth o natur priodas o fewn yr eglwys a sicrhau fod lle i bawb, beth bynnag fo’u daliadau. Ni fydd yr un gynulleidfa na’r un offeiriad dan orfodaeth i gynnal priodasau o’r un rhyw yn erbyn eu cydwybod.

Yr oedd y bleidlais, fel y disgwylid, yn un glòs, yn enwedig ymhlith yr offeiriaid, a thra bo rhai yn llawenhau o weld yr eglwys yn dod yn fwy agored a chynhwysol, y mae eraill wedi eu dolurio gan benderfyniad sydd yn eu barn hwy yn anysgrythurol ac yn erbyn ewyllys Duw. Y mae’r esgobion eisoes wedi dechrau ar y gwaith o gynhyrchu canllawiau bugeiliol ar gyfer y broses o enwebu offeiriaid fel y gallant gael eu hawdurdodi i gynnal priodasau o’r un rhyw. Yn y cyfamser, y mae’r gwaith o gymodi yn digwydd yn yr eglwys drwyddi draw. Yn ystod yr wythnosau diwethaf gwelwyd arwyddion o raslonrwydd eithriadol ar y naill ochr a’r llall. Dechreuodd pennod newydd yn hanes yr eglwys a’n gobaith yw y bydd ein cariad tuag at ein gilydd a gras Duw yn drech na’n gwahaniaethau ac yn ei galluogi i fynd o nerth i nerth.

 

 

 

YSTYRIWCH …

Gweithredoedd Trugaredd                                                                  Gweithredoedd Rhyfel

 

Bwydo’r newynog                                                                                 Dinistrio cynhaeaf a thir

Rhoi dŵr i’r sychedig                                                                            Dwyn cyflenwadau bwyd

Dilladu’r noeth                                                                                       Gwasgaru teuluoedd

Lletya’r digartref                                                                                    Dinistrio cartrefi

Ymweld â charcharorion                                                                     Llygru dŵr                                               

Gofalu am y cleifion                                                                              Carcharu gwrthwynebwyr

Claddu’r meirw                                                                                       Clwyfo, llosgi a lladd

Cam 9 yr AA

Prin fod teulu yng Nghymru heb brofiad o afael dinistriol alcohol a chyffuriau ar fywydau anwyliaid. Dyma’r nawfed mewn cyfres o erthyglau gan Wynford Ellis Owen, Cyfarwyddwr Ystafell Fyw Caerdydd, ar egwyddorion a phrofiad 12 cam yr AA

 GWNEUD IAWN

 Yn y nawfed cam byddwn yn canolbwyntio ar wyleidd-dra, cariad a maddeuant. Deilliodd y gwyleidd-dra o edrych ar y niwed achoson ni i eraill a derbyn cyfrifoldeb amdano. Cydnabyddwn i ni ein hunain: “Ie, dyma’r hyn a wnes i. Fi sy’n gyfrifol am y niwed a achosais, ac rwy am gywiro’r niwed hwnnw.” Efallai fod y broses o weithio’r camau blaenorol wedi dwysáu’r ymdeimlad o wyleidd-dra. Neu efallai i ni gael ein harwain at ymwybyddiaeth ohono drwy’r profiad o weld rhywai yn eu âdagrau yn disgrifio’r niwed a achoson ni iddynt.

Mae’n llawer haws ymarfer yr egwyddor o gariad yng Ngham 9, gan i ni fod yn ei ymarfer, fwy neu lai, drwy gydol ein hadferiad hyd yma. Erbyn hyn, byddwn wedi dileu llawer o’r agweddau niweidiol a’r teimladau drwg oedd gennym, a chreu lle i gariad yn ein bywydau. Wrth i ni gael ein llenwi â chariad, mae’n anorfod ein bod yn ei rannu drwy feithrin gwell perthynas ag eraill, a thrwy rannu ein hadferiad, ein hamser, ein hadnoddau ac uwchlaw popeth ein rhannu ni ein hunain gyda’r rhai hynny sydd yn dal mewn angen.

Wrth i ni brofi grym maddeuant yn ein bywydau, dechreuwn weld gwerth mewn cynnig hynny i eraill. Cawn ein hysgogi i ymarfer yr egwyddor ysbrydol o faddeuant mor aml â phosib. Drwy dderbyn ein dynoldeb ni ein hunain, rhydd hyn y gallu i ni faddau i eraill ac i beidio bod mor feirniadol ag y buom yn y gorffennol. Daw’n ail natur i ni roi’r fantais mewn unrhyw amheuaeth i’r person arall. Fyddwn ni ddim mwyach yn amau bod cymhellion ffiaidd a chynllwynion sneclyd ar waith ym mhob sefyllfa lle nad oes gennym reolaeth lwyr drosti. Sylweddolwn ein bod yn meddwl yn dda, gan mwyaf, ac felly estynnwn y gred honno i eraill. Pan mae rhywun yn ein niweidio, sylweddolwn nad yw dal dig ond yn dwyn oddi arnom ein tawelwch meddwl ni ein hunain, felly tueddwn i faddau ynghynt yn hytrach na’n hwyrach.

Nid yw gwneud iawn bob amser yn brofiad annymunol ac arteithiol. Yn aml teimlwn gynnwrf wrth feddwl am y rhyddhad a gawn o adfer perthynas gyfeillgar â rhywun. Ond, i’r rhan fwyaf ohonom, mae gwneud iawn i rai o’r personau ar ein rhestr yn creu’r ymdeimlad o ofn. Ofnwn, er enghraifft, na fydd gennym ddigon o arian i’n cynnal i’r dyfodol os bydd gwneud iawn yn golygu ad-dalu dyled sylweddol. (Cofiwn nad dim ond personau fydd ar ein rhestr; mae sefydliadau hefyd, megis banciau.) Neu efallai fod arnom ofn cael ein gwrthod, ofn dial neu rywbeth arall.

Mae’n bwysig deall nad yw’r ffordd yr ydym yn teimlo o reidrwydd yn golygu mai dyna’r ffordd y mae pethau. Nid yw’r ffaith ein bod yn teimlo’n ofnus yn golygu bod rhywbeth i’w ofni mewn gwirionedd. Ar y llaw arall, ni fydd teimlo’n hapus neu’n gynhyrfus chwaith, o reidrwydd, yn adlewyrchu realiti’r ‘gwneud iawn’. Mae’n well, felly, peidio cael unrhyw rhag-ddisgwyliadau wrth weithio Cam 9.

Rydym yn awr yn barod i wneud iawn. Rydym wedi trafod cynnwys ein rhestr gyda’n noddwr, ein cwnsler neu rywun profiadol ac mae gennym gynllun ynghylch sut y bwriadwn weithredu. Rydym wedi siarad gyda Duw fel yr ydym yn ei ddeall Ef neu Hi, ac rydym wedi gweddïo am barodrwydd, tangnefedd, dewrder, a’r doethineb i fwrw ’mlaen – i fwrw ’mlaen nid yn unig gyda’r iawn ei hun ond i barhau i addasu ein hymddygiad ac i gadw at bob ymrwymiad rydym yn debygol o’i wneud i’r bobl, neu’r sefydliadau, ar ein rhestr.

Dyma pryd y gall pethau fynd yn anodd – dyw gwneud iawn ddim yn broses gyfforddus. Ond adferodd fawr neb wrth deimlo’n gyfforddus – teimlo’n anghyfforddus yw hanfod pob adferiad. Mae’n werth cofio na thyfodd fawr ddim mewn anialwch lle mae’n haul a hindda o hyd; mae angen ambell storm o wynt a glaw i bethau dyfu. Nid ydym ni fel meidrolion ddim gwahanol. Down yn well pobl drwy wynebu ambell storm – gan gofleidio ochr ddu’r enaid a derbyn rhai gwirioneddau anghyfforddus ac annifyr amdanon ni ein hunain.

Mae gwneud iawn i bobl sydd wedi’u niweidio yn rhan annatod o wellhad unrhyw alcoholig neu rywun sy’n gaeth i unrhyw sylwedd neu ymddygiad niweidiol arall. Mae’n bwysig gwneud iawn i’r bobl hynny sydd wedi marw, hefyd, yn ogystal ag i’r rhai sy’n dal yn fyw. Roedd Mam a Dad ar fy rhestr i. Ond, fel gyda fy nghyn-brifathro (disgrifiais y broses honno yng Ngham 8 y mis diwethaf), mae’n bwysig bod yn onest a delio â rhai agweddau annifyr o’r gorffennol cyn y gellir adeiladu perthynas o’r newydd.

Roeddwn i’n flin gyda Mam am rai pethau – am ddefnyddio’i salwch i’m rheoli, am wneud i mi boeni cymaint amdani ac am ofyn yr holl gwestiynau nad oedd gen i atebion iddynt a thrwy hynny fy rhoi ar y droed ôl a gorfod amddiffyn fy hun drwy’r amser. Ro’n i’n flin hefo ’nhad, hefyd – am ddisgwyl i mi fod yn rhyw fath o giwrad iddo, ac am roi pwysau arna i i fod yn rhywbeth nad oeddwn i ddim. Dim ond wedi i mi fod yn onest fel hyn y medrais i wneud iawn i’m rhieni – derbyn eu maddeuant a dechrau eu caru go iawn. Roedd fy rhieni yn ffaeledig fel pob un arall ohonon ni – meidrolion ydyn ni, wedi’r cyfan. Ac fe wnaethon nhw’r gorau i mi gyda’r hyn oedd ganddyn nhw i’w gynnig ar y pryd. O weld eu ffaeledigrwydd, dechreuais eu caru’n iawn.

Heddiw, mae gen i’r berthynas orau posib â’m rhieni. Mae’n un o gariad angerddol, diamod, ac o barch absoliwt.

Dyma ddyfyniad o Lyfr Mawr yr AA:

Os ydym yn ddyfal ynglŷn â’r rhan hon o’n datblygiad yng Ngham 9, byddwn wedi ein synnu cyn i ni gyrraedd hanner ffordd. Byddwn yn adnabod rhyddid newydd a hapusrwydd newydd. Ni wnawn ddifaru’r gorffennol na dymuno cau’r drws arno. Down i ddeall ystyr y gair tangnefedd, a daw heddwch i’n rhan. Does dim ots pa mor isel y gwnaethom syrthio, cawn weld sut y gall ein profiadau fod yn gymorth i eraill. Bydd y teimlad o fod yn ddiwerth, a’r hunandosturi, yn diflannu. Collwn ddiddordeb mewn pethau hunanol a magu diddordeb yn ein cyd-ddyn. Daw hunan-gais i ben. Bydd ein holl agwedd a’n golwg ar fywyd yn newid. Bydd yr ofn – ofn pobl ac ansicrwydd ariannol – yn ein gadael. Byddwn yn gwybod yn reddfol sut i ddatrys sefyllfaoedd a arferai ein trechu. Sylweddolwn yn sydyn fod Duw yn gwneud drosom yr hyn na allem ei wneud drosom ni ein hunain.

Ydy’r rhain yn addewidion anghyraeddadwy? Dw i ddim yn credu hynny. Maent yn cael eu cyflawni yn ein bywydau – weithiau’n gyflym, weithiau’n araf. Cânt bob amser eu sylweddoli wrth i ni weithio amdanynt.’

‘Rhyddid’, felly, yw’r gair sy’n disgrifio hanfod Cam 9 orau. Mae’n cwmpasu’r rhyddhad oddi wrth euogrwydd a chywilydd rydym yn ei deimlo, y lleihad yn yr obsesiwn â ni ein hunain, a’r gallu cynyddol i werthfawrogi’n llawn yr hyn sy’n digwydd ar y foment o’n cwmpas. Dechreuwn weld ein gorffennol, yn arbennig ein dibyniaeth, fel ffynhonnell o brofiadau cyfoethog i’w rhannu â’r rhai hynny yr ydym yn ceisio’u helpu, yn hytrach nag fel cyfnod tywyll rydym eisiau ei anghofio. Yn wyrthiol, dechreuwn weld y bendithion yn ein bywydau yn hytrach na’r melltithion.

Gwyddom, os ydym am gadw’r teimlad hwn o ryddid, y bydd raid i ni barhau i weithredu’r hyn rydym wedi ei ddysgu yn y camau blaenorol. Mae Cam 10, y byddwn yn ei astudio fis nesaf, yn ein galluogi i wneud hynny.

I grynhoi: mae Cam 1 yn rhoi mynediad i ni i’r ‘rhaglen ddyddiol o adferiad’; mae Cam 2 hyd at Gam 9 yn ein paratoi ni at y ‘rhaglen ddyddiol o adferiad’; Camau 10, 11 a 12 yw’r ‘rhaglen ddyddiol o adferiad’. Y tri cham olaf hyn yw’r rhai y mae’n rhaid i ni eu gweithredu’n ddyddiol er mwyn cynnal a meithrin ein hadferiad a dwysáu ein ffydd a’n hymddiriedaeth yn Nuw, fel yr ydym yn ei ddeall Ef neu Hi. A dyma’r tri cham y byddwn yn eu hastudio yn ystod y misoedd nesaf.

 

 

ELFED AP NEFYDD yn rhoi croeso i gyfrol bwysig newydd gan Tom Wright

CHWYLDRO AR GERDDED

Go brin y byddai unrhyw un ar yr olwg gyntaf yn deall mai cyfrol ddiwinyddol yw hon. Mae’r teitl, a chynllun y clawr du a choch, yn awgrymu mai hanes chwyldro gwleidyddol ym mhen draw’r byd a drafodir, yn enwedig a’r llyfr yn dwyn y teitl The Day the Revolution Began, a’r gair Revolution wedi’i gysodi â’i draed i fyny. Dim ond o syllu’n fwy manwl ar yr is-deitl mewn llythrennau llai y gwelir mai cyfrol yw hon yn ystyried ystyr croeshoeliad Iesu Grist.

Oni fydd y clawr a’r teitl yn tynnu sylw’r darllenydd fe ddylai enw’r awdur wneud hynny. Y mae Tom Wright, Cyn-esgob Durham, yn Athro’r Testament Newydd a Christnogaeth Gynnar ym Mhrifysgol St Andrews, ac yn un o’n hawduron crefyddol mwyaf cynhyrchiol. Mae’n awdur dros hanner cant o gyfrolau, yn amrywio o drafodaethau poblogaidd a darllenadwy, megis Simply Jesus a Simply Christian, i astudiaethau ysgolheigaidd, fel ei dair cyfrol fawr, Christian Origins and the Question of God, a Paul and the Faithfulness of God. Dyma awdur a chanddo’r ddawn brin o fedru trafod dyfnion bethau’r ffydd mewn iaith ddarllenadwy a dealladwy. Y mae wedi ei ddisgrifio fel yr apolegydd Cristnogol mwyaf effeithiol ers C. S. Lewis.

Y cwestiynau a drafodir ganddo yn y gyfrol dan sylw yw, ‘Sut y gall marwolaeth un dyn ddwy fil o flynyddoedd yn ôl fod yn ystyrlon a pherthnasol i ni heddiw?’; ‘Sut y gellir ystyried marwolaeth greulon un dyn diniwed fel buddugoliaeth ar bechod ac angau?’ a ‘Pam y bu’n rhaid i Iesu farw o gwbl?’

Dadl Tom Wright yw fod diwinyddion, ers y Diwygiad Protestannaidd, wedi cyfyngu eu dehongliad o’r croeshoeliad i gwestiwn pechod a thynged yr enaid. Ystyr y groes iddyn nhw, ac i’r rhelyw o Gristnogion heddiw, yw fod Iesu Grist wedi marw i’n hachub ni oddi wrth ein ‘pechodau’ trwy ein ‘cyfiawnhau’ gerbron Duw, er mwyn inni gael ‘mynd i’r nefoedd’.

Nid bod yr awdur yn gwadu’r elfen unigolyddol hon, ond nad yw dehongliad o’r fath yn mynd yn ddigon pell nac yn cymryd i ystyriaeth elfennau eraill sy’n ganolog i ddysgeidiaeth y Testament Newydd. Un rheswm am hynny yw fod trafodaethau am ystyr y groes ac ‘athrawiaeth yr iawn’ wedi troi o amgylch dwy ddamcaniaeth glasurol a gwahanol. Y naill yw’r ddamcaniaeth ddirprwyol, a gysylltir yn bennaf ag Anselm, Archesgob Caergaint yn yr unfed ganrif ar ddeg, yn seiliedig ar y syniad fod cyfiawnder Duw yn mynnu bod iawn yn cael ei dalu am bechod y ddynoliaeth, a bod Iesu Grist wedi derbyn y gosb drwy farw yn ein lle. Y llall yw’r ddamcaniaeth foesol a gysylltir ag enw Peter Abelard, mynach Ffrengig o’r unfed ganrif ar ddeg, a ddysgodd mai mynegiant o gariad anfeidrol Duw yw’r croeshoeliad. O syllu ar y groes y mae’r credadun yn edifarhau am ei bechod, yn cael ei newid ac yn mynegi ei gariad ef at Dduw.

Tuedd y diwygwyr Protestannaidd, yn enwedig John Calvin, oedd mabwysiadu’r ddamcaniaeth ddirprwyol, ond mae’r cysyniad o Dduw yn mynnu bod ‘iawn’ yn cael ei wneud trwy aberthu ei fab ei hun er mwyn bodloni ei gyfiawnder yn gwbl ddiystyr, os nad yn farbaraidd, yng ngolwg llawer. Y duedd felly oedd ailddehongli ac addasu’r safbwynt Aberlardaidd. Ond nid yw’r ddamcaniaeth honno eto yn cymryd dysgeidiaeth y Testament Newydd o ddifrif.

Damcaniaeth Tom Wright yw fod rhywbeth yn digwydd yn y croeshoeliad sy’n newid cwrs hanes. Dydd Gwener y Groglith yw dydd cyntaf chwyldro sy’n rhoi cychwyn i gynllun achubol Duw i’r holl fyd. Meddai, ‘Erbyn chwech o’r gloch ar nos Wener y Groglith yr oedd y byd yn lle gwahanol.’ Y cwestiwn a drafodir yng ngweddill y gyfrol yw: beth oedd y chwyldro a beth yw galwedigaeth a gwaith Cristnogion fel dilynwyr Crist y chwyldrowr?

Y mae pedair agwedd i’r chwyldro. Yn gyntaf, ein portread o Dduw. Nid Duw dicllon, dialgar, yn mynnu barnu a chosb i bechaduriaid yw Duw y groes, ond Tad llawn maddeuant. Yn ail, y mae newid yn digwydd yn ein syniad o’r ddynoliaeth. Nid pechaduriaid dan farn a chondemniad yw’r teulu dynol, ond dynoliaeth newydd yn cael ei huno mewn cariad a chymod. Bwrw i lawr y gwahanfuriau rhwng cenhedloedd, hiliau a rhaniadau dynol a wna’r groes. Yn ôl Wright, petai’r Diwygwyr Protestannaidd wedi ffocysu ar Effesiaid, yn hytrach na Rhufeiliaid a Galatiaid, byddai holl hanes Gorllewin Ewrop yn wahanol! Holl bwrpas y groes (yn Effesiaid 1: 10), yw dwyn pob peth yn y nef ac ar y ddaear i undod yng Nghrist. Yn drydydd, mae’r groes yn chwyldroi ein hymateb i drais a drygioni – nid trwy ddial a thalu’r pwyth yn ôl, ond trwy faddau a charu a thrugarhau y gorchfygir drygioni. Yn bedwerydd, y mae’r groes yn agor llwybr iachawdwriaeth, nid trwy ‘achub’ unigolion ‘i fynd i’r nefoedd’ yn unig (er ei fod yn cynnwys hynny), ond trwy eu hachub hefyd o hunanoldeb, o’u camddefnydd o’r ddaear ac o’r trais a’r atgasedd sy’n rhwygo’r ddynoliaeth ac yn dinistrio’r blaned.

Nid yw’r eglwys erioed wedi ymrwymo i unrhyw un ddamcaniaeth am y groes, gan fod dirgelwch ac ystyr y groes yn llawer mwy nag unrhyw un dehongliad athrawiaethol. O ganlyniad y mae astudiaethau o’r croeshoeliad wedi denu, ac yn dal i ddenu, ysgolheigion ac esbonwyr o wahanol draddodiadau Cristnogol. O gofio fod Tom Wright yn perthyn i’r garfan geidwadol yn ddiwinyddol, ei fod yn ysgolhaig Testament Newydd o fri, a’i fod hefyd yn ddigon agored ei feddwl i fentro i gyfeiriadau newydd a gwahanol, y mae’r gyfrol hon o’i waith yn goleuo, yn herio ac yn cyffroi. Yn sicr y mae wedi gwneud cyfraniad gwerthfawr i’n dealltwriaeth o bwnc sy’n ganolog i’n ffydd Gristnogol.                     

 

The Day the Revolution Began, Tom Wright, S.P.C.K., 440tt.

Ddeng mlynedd ar hugain a mwy yn ôl, Transcendental Meditation oedd y bont ffasiynol rhwng gweddi draddodiadol ac ysbrydoledd di-dduw, seciwlar. Mewn Hindŵaeth yr oedd gwreiddiau ‘myfyrio trosgynnol’. Heddiw, Bwdïaeth yw gwreiddiau’r Mindfulness sy’n cael ei fabwysiadu gan lawer o fudiadau seciwlar, gan gynnwys y Gwasanaeth Iechyd.

Yma mae Margaret LeGrice yn rhoi sylw i’r pwnc:

Meddylgarwch Cristnogol

 Mae ‘meddylgarwch’ neu ‘ymwybyddiaeth ofalgar’ yn boblogaidd iawn ar hyn o bryd. Mae gwreiddiau’r ddisgyblaeth mewn Bwdïaeth, sy’n grefydd heb unrhyw syniad o Dduw. Dysgir meddylgarwch mewn llawer o wahanol sefyllfaoedd fel modd o helpu pobl i ymdopi â phwysau’r bywyd modern. Mae dosbarthiadau yn y Gwasanaeth Iechyd Cenedlaethol, mewn ysgolion, ac mewn neuaddau cymunedol. Mae’n cael ei hysbysebu fel rywbeth seciwlar, ac felly mae’n addas i’r crefyddol eu bryd ac i’r digrefydd.

Ond rydw i wedi sylweddoli bod llawer o debygrwydd, yn ogystal â rhai gwahaniaethau, rhwng meddylgarwch a gweddi Gristnogol dros y canrifoedd. Er enghraifft, mae’r eirfa’n ddigon cyfarwydd – geiriau fel gwyliadwrus, gwyliadwriaeth, bod yn effro, canolbwyntio, gwarchod y galon. Dyma eiriau a geir yn y Beibl ac mewn diwinyddiaeth Gristnogol, sy’n debyg i syniadau meddylgarwch. Ond, fel y cawn weld, mae gwahaniaethau pwysig hefyd.

Dywedir bod pawb yn gallu ymarfer meddylgarwch; ymarfer dynol ydyw. Bod yn ymwybodol, dal sylw, byw yn y presennol, dyna yw meddylgarwch. Wrth fod yn ymwybodol o’r presennol, gyda chwilfrydedd a heb farnu, rydyn ni’n dysgu sut i fyw heb ymateb yn gyflym ac yn ddifeddwl i amgylchiadau ein bywydau ni. Rydyn ni’n ymatal rhag gofidio am y gorffennol a rhag poeni am y dyfodol. Rydyn ni’n byw yn llwyr yn y presennol. Rydyn ni’n canolbwyntio ar beth rydyn ni’n ei wneud, heb bryderon a heb ddiffyg sylw. Mae ymarferion yn helpu i hyfforddi’r meddwl i fod yn ymwybodol o’n profiadau.

Un o’r ymarferion pwysicaf yw canolbwyntio ar ein hanadl. Dyma rywbeth a wnawn o’n geni tan ein marw. Does dim angen i ni wneud dim byd. Ond mae bod yn ymwybodol o’n hanadlu yn ein helpu ni i ganolbwyntio a byw yn y presennol. Mae ein hanadl wastad gyda ni, mae’n digwydd heb i ni ei ewyllysio.

Dyma ymarfer anadlu syml.

Eisteddwch yn wyliadwrus, yn syth, a heb unrhyw dyndra. Caewch eich llygaid, neu edrychwch i lawr. Canolbwyntiwch ar eich anadl. Mae’n mynd i mewn ac allan heb i chi wneud dim byd. Peidiwch â cheisio newid neu wella eich anadl. Byddwch yn ymwybodol o’ch anadl, yn dyner, heb farnu …

Yn yr Hen Destament ystyr y gair Hebraeg ruach yw anadl, gwynt, ysbryd. Hefyd, yn y Testament Newydd, yr un yw ystyr y gair Groeg pneuma – anadl, gwynt, ysbryd. Nawr, gan ddal i anadlu, yn lle canolbwyntio ar ddim ond y weithred o anadlu, wrth anadlu i mewn, anadlwch i mewn Ysbryd Duw, ei gariad, ei ddaioni, ei faddeuant. Wrth anadlu allan, anadlwch allan bryder, pwysau, pechod a phopeth drwg. …

Ac yna, dewch ’nôl i lle rydych chi.

Nid i feddylgarwch yn unig y perthyn ymarferion anadlu. Mae’n rhan o draddodiad yr Eglwys Uniongred hefyd. Yn yr hyn a elwir yn Weddi Iesu, cawn ein huno â’n hanadl: ‘Arglwydd Iesu Grist, Fab Duw, trugarha wrthyf, bechadur.’

Dyma rai dyfyniadau o gyfnod cynnar yr eglwys:

‘Cofiwch am Iesu wrth i chi anadlu.’ (John Climacus, mynach o’r 7fed ganrif)

‘Tawelwch y galon yw talu sylw, heb feddwl. Yn y tawelwch hwn, mae’r galon yn anadlu ac yn ymbil dim ond am Iesu Grist, Mab Duw, yn ddiddiwedd, ac yn ddi-baid.’ (Hesychius, Groeg, 8fed–9fed ganrif)

‘Trwy gofio Iesu Grist, canolbwytiwch eich dealltwriaeth sydd ar wasgar.’ (Philotheus, Sinai, 9fed–10fed ganrif)

Mae meddylgarwch (yn yr ystyr mindfulness) yn dibynnu ar fyw yn y presennol. Dau awdur yn y traddodiad Cristnogol sydd wedi ysgrifennu am bwysigrwydd byw yn y presennol yw’r Brawd Lawrens (bu farw 1691) a Jean-Pierre de Caussade (1675–1751).

Mynach Carmelaidd lleyg ym Mharis oedd y Brawd Lawrens. Roedd e’n ceisio byw yn wastad ym mhresenoldeb Duw, a chyhoeddwyd ei lythyron yn 1692, dan y teitl, Ymarfer Presenoldeb Duw. Roedd e’n casáu ei waith yng nghegin y fynachlog, ond trwy ymarfer presenoldeb Duw, roedd ei fywyd yn llawen a bodlon. Dyma rai dyfyniadau eraill o’i eiddo:

‘Dylen ni sefydlu ein hunain gan fod yn ymwybodol o bresenoldeb Duw, gan ymddiddan ag ef yn wastad.’

‘Roedd e wastad yn fodlon, ym mhob peth, wrth wneud pethau bychain er mwyn cariad Duw.’ (A Dewi Sant hefyd!)

‘Dydi amser gwaith ddim yn wahanol i amser gweddi. Yng nghanol sŵn a chynnwrf y gegin, pan mae llawer o bobl yn gofyn am bethau gwahanol yr un pryd, rydw i’n meddiannu Duw mewn tawelwch fel pe’n penlinio o flaen y Sacrament Bendigaid.’

Roedd Jean-Pierre de Caussade (1675–1751) yn Iesuwr, ac roedd e’n gaplan i leiandy yn Nancy, Ffrainc. Teitl y gyfrol sy’n cynnwys ei ddysgeidiaeth drwy lythyron a phregethau i’r chwiorydd yw Hunan-ymollwng i’r Rhagluniaeth Ddwyfol. Disgrifir ei syniadau hefyd fel Sacrament y Funud Bresennol.

Fel meddylgarwch, mae Sacrament y Funud Bresennol ac Ymarfer Presenoldeb Duw yn canolbwyntio ar fyw yn y presennol. Ond rydw i’n meddwl bod dau wahaniaeth pwysig rhwng meddylgarwch ac athrawiaethau’r Brawd Lawrens a De Caussade.

Yn gyntaf, mewn meddylgarwch, rydyn ni’n ymwybodol o’r funud bresennol er mwyn y funud ei hun. Ond yn nysgeidiaeth y Brawd Lawrens a De Caussade, rydyn ni’n cwrdd â Duw yn y presennol.

Yn ail, yng nghanol ffydd Cristnogol mae hunan-aberth, aberth Iesu (sut bynnag rydych chi’n ei ddeall) a rhoi ein hunain i Dduw ac i bobl eraill. Dydi hynny ddim yn rhan o feddylgarwch. I fynd yn ymwybodol o bresenoldeb Duw yn y presennol, mae’n rhaid i ni roi’r gorau i’n ffyrdd ni ein hunain o feddwl, o weithredu, o ymddwyn; rhoi heibio’r arferion sy ddim yn tarddu o Dduw, ond o’n natur ni ein hunain.

Rhai dyfyniadau gan De Caussade:

‘Dim ond yn y funud bresennol y gall ymollwng fod yn ymollwng perffaith i drefn Duw.’

‘Nid yw’r gelfyddyd o ymgolli yn ddim ond mater o garu, a’r gweithredu dwyfol yn ddim byd ond gweithredu cariad dwyfol.’

Does dim digon o amser i drafod ffordd arall o weddïo a byw yn y presennol, sef ffordd Ignatius o Loyola. Ysgrifennodd Ymarferion Ysbrydol, a nod yr ymarferion yw ‘dod o hyd i Dduw ym mhob peth’. Mae ei gynllun o ymarferion, o fyfyrdodau o wahanol fathau yn puro ein hymddygiad, yn creu deall dwfn o waith Duw a bywyd Iesu, ac yn rhoi ymwybyddiaeth gliriach o bresenoldeb a gweithred Duw ynom ni ein hunain ac yn y byd. Mae ffordd Ignatius yn bwysig iawn i mi, ac rydw i’n gallu siarad amdano am oriau!

Dyma weddi Ignatius ar ddiwedd yr Ymarferion:

Cymer, Arglwydd, fy rhyddid, fy nghof, fy neall, a’m hewyllys i gyd. Ti a roddaist bob peth i mi; gwnaethost fi yr hyn ydwyf; cyflwynaf y cyfan i’th ewyllys ddwyfol di, a gwna fel y mynni â mi. Dyro i mi’n unig dy ras a’th gariad di. Gyda’r rhain cyfoethog ydwyf, nid oes raid imi ofyn am ragor.

I fi, mae’n bwysig edrych ar dueddiadau a syniadau ein diwylliant yng ngoleuni’r traddodiad Cristnogol. Rydw i wedi dilyn cwrs ‘meddylgarwch’, ac rydw i wedi dysgu am draddodiadau ysbrydol Cristnogaeth. Mae fy mywyd i wedi cael ei gyfoethogi drwy edrych ar y ddau gyda’i gilydd. Rydw i’n medwl bod agweddau’r Gwir yn bodoli tu hwnt i Gristnogaeth – a does dim llawer o leoedd yn Aberystwyth lle rydw i’n gallu dweud hynny!

 Offeiriad yn yr Eglwys yng Nghymru yw Margaret LeGrice, a oedd am bum mlynedd tan fis Medi 2017 yn ficer plwyfi gwledig ger Aberystwyth. Am nifer o flynyddoedd bu’n gaplan i’r byddar yn esgobaethau Llandaf a Mynwy, a chyn hynny’n weinidog gyda’r Bedyddwyr yn ne Cymru. Arweiniodd drafodaeth ar ‘Feddylgarwch’ yn un o gyfarfodydd Cristnogaeth21 yn y Morlan yn Aberystwyth yn ystod yr haf. Dymunwn bob bendith iddi wrth iddi ddychwelyd i Gaerdydd ar ôl ymddeol.