Newyddion

Mwy na chytundeb Gwener y Groglith

Bu marwolaeth Martin McGuiness yn gyfle trist i bwyso a mesur arwyddion gobaith yng Ngogledd Iwerddon.

Ian Paisley a Martin McGuiness

Bu tröedigaeth McGuiness ei hun, o fod yn filwr rhyddid, neu derfysgwr, i ddilyn ffordd ddi-drais drwy’r bleidlais, yn ogystal â’r newid cyhoeddus yn Paisley, o fod yn corddi’r dyfroedd gyda’i anerchiadau  a’i bregethau ymfflamychol,  i fod yn gymodwr oedd yn barod i wrando, – bu’r cyfan yn destun diolch ac agor drysau. ‘Doedd y cyfeillgarwch a dyfodd rhwng y ddau ddim llai na gwyrth ac y mae’r darluniau o’r ddau gyda’i gilydd  yn ddelweddau hapus a llawer mwy grymus na geiriau (dealladwy a dialgar) rhai fel Norman Tebbit neu ambell i gyn-filwr a glywyd ar Radio Cymru. Efallai mai’r hyn a fynegodd orau y newid sydd wedi digwydd yn y Gogledd yw pan gerddodd y ferch gyntaf i fod yn Arweinydd y DUP, Arlene Foster, i’r gwasanaeth angladdol  yn Eglwys Gatholig St. Columba yn y Bogside ym Melffast – yr arweinydd cyntaf i wneud hynny – a chael cymeradwyaeth y gynulleidfa fawr oddi mewn ac oddi allan. Ategwyd y gymeradwyaeth honno gan eiriau Bill Clinton a gan fendith yr offeiriad, Y Tad Michael Canny ar ddiwedd y gwasanaeth yn cyfeirio at obaith y Pasg.

Yn ôl ar y bont

Mae digwyddiadau brynhawn Mercher, Mawrth 22^ain ar Bont Westminster ac yn y fynedfa i Westminster ei hun, a hyd yn oed yr amser – 2.40p.m. – yn gyfarwydd i bawb erbyn hyn, ac nid oes angen i Agora ail adrodd y ffeithiau.

Bu’r cyfan yn drychineb i gynifer o unigolion, i deuluoedd (gan gynnwys teulu Khalis Masood ei hun ), i bobl Llundain, i Dŷ’r Cyffredin ac i’r Llywodraeth. Ond, ar drothwy’r Pasg, mae’r ymateb i’r drychineb yr un mor bwysig. Roedd arweinwyr y crefyddau ‘etifedd Abraham‘ wedi dod ynghyd, a phob un yn eu tro wedi gwneud datganiad byr o gydymdeimlad ac o ymrwymiad i  ymwrthod ag unrhyw ragfarn hiliol a chrefyddol ac i gydweithio i adeiladau byd o ryddid ac o ddiogelwch. Yna, wythnos union yn ddiweddarach, yn yr un lle ac ar yr un amser, daeth cannoedd lawer ynghyd o wahanol gefndiroedd, crefydd,  gwledydd a hil yn cynrychioli, nid yn unig Llundain, ond yr holl fyd. Mae’r darlun yn mynegi’r teimladau, y meddyliau, y gweddïau a’r neges oedd ar y bont wythnos yn ddiweddarach. Love for all, hatred for none,  yw’r neges syml ar y baneri.

Neges y Pasg yn Syria

Mae Archesgob Maronaidd Damascus, Archesgob Samir Nassar , wedi cyfuno   neges y Grawys gyda neges y Pasg eleni. Er bod Llywodraeth Assad (gyda chymorth bomiau Rwsia) fel petae yn gorchfygu IS a nifer o’r gwrthryfelwyr eraill yn erbyn y llywodraeth (a gafodd gymorth bomiau rhai o wledydd y Gorllewin yn eu brwydr), mae’r Archesgob yn dweud fod y dioddefaint a’r dinistr yn parhau. Mae’r eglwys yn Syria, meddai, yng nghanol ardaloedd â ddinistriwyd, cymunedau a chwalwyd, dinasoedd â ddinistriwyd. “Chwerw fu’r Grawys”, meddai, wrth ystyried yr eglwysi (a’r mosgiau) a fomiwyd. “Mae 12 miliwn heb do, mae 11 miliwn yn ffoaduriaid ac y mae bron i 500,000 wedi eu lladd mewn 5 mlynedd. Mae 40,000 a 10,000 o blant wedi ei lladd yn Aleppo yn unig. Ond fe fyddwn yn paratoi i ddathlu’r Pasg, fel y mae Cristnogion wedi ei wneud yn Syria er dyddiau Llyfr yr Actau.”

Ar ôl clywed am y drychineb yn Llundain ar Fawrth 22^ain anfonodd hefyd neges o gydymdeimlad at Faer Llundain, gan nodi fod eu cydymdeimlad yn fawr oherwydd eu bod hwy wedi byw gyda thrychinebau llawer iawn mwy ers blynyddoedd maith. Dywedodd mai dyna yw bywyd yn Syria fel mannau eraill yn y Dwyrain Canol.

Ar gyfer pererinion y Pasg.

Ar Fawrth 22^ain cwblhawyd naw mis o waith adfer ar Eglwys y Bedd Sanctaidd yn Jerwsalem, cyrchfan a fydd, er gwaethaf y sefyllfa fregus, yn denu miloedd eto eleni. Honnir mai dyma’r fan (ond nid oes cytundeb ar hynny)  lle y croeshoeliwyd, y claddwyd ac felly yr atgyfododd Iesu.

Mae 50 o wyddonwyr a thechnegwyr  Groegaidd wedi bod yn gweithio bob nos am naw mis i adfer yr hyn sy’n cael ei alw yn Ediciwl sydd uwchben y bedd. Y Gronfa Cofadfeilion Byd sydd wedi goruchwylio’r gwaith. Am y tro cyntaf ers dwy ganrif roedd yn rhaid codi’r graig oedd ar ddrws y bedd er mwyn gwneud y gwaith. Oherwydd y gwrthdaro sydd wedi bod ers canrifoedd rhwng eglwysi a thraddodiadau ynglŷn â meddiant o’r safle, mae’n arwyddocaol  mai gan Fwslim mae allweddau’r eglwys.

Marwolaeth David Ollerton

Dydd Gwener, Mawrth 31^ain cynhaliwyd gwasanaeth o ddiolchgarwch am fywyd David Ollerton yng Nghanolfan Christchurch, Casnewydd. David Ollerton oedd sylfaenydd mudiad Cymrugyfan, sydd, yn ôl y wefan yn rwydwaith ‘i blannu a chryfhau eglwysi … sydd yn cydweithio gyda grwpiau ac enwadau efengylaidd.  Mae  Cymrugyfan yn ceisio hyrwyddo a hybu lluosiad eglwysi efengylaidd ar draws ein cenedl ac annog eglwysi sy’n bodoli i blannu eglwysi mewn modd mwy effeithiol ac arloesi wrth efengylu yn yr ardaloedd mwyaf anghenus.’

Trwy ei gariad at Gymru a thrwytho’i hun yn yr iaith a hanes Cymru, daeth i ymdeimlo, a defnyddio ei eiriau ei hun, ‘â baich dros Gymru.’ Bu’n arweinydd dylanwadol a galw mawr arno i siarad mewn cynadleddau Cristnogol Efengylaidd. Yn 2016 cyhoeddodd ei waith ymchwil manwl mewn cyfrol o’r enw ‘Cenhadaeth newydd i Gymru’ (Cyhoeddiadau’r Gair. Cyfieithiad Cymraeg gan Meirion Morris.) Mae’n gyfrol swmpus o 304 o dudalennau yn llawn gwybodaeth ac ystadegau, ond hefyd yn cyflwyno’r ffordd ymlaen i eglwysi sydd am dyfu ac ar gyfer eglwysi sydd eto i’w plannu. Cafodd ei hadolygu ar wefan Cristnogaeth 21. Mae Agora yn cydymdeimlo yn fawr â’i deulu ac â’i ffrindiau led-led Cymru a thu hwnt.

YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.

Yr Atgyfodiad

Llun: Rembrandt

Amcan eicon yw mynd â chi at y stori fewnol, i wraidd yr hyn sy’n digwydd. A’r hyn mae eicon yr atgyfodiad yn ei ddweud wrthym yw gwraidd yr hyn sy’n digwydd yn Atgyfodiad Iesu, sef ail-greu’r greadigaeth ei hun. Dyma Dduw ac Adda ac Efa; dyma lle dechreuodd y cwbl; a dyma lle y mae’n cychwyn eto. Nid diwedd hapus i stori Iesu’r yw’r Atgyfodiad; dyma stori am air Duw yn llefaru i galon y tywyllwch i ddwyn bywyd allan o ddim ac i ddwyn yr hil ddynol i fodolaeth, yn rhai sy’n dwyn ei ddelw a’i debygrwydd ef … Dyma ddechrau byd newydd am mai dyma ddydd atgyfodiad Iesu.

Dyfyniad o gyfrol Rowan Williams, God with Us – the meaning of the cross and resurrection. Then and Now (SPCK 2017; ISBN 978-281-07664-2)

Golygyddol

Enid R. Morgan

Llun: Rembrandt

‘Myfi yw’r Ffordd, y Gwirionedd a’r Bywyd’.

‘Mae e’n gymêr’ ddywedwn ni am ryw berson sydd dipyn yn wahanol i’r cyffredin. Pobl wahanol, lachar eu bodolaeth fel unigolion, yn eu ffyddlondeb, eu gonestrwydd ac yn aml iawn yn eu hiwmor. Pobl sy’n codi arswyd weithiau oherwydd eu gwreiddioldeb didaro. ’Nôl yn y saithdegau arferai nifer o Gymry Cymraeg yr Eglwys yng Nghymru ddod ynghyd am encil yn y Priordy yn Nhyddewi am ryw ddwy noson.

Cadeirlan Tyddewi

Gwnaem ein gorau i gadw disgyblaeth distawrwydd dros gyfnod o bnawn dydd Mawrth i bnawn dydd Iau. 

Rhyw ddisgyblaeth ddigon eglwysig oedd hi, a rhaid cyfaddef y byddai’n cymryd oriau i ni ymdawelu. Encil swnllyd braidd fyddai hi.

Un flwyddyn yr oedd yn rhaid i dri o’r cwmni ymadael yn gynnar ar y bore Iau, ond gwae ni, yr oedd batri’r car wedi ei ddihysbyddu a dim ond cychwyn clonciog o wthio’r car a’i ollwng i’w gêr drwy godi’r clutch fyddai’n tycio. Heria i unrhyw un i wneud hynny mewn distawrwydd! Trodd y distawrwydd gweddigar bregus yn sgwrsio llifeiriol cymdeithasol. Amser cinio, meddai’r dreiddgar Mari Ellis wrth un o’r gwragedd o’r gogledd: “Wir, rwy’n eitha balch ein bod ni wedi torri’r distawrwydd, neu fyddwn i ddim wedi dod i’ch nabod chi.’ A dyma’r Parch. Eric Grey, Brechfa, un y gellid ysgrifennu llond cyfrol am ei barodrwydd i ddweud yr hyn nad oedd neb arall yn mentro’i ddweud, yn llefaru: ‘Ond falle taw nage dod yma i’ch nabod chi y gwnaeth hi!’

Realiti gwahanol Teyrnas Dduw

O’i ysgrifennu felly mae’n swnio fel cerydd, ond nid ceryddu yr oedd Eric; dweud y gwir oedd e am amcan yr encil, dweud gyda gonestrwydd a doniolwch ac anwyldeb. Ac fe chwarddon ni i gyd yn hir a llon wrth glywed y gwirionedd syml ei bod yn gymaint haws i ni, Gymry, fwynhau clonc nag ymddisgyblu gyda’n gilydd i fod gyda Duw a gadael iddo fe siarad â ni. Mae’r achlysur  yn pefrio yn y cof, am ei fod yn enghraifft brin o bobl yn ymddwyn fel rhai sy’n perthyn i ‘realiti gwahanol Teyrnas Dduw’ lle mae modd dweud y gwir mewn cariad. Ac os yw’r ymadrodd yna’n newydd i chi, darllenwch gasgliad bach o bregethau Stanley Hauerwas.

Credai Blaise Pascal, Ffrancwr o’r ail ganrif ar bymtheg, ein bod ni i gyd yn casáu’r gwirionedd am ein bod yn ofni cydnabod y gwir amdanom ein hunain.

Blaise Pascal (1623-1662)

Gwell gennym i bobl hoffi’r wyneb glân a wisgwn gerbron y byd na gadael iddynt adnabod y celwydd a’r ffuantus ynom. Mynnai na fyddai pedwar cyfaill ar ôl yn y byd pe bai pawb yn dweud y gwir. Dywedai Thomas Merton ein bod ni’n chwarae cynifer o wahanol ‘rannau’ ac yn cuddio’r tu cefn i gynifer o wahanol ‘fasgiau’ nes peri i’r fi unigryw a grëwyd ar ddelw Duw grebachu hyd at ddiflannu’n llwyr.

Dyna pam y byddwn yn aml yn y byd crefyddol yn ei chael yn anodd i ddweud y gwir, heb sôn am geryddu. Ond rydyn ni am i bobl ein hoffi ni, yn hytrach na dweud y gwir. Mae dweud y gwir yn golygu’ch bod chi’n cael eich cyhuddo o roi bonclust i rywun! Rydyn ni’n poeni na fydd yr un a geryddir yn ein hoffi. Ac o ganlyniad mae’r cerydd yn cael ei boeri allan yn hytrach na’r gwir yn cael ei lefaru mewn cariad. Clywais feirniadu ar y duedd heddiw i ganmol plant er mwyn peidio’u digalonni. Ond mae plentyn yn sylweddoli’n fuan a yw’r canmol yn ddilys ai peidio.

‘Beth yw gwirionedd?’

Pontius Peilat a holodd (heb ddisgwyl ateb): ‘Beth yw gwirionedd?’ Rydyn ni fel pe baem yn tyfu allan o gyfnod ôl-fodern bondigrybwyll pan oedd modd sôn am wirioneddau gwahanol, lle y mae dy wirionedd di cystal bob tamed â gwirionedd y llabwst gwirion acw. Heb fedru dirnad safon, pa fodd sydd i’w wella? A dyna ddiwedd ar bob Steddfod! Wrth roi heibio’r ôl-fodern rydyn ni, yn ôl y cyfryngau, wedi mynd i oes ôl-wirionedd. Dyna’r gair celwyddog am gelwydd!  Fe wyddon ni na allwn newid ffeithiau, na dewis ffeithiau – dim ond, yn gelwyddog, eu gwadu.

Nid bod gwadu’r posibilrwydd o wirionedd yn beth newydd chwaith. Dyna wnaeth Voltaire mewn ymdrech i droi cefn ar orthrwm clerigol. Mae’r athronydd Richard Rorty yn mynnu nad yw’r ‘gwirionedd’ yn beth angenrheidiol ar gyfer gwaith athronydd na gwyddonydd. Galwyd yr athronydd Nietzsche yn nihilydd yn rhannol am iddo fynnu nad oedd e ddim am dwyllo’i hunan, na neb arall chwaith. I bobl Cristnogaeth 21 dylai honiad Simone Weil ar y pwnc ganu cloch: dywed hi fod yn rhaid i ni geisio’r gwirionedd hyd yn oed pan yw’n edrych fel petai’n golygu mynd heibio i Grist. Buan iawn y cawn ein cofleidio ganddo o’r newydd, oherwydd cyn iddo fod yn Grist, Ef yw’r Gwirionedd. Rydyn ni ’nôl yng ngosodiad Ioan: ‘Myfi yw’r Ffordd, y Gwirionedd a’r Bywyd’.

Llun: El Greco (1580)

Stanley Hauerwas

Rhyw ymateb yr ydwyf i bregeth gan y moesegydd Americanaidd Stanley Hauerwas i griw o fyfyrwyr oedd yn graddio o goleg diwinyddol (Without Apology; Seabury Books, Efrog Newydd; ISBN-13:978-1-59627-248-4). Mae’n eu herio (a ninnau, wrth gwrs) i wynebu’r gost o ddweud y gwirionedd, yn ein rhybuddio yn erbyn y perygl o dybio bod ein gwirionedd ni yn wir pan yw’n dipyn o hunan-dwyll, o fodloni ar wirioneddau bach handi, yn hytrach na chyfeirio at wirioneddau mwy, yn enwedig at yr Un sydd yn dyst i’r gwirionedd cyflawn am Dduw.

Gwaeth na’r cwbl yw’r gwirionedd sy’n eiddo i ni, rhyw gylch bach dethol sy’n cytuno â’n gilydd am ryw bethau sy’n digwydd bod yn bwysig i ni. Oherwydd mae amddiffyn ein gwirionedd ni  yn troi’n gyflym i gyfiawnhau ni’n hunain … Wiw i Gristnogion anghofio gonestrwydd Nietzsche, ac yn sicr fe gofiwn ag edmygedd onestrwydd deifiol Simone Weil.

Llun: Rembrandt

A ninnau’n tynnu at y Pasg, mae’r gwirionedd am Iesu – beth a wnaeth, beth ddigwyddodd iddo ac i’w ddisgyblion, a beth yw ystyr y cwbl, yn golygu, uwchben popeth arall, gwyleidd-dra gonest. Ond, yn fwy na dim, mae’n golygu cariad at y gwirionedd ac at Iesu. Nid balchder yn ein tybio a’n crebwyll, na’r angen i brofi mai ni sy’n iawn am y pethau hyn, ond gwirionedd sy’n ein galw i sylweddoli mor gyfyng ein deall, a hyd a lled a dyfnder cariad Duw tuag atom ni. ‘Trwy Iesu mae Duw’n dangos bod chwennych y gwir yn golygu caru’r gwir. Heb gariad, ni allwn amgyffred y gwirionedd sy’n peri symud yr haul a’r sêr,’ medd Hauerwas.

Mae’n werth ei ddarllen – a cofiwch y frawddeg sy’n dweud ein bod ‘yn perthyn i realiti gwahanol y Deyrnas’.

YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.

Plwyfoldeb, y filltir sgwâr a merch y ficer

gan

Gethin Rhys

Gethin Rhys

‘It’s the economy, stupid!’ meddai Bill Clinton wrth esbonio beth oedd yn cymell pobl i bleidleisio. Ac er na fu hynny’n wir am bob pleidleisiwr, roedd yn esbonio canlyniadau etholiadau’r Gorllewin am ddwy genhedlaeth.

O gyfnod ‘You’ve never had it so good’ (Harold Macmillan) a ‘The white heat of the technological revolution’ (Harold Wilson), roedd apelio at hunan-fudd economaidd etholwyr yn ddigon i gario’r dydd.

Ar adegau eraill, fe fu anghymwysedd economaidd y llywodraeth yn ddigon i danseilio’i hygrededd; dyna ddiwedd llywodraeth Harold Wilson ym 1970 ar ôl i’r diffyg masnachol gynyddu’n sylweddol, er iddo fod yn boblogaidd iawn hyd hynny, a bu dydd Mercher du yn ddigon i ladd hygrededd llywodraeth John Major o fewn ychydig fisoedd iddo gael ei ethol ym 1992.

Ond fe ddaeth tro ar fyd. Fe fu rhai etholwr ar hyd yr amser yn pleidleisio nid yn ôl yr economi ond yn ôl eu hunaniaeth – hunaniaeth dosbarth (Llafur neu Geidwadol), hunaniaeth genedlaethol (Plaid Cymru neu’r SNP) neu hunaniaeth grefyddol (DUP neu Sinn Féin). Ers chwalfa economaidd 2008 fe ymddengys i’r rhan fwyaf o’r cyhoedd gasglu na ellir ymddiried mewn unrhyw blaid wleidyddol i reoli’r economi – nac i ddweud y gwir amdano. Felly, cystal pleidleisio ar sail hunaniaeth.

Yng ngwledydd Prydain fe ddechreuodd y symudiad hwn gyda thwf yr SNP yn 2007 ac wedyn. Gwelwyd rhywbeth tebyg gyda Jeremy Corbyn a’i apêl ar sail hunaniaeth dosbarth ar ôl 2015. Ar raddfa lai, fe fu’r dyblu yn aelodaeth y Democratiaid Rhyddfrydol yn dilyn refferendwm Ewrop yn ganlyniad apelio at etholwyr a chanddynt hunaniaeth Ewropeaidd – tra bod canlyniad y refferendwm ei hun, yn nannedd yr holl dystiolaeth economaidd, yn arwydd pendant mai hunaniaeth yn hytrach na’r economi yw prif gymhelliad y pleidleiswyr erbyn hyn. Roedd llawer o’r ardaloedd a bleidleisiodd o blaid Ewrop (megis yr Alban, Gwynedd a Cheredigion) yn arddel hunaniaeth genedlaethol ac Ewropeaidd yn hytrach nag un Brydeinig – neu, yn achos y prifddinasoedd Caerdydd a Llundain, hunaniaeth gosmopolitaidd – tra bod Prydain a hyd yn oed yr ymerodraeth Brydeinig yn apelgar i lawer o’r ardaloedd a bleidleisiodd o blaid ymadael.

Mae sylwebwyr gwleidyddol at ei gilydd wedi eu drysu gan hyn. Nid ydynt yn deall y patrwm hwn, wedi dwy neu dair cenhedlaeth o nodi dirywiad mewn pleidleisio o’r fath. Ond un gwleidydd sydd wedi deall yw Theresa May, ac mae’n werth holi o ble ddaw ei greddf. Yng nghynhadledd y Blaid Geidwadol yn Hydref 2016, meddai Mrs May, ‘If you are a citizen of the world, you are a citizen of nowhere.’ Wfft, felly, i’r weledigaeth gosmopolitaidd yn y prifddinasoedd.

Theresa May

Pam y dirmyg hwn ar ei rhan? Tybiaf fod angen mynd ’nôl i’w magwraeth yn ferch i ficer Eglwys Loegr yn Wheatley, pentref tu allan i Rydychen. Rwy’n digwydd adnabod y pentref, ac yn y 1970au a’r 1980au pan oedd hi yno, roedd yn blwyf Anglicanaidd traddodiadol. Roedd y boblogaeth yn weddol sefydlog, ond gyda chymudwyr i’r brifysgol a busnesau wedi symud atynt. Poblogaeth groenwyn, gyfforddus. Roedd gan y ficer ofal un eglwys ac roedd yn adnabod pawb yn y pentref.

Wheatley (Llun: Joho345)

Dyma lle ffurfiwyd ei hunaniaeth hi, ac mae hi’n deall yn reddfol yr awydd am ddychwelyd i gymdeithas sydd (gyda sbectol canol oed) yn ymddangos yn sefydlog, yn hapus ac yn ddymunol.

Mae’r darlun hwn yn treiddio trwy bob araith a sylw o’i heiddo am y math o gymdeithas mae hi am ei gweld. Mae hi’n ddigon agored i dderbyn pobl newydd ac arferion newydd – sylwer ar ei chefnogaeth gadarn i ferched sy’n gwisgo gwisg Islamaidd – ond mae hefyd am weld y bobl a’r arferion hynny’n cael eu cymathu i’r pentref Prydeinig. Yn wir, caf yr argraff ei bod yn croesawu gwerthoedd teuluol traddodiadol crefyddau megis Islam yn fwy na rhyddfrydiaeth rywiol cyn-Gristnogion ei phlwyf. Mae’n ffieiddio casineb hiliol a chrefyddol, ond ar yr un pryd yn deall pobl sy’n amheus o werth newid cyflym yn y gymdeithas. Yn yr ystyr yna, mae hi’n geidwadwraig heb ei hail.

Ymateb cyntaf rhai ohonom yng Nghymru yw gweld y gwerthoedd hyn yn rhai ‘Seisnig’ iawn. Maent yn drewi o blwyfoldeb, meddwn. Ond arhoswch eiliad. Os ydych am ddod â dagrau i lygaid Cymro neu Gymraes gosmopolitaidd, does ond angen sôn am ‘filltir sgwâr’ D. J. Williams – neu ganu ‘Ry’n ni yma o hyd’ – ac onid ein fersiwn ni o’r un gredo yw hyn? Mae geiriau megis ‘cynefin’ a ‘phentref’ yn ddwfn yn ein henaid. Tra bod Cymry yn ymfalchïo yng ngwerthoedd eangfrydig Caerdydd neu Lundain, rydym yn hiraethu am agosatrwydd Trefin neu Dreorci. Yn wir, mae llawer o Gymry sydd – fel finnau – wedi symud o’r cymoedd i Gaerdydd yn llawn rhamant am natur agos-atoch tai teras y pentrefi glofaol lle mae pawb yn adnabod ei gilydd. Ond yn y gwynt nesaf dyma ni’n eu melltithio am eu ‘culni’ yn pleidleisio ar sail yr hunaniaeth honno i wrthwynebu’r newid i’r gymdeithas yn sgil mewnfudo o ddwyrain Ewrop. Ar ochr arall y geiniog, tra ydym yn croesawu eangfrydedd pleidleiswyr Llundain a’u brwdfrydedd dros aros yn yr Undeb Ewropeaidd a byw mewn dinas lle siaradeir cannoedd o ieithoedd, rydym yn gresynu at y ffordd mae teithwyr yr Underground yn anwybyddu ei gilydd, a bod neb yn cynnal sgwrs ar y stryd nac yn adnabod eu cymdogion. Onid ofni cymdeithas felly yr oedd rhai o leiaf o bleidleiswyr Brexit Cymru?

Caradoc Evans

Mae’r awydd am gymdeithas Gymraeg a Chymreig, gwlad o bentrefi cydlynus a hapus, yn ddwfn yn y rhan fwyaf ohonom. Ofnaf fod yr hiraeth hwn yr un mor gul â hiraeth Mrs May. Ganrif yn ôl fe ddarluniodd Caradoc Evans yn ei straeon deifiol, My People, gymdeithas a oedd yn gydlynus a hapus ar yr wyneb, dim ond am fod unrhyw un oedd yn wahanol – yn amau arferion y capel, yn sâl yn feddyliol, yn anabl – yn cael eu cadw o’r golwg dan orthrwm trefn haearnaidd a chaethiwus. Roedd ef yn Llundain erbyn cyhoeddi’r gyfrol. Bu’r ymateb yng Nghymru yn ffyrnig, ac mae’n dal i ennyn teimladau cryf gan ei fod yn herio ein hunaniaeth hiraethus. Meddylier am y ferch ar gyfres deledu BBC Wales in the 60s yn adrodd sut y bu i’w mam – selog yn y capel – ei churo i lawr y grisiau am iddi feiddio dawnsio i gerddoriaeth bop Saesneg yng ngolwg ffenestr ei stafell wely. I Lundain yr aeth hi hefyd ar ei chyfle cyntaf ac, fel Caradoc Evans, prin y bu iddi ddychwelyd.

‘Gwared ni rhag culni o bob rhyw’ 

‘Gwared ni rhag culni o bob rhyw’ canodd Elfed. A bu raid iddo yntau fynd i weinidogaethu yn Llundain i ddarganfod y gymdeithas rydd o gulni yr oedd ef yn dyheu amdani. Ond dychwelai’n fynych iawn i bregethu yn yr hen bentrefi a dod yn fwyfwy hiraethus am y gymdeithas wledig a adawodd ar ei ôl. Ar begwn arall yn ddiwinyddol, ond yn rhannu stori debyg, yr oedd Dr Martyn Lloyd-Jones. Yn Y Llwybrau Gynt fe ddywedodd ef nad oedd un Cristion yn Llangeitho ei febyd, dim ond capelwyr. Er bod ei ddiffiniad o Gristion yn wahanol i’r eiddo Caradoc Evans neu Elfed, yr un oedd ei gasgliad – ac i Lundain yr aeth yntau i weinidogaethu, er ei fod – fel Elfed – yn bregethwr cyson ym mhulpudau Cymru.

Felly mae’r tyndra hwn rhwng dymuno cymdeithas blwyfol y filltir sgwâr, a ffoi oddi wrthi, yr un mor ddwfn ynom ni’r Cymry ag yw yn y Saeson. Yn wir, mae golwg ar y map o’r ardaloedd hynny a bleidleisiodd dros Brexit yn darlunio’r gynghrair ryfeddol hon rhwng Sir Benfro a Sir Gâr, Blaenau Gwent a Thorfaen, Swydd Henffordd a Chaerwrangon, Sunderland a Chernyw. Nid dosbarth, iaith na ffawd economaidd sy’n clymu’r holl lefydd hyn – mae rhai’n ffyniannus ryfeddol ac eraill yn dlawd ddychrynllyd. Yr hyn sy’n eu clymu yw dyheu am fyw mewn milltir sgwâr lle bydd pobl yn adnabod ei gilydd, lle bydd yna werthoedd cyffredin yn dal pawb ynghyd (a ‘throseddwyr’ yn erbyn y gwerthoedd hynny yn cael eu hesgymuno’n dawel) a lle bydd y ficer neu’r gweinidog yn galw heibio am baned bob hyn a hyn. Doedd David Cameron, o’i gefndir yng nghymdeithas amlddiwylliannol Eton, ddim yn deall y dyhead hwn ac fe wnaeth gamgymeriad aruthrol yn credu mai rhywbeth ymylol oedd hyn. Mae Theresa May, merch y ficer, yn deall yn iawn.

Nicola Sturgeon

Felly hefyd Nicola Sturgeon, gyda’i hapêl i hunaniaeth Albanaidd gref (ac fe ddaeth yn amlwg wrth ysgrifennu’r erthygl hon mai ymylol yw’r weledigaeth Ewropeaidd i’r SNP: y tebygrwydd yw mai ymuno â chlwb economaidd EFTA ac nid â hunaniaeth ddyfnach yr Undeb Ewropeaidd a wnâi Alban unedig).

Mae gwleidyddion yr asgell dde eithafol yn barod iawn i elwa ar y teimladau hyn – gweler Donald Trump a Marine Le Pen. Mae gwleidyddiaeth Gogledd Iwerddon yn ei chael hi’n anodd iawn dianc o rigolau hen hunaniaeth – ac ar raglen etholiadol i bobl ifainc ar BBC Northern Ireland yn ystod etholiad mis Mawrth fe gododd tri chwarter y bobl ifainc yn y gynulleidfa eu dwylo i ddweud eu bod yn gweld eu dyfodol y tu allan i’r dalaith.

Y cwestiwn i ni yng Nghymru yw a allwn feithrin gwleidyddion â gwell moesau ond sydd hwythau’n deall y dyheadau dwfn ynom ni’r Cymry ac yn gallu uno’r Cymry Cymraeg a’r di-Gymraeg, y trefol a’r gwledig i leisio hunaniaeth Gymreig fydd yn gwneud cyfiawnder â’r hiraeth am y filltir sgwâr ac â’r gwirionedd bod bron pob person ifanc am ddianc rhag culni’r plwyf. Ceisiwn ddeall – a gweddïwn.

Gethin Rhys yw Swyddog Polisi Cytûn (Eglwysi Ynghyd yng Nghymru). Barn bersonol a fynegir yn yr erthygl hon, a ysgrifennwyd ar 18 Mawrth 2017.

YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.

Cynog Dafis yn adrodd hanes trafodaeth yng nghylch C21 Aberstwyth am y cysylltiad rhwng crefydd ac ecoleg.

Cristnogaeth ac Ecoleg: thema i’r 21ain ganrif

Llun: Criw Apollo 17

Nodwyd ar y dechrau mor arwyddocaol yw hi fod y Beibl yn dechrau gyda disgrifiad o greu’r Bydysawd, un o’r caniadau godidocaf a gyfansoddwyd erioed. Mae’r pwyslais yma ar fawredd a rhyfeddod y bydysawd, ar gyfoeth ac amrywiaeth byd natur, ac yn arbennig fod y cyfan i gyd yn ei hanfod yn dda: ‘A gwelodd Duw yr hyn oll a wnaethai, ac wele da iawn ydoedd.’ Mae’r teimlad bod yr ‘oll yn gysegredig’ yn hydreiddio’r cyfan.

Ymlaen yn syth wedyn i’r hanes am Ddyn, wedi’i greu ar lun a delw Duw, yn difwyno byd natur. Mae gwrthryfel pechadurus Dyn nid yn unig yn niweidio’i fywyd ei hun, ond fel pe’n ysgwyd y cosmos i’w sail.

Nid realiti ffeithiol sydd yma, wrth gwrs, ond myth, ymdrech y dychymyg i fynegi gwirionedd am gyflwr Dyn a’i berthynas â byd natur. A defnyddio terminoleg Karen Armstrong, perthyn i fyd mythos y mae dwy bennod gyntaf Llyfr Genesis.

Gwahanol iawn yw disgrifiad gwyddoniaeth, agwedd ar fyd logos, sy’n ceisio disgrifio byd natur mewn termau ffeithiol-wrthrychol. Gwahanol, a chyferbyniol yn wir. Yma, does dim i awgrymu bod byd natur a’r bydysawd yn hanfodol dda. Yng ngwneuthuriad y bydysawd mae creu a dinistr yn un, yn ddidostur, yn foesegol ddiduedd. Mae dinistr ein planed ni ryw ddydd, er enghraifft, yn anochel, wrth i’r Haul ymchwyddo’n ‘Gawr Coch’ a llyncu’r Ddaear. Bydd y Ddaear yn anghyfannedd a dynoliaeth wedi’i dileu ymhell cyn hynny.     

Perygl gweld y byd yn unig yn nhermau logos yw nihiliaeth, y ddysgeidiaeth nad oes i fywyd unrhyw bwrpas nac ystyr ac nad oes y fath beth â drwg a da. Mae mythos felly – yn ein hachos ni, y mythos Iddewig-Gristnogol – yn hanfodol er mwyn creu ystyr a phwrpas i’n bywydau.

Yn Genesis mae cyfrifoldeb dyn fel stiward ar fyd natur yn ganolog. Ond ar hyn o bryd mae dyn yn methu yn y cyfrifoldeb cysegredig hwn. Mae ei weithgareddau yn dadsefydlogi’r hinsawdd, yn difa rhywogaethau, yn traflyncu adnoddau’r Ddaear, yn llygru’r dyfroedd a’r moroedd ac yn diffeithio’r pridd.

Mae yna leisiau proffwydol, megis George Monbiot, sy’n ein rhybuddio ynghylch drwgeffeithiau ein hymddygiad, fel y proffwydodd Jeremeia ac Eseciel wae i blant Israel, ac yn ein herio i newid ein ffyrdd. Ac mae gau broffwydi, Donald Trump a Nigel Farage – ac enwi dim ond dau, yn ein cysuro ac yn ein hannog i barhau ar ein llwybr presennol. Bwytewch, yfwch a byddwch lawen …

Sylwodd cylch C21 Aber ar Salm 19, a’r cysylltiad clir y mae’n ei wneud rhwng rhyfeddodau’r cread ar y naill law a’r ddeddf foesol ar y llaw arall: ‘Y nefoedd sydd yn datgan gogoniant Dduw a’r ffurfafen sydd yn mynegi gwaith ei ddwylaw Ef’; ac yna, ‘Cyfraith yr Arglwydd sydd berffaith, yn troi yr enaid’.

A dyma rai o gasgliadau’r cylch:

• y dylai’r thema hon fod yn gwbl ganolog, nid yn ymylol, i dystiolaeth Cristnogaeth, yn ein cyfnod ni yn enwedig
• y dylai ymddygiad dyddiol y Cristion ddangos ymroddiad i fyw mewn cytgord â byd natur, nid mewn goruchafiaeth arni
• mewn gair, y dylai ôl-troed ecolegol y Cristion, a’r eglwys hithau, fod yn nodedig o ysgafn
• y dylai ein gwasanaethau crefyddol beri i’n cynulleidfaoedd ddod yn fwyfwy hyddysg ynghylch ‘cynaliadwyedd amgylcheddol’, sef sut yn ymarferol y mae cynnal, adfer a chyfoethogi byd natur
• y dylid cysylltu’r cwestiwn yma â chyfiawnder cymdeithasol a lleihau’r agendor rhwng y tlawd a’r cyfoethog, rhwng y breintiedig a’r anfreintiedig
• y dylai ein hadeiladau gael eu haddasu i fod yn esiamplau cyhoeddus o bensaernïaeth werdd ac arferion da
• y dylai ein colegau diwinyddol osod cynnal yr amgylchedd yng nghraidd eu cwricwlwm
• y dylai ein heglwysi dynnu ar wybodaeth a gwerthoedd mudiadau sy’n ymgyrchu dros les yr amgylchedd naturiol a sefydlu perthynas gydweithol â nhw.

Tybed a allai darllenwyr Agora ychwanegu at y rhestr?

Sylwadau:

Un diwinydd sydd wedi rhoi lle sylfaenol bwysig i ecoleg yn ei weithiau yw Lloyd Geering o Seland Newydd (neu, i roi ei deitl llawn iddo, Y Parchg. Athro Syr Lloyd Geering). Gweler yn arbennig ei lyfrau ‘The World to Come’, ‘Coming Back to Earth’ a ‘From the Big Bang to God’, ond mae ecoleg yn codi mewn nifer o’i weithiau eraill hefyd.

Ar 26 Chwefror eleni fe ddathlodd ei benblwydd yn 99 oed trwy bregethu yn Eglwys St Andrew on the Terrace yn Wellington.

Enw ei dad oedd George Geering, a chan fod y mab wedi’i eni yn 1918 fe gafodd ei enwi yn Lloyd George Geering ar ôl ei dad a’r dewin Cymreig.

(-Delwyn Tibbott)

YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.

Parhad gyda’r

Astudiaeth o Ddeuddeg Cam yr AA

Wynford Ellis Owen,
Prif Weithredwr Stafell Fyw Caerdydd

Sefydlwyd Alcoholigion Anhysbys yn 1935 gan Bill Wilson a Dr Bob Smith – y ddau yn alcoholigion cronig, un yn gweithio yn y byd ariannol a’r llall yn feddyg teulu. Credent mai salwch ysbrydol oedd alcoholiaeth a hwnnw felly’n mynnu iachâd ysbrydol. Yn 1939 cyhoeddwyd llyfr o’r enw The Big Book sy’n crynhoi sut y bu i’r can aelod cyntaf o frawdoliaeth AA gyrraedd sobrwydd ac adferiad o’u halcoholiaeth.

Crisialwyd hyn yn y 12 Cam – rhaglen sydd, dros y blynyddoedd, wedi achub miliynau drwy’r byd o grafangau dieflig alcoholiaeth a dibyniaethau eraill. Ond mae’n rhaglen y gallwn ni i gyd elwa ohoni.  Yn wir, mae Wynford Ellis Owen, Prif Weithredwr Stafell Fyw Caerdydd, yn grediniol y dylid dysgu’r 12 Cam ym mhob ysgol drwy’r wlad. Yn y gyfres hon o erthyglau, mae Wynford yn disgrifio’r gwahanol gamau.

Y CHWECHED CAM

Bod yn hollol barod i Dduw ddileu holl wendidau ein cymeriad

Mae’r broses yng Ngham 6 yn debyg i’r broses yng Nghamau 1 a 2 – yn yr ystyr fod yn rhaid inni dderbyn rhai gwirioneddau annifyr ac anghyfforddus amdanom ni ein hunain. Yng Nghamau 1 a 2 – ein bod yn alcoholigion (neu’n gaeth i sylwedd neu ymddygiad arall) a bod angen help arnom i’w orchfygu; yng Ngham 6 – fod gennym ddiffygion cymeriad sydd wedi cyfrannu at ein problemau a bod angen help arnom i’w dileu. Ond mae un peth yn gyffredin i’r tri Cham, ac yn ganolog iddynt, sef na all Duw, neu Bŵer mwy na ni’n hunain, wneud dim i orchfygu ein halcoholiaeth na dileu ein gwendidau cymeriad hyd nes inni’n gyntaf eu derbyn. ‘Derbyn, felly, yw’r ateb i’n holl broblemau’, chwedl ‘Llyfr Mawr’ yr Alcoholigion Anhysbys (AA). A dyna yw’r allwedd sy’n agor y drws i ymyrraeth drawsnewidiol Duw ac i ysbrydolrwydd all wneud drosom yr hyn na allwn ei wneud drosom ni ein hunain.

Ysbrydolrwydd y gwan a’r toredig, y tlawd a’r gwylaidd.

Ond nid ysbrydolrwydd yn yr ystyr crefyddol yw hwn. Mae hwn yn wahanol: ysbrydolrwydd yr amherffaith ydyw. Ysbrydolrwydd y gwan a’r toredig, y tlawd a’r gwylaidd. Ysbrydolrwydd y bobl sydd ag angerdd mawr a chryf, gorffennol problemus a dyfodol ansicr. Yn ôl yr awduron Ernest Kurtz a Katherine Ketcham, ysbrydolrwydd hynafol ydyw, a ailddarganfuwyd gan griw o feddwon anobeithiol oedd yn chwilio am ateb i gyflwr nad oedd meddygon na neb arall yn gwybod yr ateb iddo na sut i’w drin.

Mae’r cyd-destun hanesyddol yn bwysig. Yn nhridegau’r ganrif ddiwethaf, roedd alcoholiaeth yn cael ei ystyried yn gyflwr nad oedd gwella arno – ac eithrio, yn ôl Carl Jung, fod newid seicic cyflawn yn digwydd, a hwnnw’n ddigon pwerus i oresgyn ysfa’r dioddefwr i yfed.

Bill Wilson a Dr Bob Smith

Apeliodd hyn at Bill Wilson a Dr Bob Smith, cyd-sylfaenwyr AA, gan fod pob ymdrech arall ar eu rhan i sobri wedi methu; gwyddent fod eu cyflwr yn anobeithiol. Gan dynnu ar y profiadau hyn – ac ar brofiadau’r Oxford Group (grŵp crefyddol a sefydlwyd i helpu alcoholigion i roi’r gorau i yfed ond a aeth i ymhel â gwleidyddiaeth a’r mudiad dirwest, a thrwy hynny golli ffocws ei brif bwrpas) ac athroniaeth William James yn ei lyfr, The Varieties of Religious Experience, a Carl Jung, y seiciatrydd enwog – aethant ati i greu ffordd o fyw fyddai’n caniatáu iddynt fyw gyda’u ‘cyflwr anobeithiol’, gyda’u hamherffeithrwydd sylfaenol.

Drwy’r broses hon, bu iddynt ailddarganfod pedwar mewnwelediad (insight) oedd yn cwmpasu dysgeidiaeth meddyliau ysbrydol mwyaf yr oesoedd a phob traddodiad. Ac roedd yr hyn wnaethon nhw ei ddarganfod yn rhywbeth gwahanol i athrawiaeth y Beibl; nid y gorchmynion: ‘Na ladd; na odineba, a.y.b.’, ond ffagl, os dymunwch chi, i oleuo’u llwybr at ysbrydolrwydd a fyddai’n gweddu i’w stad amherffaith, a’u diogelu ’run pryd rhag y creigiau a’r peryglon allai rwystro neu derfynu eu taith i sobrwydd.

Y mewnwelediad cyntaf oedd fod ysbrydolrwydd yn hanfodol ond yn wahanol: yn hanfodol i gyrraedd y stad o sobrwydd a darganfod yr hyn mae’n ei olygu i fod yn ddynol, ond yn wahanol i’r dehongliad Beiblaidd traddodiadol a chyfarwydd.

Nid crefydd mohono, felly.

Yr ail oedd y darganfyddiad fod yna wahaniaeth mawr rhwng hudoliaeth a gwyrth, rhwng hudoliaeth a dirgelwch – ac nad oedd gan ysbrydolrwydd ddim oll i’w wneud â thwyll hudoliaeth ond popeth i’w wneud â’r rhyfeddod sydd ymhlyg ym mhob dirgelwch a gwyrth. Credent mewn gwyrthiau, ac oherwydd eu gallu i ymwrthod ag yfed, rhywbeth na allent ei wneud cyn y profiad ysbrydol, roeddynt yn gwybod fod Duw yn bod yn hytrach na chredu fod Duw yn bod, fel y gwnâi rhai o’r crefyddwyr.

Y trydydd mewnwelediad oedd bod ysbrydolrwydd yn rhywbeth penagored – na ellid ei berchnogi na chadw gafael arno – a’i fod yn cynnig mwy o gwestiynau nag o atebion. Roedd yn rhywbeth oedd yn dod fel ein bara beunyddiol, un dydd ar y tro. Roedd yn rhaid cynnau’r fflam o’r newydd bob dydd.

A’r pedwerydd darganfyddiad oedd bod gwir ysbrydolrwydd yn perchnogi pob agwedd ar fywyd rhywun, bod yn rhaid iddo gyffwrdd popeth neu fel arall ni fyddai’n cyffwrdd dim.

Ond mewnwelediadau a ddeilliodd o weithredu oedd y rhain; dysgu o brofiad wnaeth Bill Wilson a Dr Bob Smith. Ac fel hyn y mae pob adferiad llawn wedi bod ers hynny: darganfod drosoch eich hun yw’r unig ffordd i gyrraedd gwynfyd. Fedrwch chi ddim darllen, dychmygu neu feddwl, neu siarad eich ffordd i sobrwydd. Yr unig ffordd yw trwy weithredu, sef yr hyn sy’n cael ei awgrymu yn y 12 Cam. Fel sy’n ysgrifenedig yn y ‘Llyfr Mawr’: ‘Dyma’r camau a gymeron ni, ac fe’u hawgrymwn fel cynllun adferiad.’ Yr un math o ‘awgrym’ ydy o, gyda llaw, â’r ‘awgrym’ y dylech agor eich parasiwt ar ôl neidio allan o awyren!

Mae ‘dod yn hollol barod i Dduw ddileu holl wendidau ein cymeriad’ yn broses hir; weithiau fe gymer oes. Yn dilyn Cam 5, fel rheol, byddwn yn teimlo’n barod iawn i gael gwared o’n holl wendidau cymeriad. Ond fe gymer fwy na pharodrwydd i wneud hynny. Er mwyn dod yn hollol barod, mae’n ofynnol inni gael gwared ag unrhyw syniad y gallwn ni ewyllysio ein hunain i fod yn bobl dda a gwell. Gwir, gallwn wisgo ein dillad dydd Sul gorau a cherdded fel blaenoriaid yn ffug-dduwiol. Ond ni allwn wneud dim i ddileu’r teimladau a’r meddyliau gwyrdroëdig ac aflednais hynny sy’n madru ar y tu fewn, sef ochr ddu ein heneidiau.

Ond mae’r broses hyd yma, a’r cyfan rydym wedi gorfod ei wynebu a’r gobaith mae hynny wedi’i danio ynom, wedi datblygu rhinwedd arall sy’n hanfodol i barhad ac esblygiad ein hadferiad, sef gwyleidd-dra (humility). Yng Ngham 6 mae ‘gwyleidd-dra’ yn golygu ein parodrwydd i ddechrau amgyffred yn llawn ein gwir gyflwr. Mae’n golygu ein parodrwydd i ddechrau cofleidio ochr ddu’r enaid a derbyn ein hunain, y da a’r gwachul. Rydym yn barod, mewn geiriau eraill, i herio sialens anoddaf dynoliaeth yn fy marn i: sef yr hyn mae’n ei olygu i fod yn ddynol.

Anonestrwydd yr adict yw ei ffaeledd mwyaf – ei anallu i dderbyn yr hyn mae’n ei deimlo, i dderbyn yr hyn mae’n feddwl, ac i’w dderbyn ei hun fel ag y mae. Mae o eisiau teimlo’n wahanol, meddwl yn wahanol, a bod yn rhywbeth nad ydy o ddim. Mewn geiriau eraill, mae’n byw celwydd – yn rhoi perfformiad ymlaen i’r byd: yr hyn mae o’n ei dybio rydych chi eisiau’i weld ynddo, yr hyn mae’n tybio rydych chi eisiau’i glywed ganddo. Dros ddegawdau lawer, yn aml iawn, mae’r adict wedi arfer bod yn rhywbeth nad ydy o ddim. I guddio’r gwirionedd poenus hwn, mae wedi mabwysiadu a datblygu dulliau dyfeisgar a chyfrwys, dulliau sy’n esblygu dros amser i fod yn wendidau cymeriad; gwendidau sy’n sicrhau, yn eironig, barhad a dwysáu ei gyflwr truenus.

Daethom yn ymwybodol o’r gwendidau cymeriad hyn wrth weithio Camau 4 a 5. Ie, yn sail i’r cyfan mae’r saith pechod marwol. Ond mae lliaws o wendidau cymeriad eraill hefyd. Yn wir, mae’n hawdd anobeithio wrth sylweddoli nifer y gwendidau cymeriad sydd wedi ein cadw’n wael cyhyd: hunanoldeb, anonestrwydd, perffeithrwydd, diffyg amynedd a goddefgarwch, barnu eraill, siarad y tu cefn i rywun, rhagrithio, gwenieithu, a.y.b.

Ond erbyn hyn, rydym wedi dod i ddechrau profi Pŵer Duw o’n mewn – yn wyrthiol, rydym wedi dechrau dod i ‘adnabod rhyddid newydd a hapusrwydd newydd’ wrth inni ddod i ddeall ystyr y gair tangnefedd, ac i heddwch ddod i’n rhan. A dyma’r union ysgogiad sydd ei angen arnom i barhau ar ein taith i adferiad llawn.

Ond mae rhinwedd arall eto fyth yn dechrau amlygu’i hun drwy holl graciau ac amherffeithrwydd ein bywydau: wrth inni herio ein gwendidau a datblygu ymwybyddiaeth ddofn o’n pechadurusrwydd ni ein hunain, mae tosturi tuag at wendidau pobl eraill yn dechrau datblygu. Rydym yn gallu cydymdeimlo ag eraill a gweld pethau drwy’u llygaid nhw; meddwl pethau drwy’u meddyliau nhw, a theimlo pethau drwy’u calonnau nhw. Rydym yn trin pobl eraill fel y byddem ni ein hunain yn dymuno cael ein trin. Tosturi Duw yw hyn – Duw’n gweithredu drwom. A dyma un o roddion mwyaf y daith ysbrydol, os nad y fwyaf.

Mae’r hyn rydym wedi ei wneud yng Ngham 6, felly, yn debyg i’r hyn wnaethon ni yng Nghamau 1 a 2. Rydym yn gorfod cyfaddef ein bod wedi ein trechu gan bŵer mewnol sydd wedi dod â dim ond poen a gwarth i’n bywydau; yna, mae’n rhaid inni gyfaddef bod angen help arnom i ddelio â’r pŵer hwnnw. Mae’n rhaid inni gyfaddef yn llawn na allwn ddileu ein gwendidau ein hunain, a rhaid inni baratoi ein hunain i ofyn yn ostyngedig, yng Ngham 7, i Dduw ddileu ein gwendidau cymeriad.

Ar ôl ystyried yr hyn sydd ymhlyg yng Ngham 6, os gallwn ddweud yn onest, ‘Ydw, rwy’n berffaith barod i Dduw ddileu holl wendidau fy nghymeriad’, yna rydym yn barod i gymryd Cam 7.

YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.

Uniongrededd Radical

gan Enid R. Morgan

Nid yn aml y gellir cymell llyfr am y Grawys i anffyddwyr nac i bobl sy’n brwydro i ddal eu gafael yn y ffydd. Ond i bobl felly byddai teitl llyfr bychan Sam Wells yn siŵr o apelio, sef Hanging by a Thread. Mae’r is-bennawd, The Questions of the Cross (Canterbury Press), yn awgrymu bod ei ffordd o siarad am fyw a deall ein bywyd yng ngoleuni’r groes dipyn yn wahanol i’r cyffredin. Mae’r penawdau fel petaent yn osgoi’r pynciau duwiol: stori, ymddiried, bywyd, pwrpas, grym, cariad a stori.

Mae’r llyfryn yn bartner da i lyfr Rowan Williams, God with Us, a’r ddau awdur yn y dosbarth hwnnw y disgrifiodd Meurig Llwyd Williams fel ‘radical orthodoxy’. Ffordd ardderchog o ymaflyd ym mhroblemau byw a dyfnhau ein deall.

YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.

Allan Pickard yn myfyrio am y Pasg

 ‘Myfi yw’

Swper yn Emaus Caravaggio (1571-1610)

Bara
Rho i ni heddiw fara yn ôl ein hangen

Y Winwydden
Tro’r dŵr yn win i ni heddiw

Goleuni
Goleua’n tywyllwch a’r ffordd o’n blaen

Bugail
Tywys ni i borfeydd breision a’r dyfroedd tawel

Atgyfodiad
Rho fywyd newydd ynom

Y Ffordd
Nertha ni i fod yn Bobl y Ffordd

 Y Gwirionedd
Cynorthwya ni i ddal gafael yn yr hyn sydd wir

 Y Bywyd
‘Ymhen ychydig amser, ni bydd y byd yn fy ngweld i ddim mwy,
ond byddwch chwi’n fy ngweld, fy mod yn fyw;
a byw fyddwch chwithau hefyd.’ [Ioan 14.19]

       Yr wyf am fyw, cans byw wyt Ti;
               Dy fynwes yw fy nghartref i:
               Dragwyddol Dad, atolwg, clyw
                Fy ngweddi fyth – yr wyf am fyw.
                                                      [Dyfnallt]

 

YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.

Ymaflyd yn y Testunau

gydag Enid Morgan

Mae dehongli llythrennol, hanesyddol o’r Ysgrythur yn fagl amlwg wrth baratoi ar gyfer y Pasg. Yn Efengyl Marc daw’n amlwg fod dirgelwch ‘beth bynnag ddigwyddodd’ yn peri ofn ac arswyd yn hytrach na llawenydd.  Ond mae mwy na hynny hefyd ... 

Y Llanc Ifanc a’r Lliain Gwyn –

Efengyl Marc, 14:51 & 15:46

Mewn llun o’r Swper Olaf gan artist o Guatemala, nid achlysur crefyddol a ddatguddir ond sefyllfa wleidyddol enbyd. Mewn ystafell lawn mwg mae cymeriadau’n chwyrlïo o gwmpas Iesu. Gyda’r disgyblion mae cadfridogion a phuteiniaid, landlordiaid, gwrthryfelwyr, gwerinwyr, offeiriaid, protestwyr, a hyd yn oed ambell gorff dan y bwrdd. Nid defod grefyddol a ddarlunnir, ond Iesu wedi ei amgylchynu gan obsesiynau bydol, cynllwynio bygythiol a dioddefaint.

Ched Meyers

Byd felly a ddarlunnir yn Efengyl Marc, yn ôl yr esboniwr Ched Meyers. Ac os tynnwch chi’r sbectol dduwiol fe welwch ddrama Iesu’n cael ei fradychu a’i drosglwyddo i awdurdodau crefyddol, milwrol a gwleidyddol.

Dyma, medd Meyers, stori sy’n cael ei hailadrodd hyd heddiw. Dyma Iesu, sydd yng nghyflwyniad Marc wedi herio grym yr awdurdodau ac wedi ei ystyried fel un oedd yn fygythiad i ragdybiaethau, disgwyliadau a gwerthoedd yr ymerodraeth Rufeinig. Bu’n fygythiad i gynffonwyr crefyddol trwy ailddifffinio  geiriau fel barn, pechod, a sancteiddrwydd. Mae stori Iesu yn Efengyl Marc yn ddeifiol, a diflewyn-ar-dafod.

Rydyn ni mor gyfarwydd â chroes fel arwydd crefyddol nes anghofio’i fod nid yn unig yn offeryn artaith a dienyddio, ond yn rhybudd erchyll, yn symbol o rym yr ymerodraeth. Dyma oedd yn digwydd i unrhyw un a feiddiai herio sofraniaeth, penarglwyddiaeth yr awdurdodau a’u cynffonwyr. Er ein bod yn meddwl am y Swper Olaf fel ffynhonnell ein defod fwyaf dwys yn y Cymun, eto, yn ei hanfod, yma yr oedd cymuned fach yn llawn ofn a gwrthdaro a dadlau, ei hunaniaeth dan fygythiad, ei gobeithion ar chwâl, yn cael pryd o fwyd am y tro olaf. Ac Iesu yn y broses yn trawsnewid un o ddefodau sancteiddiaf y deml. (Mae Iesu hefyd yn gwyrdroi defod arall wrth ganiatáu i wraig ei eneinio, nid ar gyfer bod yn Frenin Israel, ond ar gyfer ei groeshoelio.)

 Ac mae Marc yn dweud y stori nid fel tristwch a methiant ond fel rhywbeth sy’n digwydd i ‘gyflawni’ yr ysgrythur, a thrwy hynny’n datguddio rhywbeth o ffordd Duw o ymdrin â ni. (Nid yr un peth o gwbl â digwyddiad sydd wedi cael ei rag-weld!) Fel y mae awdurdodau’r deml a’r wladwriaeth wedi ymosod ar Iesu, mae ei ddilynwyr yn troi eu cefnau arno hefyd, pob un ohonyn nhw.

Arestio Iesu (Caravaggio)

Mae’r disgrifiad o Iesu’n cael ei arestio yn taro nodyn hynod o gyfarwydd; mae’r heddlu cudd wastad yn taro yn oriau mân y bore. Mae rhywun neu rywrai wastad wrth law i ddweud wrthyn nhw ble i fynd, ac mae Jiwdas wrth law i dynnu sylw mewn gweithred symbolaidd erchyll o’r gusan sy’n frad.

Golygfa sy’n adleisio’r stori am arestio Jeremeia ydyw. Dyma ‘gyflawni’r ysgrythur’ eto yn amser Iesu.

I rai sy’n gwrthsefyll grym llywodraeth, rhaid wrth fygwth. Mae’n amlwg bod yr awdurdodau’n disgwyl gwrthdaro treisiol, ac mae Iesu fel petai’n defnyddio’r gair ‘lleidr’ yn wawdlyd hollol am un y gellid fod wedi ei arestio yn y deml wrth iddo bregethu.

Dylid nodi hefyd, er bod y disgyblion ‘swyddogol’, y gwrywod, yn troi cefn, mae’r gwragedd sydd wedi dal ati i wasanaethu yn dal gerllaw yn y croeshoelio, ac mae tair yn cael eu henwi. Ydyn nhw’n cyfateb i’r tri fu ar fynydd y gweddnewidiad? Lefel arall i sylwi arni.

Ac yma ym Marc mae ’na ddigwyddiad bach nas ceir yn yr Efengylau eraill:

Ac yr oedd rhyw ddyn ifanc yn ei ganlyn ef, yn gwisgo darn o liain dros ei gorff noeth. Cydiasant ynddo ef, ond dihangodd, gan adael y lliain a ffoi’n noeth.

Weithiau awgrymir bod Marc yn cyfeirio ato ef ei hun, neu efallai at dystiolaeth llygad dyst. Awgrymiadau reit arwynebol ydi’r rhain gan fod i Efengyl Marc integriti llenyddol dwfn nad yw’n dibynnu ar gywirdeb ‘digwyddiadol’ i gyfleu ystyr. Beth yw amcan y cameo bach yma? Rhaid edrych yn fanylach ar y geiriau.

Pwy yw’r ‘dyn ifanc’ (neaniskos) a beth yw’r ‘lliain’ (sindon) (14:51)? Mewn lliain y mae Joseph o Arimathea yn amdoi corff yr Iesu (15:46), ac mae’r dyn ifanc yn ymddangos eto yn y bedd (16:5). O weld y cysylltiad hwn, mae’r gŵr ifanc fel petai’n cynrychioli’r gymuned o ddisgyblion sydd wedi ffoi. Yn y Beibl Cymraeg Newydd ceir is-bennawd rhwng adnodau 50 a 51 sy’n awgrymu nad ydi’r llanc yn un o’r deuddeg. Ond tybed nad ydi’r llanc yn ei noethni yn cynrychioli’r ‘pob un’ o’r disgyblion sydd newydd ffoi? Yn sicr, mae rhwygo’r lliain oddi amdano a’i adael yn noethlymun (gumnos) yn awgrymu cywilydd. Rhowch y ddwy adnod at ei gilydd:

A gadawodd y disgyblion ef bob un, a ffoi. Ac yr oedd rhyw lanc yn ei ganlyn ef, yn gwisgo darn o liain dros ei gorff noeth. Cydiasant ynddo ef, ond dihangodd gan adael y lliain a ffoi’n noeth.

Llun gan Antonio da Correggio (1522)

Pe bai rhyw aelod ffyddlon eisiau dal gafael mewn gwirionedd am lanc hanesyddol, llythrennol, does dim llawer o ots. Oherwydd mae’r ystyr symbolaidd yn dal i oleuo’r darlun, nid yn unig fel gweithred unigolyn, ond fel darlun symbolaidd o’r disgyblion ac o bawb ohonom sydd rywdro wedi gwadu a throi i ffwrdd oddi wrth Iesu.

Ar ddiwedd yr hanes ym mhennod 16 mae llanc ifanc, un gwahanol neu’r un un (?), yn eistedd ar y llaw dde, wedi ei wisgo mewn gwisg glaerwen (9:3) yr un lliw â gwisg Iesu yn y gweddnewidiad. Gwisg glaerwen yw nodwedd y merthyron sydd wedi goresgyn y byd drwy angau. Mae cyfnewid y gwisgoedd claerwyn hyn (oll yn eu gynau gwynion?) yn fath o addewid a her. Gellir adnewyddu’r gymuned o ddisgyblion hyd yn oed ar ôl y fath frad. Mae’r dyn ifanc cyntaf yn symbol o ‘golli bywyd a’i ennill’, a’r ail yn arwydd o ‘golli bywyd i’w arbed’. Ond yng Ngethsemane mae’r llanc yn dipyn o ddirgelwch. Gwelwn yn unig fod popeth wedi suro. Mae’r disgyblion wedi eu dymchwel dan bwysau’r awdurdodau – fel sydd wedi digwydd ar hyd y canrifoedd; mae eu breuddwydion wedi diflannu yn wyneb grym y wladwriaeth. Iesu fydd yn wynebu’r grym hwnnw ar ei ben ei hun yn y ddau lys: llys yr Iddewon a llys y Rhufeiniaid.    

Ond pan ddaw’r gwragedd at y bedd i wneud y gwrthwyneb i weithredoedd Joseff, mae’r symbolau’n amlhau a’r gŵr ifanc yn rhoi rhyw eglurhad, a gorchmynion ar gyfer y dyfodol. Mae’r dyn ifanc yn eistedd ar y llaw dde – y safle y bu’r disgyblion yn cystadlu am ei feddiannu – ond mae wedi mynd trwy ferthyrdod. Dywedai’r salmydd mai ar y llaw dde yr oedd safle’r Meseia, ac felly y soniodd Iesu ei hun (14:62) am Fab y Dyn. Roedd y dyn ifanc yng Ngethsemane wedi ei lapio mewn lliain, lliain oedd yn amdo i Iesu yn y bedd (yr Iesu nad yw mwyach yn y bedd). Ond mae’r dyn ifanc bellach wedi ei wisgo mewn gwisg o’r un lliw â gwisg Iesu yn y gweddnewidiad.

Mae myfyrio ar y lliaws cyfeiriadau hyn yn dyfnhau ein hamgyffrediad o gyfoeth stori Marc sy’n cyfleu nid ‘llawenydd’ ond arswyd, dychryn ac o bosibl gobaith y Pasg.

Seiliwyd ar lyfr Ched Meyers, Binding the Strong Man: A Political Reading of Mark’s Story of Jesus (Orbis Books; ISBN 0 -88344-621-9)

Yr oeddem ninnau yno, ond rydym, 
rhywfodd wedi hen anghofio.
                                           (Gwilym R. Jones)

Mae cofio ac anghofio, deall a chamddeall, cael cip ar ddatguddiad neu fodloni ar ystrydeb wedi cael eu plethu trwy ein defodau (neu ddiffyg defodau) yn yr Wythnos Fawr a’r Pasg.

Mae gweld ‘pobl fel ni’ mewn dillad fel ein dillad ni, a steil gwallt o’n canrif ni yn tanlinellu’r  llinellau deifiol hyn mewn darluniau a osodwyd yn ddiweddar yng Nghadeirlan Bangor. Mae darlunio digwyddiadau ysgrythurol mewn cyd-destun cyfoes yn draddodiad ac yn aml yn gyfrwng beirniadaeth ddeifiol ar drefn wleidyddol gwahanol gyfnodau.

Llun: Jan Brueghel yr Hynaf (1597)

Mae gan Brueghel yn yr ail ganrif ar bymtheg lun o dref lan y môr a’i holl fusnes gwerthu pysgod – y pysgotwyr a’r marchnadwyr a’r perchnogion llongau yn eu dillad crand, y pysgod ar wasgar a rhywle ymhell yn y cefndir mae llongau eraill. Mae’n rhaid edrych yn fanwl i sylwi bod llong sydd ymhell i ffwrdd yn cynnwys ffigwr bychan, disylw mewn dillad disglair wynion – Iesu’n pregethu i’r tyrfaoedd. Ond mae byd busnes yn cario ymlaen yn gwbl ddisylw ynghanol y darlun. Dameg ynddi ei hun.

Mae darluniau o’r dioddefaint a’r llu gwahanol ddigwyddiadau y cyfeirir atynt yn yr Efengylau yn llanw orielau ar hyd a lled Ewrop.

YMATEB Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, cliciwch YMA i adael sylw.

Myfyrdod y Pasg
gan Geraint Rees

(Myfyrdod wedi ei ysbrydoli gan “Easter is Breaking” gan Kathleen Rolenz.)

MAE’R PASG YN GWAWRIO

Ym mhobman ar draws y byd, mae hi’n gyfnod y pasg. 

Nid y pasg y meddyliwn amdano lle bydd pobl yn gweiddi ‘atgyfododd!’ ar hyd y strydoedd, ond rhywbeth distaw, pasg llai dramatig. 

Yn rhywle yn y byd, efallai nid heddi, ond yn fuan ar ddiwrnod fel heddi, mae dyn a dynes yn codi o’u gwely ac yn ysgwyd y cwsg o’u llygaid.  Maen nhw’n darganfod fod eu plant eisoes wedi dihuno ac yn paratoi am eu gweddïau boreol. Dros nos, ni fu sŵn drylliau na bomiau. Dros nos, ni fu saethu rhwng y dynion cyffuriau. Dim sgrechian na gweiddi. Dim ond tawelwch y nos, a heddwch tangnefeddus o’u cwmpas.

A rhywle yn y byd, efallai nid heddi, ond yn fuan ar ddiwrnod fel heddi, mae milwr yn pacio ei fag yn ofalus. Mae e wedi cael gwared ar ei fwledi ac yn newid o’i lifrau i ddillad dyn cyffredin. Mae e’n dod adre am fod heddwch ar droed a does dim galw am wasanaeth milwr  mwyach.  

A rhywle yn y byd, efallai nid heddi ond yn fuan ar ddiwrnod fel heddi, bydd y pasg yn gwawrio. Nid yn unig ar y dydd hwnnw, ond bob dydd, a phan ddigwydd hynny bydd curiad calon pob dyn yn pwmpio … heddwch, heddwch, heddwch.   Tangnefedd.   

 Ym myd y pasg hwnnw, bydd gan bob un ohonom rôl i’w chwarae. Ond i wneud hynny, rhaid i ni gyd gydnabod gwerth pob person arall.  Na, mwy na hynny, rhaid i ni gydnabod cydraddoldeb pob unigolyn arall. 

Pobl y dwyrain canol sydd yn grac, ac wedi blino ar fod yn grac,
erfyniwn am heddwch Duw i chi. 

Pobl Affrica, sydd wedi eich hecsploetio, ac wedi blino ar gael eich hecsploetio,
erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl De America sydd wedi cael eu tawelu, ac wedi blino ar fod yn dawel,
erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl Korea sydd wedi eich rhannu, ac wedi blino ar gael eich rhannu,
erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl Irac, wedi eich torri ac wedi blino ar gael eich torri,
erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl Affganistan, wedi eich rhacso, ac wedi blino ar gael eich rhacso,
erfyniwn am heddwch Duw i chi.

Pobl y gorllewin, breintiedig ac wedi blino ar fod mor freintiedig,
erfyniwn am heddwch Duw i ni. Amen.  

Teithiwn y bore ‘ma gyda’n gilydd o’r gofod hwn i ddirnad yr ysbrydoliaeth i fyw ein bywydau’n llawn dros yr wythnos nesaf.

Awn o’r lle hwn i fyw bywydau sy’n gwerthfawrogi’r cwestiynau tra’n ceisio  byw yr atebion.   Mae stori’r pasg yn aml yn ein gadael gyda mwy o gwestiynau nag y mae yn eu hateb.  Dathlwn y cwestiynau hynny yn y sicrwydd ein bod yn gallu byw yn iawn gydag ansicrwydd.  Dathlwn yr hyn y gallwn fod yn sicr ohono hefyd.  Gwyddom fbod ‘na ffordd sy’n well i fyw, a’r ffordd honno’n gymhelliad di-baid i ni garu gelynion, maddau i’n dyledwyr a charu cymydog. Pob cymydog.   Amen.