Atgyfodi Tabitha

ATGYFODI TABITHA

Actau 9:36 – 41

Dawn Hutchinson

Dyrchafu Cariad: y mwy na’r llythrennol

Tybed a oes modd adrodd straeon am yr atgyfodiad mewn ffordd fydd yn ein trawsnewid ni i fod yn ddilynwyr Iesu all fwydo, daearu a chynnal y math o dangnefedd y mae’r byd yn dyheu amdano?

Rwy’n credu ei bod yn hanfodol i bregethwyr gyfleu bod cynulleidfaoedd yn gallu gollwng gafael ar lawer o ddehongliadau o’r ysgrythur sy’n sarhad ar eu crebwyll, er mwyn chwilio i gyfoeth yr ystyr ‘mwy na llythrennol’. (Marcus Borg)

Ewig Dorcas

Ewig Dorcas

Petawn i’n dweud stori am gwrdd â dynion bach gwyrdd wrth fynd am dro, fyddech chi ddim yn fy nghredu, na fyddech? Ac eto ry’ch chi’n teimlo y dylech chi gredu’r straeon yn y Beibl fel petaen nhw’n sôn am ffeithiau. Beth am stori’r Apostol Pedr yn codi Tabitha o farw’n fyw? Ein profiad ni yw fod rhywun sy wedi marw yn parhau’n farw.

Mae’r stori’n dweud bod Tabitha wedi marw, bod ei ffrindiau wedi golchi ei chorff a’i rhoi i orwedd mewn goruwchystafell. Dywed y stori fod Pedr wedi anfon pawb allan o’r ystafell, wedi penlinio a gweddïo a dweud: ‘Tabitha, saf ar dy draed.’ (Tabitha cum). A dyna wnaeth hi. Oni bai ei bod hi yn y Beibl, fydden ni ddim yn credu’r stori. Ac rwy’n amau bod y mwyafrif ohonon ni ddim yn credu bod pethau wedi digwydd yn union fel y mae’r Beibl yn dweud. Ydych chi?

Mae straeon fel hon am Tabitha yn peri anesmwythyd i lawer ohonom. A straeon fel hyn sy’n ei gwneud mor anodd delio â’r Beibl. Yn ôl yr ysgolhaig Marcus Borg: ‘Yn yr hanner canrif diwethaf mae mwy o Gristnogion wedi gadael yr eglwys oherwydd y Beibl nag am unrhyw reswm arall.’

Dyw pobl ddim yn sylweddoli mai ffordd fodern, newydd, ac nid ffordd draddoddiadol o ddarllen y Beibl, yw llythyrenoldeb; ac mae llythyrenoldeb arwwynebol wedi cloi pobl y ganrif hon mewn bocs sy’n eu gorfodi i wrthod y Beibl fel ffynhonnell doethineb. O ddechrau Cristnogaeth deallwyd yr ysgrythurau fel cymysgwch cymhleth o’r hanesyddol, y metafforaidd, yr alegorïaidd a’r symbolaidd sy’n adlewyrchu’r berthynas rhwng y Creawdwr a’r greadigaeth.

Dim ond ers rhyw ddwy ganrif y datblygodd y syniad bod yn rhaid derbyn straeon y Beibl fel hanesion ffeithiol. Nid yw’r straeon am y creu yn Llyfr Genesis yn ddim ond copa’r mynydd rhew hwnnw sy’n boddi cred y ffyddloniaid. Maen nhw’n methu diosg eu crebwyll wrth ddrws y capel ac mae llawer o Gristnogion wedi gwrthod croesi’r trothwy. Maen nhw wedi hen roi’r gorau i ystyried testunau sy’n dod o oes a fu. O ganlyniad, mae llawer o Gristnogion yn glynu wrth y Beibl ac yn ofni y bydd cydnabod nad yw rhyw ddigwyddiad yn llythrennol wir yn dymchwel y tŷ o gardiau’n llwyr.

Ac felly, mae dadlau am ffeithiol gywirdeb y Beibl yn bwrw cysgod dros y ddoethineb sydd yn y testunau sanctaidd. Rwy’n credu bod cyfyngu’r stori arbennig hon i ddewis rhwng credu a wnaeth Pedr atgyfodi Tabitha’n gorfforol ai peidio yn ein dallu rhag gweld y gwirionedd yn y testun.

Gadewch i ni chwilio am y gwirionedd ‘mwy na llythrennol’.

Yn gyntaf, mae’r ffaith bod y stori’n digwydd yn Joppa yn hysbysu’n eglur i ddarllenwr o ddiwedd y ganrif gyntaf fod Pedr yn mentro o’r byd Iddewig i fyd y cenhedloedd, i gymdeithas gymysg iawn. O Joppa y dihangodd Jona gynt rhag gorchmynion Duw, ac ystyrid Joppa yn rhyw fath o ben draw byd y grefydd Iddewig. Down yn ôl at fater ffiniau yn y man.

Ond mewn hen destunau o bob math sylwch fod enwau’n bwysig iawn. Mae Adda’n golygu ‘llwch’, ac Abraham yn golygu ‘tad cenhedloedd’ ac Iesu (Jeshua) yn golygu’n llythrennol YAHWEH. Rhoddwyd i dad anhysbys Iesu yr enw Joseff, enw’r breuddwydiwr a ffôdd i’r Aifft, oherwydd allan o’r Aifft y deuai gwaredwr o’r enw Moses (yn llythrennol – yr un sy’n gwaredu) y datguddir yr enw YAHWEH iddo. Ac mae’r enw hwnnw’n golygu ‘Ydwyf yr hwn Ydwyf’. Mae’r cwbl mewn enw. Ac mae awdur Llyfr yr Actau yn tynnu sylw at y peth mewn Aramaeg a Groeg wrth gyflwyno’r enw Tabitha – Dorcas mewn Groeg – sy’n golygu ‘ewig’ neu ‘antelope’. Weithiau fe’i gelwir yn ‘gazelle’, gair sy’n dod o hen air Arabaidd am gariad.

Nawr mae ewigod yn gyffredin yn y Dwyrain Canol, yn enwedig y math a elwir yn ‘ewig dorcas’, sef cariad-cariad. Gwell fyth, byddai awdur Llyfr yr Actau’n gwybod yn iawn ei fod yn camu i fater dadleuol y rheolau bwyd Iddewig. Carnolion sy’n cnoi eu cil yw ewigod, ac maen nhw’n dechnegol yn lân. Ond nid creaduriaid domestig mohonynt ac am fod modd eu hela, ni ellid eu haberthu yn y deml. Ni chaniateid aberthu creaduriaid gwyllt; ni ellid eu cysegru i amcanion crefyddol.

 Roedd dilynwyr Iesu mewn tipyn o bicil ynglŷn â beth i’w wneud â phobl y cenhedloedd. Oedd hi’n bosibl bwyta gyda nhw a mentro bod yn ‘aflan’ o ran y defodau Iddewig? Mae’r dadleuon ynghylch pwy sy’n cael cymuno a phwy ddim yn cael gwneud mynd yn bell ’nôl!

Ond i’r darllenydd Iddewig byddai rhywbeth pwysicach fyth. Fe ddywedais i fod y gair am ewig yn golygu ‘cariad’. A ‘Duw, cariad yw’. Mewn celfyddyd Iddewig mae’r ewig yn symbol o YHWH, ac yn arbennig o YHWH fel ffynhonnell bywyd. Mae’r awdur yn awyddus i sicrhau na fydd y darllenydd yn colli arwyddocâd yr enw, a bod Tabitha-Dorcas yn byw ar ymylon y ffydd Iddewig. Mae am fwrw i’n pennau’r ffaith fod y wraig hon yn symbol o un sy’n dwyn enw YHWH sydd yn gariad. Welwch chi’r gwirionedd-mwy-na’r-llythrennol sy’n cael ei ddangos i ni? Y mae’r tu hwnt i eiriau.

Ga’ i eich hatgoffa mai dyna ystyr y gair ‘metaphor’. Meta yn golygu ‘tu hwnt’ a phor yn golygu cario. Mae metaffor yn cario ystyr y tu hwnt i eiriau. Felly, dyma fetaffor am Joppa, y dref ar y ffin lle mae Iddewon a’r cenhedloedd yn cymysgu â’i gilydd. Dyma unigolyn o’r enw Tabitha-Dorcas, yr un enw mewn Aramaeg a Groeg, yn dynodi cymysgu hil a chrefydd, yn dynodi creadur sy’n byw ar ffiniau gwareiddiad; ac mae’r enw’n symbol o enw IHWH, sy’n gariad.

Ac un peth arall. Mae gan ewig gyrn, ac mae’n defnyddio’r cyrn i gloddio am ddŵr. Byddai dilynwyr cynnar Iesu’n cyfeirio ato fel ‘Dŵr Bywiol’. Disgrifir Tabitha-Dorcas, disgybl nad yw’n blino ar garedigrwydd a haelioni. Mae hi’n cynrychioli’r dychweledigion cenhedlig oedd yn byw ar ymylon y cymunedau Cristnogol cynnar. Ar yr union gyfnod pan oedd cymunedau Cristnogol yn dadlau ynglŷn â statws pobl y cenhedloedd, gofynnir i Pedr atgyfodi hon o farw’n fyw. I brofi ei gwerth i’r gymuned mae’r gwragedd yn dangos i Pedr (y graig, sail yr eglwys) ffrwyth ffydd Tabitha, y gwahanol ddillad a wnaeth hi. Dyma digon o dystiolaeth i Pedr, sy’n gyrru pawb arall i ffwrdd ac yn gweddïo.

Gan droi at y corff, dywed Pedr: ‘Tabitha, saf ar dy draed.’ Ac yn y fan honno byddai darllenwyr wedi clywed adlais o eiriau’r Iesu yn dweud: ‘Tilitha cum!’, sy’n golygu: ‘Eneth fach, saf ar dy draed.’ A rhag ofn i chi anghofio, mae’r gair a glywn ni fel atgyfodiad yn golygu ‘Saf ar dy draed’. Ac mae Tabitha’n agor ei llygaid – ydi hynny’n eich atgoffa o fywyd? Bywyd dwyfol!

Dywedir bod Tabitha wedi ‘eistedd i fyny’ (ond yr un yw’r gair Groeg â ‘sefyll i fyny’). Mae bywyd dwyfol yn dychwelyd i gredinwraig o blith y cenhedloedd. Nid stori am atgyfodi unigolyn am ychydig flynyddoedd yw hon ond rhywbeth llawer mwy. Rhodd bywyd Duw sy’n cael ei estyn y tu hwnt i ffiniau’r bywyd crefyddol Iddewig. A rhag ofn nad ydych chi wedi deall y pwynt, mae’r awdur yn ychwanegu bod Pedr wedi aros ymlaen yn Joppa gan aros yn nhŷ Simon y Barcer – un oedd yn trin crwyn anifeiliaid. Byddai pob Iddew gwerth ei halen yn gwybod bod cyffyrddiad gan ddyn felly yn ei wneud yn ‘aflan’.

Yn y ffordd hon mae’r awdur yn paratoi’r ffordd ar gyfer y stori nesaf am Cornelius, a beth y gellir ac na ellir ei fwyta. Mae’r cwbl yn gweu ynghyd i gyfleu mai ‘Duw, Cariad yw’ ac y gallwn ninnau, ddilynwyr Iesu, fyw mewn cariad gyda’n cymdogion.

Dyna, gyfeillion, y gwir-mwy-na’r-llythrennol am atgyfodi Tabitha. Cariad yw Duw ac y mae Duw’n drech na’r ffiniau a godwn ni i wahaniaethau rhyngon Ni a Nhw.

(Mae’r bregeth yn seiliedig ar waith academaidd gan arbenigwr ar y Testament Newydd o’r enw Rick Strelan yn Biblical Theology Bulletin, 1 May 2009, dan y teitl ‘Tabitha: the gazelle of Joppa.’) 

The Raising of LOVE: the “more-than-literal” meaning of the Raising of Tabitha – a sermon on Acts 9:36-41

https://pastordawn.com/2013/04/17/the-raising-of-love-the-more-than-literal-meaning-of-the-raising-of-tabitha-a-sermon-on-acts-936-41/