Adnewyddu Cristnogaeth: Parhau’r Drafodaeth
Fe gofia rhai o ddarllenwyr Agora am gynhadledd ‘Dechrau o’r Newydd’ a gynhaliwyd yn Aberstwyth yn 2019, wedi’i noddi ar y cyd gan Gristnogaeth 21, y Coleg Cymraeg Cenedlaethol ac Adran Athroniaeth Urdd y Graddedigion.
Cafwyd ymdrech i ddatblygu ymhellach ‘agenda’ y gynhadledd honno – sef ystyried sut y gellid adnewyddu Cristnogaeth mewn oes ôl-wyddonol – mewn erthyglau gan ddau o’r cyfranwyr yn rhifynnau diweddaraf O’r Pedwar Gwynt.
Yn ‘Heb ei Fai, heb ei Eni’ (Gaeaf 2020) mae Gareth Wyn Jones yn archwilio ymhellach y myth Iddewig-Gristnogol am y Cwymp yng ngoleuni’r darganfyddiadau gwyddonol diweddaraf, ahynny er mwyn dod i waelod ‘ein natur ddynol amwys’ a’r cyfuniad trwblus o’r ‘gwych a’r gwachul, y cydymdeimladol a’r treisgar’ sy’n ein nodweddu fel rhywogaeth.
Mae’r dystiolaeth wyddonol yn dangos nad cwympo o ddiniweidrwydd paradwysaidd i gyflwr o bechod a wnaethon ni, ond yn hytrach ddatblygu yn raddol iawn, drwy broses ddidostur esblygiad, y ddawn o gydweithio a chydymdeimlo â’n ceraint llwythol, ond gan gadw’r greddfau treisgar cyntefig er mwyn gwarchod y ceraint hynny rhag bygythiadau allanol. Y cyfuniad cyferbyniol yna a alluogodd homo sapiens i ennill y ‘ras esblygiadol’ a goresgyn y blaned ar draul ein cystadleuwyr.
Ond nid dyna ddiwedd y stori i Gareth Wyn Jones. A ninnau’n wynebu argyfwng dirfodol newid hinsawdd a dinistr ecolegol, rhaid i ni dyfu’r tu hwnt i’n hetifeddiaeth esblygiadol. Rhaid i ni ymgymryd â phroses o ‘hunan-ddofi’ ymwybodol ar ben y dofi esblygiadol a ddigwyddodd drwy ddethol naturiol. Meddai, ‘Mae’r dyfodol yn dibynnu, nid ar ein hetifeddiaeth reddfol na’r defnydd o drais bwriadus ond ar ein gallu i wneud penderfyniadau doeth a diwylliedig – ac adeiladu cyfundrefnau rhyngwladol a lleol i’w cadarnhau a’u gwireddu.’
Ystyried pa gyfraniad all fod gan grefydd, a Christnogaeth yn benodol, yn y trawsnewidiad uchelgeisiol yna yw perwyl Cynog Dafis yn ‘Llongddrylliadau’ (Gaeaf 2020 a Gwanwyn 2021). A chymryd gyda Karen Armstrong mai i fyd ‘mythos’ y mae crefydd yn perthyn, ym mha fodd y mae iddi gyfrannu mewn byd y ffurfiwyd ei dealltwriaeth o bopeth gan empeiriaeth wyddonol?
Onid yw’r dramodydd o gyn-glerigwr Aled Jones Wiliams yn ei ddrama Lleu Llaw Gyffes yn codi’r cwestiwn a oes angen myth arnon ni o gwbl ac yn awgrymu’r posibilrwydd y gallai ceisio adfywio myth sy’n chwalu achosi mwy o lanast nag o les?
Wedi bwrw golwg ar gritîc sgeptigaidd-gyfeillgar Ioan Talfryn o drafodion cynhadledd ‘Dechrau o’r Newydd’ a Seven Types of Atheism, John Gray, mae Cynog Dafis yn dod i lawr yn go bendant o blaid safbwynt Karen Armstrong yn The Lost Art of Scripture fod angen ‘ailddarganfod cysegredigrwydd pob dyn ac ailgysegreiddio’r byd’ os ydyn ni i godi i sialens argyfwng yr amgylchedd naturiol.
Gall fod gan rai o’r ‘distiau’ a ddaw i’r lan wedi llongddrylliad Cristnogaeth draddodiadol ran o bwys i’w chwarae wrth i ddynoliaeth adeiladu’r foeseg newydd y bydd raid wrthi os yw ein gwareiddiad am oroesi.
Beth am ddarllen y tri chyfraniad yn llawn drwy ddilyn y dolenni yma i wefan O’r Pedwar Gwynt, lle mae modd i ddarllenwyr Agora eu darllen yn rhad ac am ddim:
Erthygl wreiddiol ‘Llongddrylliadau: Ailddychmygu Cristnogaeth’ gan Cynog Dafis (Rhifyn Gaeaf 2020).
‘Beth dda yw myth?’ (Llongddrylliadau 2) gan Cynog Dafis (Rhifyn Gwanwyn 2021) –
‘Heb ei fai, heb ei eni: Ein natur ddynol amwys’ gan R Gareth Wyn Jones (Rhifyn Gaeaf 2020) –