Y Parchedig Rhodri Glyn Thomas yn sgwrsio

Y Parchedig Rhodri Glyn Thomas yn sgwrsio â gwefan Cristnogaeth 21

 Rydym yn ddiolchgar iawn i’r Parchedig Rhodri Glyn Thomas (ond yn ein cymdeithas glòs fel Cymry Cymraeg Rhodri Glyn ydyw i bawb), am fodloni i gynnal sgwrs gyda Christnogaeth 21, y gyntaf mewn cyfres ddeufisol o sgyrsiau newydd. Fe’i ganwyd yn Wrecsam, yn fab i’r Parchedig T. Glyn ac Eleanor Thomas ac yn frawd i Huw. Mae’n briod â Marian ac yn dad i Lisa, Deian a Rolant, ac yn dad-cu i Gwen, Rhodri, Rhys, Alis a Heti. 

Rhodri, llawer o ddiolch am gytuno i gynnal sgwrs ar wefan Cristnogaeth 21. Efallai fod y mwyafrif ohonom yn y Gymru Gymraeg yn meddwl amdanat fel ‘gweinidog rhan amser’ o ddechrau dy weinidogaeth. Fe wn i nad yw hynny’n wir (rwy’n meddwl mai tua 18 mlynedd fuost yn Aelod Cynulliad ond dy fod wedi ymladd mwy nag un etholiad), ond a oedd galwad i weinidogaeth ran amser yn dy weledigaeth o’r dechrau? Mae llawer yn gweld hynny’n allweddol i ddeall ystyr ‘gweinidogaeth gyfoes’.

Rhodri: Mae’n siŵr bod nifer o aelodau’r ofalaeth wreiddiol yn credu taw gweinidog rhan amser oeddwn i. Roedd gen i nifer o ddiddordebau allanol gan gynnwys ymgyrchu dros gyfiawnder cymdeithasol – a hynny yn aml yn golygu herio awdurdodau a’r gyfraith. Roeddwn yn ystyried darlledu ac ysgrifennu fel rhan o’r weinidogaeth ehangach, ond roedd y cyfan yn bwyta i mewn i’r amser oedd gen i i’r weinidogaeth draddodiadol. Serch hynny, y bwriad ar y cychwyn, o leiaf, oedd y weinidogaeth lawn amser. Erbyn hyn, byddwn yn dadlau mai’r weinidogaeth ran amser sy’n apelio ataf. Mae gen i le mawr i ddiolch i aelodau’r capeli am ganiatáu imi gyflawni gweinidogaeth oedd yn anghonfensiynol iawn ar y pryd. Dyna sy’n esbonio pam fy mod i yma o hyd, mae’n siŵr gen i.

Pryderi: Nid oes angen sôn am ddylanwad yr aelwyd a chyfoeth dy wreiddiau, ond fe hoffwn ofyn hyn. Roedd dy dad, y Parchedig T. Glyn Thomas, yn weinidog enwog iawn fel pregethwr, fel awdur a diwinydd (mae rhestr ei waith cyhoeddiedig yn faith ar ddiwedd y gyfrol goffa iddo) ac yn arbennig y cyfrolau cyfoethog Ar ddechrau’r dydd ac Ar derfyn dydd, ac fel proffwyd (ac ysgogydd Cymru i Grist). Yr oedd ei ddilyn yn fraint ac yn her i weinidog ifanc, ond pa agwedd o’i weinidogaeth oedd y dylanwad mwyaf arnat ?

Nid oedd gen i unrhyw fwriad i geisio ei ddilyn mewn unrhyw ffordd. Roeddwn yn ymwybodol fy mod yn bersonoliaeth wahanol iawn iddo ef.

Pryderi: Ym mha ffordd, tybed?

Rhodri: Does gen i mo’i ddisgyblaeth na’i ddyfalbarhad e. Ond gan fy mod wedi gwrando arno ddwywaith y Sul drwy gydol fy magwraeth, roedd ei ddylanwad yn fawr arnaf. Dw i ddim yn siŵr a fyddai ef am arddel y dylanwad hwnnw. Yn rhyfedd ddigon, roedd gan fy nhad-cu, John Eleias Thomas – er na chefais y fraint o’i gyfarfod – ddylanwad rhamantus arnaf. Roedd yn focsiwr ym mythau’r ffeiriau cyn ei ordeinio’n weinidog, ac wedi hynny roedd ei natur wyllt a’i bregethu nerthol yn arwain at bob math o hanesion hudolus. Doedd gen i ddim adnabyddiaeth ohono, ond mae’n debyg fod y ffaith nad oedd e’n cydymffurfio â’r syniad traddodiadol o weinidog yn apelio,

Bu blynyddoedd Bala–Bangor a hyfforddiant R. Tudur Jones, Stanley John ac Alwyn Charles yn amhrisiadwy wrth fy mharatoi ar gyfer y weinidogaeth. Dw i ddim yn siŵr a fyddent hwy am dderbyn unrhyw gyfrifoldeb chwaith. Mae’n debyg mai’r wers sylfaenol a ddysgais gan bob un o’r rhain oedd yr angen i wreiddio fy mhregethu yn y testun Beiblaidd. Mae ambell hanesyn yn iawn ac mae’n bwysig gosod cyd-destun cyfoes, ond mae’r neges sylfaenol i’w chael yn y Gair.

Pryderi: Roedd hi, mae’n debyg, yn gyfnod arbennig yng Ngholeg Bala–Bangor, yn doedd, ac mae sôn amdano fel cyfnod o ‘adfywiad’ a ‘llwyddiant’. Mae’n amlwg fod y gymdeithas yn y coleg wedi parhau.

 Rhodri: Roeddwn yn ffodus i gael cwmni cyd-fyfyrwyr wrth ddechrau yn y weinidogaeth. Roedd Euros Wyn Jones (sydd yn anffodus wedi ein gadael) a Robin Samuel mewn pentrefi cyfagos, a Trefor Jones Morris heb fod ymhell. Roedd cyfeillion o Goleg y Bedyddwyr yn yr ardal hefyd, gan gynnwys Tecwyn Ifan ar stepen y drws yn Sanclêr. Roedd honno’n gwmnïaeth bwysig nad yw gweinidogion yn ei mwynhau bellach.

Pryderi: Nid yw’n anodd meddwl am y ‘gwleidydd yn ei bulpud’, ond mae’n fwy anodd meddwl am ‘y gweinidog yn Senedd Cymru’. A fedri di ddweud rhywbeth am hynny ac a wnaeth dy brofiad a’th ymrwymiad gwleidyddol (mewn nifer o swyddi) ddatblygu, newid neu ddyfnhau dy ddiwinyddiaeth?

Roedd cyfiawnder cymdeithasol yn sylfaenol i’r weledigaeth a’m harweiniodd at weithgaredd gwleidyddol. Roedd cryn dipyn o wleidyddiaeth ar yr aelwyd, yn enwedig o gyfeiriad fy mam. Cam naturiol imi oedd cefnogi ymgyrchoedd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg a Phlaid Cymru; doeddwn i ddim yn credu bod llwybr arall i Gymro Cymraeg ei ddilyn.

Nid oedd bod yn ymgeisydd gwleidyddol, heb sôn am ddod yn aelod o’r Cynulliad, yn fwriad; rhyw gwympo i mewn i’r peth yn ddamweiniol wnes i, ond bu’n anrhydedd mawr. Roedd cynrychioli etholwyr Dwyrain Caerfyrddin a Dinefwr yn fraint enfawr. Fe wnaeth cymysgu ag aelodau o bleidiau a chrefyddau eraill fi’n llai rhagfarnllyd ac yn fwy parod i werthfawrogi cyfraniad y rhai hynny oedd yn dilyn trywydd gwahanol i mi. Mae’r weinidogaeth Anghydffurfiol yng nghefn gwlad Sir Gaerfyrddin yn gallu cynnig gweledigaeth cyfyngedig iawn o fywyd.

Pryderi: Ym mha ffordd?

 Rhodri: Rydym yn byw mewn swigen ymhell o realiti bywyd y rhelyw o’n cyd-Gymry. Arweiniodd hyn at gydweithio’n llawer mwy cysurus â gweinidogion Llafur yn Llywodraeth Cymru’n Un nag aelodau fy mhlaid fy hunan. Sylweddolais ein bod yn rhannu yr un dyheadau am gyfiawnder cymdeithasol, er yn perthyn i bleidiau gwahanol. Datblygodd fy ffydd wrth rannu profiad ag aelodau o draddodiadau crefyddol amrywiol y Bae, gan fynd â mi i gyfeiriadau nad oeddwn wedi eu hystyried cyn hynny.

Yr hyn a ddysgais yn y bôn oedd bod gwerthfawrogi safbwyntiau eraill yn fodd i gyfoethogi yn hytrach na glastwreiddio argyhoeddiadau personol ac mai’r gwerth mwyaf mewn bywyd ac o ran ffydd a gwleidyddiaeth yw goddefgarwch.

Pryderi: Yn fuan ar ôl ymddeol cefaist waeledd difrifol. I rywun mor weithgar ac yn byw bywyd mor brysur a llawn, mae’n anodd meddwl na fyddai’r profiad dirdynnol hwnnw wedi cael dylanwad emosiynol ac ysbrydol mawr arnat – hyd yn oed wedi dy newid, fel mae eraill sydd wedi mynd trwy brofiad tebyg yn tystio? A wyt yn barod i rannu rhywfaint o’r profiad hwnnw ?

Digwyddodd y strôc yn ddirybudd. Roeddwn wedi bod yn ymhyfrydu fy mod wedi mwynhau pum mlynedd a thrigain o fywyd hollol iach pan rybuddiodd y meddyg teulu, ‘Mae e’n dal lan ’da chi nawr’, a digon gwir hynny. Cefais dabledi i hyn a’r llall, ond roeddwn yn dal i deimlo’n berffaith iach. Newidiodd y cyfan ar amrantiad gan fy ngadael yn gaeth i wely ysbyty, yn methu symud hyd yn oed fy mysedd ar ochr dde fy nghorff.

Flwyddyn yn ddiweddarach, rwyf ’nôl ar fy nhraed ond yn ddibynnol ar ffon. Mae bywyd yn parhau’n braf a breintiedig, os rhyw ychydig yn arafach. Dw i’n dal i fwynhau ac i sylweddoli bod ’na lawer iawn o bobl llai ffodus na fi. Wrth gwrs, daeth y Coronafeirws i arafu a chyfyngu ar fywyd pawb.

Dw i ddim wedi bod trwy brofiad o chwalfa fawr o ran iechyd, dim ond rhyw gymaint ac angen addasu. Yn ffodus, dw i dal i wella er bod y broses yn araf.


Yn gwella

Pryderi: Wrth wella, tybed a oedd darllen yn bosibl ac a oedd llyfrau neu awduron arbennig a ddaeth â blas bendith arbennig i ti?

Rhodri: Roedd darllen yn broblem ar y cychwyn gan fy mod i’n ei chael hi’n anodd i ganolbwyntio. Yr unig beth oedd ar fy meddwl yn yr ysbyty oedd cael yn ôl ar fy nhraed. Wedi cyrraedd gartre, mae llyfrau am fywydau pobl ddiddorol wedi mynd â’m bryd: Michelle Obama; nofel Gwynn ap Gwilym am John Dafis, Mallwyd, Sgythia; a hunangofiant gŵr arbennig, David Nott o bentref cyfagos Tre-lech, y llawfeddyg oedd yn gadael awyrgylch cysurus yr ysbyty yn Llundain i fentro yn gyson i feysydd peryglus rhyfeloedd. Dylai pawb ddarllen ei hanes.

Pryderi: Ar ôl ymddeol o wleidyddiaeth a Senedd Cymru, tybed a fydd mwy o amser i ystyried sefyllfa ein tystiolaeth Gristnogol, yn enwedig yn y traddodiad Anghydffurfiol Cymraeg. A wyt yn digalonni wrth weld y ffordd yr ydym yn wynebu’r argyfwng? A oes tuedd i osgoi oblygiadau radical ‘diwygio’ drwy obeithio am ‘ddiwygiad’?

Rhodri: Mae’r ofalaeth, Cylch Annibynwyr San-clêr, wedi newid yn sylweddol dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf. Mae dau o’r capeli wedi eu cau a’r Coronafeirws wedi ein gorfodi i ymgynnull mewn un adeilad. Felly mae ’na ryw gymaint o symud, ond dim hanner digon. Mae ’na golli tir hefyd o ran y nifer sy’n mynychu ac ystod y gweithgareddau. Ar un adeg roedd gennym eisteddfod a chôr a chwmni drama, clwb ieuenctid a thîm criced, cwrdd chwiorydd a chwrdd gweddi – a’r cwbwl sy’n weddill yw un oedfa ar fore Sul a’r Gymdeithas ganol wythnos.

Ond yn fwy hyd yn oed na’r angen amlwg i resymoli nifer yr adeiladau, mae’n rhaid darganfod cyfeiriad a nod i weithgaredd yr Eglwys o fewn y gymdeithas. Cenhadaeth ar ei newydd wedd wedi ei seilio ar yr angen i ledaenu goddefgarwch a thrugaredd. Nid bodoli er ei mwyn ei hunan, nac ychwaith ei haelodau ei hunan, ond er mwyn cynnig perspectif amgenach o fyw.

Pryderi: Gan gytuno bod yr angen am ‘gyfeiriad a nod’ yn bwysig i’n heglwysi (a’n henwadau), beth yw’r ‘persbectif amgenach o fywyd ‘ sydd gennym i’w gynnig?

Rhodri: Mae’n hawdd cydymdeimlo â’r ffyddloniaid sy’n brwydro i gadw drws y capel ar agor ond mae angen agor y drysau hynny led y pen a chyfarch y byd oddi allan – rhywbeth sy’n llawer haws i’w ddweud na’i wneud. Mae’n debygol taw un o effeithiau’r Coronafeirws fydd rhesymoli nifer yr adeiladau. Mae ystyr a gwerth enwadaeth wedi hen farw allan …

Pryderi: Mae lle i gredu y byddai llawer yn anghytuno …

Rhodri: … ac un capel Anghydffurfiol cyfrwng Cymraeg sydd ei angen ym mhob pentref neu dref, er mae’n bosib bod modd caniatáu mwy nag un mewn ambell ddinas. Ond rywsut, mae angen inni ddianc o gysur ein bywydau ar gyrion cymdeithas. Cael fy magu yn Annibynnwr wnes i, yn hytrach na dewis hynny, er fy mod i’n ymhyfrydu yn y traddodiad radicalaidd. Hwyrach bod angen imi ddychwelyd at ddechreuadau fy ngweinidogaeth ac ailddarganfod y weledigaeth o ymgyrchu cymdeithasol!

Pryderi: Diolch, Rhodri, am fod yn barod i roi amser i ddarllenwyr Cristnogaeth 21. Fe fydd pawb yn falch o glywed dy fod yn gwella ac mai tu hwnt i Cofid 19 a’r gaeaf a’r ffon, y bydd dy adferiad yn llwyr. Mae dweud ‘Diolch am dy wasanaeth dros y blynyddoedd i’r Efengyl a’n cenedl’ yn gwneud i ti swnio’n hen, felly dyma ychwanegu ein gobaith o gael dy gyfraniad