E-fwletin Rhagfyr 18fed, 2016

Mae’n dymor y Nadolig (jyst rhag ofn eich bod heb sylwi!)

Unwaith eto all neb fethu â chlywed ansicrwydd pobl pan fyddant yn ymwneud â stori’r geni ac yn cloffi rhwng “stori” a “hanes”.  Mae’r ansicrwydd yma ym meddwl pobl (efallai trwch y boblogaeth) yn codi o’r gwahaniaeth rhwng yr hyn maen nhw’n credu eu bod nhw i fod i gredu, a’r hyn maen nhw’n ei gredu mewn gwirionedd. Daeth hyn i’r amlwg pan ddwedodd aelod ffyddlon yn ei chapel mewn trafodaeth ar arwyddocâd manylion stori’r Nadolig, “peidiwch sbwylio popeth – mae’r holl beth i mi yn lyfli fel ma’ hi”.  Yn ei hofn roedd hi’n hapus i gladdu realiti dan drwch o sentiment.

Erbyn hyn, er tristwch i lawer o bobl, mae’r Nadolig yn gymaint o gymysgwch hurt nes bod modd wfftio’r cyfan fel rhywbeth sydd rhwng dwli noeth a drygioni masnachol masweddol.

christmas-crib-figures-1080132_960_720Hyd y gwelaf i, mae’r tymor yn llwyddo i uno dau begwn o dan un gosodiad – hanes nid stori.  Y mae un pegwn yn derbyn y cyfan fel rhywbeth ffeithiol er gwaetha’r sôn am seren yn aros yn ei hunfan ac angylion yn canu rhywle yn y cymylau.  Y mae’r pegwn arall yn mwynhau credu bod Cristnogion i gyd i fod i gredu yr hyn y mae’r pegwn cyntaf yn ei gredu gyda’r anghredadwy yn fêl ar eu bysedd.  Mae’r ddau begwn yn uno gyda’i gilydd i gyhoeddi bod rhywrai sy’n wahanol yn “anghredinwyr”. Onid yw’r ddwy garfan fel ei gilydd yn colli mâs wrth iddyn nhw fethu â gweld bod mwy na geiriau moel o’u blaenau a’u bod yn trin darnau o lenyddiaeth sy’n llawn dychymyg a chreadigrwydd ar ffurf molawd i’r Iesu.

Os yw talp o eiriau yn darllen fel stori ac yn llawn symbolaeth a chyfeiriadau llenyddol, athrylithgar, mae’n debyg mai stori yw hi.  Onid yr her i bawb yw profi a rhannu cyfrinach y wefr sydd y tu ôl i’r moliant?

Roedd y gymuned Gristnogol gynnar, mae’n debyg, am roi’r teitlau gorau wydden nhw amdanynt i’r Iesu.  Roedd rhai o’r teitlau’n codi o’r cefndir Iddewig ond roedd eraill yn dod o’r byd Rhufeinig cyfoes.  Roedd yr ymerawdwyr wedi eu dyrchafu i blith y duwiau ac wedi eu cenhedlu o ganlyniad i gyfathrach rhwng merch ac un o’r duwiau.  Esiampl o hyn oedd y berthynas rhwng Apolo ag Atia barodd eni Octavia (Cesar Awgwstus) ymerawdwr oedd yn cael y clod am y Pax Romana – disgrifiwyd ef fel “duw” a “mab duw” ac yn y blaen.  Priodolodd y Cristnogion y teitlau yma i’r Iesu – esiampl o herio gwleidyddol peryglus.  Felly, mae herio Rhufain yn ganolog i storïau’r geni – nid sentiment sydd yma ond rhywbeth cwbl beryglus.

I mi, y peth mawr ar adeg y Nadolig yw profi rhywbeth o wefr chwyldroadol yr un bach a ddaeth “i lawr” o groth ei fam. Daeth i arena orffwyll dynoliaeth oedd, ac sydd, yn lladd a difetha.  Y gyfrinach bwysig yw ein bod ni’n gweld yn y preseb yr hwn sy’n cyfeirio a chynnal ein gwir ddynoliaeth.