Archifau Categori: Agora 26

Gwneud Synnwyr o’r Ysgrythur

 Gaf i ddechrau gyda gweddi?

Dyma’r Colect Anglicanaidd ar gyfer Sul y Beibl:

Gwynfydedig Arglwydd, a beraist i’r holl Ysgrythurau Glân gael eu hysgrifennu i’n haddysgu ni, dyro i ni yn y fath fodd eu gwrando, eu darllen, eu chwilio, ac ymborthi arnynt, fel, trwy ddyfalbarhad, a chymorth dy Air Sanctaidd, y cofleidiwn ac y daliwn ein gafael yn wastadol yng ngobaith bendigedig y bywyd tragwyddol, a roddaist i ni yn ein Hiachawdwr Iesu Grist. Amen.

……………………………..

Gwneud Synnwyr o’r Ysgrythur

Bob dydd Sul, yn yr eglwys Anglicanaidd, o leiaf – dw i ddim yn siŵr a ydy’r un peth yn digwydd yn yr eglwysi rhydd – bob dydd Sul, rydyn ni’n eistedd yn yr eglwys ac yn gwrando ar rywun yn darllen darnau bach o’r ysgrythur sy wedi cael eu dethol ymlaen llaw gan y llithiadur. Ac fel rheol mae hynny’n iawn, achos fel rheol mae’r llithiadur yn dewis darlleniadau sy’n weddol uniongyrchol ac yn weddol amlwg eu hystyr. Ond bob hyn a hyn gellwch chi gael sioc.

Er enghraifft, ychydig fisoedd yn ôl, roeddwn i’n eistedd mewn cynulleidfa – nid fy nghynulleidfa i – pan ddarllenwyd darn o Lyfr Numeri, Pennod 15. Fel byddwch chi’n cofio, dwi’n siŵr, mae Pennod 15 Llyfr Numeri yn adrodd hanes rhyw hogyn o blant Israel a aeth allan o’r gwersyll un nos i gasglu brigau er mwyn gwneud tân i’w gadw’n dwym. Ond, yn anffodus, roedd y dyn druan wedi anghofio mai dydd Saboth ydoedd, ac felly fe gafodd ei arestio gan y gwarchodwyr am dorri’r Saboth.

‘And so …’ – aeth y darllenwr yn ei flaen – ‘And so the guards dragged the man before Moses and Aaron, who said, “This man is a sabbath-breaker; he must put to death. Let him be stoned by all the community outside the camp”. So they dragged the man outside and they stoned him with stones as Moses and Aaron commanded, until he was dead … This is the word of the Lord”. A dyma ni i gyd yn ateb, ‘Thanks be to God!’

Y peth a’m haflonyddodd fwyaf oedd na sylwodd neb ar yr eironi. Ac yn waeth byth, pan gyfeiriodd y pregethwr at y stori yn ei bregeth, wnaeth e ddim ond cymryd y stori’n arwynebol. Wnaeth e ddim cwestiynu o gwbl ym mha synnwyr gallwn ni ddweud mai ‘Gair Duw’ ydy stori mor anwar, neu beth yn y byd mae hi’n ei ddweud wrthym am natur Duw.

Roeddem ni beth amser yn ôl yn y gadeirlan yn St Alban’s yn dweud y Foreol Weddi, a Salm 109 wedi ei gosod ar gyfer y dydd. Wel, os dach chi fyth yn flin fel cacwn gyda rhywun, rwy’n argymell Salm 109. Un o’r salmau melltithio yw hi. Ac felly fe wnaethon ni i gyd sefyll ac adrodd, mwy neu lai, hyn:

O God, how I hate this man, your enemy and mine!
Let him be found guilty when he is judged!
Let his days be few, and let even his prayer for help be counted as sin!
Let his children be fatherless, let his wife be made a widow,
And don’t let anyone take pity on them either.
And now I come to think of it, curse his children’s children,    
And don’’t forget the sins of his parents as well.  
Glory be to the Father …

Roedd yn amhosib i ni orffen y salm am ein bod ni’n chwerthin gymaint. Ond y peth sy’n fy mhryderu fi yw – beth am yr holl eglwysi lle maen nhw’n meddwl mai pechod fyddai chwerthin amdani?

Roeddwn i mewn eglwys ar un achlysur pan wrthryfelodd cydwybod rhywun. Pan oeddwn i’n ficer yn Eltham, yn Ne Llundain, roedd gennym ni yn y gynulleidfa foneddiges urddasol iawn o’r enw Elsie. Roedd Elsie’n arfer darllen yr Epistol yn ystod yr Offeren, ac un bore Sul roedd yn rhaid iddi ddarllen rhywbeth gan Sant Paul ynglŷn ag israddoldeb gwragedd, a bod yn rhaid i wragedd ufuddhau i’w gwŷr ac yn y blaen.

Wel, darllenodd Elsie’r testun hwn, deadpan, yn ei llais cryf ac urddasol, ac wedyn edrychodd i fyny ar y gynulleidfa a dweud, ‘I shall NOT say “This is the Word of the Lord”, for it plainly is not. This is simply St Paul being SILLY’.

Wel, rydw i’n cydymdeimlo ag Elsie, achos mae’n gwestiwn perthnasol iawn a ddylem ni ddweud ‘This is the word of the Lord’ ar ôl pob darn o’r ysgrythur; achos weithiau, megis ar ôl Numeri, Pennod 15, neu Salm 109, mae’n amlwg nad yw hynny ddim yn gwneud synnwyr. Os oes cydwybod Gristnogol gyda ni, rydyn ni’n gwybod yn berffaith dda na ddylem ni labyddio torwyr y Saboth, na gweddïo ar Dduw i ddinistrio ein gelynion. Y problem yw, pan ddywedir ‘This is the Word of the Lord’ ar ôl pob darlleniad, mae hynny’n rhoi’r argraff bod pob darn o’r Beibl, tu allan i’w gyd-destun, i’w weld fel neges lythrennol ac uniongyrchol i ni gan Dduw nawr. Ac mae’n amlwg fod hynny’n anghywir, ac efallai’n beryglus. Mae’r ysgrythur yn cludo gair Duw, mae’n gyfrwng i glywed gair Duw, ond mae hynny’n wahanol i ddweud mai Gair Duw yw hi ym mhob rhan a darn.

Yn y synnwyr mwyaf ‘gwirioneddol’ does dim ond un Gair Duw, sef Iesu Grist, y Logos, y Gair bywiol a thragwyddol; ac mae Ef yn dod atom ni trwy eiriau’r ysgrythur, wrth gwrs ei fod e, ond mae’n dod hefyd trwy weddi a’r eglwys a’r sacramentau, a’n cydwybod, a’n rheswm, a’n profiad, a thrwy bobl eraill.

Dyna paham rydw i’n anhapus i ddweud ‘Dyma air yr Arglwydd’ ar ôl pob darlleniad o’r Beibl. Byddai’n gywirach, efallai, dweud mai’r holl Feibl, yn ei gyfanrwydd, yw gair Duw; achos yna o leiaf rydych chi’n derbyn bod yn rhaid dehongli pob darn trwy ei gymharu â’r gweddill. Ond i wneud hynny, wrth gwrs, rydych chi’n dal angen eich rheswm a’ch gwybodaeth a’ch profiad personol i weithio mas beth yw safbwynt y cyfanrwydd.

Y gwir broblem yw bod pawb, bron, yn anwybodus iawn o’r Beibl, hyd yn oed y rhai sy’n mynd i’r eglwys. Dwi ddim yn gwybod am y capeli, ond prin iawn yw’r Anglicaniaid sy’n darllen neu’n astudio’r Beibl y tu allan i wasanaethau. Ac oherwydd nad ydyn nhw’n clywed dim ond darnau bach mewn gwasanaethau, dydyn nhw byth yn cael persbectif ar y cyfanrwydd, nac yn gweld pa mor hanfodol yw’r cyd-destun er mwyn deall y testun.

Ar y lefel fwyaf sylfaenol mae llawer o Gristnogion heb sylweddoli nad un llyfr yw’r Beibl, ond wyth deg pedwar o lyfrau, gan gynnwys yr Apocryffa – llyfrau a ysgrifennwyd ac a adolygwyd ar hyd mil o flynyddoedd mewn amrywiaeth eang o ddiwylliannau gwahanol. I’m tyb i, mae’r Beibl yn debyg i kaleidoscope, sy’n trosglwyddo golau Duw, ond golau sydd wedi’i hidlo a’i blygu a’i liwio gan gymaint o awduron a golygyddion gwahanol yn y proses. Ac mae rhai rhannau o ddarlun y caleidosgop yn ddisglair ac yn wych, ond mae eraill yn dywyll iawn, a rhai’n farbaraidd rhonc.

Yn fwy na dim, mae’n rhaid i bobl weld yn llawer cliriach nag y maent fod syniadau sylfaenol yn y Beibl yn newid o lyfr i lyfr, ac yn aml iawn, o adnod i adnod o fewn llyfrau. O awdur i awdur ac o olygydd i olygydd, rydyn ni’n symud rhwng undduwiaeth ac amldduwiaeth, unwreiciaeth ac amlwreiciaeth, rhwng y Duw anthropomorffaidd a gerddodd yng ngardd Eden, a’r Duw Diderfyn sy’n llenwi nef a daear; rhwng aberthu anifeiliaid a gwrthod aberthu anifeiliaid, rhwng moesoldeb y llwyth a moesoldeb yr unigolyn, rhwng anghrediniaeth mewn bywyd ar ôl marw a chrediniaeth ynddo.

Mae’r gwahaniaethau sylfaenol hyn yn fwy amlwg wrth gwrs yn yr Hen Destament nag yn y Newydd, achos bod yr Hen Destament yn ymestyn dros lawer mwy o amser, ond mae cryn dipyn o anghytundeb sylfaenol yn y Testament Newydd hefyd, fel y cawn weld.

O ganlyniad, mae’n amhosib darllen y Beibl a bod yn siŵr o wneud y synnwyr iawn ohono, heb fod yn barod i wneud tipyn o waith ymlaen llaw, er mwyn darganfod y cefndir y mae pob llyfr a phob awdur yn dod ohono. Mae’n rhaid gofyn cwestiynau. O ble mae’r awdur yn dod – o ran hanes, lleoliad, cymdeithas, traddodiad crefyddol? Beth yw’r perthnasau rhwng yr awduron a’r testunau gwahanol? Pwy sy wedi adolygu pwy, a phaham? Beth yw amcan diwinyddol neu boliticaidd yr awdur hwn? Pwy oedd yn ei dalu fe? Beth yw’r genre y mae e’n ysgrifennu o’i fewn, a’r traddodiad llenyddol sy wedi dylanwadu arno?

Mae diwinyddion yn hoffi rhoi enwau crand ar y cwestiynau hyn – ‘form criticism, redaction criticism, genre criticism’ ac yn y blaen. Ond yn y pen draw, maen nhw i gyd yn berwi i lawr i gwestiynau perffaith syml, sy’n gwestiynau mae’n rhaid eu gofyn er mwyn gweld y testun yn erbyn y cyd-destun a thynnu’r ystyr allan.

Y peth sy’n fy mhoeni i, yn enwedig ar ôl gweithio am flynyddoedd fel deon coleg yn Rhydychen, yw’r ffaith fod cynifer o Gristnogion deallus, ac yn enwedig myfyrwyr, yn gwrthod cwestiynu’r Beibl o gwbl. Ym mhob Undeb Cristnogol dwi wedi gwybod amdano mewn prifysgolion, os dach chi’n mentro gofyn cwestiynau fel hyn, neu sôn am bwysigrwydd astudiaeth academaidd o’r Beibl, byddwch chi’n cael eich labelu fel ‘unsound, unbiblical, dangerous liberal’, ac os dach chi’n parhau i ofyn cwestiynau, byddwch chi allan drwy’r drws mewn amrantiad.

Ond y gwir yw: os nad ydych chi’n gofyn y cwestiynau hyn, ni fyddwch chi fyth yn mynd i’r afael â’r Beibl o gwbl. Os wnewch chi ddim ond cymryd y testun yn arwynebol, heb wybodaeth bellach, y risg yw y byddwch chi’n camddeall neu’n colli ystyr gywir y testun yn llwyr.

Yng ngweddill y ddarlith aeth Dr Jeffrey John drwy nifer o enghreifftiau. Meddai, “Wrth wneud hyn rwy’n gobeithio tanlinellu sut y mae gwir astudio’r Beibl, yn hytrach na’r hyn sy’n honni bod yn astudiaeth feiblaidd, yn ei gyfoethogi’n aruthrol ac nid yn ei danseilio, ac yn ei wneud yn llawer mwy perthnasol i’n bywyd bob dydd.”

 Yn y misoedd nesaf bydd C21 yn cyhoeddi, un ar y tro, saith llith fer sy’n ddeifiol ddangos werth ei ffordd o fynd at y Beibl.

Jeffrey Hywel Philip John

Y TRA PHARCHEDIG JEFFREY HYWEL PHILIP JOHN

Rhoddwyd croeso a chymeradwyaeth gynnes i Dr Jeffrey John pan ddaeth i Gapel Salem, Canton, Caerdydd, ar 30 Mehefin i ddarlithio ar y testun: “Gwneud synnwyr o’r Ysgrythur”. Teg dweud bod cywreinrwydd a gwerthfawrogiad yng nghalonnau’r gynulleidfa. Wrth gyflwyno Dr John, dywedodd Enid Morgan, Cadeirydd newydd Cristnogaeth21, nad oedd wedi’i wahodd oherwydd y stormydd o gyhoeddusrwydd sydd wedi’i oddiweddyd dros y blynyddoedd, nac am iddo ddioddef cam gan Eglwys Loegr a chan yr Eglwys yng Nghymru; a cholled sylweddol fu hynny i’r ddau sefydliad. Fe’i gwahoddwyd fel diwinydd praff sy’n siarad yn eglur, yn ddiflewyn-ar-dafod ac yn dra pherthnasol i’n cyfnod ni. I aelodaeth Cristnogaeth21 mae ei waith yn ysbrydoliaeth; bu’n rhaid ceisio cael dyddiad cyfleus, ac o’r diwedd fe lwyddwyd!

‘Bachan o’r Cymoedd’ yw Dr John, ac fe’i ganed yn Nhonyrefail yn 1953; graddiodd yn y clasuron ac ieithoedd modern yn Rhydychen, cyn mynd ymlaen i astudio diwinyddiaeth yno, yng Ngholeg Sant Steffan. Fe’i hordeiniwyd yn ddiacon ac yn offeiriad yn Esgobaeth Llandaf, a dechreuoedd ar ei weinidogaeth ym Mhenarth. Ond, gyda’i ddoniau arbennig, buan yr aeth yn ôl i academia i wneud doethuriaeth ar athrawiaeth yr Apostol Paul. Bu’n gaplan coleg ac yn ddeon yr Ysgol Ddiwinyddiaeth yng Ngholeg Madlen cyn mynd ymlaen yn 1991 i fod yn ficer yn Eltham yn Llundain ac wedyn yn Ganghellor-ddiwinydd Eglwys Gadeiriol Southwark.

Yn y flwyddyn honno bu’n un o grŵp o uchel eglwyswyr a sefydlodd fudiad o’r enw Affirming Catholicism, mudiad a fu’n asgwrn cefn yn y frwydr i ordeinio gwragedd. Ddeng mlynedd ar hugain yn ddiweddarach mae’r ddadl am rywedd yn dal i fynd ymlaen, a’r gyfrol Permanent, Faithful, Stable: Christian Same-sex Marriage yn dal yn gyfraniad allweddol.

Yn 2003 fe’i dewiswyd yn Esgob Reading, ond dygwyd pwysau na ellid eu gwrthsefyll arno i dynnu ’nôl. Yn sgil hynny y sefydlwyd y mudiad Inclusive Church. Ac yn 2004 fe’i gwnaed yn Ddeon St Alban’s, ac yno y mae o hyd, yn manteisio ar ryddid yr eglwysi cadeiriol i ddatblygu gweinidogaeth gyfoethog a deallus.

Ddeng mlynedd yn ôl tynnodd storm am ei ben. Mewn sgwrs ar y BBC yn ystod yr Wythnos Fawr dywedodd fod athrawiaeth ‘Iawn Dirpwyol’ yn “waeth nag afresymol, yn wallgo, yn gwneud i Dduw swnio fel psychopath”.

Bu ei gyfrol ar ystyr yn y gwyrthiau – Meaning in the Miracles – o help mawr iawn i bregethwyr. Mae’n herio’r obsesiwn i ddeall yr ysgrythurau fel dogfen hanesyddol ffeithiol; ac mae’n haeddiannol yn herio rhyddfrydwyr hefyd am fod yn llawer rhy ‘ffwrdd â hi’ ac am osgoi ymgodymu â’r testun gan ei ddilorni hyd yn oed, fel pe bai’n gelwydd neu ofergoel. Dyma destun sydd, yn ôl Rene Girard, ‘mewn gwewyr esgor’.

 

Dewisiadau anodd a gwirioneddau caled

Dewisiadau anodd a gwirioneddau caled

Wrth i mi sgrifennu (ar 17 Mehefin), mae’r trobwll gwleidyddol yng ngwledydd Prydain yn rhyfeddol o beryglus i’r sawl sydd ynddo neu ar ei ymyl. Mae’r SNP am ddyfnhau’r rhwyg cyfansoddiadol â San Steffan; mae Leanne Wood fel petai’n dod i ddiwedd ei harweinyddiaeth, yr un pryd â Carwyn Jones; mae Theresa May yn gamblo £25 biliwn o’n harian ar sicrhau dyfodol y Gwasanaeth Iechyd a’i dyfodol gwleidyddol hithau. Erbyn i chi ddarllen hyn, fe all y bydd pethau a phobl gwahanol yn y penawdau wrth i ddigwyddiadau garlamu yn eu blaen.

Heb sôn am Brexit! Wrth gwrs, hwnnw sy’n gyfrifol am lawer o’r troi ar y trobwll. Does dim amheuaeth na fydd gyrfaoedd wedi eu hybu a’u chwalu cyn y daw’r cyfan i ben. Fe fydd helyntion y gêm wleidyddol bron mor gyffrous â helyntion Cwpan y Byd yn Rwsia. Ac fe wyddom fod yna gysylltiadau uniongyrchol rhwng Rwsia a Brexit, diolch i waith dygn y Gymraes Carole Cadwallader a newyddiadurwyr eraill.

Er difyrred y gêm wleidyddol hon, mae yna bethau pwysicach yn y fantol – pethau a fydd yn cael dylanwad arhosol ar ein bywydau ymhell wedi i chwaraewyr Cwpan y Byd a gwleidyddiaeth fynd yn angof. Mater bychan o’i gymharu â’r trafodaethau sy’n digwydd o olwg y cyhoedd am gyfansoddiad Prydain a masnach fyd-eang yw’r helynt am union eiriad Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael). At hynny rwy am droi yn yr erthygl hon.

Slogan yr ymgyrch swyddogol o blaid gadael yr Undeb Ewropeaidd oedd “Take Back Control” – gadael i’r Deyrnas Unedig benderfynu a rheoli ei chyfreithiau ei hun, yn hytrach na bod yn ddarostyngedig i gyfraith yr Undeb Ewropeaidd. Fe fu rhai mor amrywiol â Tony Benn ac Enoch Powell yn gwrthwynebu cyfraith Ewrop adeg pasio Deddf y Cymunedau Ewropeaidd yn 1972. Fe gynyddodd y gwrthwynebu pan benderfynwyd ffurfio ‘Marchnad Sengl’ i gymryd lle’r ‘Farchnad Gyffredin’ yr ymunom ni â hi yn y lle cyntaf. Pwrpas y ‘Farchnad Sengl’ oedd sicrhau nad oedd gwledydd yr Undeb yn cystadlu â’i gilydd trwy osod rheoliadau o ran safonau a fyddai’n llesteirio gwerthiant nwyddau o wledydd eraill yr Undeb. Y ffordd i wneud hyn oedd sicrhau unffurfiaeth rheolau. O hynny y deilliodd y rheoliadau am faint a siâp llysiau a ffrwythau (yn cymryd lle rheoliadau cenedlaethol a oedd yn dueddol o ffafrio ffermwyr y genedl), labeli bwyd (fel bod yn rhaid datgan beth yw’r cynnwys ac o ble y daeth), faint o gymorth gwladol y gellid ei roi i fusnesau preifat (fel na allai un wlad rhoi mantais i’w busnesau) neu sut y mae llywodraethau yn caffael nwyddau a gwasanaethau (rhaid iddynt roi cyfle cyfartal i bob un o Ewrop, yn hytrach na ffafrio busnesau lleol).

Mae’r syniad yn ymddangos yn un teg. Ond mae iddo ddau ganlyniad amhoblogaidd. Yn gyntaf, bydd busnesau bychain lleol yn ei chael hi’n gynyddol anodd i gystadlu â busnesau aml-wledig a chanddynt y gallu – a’r cyfreithwyr – i sicrhau eu bod yn cydymffurfio â phob gofyn ac yn cystadlu am bob cytundeb. Felly, dyna gwmni rheilffordd o’r Almaen yn cynnal gwasanaeth trenau Cymru, neu gwmnïau adeiladu o ddwyrain Ewrop yn ennill cytundebau awdurdodau lleol yn lle’r cwmnïau lleol a arferai wneud y gwaith. 

Yr ail ganlyniad amhoblogaidd yw fod yn rhaid llunio’r rheolau’n ganolog. Mae gallu seneddau cenedlaethol a rhanbarthol i ddeddfu yn cael ei gyfyngu. Bob tro y mae gwlad neu ranbarth yn canfod ffordd o ffafrio’i heconomi ei hun, fe ganolir rheoli yn y maes hwnnw er mwyn gwaredu’r fantais a dychwelyd at gystadleuaeth ‘deg’ o fewn yr Undeb. Fesul tipyn, felly, fe gollir rheolaeth. Yn ôl lladmeryddion yr Undeb mae hwn yn bris gwerth ei dalu am y manteision economaidd a ddaw yn ei sgil. Ond fe all pethau edrych yn go wahanol i’r saer neu’r plymar lleol – neu’n wir, y cwmni trenau lleol – a arferai wneud y gwaith o fewn ei gymdogaeth, sydd â theulu lleol a heb unrhyw awydd i deithio’r Cyfandir yn chwilio am waith. Mae’n edrych yn wahanol hefyd i’r cymunedau Cymraeg hynny lle y collir pobl ifainc sydd yn barod i deithio, ac fe ddaw yn eu lle weithwyr o wledydd eraill nad ydynt bob tro yn awyddus i ddysgu iaith newydd a chymathu â’r gymuned Gymraeg.

Ys dywedodd cyfreithiwr mewn seminar a fynychais yn fuan wedi’r refferendwm, “Mae marchnad sengl yn ei hanfod yn canoli grym”. Aeth yn ei flaen i rag-weld y byddai grym y seneddau datganoledig yn cael ei gyfyngu wrth i’r Deyrnas Unedig ffurfio ‘marchnad sengl Brydeinig’ yn lle’r farchnad sengl Ewropeaidd. Roedd yn llygad ei le. Carwyn Jones oedd un o’r cyntaf i sôn am y “farchnad sengl Brydeinig”, ac felly nid oes ryfedd i Lywodraeth Cymru fod yn barod i weld y rheoliadau hynny a ganolwyd gynt yn Ewrop bellach yn cael eu canoli yn San Steffan. Mae’r Llywodraeth yn gweld yn eglur: os ydych am gynnal marchnad sengl ryng-genedlaethol, yna nid oes modd cynnal rheolaeth genedlaethol ar bob agwedd ar fywyd. 

Mae hwn yn wirionedd caled i genedlaetholwyr. Slogan Plaid Cymru yw Dylai penderfyniadau am Gymru gael eu gwneud yng Nghymru (hynny yw, “Take back control”). Mae’n slogan naturiol i genedlaetholwyr – ond yn slogan afrealistig i blaid sydd mor bleidiol i aros o fewn yr Undeb Ewopeaidd! Nid oes gwahaniaeth pa farchnad sengl y mae Cymru yn rhan ohoni, amod sylfaenol bod yn y farchnad honno fydd ildio grym i awdurdod canolog y farchnad. Mae’r SNP yn ceisio dilyn trywydd tebyg yn yr Alban – yn galw am “annibyniaeth”, ond hefyd am aelodaeth o’r Undeb Ewropeaidd, sydd yn cwtogi’n sylweddol ar yr annibyniaeth honno. Mae bod yn genedlaetholwr a bod yn bleidiol i’r Undeb Ewropeaidd ill dau yn safbwyntiau rhesymol – ond byddai’n braf petai eu lladmeryddion yn fwy gonest fod yn rhaid cyfaddawdu’r naill os am dderbyn y llall.

Mae yna ddewisiadau anodd eraill ynghlwm wrth hyn. Ym mlynyddoedd cynnar ein haelodaeth yn yr Undeb Ewropeaidd fe fu Cymorth Cristnogol ac elusennau eraill yn ymgyrchu yn erbyn y rhwystrau a osodir gan y farchnad Ewropeaidd ar nwyddau o wledydd y tu allan – gan gynnwys gwledydd tlawd. Yn wir, ceisio lliniaru effaith y rhwystrau – yn enwedig gostwng cyflogau yn y gwledydd tlawd mor isel â phosibl er mwyn cystadlu â bwyd Ewropeaidd er gwaetha’r tariff a godwyd – oedd rhan o symbyliad y mudiad Masnach Deg y mae’r eglwysi mor ganolog iddo. Fe anghofir mai rhan o’r angen am fasnach deg yw annhegwch codi treth uchel ar nwyddau megis te, coffi, cocoa a siwgr o’r tu allan i’r Undeb Ewropeaidd – ac mae’r tariff yn uwch fyth os troir y cocoa yn siocled neu’r siwgr yn rhan o fwyd wedi ei brosesu. Mae yna ddadleuon dros godi muriau o amgylch Ewrop i amddiffyn ei gyflenwad bwyd cynhenid. Mae yna ddadleuon hefyd dros fasnach deg a fyddai’n caniatáu i wledydd tlawd wella’u byd drwy gynhyrchu mwy o nwyddau a’u hallforio i wledydd mwy cyfoethog, lle gall pobl fforddio’u prynu. Ond nid oes modd cael y ddau beth yr un pryd – rhaid cyfaddawdu rywle ar hyd y daith. Ysywaeth, nid yw lladmeryddion masnach deg na chefnogwyr yr Undeb Ewropeaidd yn barod iawn i gydnabod hynny.

Fe fydd yr un cwestiynau’n codi wrth i’r Deyrnas Unedig ar ei liwt ei hun ddechrau trefnu cytundebau masnach â gwledydd eraill. Mae yna lawer o ofnau wedi eu lleisio y byddai cytundeb masnach â’r Unol Daleithiau yn arwain at safonau is o ran diogelwch bwyd (cyw iâr wedi’i olchi â chlorin) ac at fynnu mwy o breifateiddio ar wasanaethau cyhoeddus er mwyn ffafrio cwmnïau Americanaidd. Nid y Deyrnas Unedig, ond yr Undeb Ewropeaidd, ddechreuodd y broses hon, gyda chytundeb CETA â Chanada a’r ymdrech aflwyddiannus i gael cytundeb TTIP rhwng yr UE ac UDA. Does dim ots ai trwy’r Deyrnas Unedig neu drwy’r Undeb Ewropeaidd y deuir i gytundebau masnach â gwledydd eraill y byd – nid Cymru fydd â’r gair olaf am yr amodau yn y naill achos na’r llall. Ildio rheolaeth (nid ei chymryd yn ôl) fydd y canlyniad. Dyna pam mae’r cenedlaetholwr Donald Trump mor wrthwynebus i’r cytundebau hyn.

Yn ystod ac wedi ymgyrch y refferendwm fe fu rhai’n tynnu sylw at y posibiliadau o gytundebau masnach rydd fyddai’n fanteisiol i wledydd tlawd sy’n aelodau yn y Gymanwlad. Ond ers y refferendwm, ceir mwy o sôn am gytundebau â gwledydd cyfoethog y Gymanwlad – megis Awstralia a Seland Newydd. Hyd yn oed wedyn, mae ffermwyr Cymru yn ofni mewnforio bwyd rhad – megis cig oen Seland Newydd. Y drafferth yw na ellir sicrhau hawl i allforio ein bwyd ni am bris cystadleuol heb sicrhau yr un hawl i wledydd eraill fewnforio i Gymru. Yn y maes hwn hefyd, rhaid gwneud dewisiadau anodd ac wynebu gwirioneddau caled.

Nid gwlad o laeth a mêl fu’r Undeb Ewropeaidd. Ac nid gwlad o laeth a mêl fydd y Deyrnas Unedig wedi Brexit chwaith. Na Chymru annibynnol, o ran hynny. O na fyddem yn ddigon gonest i gyfaddef y gwir yn hytrach na byw yn ôl sloganau!

Mae Gethin Rhys yn Swyddog Polisi i Cytûn (Eglwysi Ynghyd yng Nghymru) ac yn Ysgrifennydd Gweithgor Cytûn am Gymru ac Ewrop. Barn bersonol a geir yn yr ysgrif hon.

Ceir cyfle dan nawdd Cytûn i drafod y materion hyn ymhellach, mewn awyrgylch Cristnogol ac agored, yn yr Eisteddfod Genedlaethol ddydd Gwener, 10 Awst, 2–3.30 (gyda thoriad am 2.40) yn Ystafell VSAC, Adeilad WCVA, Tŷ Baltig, Sgwâr Mount Stuart, Bae Caerdydd CF10 5FH, dafliad carreg o faes yr Eisteddfod.