Michael Morpurgo
yn sgwrsio gyda Huw Spanner (gwefan High Profiles)

Diolchwn am ganiatâd i gyhoeddi rhan o’r sgwrs hon gydag un o awduron mwyaf cynhyrchiol Lloegr sy’n fyd-enwog yn arbennig fel awdur War Horse (nofel, drama a ffilm) ond yn ogystal â nifer fawr o lyfrau i blant yn arbennig (dros 100 ohonynt). Bu’n fardd plant yn Lloegr ac mae wedi ennill llu mawr o wobrau. Prynodd ef a’i briod dŷ yn Nyfnaint gan sefydlu elusen i roi profiad i blant y dinasoedd o fyw am gyfnod ar fferm ac mewn cymuned bentrefol. Erbyn hyn mae’r elusen yn cynnal ffermdai ger Caerloyw a Sir Benfro hefyd. Mae wedi cael ei anrhydeddu am ei waith gyda phlant ac ieuenctid ac am ei gyfraniad i lenyddiaeth. Cafodd ei urddo’n farchog yn rhestr anrhydeddau 2018.

Huw Spanner  A ydych yn hapus gyda chofiant Maggie Fergusson, Michael Morpurgo: War Child to War Horse?

Michael Morpurgo  Ydwyf. Yn hapus iawn. Mae’n llyfr gonest ac fe ddysgais lawer amdanaf fy hun nad oeddwn yn ei wybod a phethau na fyddwn am i neb arall eu gwybod chwaith, efallai.

HS  Mae’n dweud eich bod yn ŵr cymleth ac yn dyfynnu eich brawd a ffrind agos sy’n awgrymu eich bod yn enigma – hyd yn oed i chi eich hun.

MM  Ydi, mae hynny’n iawn. Rwy’n edrych ac yn holi fy hun yn rhy aml, o bosibl, ond ddim nes at adnabod fy hun yn iawn! Fel awdur, rwyf yn treulio llawer o amser ar fy mhen fy hun, wrth gwrs. Pan oeddwn yn athro roedd pethau’n wahanol, oherwydd perfformio oeddwn i ac wrth berfformio rydych chi’n anghofio popeth arall. A dweud y gwir, rwyf wedi bod hoff iawn o berfformio yn ddiweddar. Dyma fy ffordd i o ymlacio.

HS  Rydych yn hoff o berfformio felly?

MM  Actorion oedd fy mam a nhad ac efallai fy mod wedi ymwrthod â’r elfen honno ynof oherwydd doeddwn ddim yn gweld y byddai actio yn yrfa i mi. Ond wrth fynd yn hŷn rydw i wrth fy modd yn adrodd storïau. A chanu. Fe wnes i gyfres o gyngherddau ynglŷn â War Horse a’m gwaith arall, nad yw wedi cael cymaint o sylw, sef Private Peaceful, yn ogystal â’m fersiwn i o stori’r Nadolig, On Angel Wings. Fe wnes i hyn gyda grŵp gwerin arbennig iawn sy’n canu gydag angerdd. Does gen i fawr o lais, ond rydw i wrth fy modd yn ymgolli yn lleisiau’r gweddill. Mae ’na athro yn nrama Alan Bennett, The History Boys, sy’n dweud, ‘Yr unig reswm rydyn ni yma ydi i’w basio ymlaen!’ Mae’n ddweud hyfryd ac mae’n wir. Yr hyn a wnawn yw rhoi’r hyn rydym wedi’i dderbyn. Dyma oedd mam yn ei wneud i mi wrth ddarllen cerddi a storïau. Dyma oedd fy hen athro yn ei wneud yn King’s College yn Llundain, yn eistedd ar ei ddesg yn darllen Gawain and the Green Knight – yn trosglwyddo’r hyn roedd o’n ei garu, a’r plentyn ynddo ef oedd yn darllen. Dyna rwyf yn ei wneud wrth berfformio i blant ac oedolion.

HS  A yw’n wir mai’r fyddin oedd eich dewis cyntaf o yrfa?

MM  Efallai fy mod yn ceisio fy ngweld fy hun ochr yn ochr â dau ewythr a edmygwn yn fawr. Bu un farw yn y rhyfel yn 21ain oed. Roedd yn actor Shakespearaidd, wedi’i hyfforddi yn RADA ac yn lluniaidd a deniadol. Roedd y llall yn heddychwr a oedd am dreulio’r rhyfel yn codi tatws yn swydd Lincoln, ond pan laddwyd ei frawd, newidiodd ei feddwl, a daeth yn secret agent yn Ffrainc. Clywais lawer am y ddau pan oeddwn yn blentyn. Roedd fy llysdad hefyd yn swyddog yn y Royal Artillery ac roedd yn meddwl am lwyddiant y plant fel rank! Yna, fe fûm mewn ysgol fonedd lle roedd pwyslais mawr ar lwyddo. Wnes i ddim disgleirio yn academaidd, ond roeddwn yn dda ar y cae rygbi ac yn dda am berswadio eraill i wneud be roeddwn i eisiau iddynt ei wneud.

HS  Beth oedd tu ôl i hynny – carisma?

MM   Wn i ddim. Rhywbeth digon afiach, mae’n siŵr, ac mae’n well gen i beidio â sôn am y cyfnod hwnnw. Roedd yn cael ei alw yn ‘arweinyddiaeth’, mae’n siŵr, ac roedd brownie points am fod yn berson felly. Heddiw fe fyddwn yn cael fy ngalw’n ‘manipulative so and so’. Beth bynnag, fe enillais ysgoloriaeth y Fyddin i Sandhurst a’r hyder i gredu y gallwn fod yn field marshal erbyn y byddwn yn 22ain!

HS  A fyddech wedi llwyddo fel milwr?

MM  O, byddwn.

HS  Ond pam gadael ar ôl blwyddyn yn unig?

MM  Cyfarfod Clare, a ddaeth yn wraig i mi. Hi oedd y cyntaf i ofyn i mi, ‘Pam wyt ti’n gwneud hyn?’ A pho fwyaf yr oeddwn yn meddwl am y peth, roeddwn yn cwestiynu mwy. Yna, fe ddaeth fy ‘ffordd Damascus’. Roeddwn ar ymarfer mewn eira yn rhywle. Y ‘gelyn’ oedd yr Argyll and Sutherland Highlanders a oedd yn casáu Saeson a swyddogion y fyddin, ac roeddynt yn canu caneuon bygythiol, os nad hiliol, ar draws tir neb, gan rybuddio beth fyddai’n digwydd petaent yn ein dal. Gêm ydoedd, wrth gwrs – herio, ond roedd yn codi ofn hefyd. Ac fe gofiaf eistedd yn y ffos ryfel ffug honno a chofio Nadolig 1914 a’r milwyr Almaenig a Phrydeinig yn cyfnewid carolau, ac yn creu heddwch rhyngddynt. Fe sylweddolais mai dyna’r hoffwn fod yn ei wneud. Bu Clare a minnau’n siarad llawer am y peth  … ac yna, aeth Clare yn feichiog. Roeddwn yn 19 oed yn priodi yn 1963, ac roedd Clare ddwy flynedd yn hŷn na mi. Doedd rhieni’r naill na’r llall ohonom yn hapus, wrth gwrs. Ond roedden ni wrth ein bodd! Dyna pryd yr euthum i King’s, a gwneud fawr ddim yno … ac yn y diwedd fy nghael fy hun yn athro, er nad oeddwn wedi cael hyfforddiant. Ond roeddwn yn mwynhau dysgu plant ac roedd rhai’n mynnu dweud fy mod fel petawn wedi fy ngeni i fod yn athro.

HS  Mewn llythyr a anfonwyd gennych at Clare ar ôl eich dyweddïad rydych yn sôn am ’wneud ein gorau i gyflawni ein galwad’. A oedd gennych ymdeimlad o alwad?

MM  Efallai fod hynny wedi dod o ochr fy mam. Roedd ei theulu’n sosialwyr Cristnogol ac yn gyfeillion i George Bernard Shaw. Roedd ei mam yn Gristion, yn dilyn Iesu ym mhob ffordd, ac roedd ei thad yn pregethu. Roedd darlun Piero della Francesca o’r Crist Atgyfodedig yn yr ystafell fwyta ac roedd gras bwyd yn cael ei offrymu bob amser. Roedd fy mam wedi dod ag anfri arni ei hun (a’r teulu!) oherwydd fe ddaeth fy nhad o’r rhyfel a gweld dyn arall yn y tŷ! Bu ysgariad, a phrin y cofiaf fy nhad gan i mi gael fy magu gan fy llysdad. Bu’r sgandal hwnnw’n fodd o ddyfnhau’r angen a’r gred yn Mam fod angen gwneud rhywbeth gwerthfawr  mewn bywyd. Yn ogystal â hynny, roedd Clare o deulu o Grynwyr. Roedd yn ferch i Allen Lane, a ddechreuodd lyfrau Penguin ac yn un o’r bobl brin hynny a wnaeth arian drwy wneud daioni, sef dod â llenyddiaeth yn rhad i filiynau  o bobl. Roeddynt yn gyfoethog, ond heb arlliw o ariangarwch. Roedd hynny’n fwy gwir am Clare na neb.

HS  Mae’n ymddangos eich bod yn  dduwiol yn y blynyddoedd cynnar, ond caf yr argraff nad yw ‘crefydd gyfundrefnol’ yn golygu dim i chi erbyn hyn. Ond eto, mae gennych ymdeimlad o ‘Ragluniaeth’ a pharch mawr at Iesu fel person. Ydi hynny’n wir?

MM  Mae gen i lawer mwy na pharch at Iesu. Fe’i gwelaf fel un o’r bobl ddoethaf fu ar y ddaear. Nid yw’r gwyrthiol yn yr hanes amdano’n golygu llawer i mi – ond rwyf yn caru’r storïau – ac mae ei athrylith a’i adnabyddiaeth o’r natur ddynol yn fy argyhoeddi’n llwyr. Wrth gwrs, cefais fy magu yng nghysgod tŵr Eglwys Caergaint, ac fe fûm yn canu yn y côr …

HS  … ac fel capten yr ysgol, roedd gennych allwedd i’r eglwys gadeiriol …

MM  … ac mae’r cyfoeth diwylliannol ac ysbrydol yn rhan o’m hetifeddiaeth. Mae gen i obaith am fywyd tragwyddol, ond does gen i ddim ffydd gadarn yn y bywyd tragwyddol hwnnw. Fe fyddaf yn meddwl weithiau, wrth fynd yn hŷn, fy mod eisiau mwy o’r ffydd gadarn honno, ond rwy’n ei gweld yn anodd. Rwy’n gweld y cyfraniad mawr mae crefydd gyfundrefnol wedi’i wneud drwy’r byd – roedd Charles Wesley ymysg fy hynafiaid – ond yn gweld hefyd y drwg mae crefydd wedi’i wneud, ddoe a heddiw. Ac fe wn nad dyna oedd ym meddwl Iesu, wrth gwrs. Po hynaf yr wyf, mae’n ymddangos fod yr amser a dreulir yn dadlau a thrafod pa litwgri i’w ddefnyddio a’r cyfoeth sydd wedi’i gasglu dros ganrifoedd yn fy anesmwytho, fel y byddai wedi anesmwytho Iesu. Fe wyddom beth a wnaeth pan welodd y cyfnewidwyr arian yn y deml. Yr hyn yr wyf yn ei ddweud, mae’n debyg, yw fy mod yn gredwr gobeithiol – aspiring believer – ac wedi bod felly erioed. Pan fyddaf yn cyfarfod rhywun sy’n credu – os nad yw’n rhagfarnllyd – fe fyddaf yn teimlo’n eiddigeddus. Rwy’n edmygu’r ffaith eu bod wedi cyrraedd at feddwl clir nad wyf fi wedi’i wneud. Rwy’n teimlo’n euog am hynny.

 

HS  Yn 1975 fe symudoch chi o Gaint i ben draw Dyfnaint a sefydlu’r elusen Farms for City Children. Ai gweledigaeth Clare oedd honno?

MM  Do, wir. Roeddem ein dau’n athrawon ac yn gweld fod y system addysg yn hyrwyddo llwyddiant o flaen popeth arall, ac yn gadael methiant a dieithrwch ar gyfer y rhai na fyddai’n llwyddo. Ond o gael plant yn ifanc, fe ellir newid eu hagwedd atynt eu hunain o fethiant (neu fethu llwyddo) i hunan-werth, ymdeimlad o berthyn ac o fedru bod yn hyderus yn y byd o’u cwmpas … Gyda’r arian a gawsom yn ewyllys tad Clare, aethom ati i brynu tŷ gweddol o faint, dod i gytundeb gyda ffermwr lleol a dod â phlant, gyda’u hathrawon, o’r dinasoedd, i dreulio amser mewn awyrgylch hollol wahanol. Bu’n llwyddiannus iawn … ac erbyn hyn mae gennym dair fferm mewn gwahanol ardaloedd … Nod addysg yw cynnig profiadau i gadw clustiau a llygaid yn agored i’r byd o’n cwmpas a chadw’r meddwl ar agor i ddeffro’r dychymyg. Yn y Farms for City Children mae i ryfeddod a syndod le canolog, a hwnnw’n brofiad corfforol, emosiynol a meddyliol. Nid ‘bod ar fferm’ ydyw yn unig, wrth gwrs, ond bod mewn perthynas â’r gymuned, y pentref, y tirlun, yr hanes a.y.b. Dyma’r addysg a wna iddynt deimlo’u bod yn rhan o gylchdro’r tymhorau a’r canrifoedd a’r cenedlaethau.

HS  Rhaid i ni symud ymlaen i drafod eich llyfrau.

MM  Oes rhaid? Mae hyn yn llawer pwysicach. Dyma, o bell ffordd, ein stori orau. 

HS  Rydych wedi dweud eich bod yn ysgrifennu, nid gyda’r darllenwyr mewn golwg, ond yn ysgrifennu ‘gyda’r plentyn ynof, a’r plentyn ydwyf o hyd’.

MM  Cywir.

HS  Ac Iesu a ddywedodd, os na fyddwn yn cael ein troi i fod fel plentyn, ni welwn deyrnas nefoedd? 

MM  Ie.

HS  Felly, beth yw’r gwahaniaeth rhwng bod ‘fel plentyn’ a bod yn ‘blentynnaidd’, a pha bethau, yn ôl Paul, a ddylem ‘roi hebio’?

MM  Un o’r pethau gwaethaf ddywedodd Paul. Rhaid i mi gael gair efo fo, pan (os) af i fyny yna. Mae’r gair ‘plentynnaidd’ yma’n cael ei ddefnyddio pan ydyn ni am ddweud fod rhywun yn ‘anaeddfed’. Mae hynny’n aml yn dibrisio’r hyn sy’n rhan o blentyndod: rhyfeddod, hwyl a sbri, hyd yn oed elfen o fod yn angfyfrifol. Mae ‘plentynnaidd’ yn air ofnadwy. I mi, y plentyn ynof yw fy enaid. O’i golli, mae’n golli enaid. Ac un o’r pethau gwaethaf am heneiddio yn ein cymdeithas ni – nid wyf yn siarad yn ysgafn ac mae’n rhaid galw Paul i gyfrif, yn rhannol, beth bynnag – yw’r gred fod mynd yn hŷn yn golygu gadael plentyndod er mwyn dod yn oedolyn. Mewn gwirionedd, mae’r plentyn ynom yn gwbwl ganolog i fod yn oedolyn.

HS  Rydych wedi gwneud y sylw fod oedolion yn tueddu i ddod o berfformaid o’r War Horse yn eu dagrau, ond nid felly’r plant. A yw oedolion felly yn fwy sensitif neu a yw plant yn fwy resilient?

MM  Mae’r ymateb wedi bod yn ddiddorol a phob cenhedlaeth yn ymateb â’u profiadau eu hunain. Plentyn 8 oed: roeddwn yn poeni beth oedd yn mynd i ddigwydd i’r ceffyl ac roeddwn  eisiau ei weld yn cael gweld ei ffrind eto. Dyna’r cwbwl oedd yn bwysig i mi. Ac mae’r holl fusnes rhyfel yma’n ofnadwy. Dyna lefel y plentyn, ac mae hynny’n iawn ac yn ddigon.

Y rhieni wedyn, yn fwy ymwybodol o ryfeloedd heddiw a beth mae hynny’n ei wneud i bobl yn bersonol, yn deuluol ac yn gymunedol, yn ogystal ag ymdeimlad o’r hyn a welant yn y ceffyl – y dioddefwr diniwed. Maen nhw’n medru byw drwy ddioddefaint y plentyn a’r ceffyl.

Ac yna, fy nghenhedlaeth i, nad ydym wedi byw drwy ryfel ond sy’n adnabod pobl felly ac yn gwybod mor ddychrynllyd y gall agwedd oedolion fod tuag at ei gilydd.

Ond ym mhob ymateb mae symud tuag at obaith. Ar ôl un perfformiad dywedodd un wraig wrthyf, ’Dyma’r anthem orau i heddwch a glywais erioed.’ Ac efallai fod hynny’n wir am bawb: yr hiraeth am heddwch. Hiraethu byd-eang am heddwch. Cyflwyniad neu sioe am gymod yw War Horse ac fe fyddaf yn meddwl weithiau ei bod wedi dod ar yr amser iawn.

HS  Ym mhle y gwelwch y gobaith mwyaf?

MM  Mewn plant. Ysgrifennais stori – dameg – yn 2009 o’r enw ‘The kites are flying’ am blant yn Israel a Phalesteina yn dod i adnabod ei gilydd wrth hedfan barcutiaid dros y mur sy’n eu gwahanu. Yr unig obaith sydd gennym yw gobaith yn y genhedlaeth newydd. Ond rwy’n obeithiol.