Dwy gerdd newydd gan Aled Jones Williams
‘duw’
er ei fyrred
mae’n fôr
a’i du mewn
yn eigion.
rhyfeddaf
at y rhai
sy’cadarnhau
a’r rhai
sy’n gwadu
bodiau’u traed yn unig yn wlyb
a’r gwir ar goll
yn y rhai
a foddwyd
‘duw’
er ei fyrred
mae’n ormod
ond rhaid
ei gael
fel
bwi
i rybuddio
fod yma ddyfnder
a’r ehangder
yn ymestyn ohono
i’r byth bythoedd
er ei fychaned
Nid disgrifio unrhyw beth – Duw, gweddi, enaid, a’r fflyd o baraffernalia crefyddol eraill – yw swyddogaeth iaith mewn cyd-destun ‘ysbrydol’. Yn bendant, nid ein symud tuag at ‘ddistawrwydd’: a orbrisiwyd unrhyw beth yn y byd crefyddol yn fwy na’r ‘distawrwydd’ hwn? Ffurf ar farwolaeth yw distawrwydd. Tra byddwn, ymgodymu â geiriau a wnawn. (Ni ŵyr neb hyn yn well na’r Gymraes a’r Cymro Cymraeg, sydd wastad yn gorfod cwffio i gadw eu hiaith.) Pwrpas geiriau yn y diriogaeth ‘ysbrydol’ yw symud o’r neilltu er mwyn creu gwagle. O flaen y gwagle hwnnw dirnadwn ein terfynau pendant, ac nad oes ar gael i ni fyth ryw Wybodaeth Hollalluog am unrhyw beth. (Dylai’r gwleidydd, y diwinydd, y gwyddonydd a’r llenor, y credadun a’r anffyddwraig nodi hyn!) Pwrpas iaith grefyddol yw dangos i ni ein meidroldeb, a’n diddyfnu oddi wrth ein hawch difaol ac obsesiynol am anfarwoldeb. Fel y dywedwyd: ‘canys ni’m gwêl “dyn”, a byw’ – y datganiad crefyddol mwyaf erioed, mae’n debyg.
Nid ‘esboniad’ o gwbl ar y ddwy gerdd yw hyn. Ond yn ‘llewyrch’ (neu ‘dduwch’!) hyn y dylid, efallai, eu hamgyffred.
Aled Jones Williams