EISIAU TYFU, OFNI NEWID

Tri Phen

Yn dilyn sgwrs gyda’r Golygydd, lluniodd Judith Morris ei sylwadau ar gyfer y Gynhadledd ar yr is-benawdau canlynol: rhywbeth i’w ollwng; rhywbeth sy’n broblem; rhywbeth sydd â photensial.

Rhywbeth i’w Ollwng: Delwedd

Judith Morris

Yn gyffredinol, rydym yn bobl gadarnhaol. Er enghraifft, cynhaliwyd cyfarfodydd Mudiad y Chwiorydd, Undeb Bedyddwyr Cymru, yn Rhuthun ddydd Mercher diwethaf. Roedd yna awyrgylch hyfryd yn y ddau gyfarfod a’r mwyafrif helaeth wedi profi mwynhad a bendith. Yn ystod oedfa’r hwyr daeth yr Athro Mari Lloyd Williams i sôn am y gwaith arbennig sy’n cael ei wneud yn nghapel Waungoleugoed wrth i griw o wirfoddolwyr gynnig gofal dydd i’r henoed yn y capel. Amhosib oedd peidio â chael eich ysbrydoli a’ch cyffroi gan y gwaith a gyflawnir yn y gymuned leol. Delwedd ardderchog o fywyd capel neu eglwys!

Ond beth yw’r ddelwedd sy gan bobl o gapel a chapelwyr yn gyffredinol yng Nghymru?   I gymaint o bobl heddiw, nid yw’r ddelwedd ond yr hyn a welwyd yn y ffilm a wnaed gan Gwenllian Llwyd o Dalgarreg ac a ddangoswyd yn yr Eisteddfod Genedlaethol eleni. Enw’r ffilm oedd Dirywiad a Dadfeiliaid, a’i bwriad oedd ceisio cyfleu nid yn unig gyflwr torcalonnus rhai o’n capeli ond hefyd y golled a brofir yn ein diwylliant wrth i’r gymdeithas arbennig hon fynd ar chwâl. Rydym yn ddyledus i Gwenllian, (sydd yn ferch i’r Parchedig Cen Llwyd) am geisio dwyn ein gofid a’n consýrn i gynulleidfa ehangach a chyflawni hynny mewn ffordd newydd a chreadigol, gan ein hatgoffa am brofiadau a gwirioneddau a fu ar un adeg yn hollbwysig ac yn ffurfiannol yn hanes ein cenedl.

Roedd y ffilm yn y Lle Celf yn bortread gonest iawn: llond dwrn o bobl yn addoli mewn capel digon di-raen; ôl llwch ar y seddau a’r llyfrau emynau; dim byd modern na chyfredol; dim arlliw o lawenydd nac ychwaith unrhyw obaith ar wynebau’r gynulleidfa fechan, a’r cyfan yn dywyll ac anysbrydoledig. Nid oedd dim yn apelgar na chwaith yn ddeniadol yn y portread. Yn ogystal, roedd y ffilm mewn cyferbyniad trawiadol â’r lluniau o’r adeiladau hynny oedd wedi derbyn gwobrau pensaernïol yn y Lle Celf, sef yr ysgol a’r ganolfan awyr agored. Hynny yw, nid oedd unrhyw lun o eglwys neu gapel modern ymhlith yr adeiladau cyfredol a modern oedd wedi derbyn gwobrau.

A dyna’n union a gysylltir â’n cyfundrefnau enwadol: anobaith, digalondid, diflastod a chymdeithas a fu ar un adeg yn llewyrchus ond sy bellach yn prysur ddadfeilio o flaen ein llygaid. Wrth gwrs, gwyddom nad dyna’r stori yn gyflawn oherwydd y mae yna o hyd brofiadau o obaith, llecynnau o lewyrch ac o weithgaredd yn enw’r efengyl sydd yn ysbrydoli ac yn gwneud gwahaniaeth yn ein cymdeithas, fel yn Waugoleugoed. Ond yn gyffredinol dyna yw’r ddelwedd sy gan ein cymdeithas ohonom ni: llwch ac anobaith. Rydym yn byw mewn oes lle mae delwedd yn cyfrif llawer ac yn anffodus, nid yw’r ddelwedd o’r hen gapel llychlyd fawr o gymorth i ni.

Onid oes angen inni ollwng y ddelwedd hon?

Rhywbeth sy’n Broblem: Cyfundrefnau

Anodd gwybod ble i ddechrau wrth restru’n problemau gan fod yna gymaint ohonynt. Er enghraifft, y cyfundrefnau, tri phapur enwadol, tair cynhadledd flynyddol, hyfforddiant a datblygiad gweinidogaethol, cenhadaeth, a diffyg strategaeth glir o ran dyfodol ein haddoldai.

Fel y gwyddom, mae modd datrys rhai problemau gydag ewyllys da, ond ar y llaw arall rhaid dysgu byw gyda llawer ohonynt. Un o’r rhain yw’r cyfundrefnau. Caed mwy nag un cyfle yn y gorffennol i drawsffurfio’r berthynas rhyngddynt ond ni fanteisiwyd ar y cyfleoedd hynny. Felly sut allwn fyw gyda’n cyfundrefnau?

Mae sôn byth a beunydd am fwy o gydweithio rhwng yr enwadau. Gwyddom am drefniadau sydd yn gweithio’n hwylus ac yn effeithiol yn lleol ac yn genedlaethol. Ond i ba raddau y mae’r cyfundrefnau yn cael eu dal i gyfri? Faint o bwysau sy’n cael ei roi ar swyddogion ein cyfundrefnau i ddatblygu ffyrdd o gydweithio a rhannu adnoddau? Pwy sy’n dwyn pwysau ar gadeirydd pwyllgor neu lywydd Undeb neu Gymanfa am gynlluniau cydweithio a rhannu adnoddau? Pwy sy’n herio swyddogion ein cyfundrefnau am gynlluniau cydenwadol?

Rhywbeth sydd â photensial: Lleiafrif

Heddiw, fel Cristnogion, rydym yn y lleiafrif yn ein cymdeithas. Dyna’r realiti. Nid ydym yn medru hawlio unrhyw statws mwyafrifol arbennig. Y cwestiwn felly sy’n dilyn yw hwn: pa fath o leiafrif ydyn ni am fod? A ydym am fod yn lleiafrif crintachlyd, digalon, heb unrhyw fath o weledigaeth? Neu a ydym yn dymuno bod yn lleiafrif gonest, didwyll a bywiog? Yn fwy na hynny, onid oes angen inni fod yn lleiafrif creadigol, gobeithiol, proffwydol a hyderus ac ailafael yn yr hyder gostyngedig a welwyd ym mywyd ein Harglwydd Iesu Grist?