Astrowleidyddiaeth

 Rhyfela yn y gofod a pharhad gwleidyddiaeth ar y ddaear drwy dulliau eraill

 O’r Sputnik i’r Rhyfel Gofod Cyntaf

Y Rhyfel Gofod Cyntaf? Beth ydw i wedi’i golli?

Rhyfel y Gwlff, 1991, oedd y ‘rhyfel gofod cyntaf’. Doedd dim rhyfela yn y gofod, ond defnyddiwyd gwasanaethau o systemau gofodol a lloerennau ar faes y gad am y tro cyntaf ar raddfa fawr, e.e. GPS yn yr anialwch ac arfau manwl-gywir (precision weapons). Dangosodd Rhyfel y Gwlff effaith technoleg y gofod ar faes y gad ar y Ddaear.

Wel na, dyw rhyfel yn y gofod ddim wedi digwydd eto, ond gan fod datblygiadau yn y gofod yn dilyn gwleidyddiaeth ar y ddaear, mae ’na debygrwydd y digwydd rywbryd. Ble bynnag y mae dynion (menywod hefyd!) yn mynd, maen nhw’n mynd â’u meddylfryd eu hunain. Mae rhyfela yn ysfa dragwyddol! Nid o reidrwydd, efallai, ond os bydd pobl yn dal i fynd i ryfela yn y ganrif hon, mae’n debyg y gwelir rhyfela yn erbyn lloerennau.

Beth sydd a wnelo hyn â ni?

Wel, rydyn ni’n manteisio ar bron pob un datblygiad yn y gofod. Mae ein cyfrifiaduron, ein ffonau symudol, ein GPS i gyd yn dibynnu ar systemau cyfathrebu trydanol sydd wedi’u dyfeisio gan y byd milwrol ac yn cael eu rheoli ganddo hefyd. Mae GPS yn cael ei reoli gan lu awyr yr Unol Daleithiau, ond nid yw pob system o’r fath yn cael ei rheoli gan lu arfog. Esiamplau da yw system gyfathrebu Iridium, Inmarsat, neu Intelsat. Ond mae ganddyn nhw hefyd gysylltiadau agos iawn â llywodraethau a lluoedd arfog.

 

Mae’r Dr Bleddyn Bowen o’r Adran Wleidyddiaeth Ryngwladol yn Aberystwyth wedi cael cyfle i rannu ei sylwadau am y datblygiadau diweddaraf â nifer o bwyllgorau milwrol pwysig: y School of Advanced Air and Space Studies yn Maxwell Air Force Base, Alabama, a’r Space Policy Institute yn George Washington University, Washington, D.C.

 

 

 

 

Gair newydd, ond nid cysyniad newydd, yw ‘astrowleidyddiaeth’. Mae ei wreiddiau yn natblygiad rocedi yn ystod ac ar ôl yr Ail Ryfel Byd yn seiliedig ar dechnoleg rocedi V2 a datblygwyd gan Werner von Braun yn yr Almaen Natsïaidd. Creodd Sputnik cyntaf yr Undeb Sofietiaidd banig yn yr Unol Daleithiau oherwydd gwelai’r Americaniaid fwlch yn lledu rhwng eu gallu hwy a gallu Rwsia i lansio taflegrau ac arfau niwclear arnynt. Ond pan ddatblygwyd ffordd i dynnu lluniau manwl o’r hyn oedd yn digwydd ar y ddaear, sylw Lyndon B. Johnson, Arlywydd yr Unol Daleithiau, oedd: ‘Rydyn ni’n codi adeiladau nad oedd eu hangen arnom, ac yn meithrin ofnau nad oedd angen i ni eu meithrin.’

Dywed Dr Bowen fod rhyfeloedd seiber lle mae cyfundrefnau’n ymosod ar ddata yn ein cyfrifiaduron yn cael llawer iawn mwy o sylw na’r sy’n digwydd yn y gofod oherwydd ein bod i gyd yn defnyddio cyfrifiaduron, heb sylwi faint maen nhw’n dibynnu ar systemau cyfathrebu sy’n seiliedig ar loerennau yn y gofod. O 1990 ymlaen yr oedd Rwsia, NATO a gwledydd eraill megis Tsieina, India, a Siapan yn defnyddio llawer ar dechnoleg lluniau ar gyfer cyfathrebu, mordwyo (navigation) a synhwyro.

Mae’r systemau’n sail i ddiogelwch yr economïau ar y ddaear – mae pob carden banc yn dibynnu ar y pethau hyn – a’r tebygrwydd ychwanegol yw y bydd y gorsafoedd rheoli’r lloerennau yn dod yn dargedau milwrol. Gallai’r llwyfannau ar loerennau fod yn sail i rhyfel arfau yn y gofod – ond rhethreg gwleidyddion ar y ddaear fyddai’n gyrru hynny.

‘Beibl’ athroniaeth filwrol astrowleidyddiaeth yw cyfrol gan Carl von Clausewitz (1780–1831) ar ryfel. Mynnai ef mai ffurf arall ar wleidyddiaeth ydi rhyfel. Mae rhyfela yn y gofod felly’n dal yn weithgaredd gwleidyddol, yn adlewyrchu ac yn parhau digwyddiadau gwleidyddol a gynhelir ar y ddaear.

Dysgodd Clausewitz ei bod hi’n ddigon anodd gwybod beth fydd canlyniadau brwydrau ar y ddaear; felly, bydd rhag-weld canlyniadau rhyfel yn y gofod yn gwbl amhosibl. (Mae’r un mor amhosibl rhag-weld canlyniadau stormydd gwynt yr haul.)

Yn dilyn gwaith Clausewitz, sylw’r Dr Bowen oedd fod y gelyn wastad yn dysgu – fel lluoedd ac arweinyddiaeth Irac, a ddysgodd rhwng rhyfeloedd 1991 a 2003 sut i’w hamddiffyn eu hunain yn erbyn hofrenyddion a’r defnydd o systemau gofod gan yr Americanwyr.

Mae maes astudiaethau newydd yn ymagor i gyfateb i’r datblygiadau technolegol sy’n sail i isadeiledd yr economi ar y ddaear. Yn ei hanfod, ni fyddai rhyfel yn y gofod yn wahanol i ryfel ar y ddaear.

I’r sawl a fyn ddarllen ymhellach yn y maes:

Clausewitz in Orbit: Spacepower Theory and Strategic Education gan Bleddyn E. Bowen, ar Defence-in-Depth, https://defenceindepth.co/2015/06/10/clausewitz-in-orbit-spacepower-theory-and-strategic-education/  

The Other Red Dragon Rising? Wales in Outer Space gan Bleddyn E. Bowen, yn Planet: The Welsh Internationalist, cyfrol 221, Gwanwyn 2016.

Astropolitik: Classical Geopolitics in the Space Age gan Everett C. Dolman

… the Heavens and the Earth: A Political History of the Space Age gan Walter A. McDougall

 The International Politics of Space gan Michael Sheehan

GPS Declassified: From Smartbombs to Smartphones gan Eric Frazier a Richard Easto