Absenoldeb-Presenoldeb

Absenoldeb-Presenoldeb

Hefin Wyn

Treuliais y bore yn cynorthwyo i gynnal gwasanaeth mewn capel diarffordd ym mherfeddion cefn gwlad. Serch hynny, cysylltid ei enw â thref lan-y-môr brysur gerllaw. Ond roedd ei leoliad o’r neilltu, ar y cyrion, fel pe bai’n drosiad am ei statws o fewn y gymdeithas bellach.

Ni thramwya fawr neb ar hyd y feidr mwyach – boed ddiwrnod gŵyl, boed Sabath neu ddiwrnod gwaith. Roedd y llwybrau wedi glasu. Doedd yna fawr o raen i’w weld ar yr adeilad. Prin oedd y lle parcio. Doedd dim galw am helaethu’r llecyn parcio. Fe fu yno brysurdeb a gogoniant bid siŵr ryw dro. Clymid ceffylau tra byddai’r saint yn addoli.

Hefin Wyn

Dros ganrif a mwy yn ddiweddarach aed trwy’r mosiwns. Emyn ac adnod a gweddi ac ychydig sylwade. Pawb yn gyfarwydd â’r drefn. Yn or-gyfarwydd falle. Ni theimlwn fod yna gyfathrebu’n digwydd. Anelwn fy sylwade at gynulleidfa ddychmygol ar y llofft. Twyllwn fy hun fod y gynulleidfa anweledig ar y galeri yn gwrando’n astud.

Gwnaed y casgliad, wrth gwrs, a chafwyd y Cyhoeddiade. Soniwyd bod yna lyfr bro ar fin ei lansio yn llawn o hanes ddoe ac echdoe. Cedwid at y defodau. Roedd dodrefn ein crefydda yn eu lle. Rhoddid sylw i’r hyn a fu ond nid i’r hyn a fydd.

Gwasgarodd pawb wedi’r oedfa. Rhyw funud neu ddwy o sgwrs rhwng dau neu dri ac yna ffarwelio tan y tro nesa. Roedd holi hynt cydnabod yn brawf o gyfeillgarwch. Gyrrais yn hamddenol bensyfrdan ar hyd y feidr i gyfeiriad y ffordd fawr. Sylwais fod y dail yn dal i ddisgyn yn gawodydd ysgafn oddi ar y colfenni ac y bydden nhw’n dal i wneud am getyn eto. Prysurdeb oedd y norm ar hyd y ffordd fawr.

Cafwyd hoe yn y prynhawn cyn gwrando ar wyth o gantorion lled-broffesiynol yn cyflwyno amrywiaeth o ganeuon yn ymwneud â chyfnod yr Adfent gyda’r hwyr. Cafwyd darlleniadau pwrpasol gan actores oedd newydd ddychwelyd o Efrog Newydd ar ôl cyfnod yn actio mewn drama newydd yno. Roedd hyn oll yn un o gapeli mwyaf enwad yr Annibynwyr yn Sir Benfro. Ac oedd, roedd yna gynulleidfa ar y galeri.

Roedd y canu yn dechnegol gywrain. Rhoddwyd gwrandawiad teilwng. Rhoddwyd rhybudd rhag blaen na ddylid cymeradwyo yn dilyn pob datganiad rhag amharu ar y naws. A da o beth oedd hynny. Wedi’r cyfan oedfa grefyddol oedd wedi’i threfnu.

Roedd nifer o’r datganiadau’n ddieithr i’r lleygwyr cerddorol ond cyfoethogi’r profiad a wnâi’r detholiad. Cafwyd nifer o garolau cyfarwydd W. Rhys Nicholas. Teimlwyd ysfa ymhlith y gynulleidfa i gydganu. Gwelwyd nifer yn gwefuso’r geiriau. Roedd pobl ei gynefin yn bresennol.

Hwyrach fod y cywirdeb technegol yn drech na’r enaid yn y geiriau ar adegau. Wedi’r cyfan, roedd y gynulleidfa hefyd am ddatgan fod y ‘nos yn fwyn ym Methlehem’ a bod ‘yr awel neithiwr yn finiog oer a llithrai dieithrwch dros wedd y lloer’. Roedd y geiriau’n rhan o’u cynhysgaeth.

Do, rhoddwyd cymeradwyaeth wresog. Digwyddodd hyn oll yng ngolau canhwyllau gan ychwanegu at y naws slawer dydd. Cafodd yr achlysur ei ffilmio. Cafodd gwin cynnes a bishgis eu cynnig yn y festri. Roedd yno gymdeithas a chyfle i rannu gorfoledd. Fe’n dyrchafwyd yn un ac oll.

Ymneilltuodd rhai ohonom i dafarn gyfleus a chlyd o fewn tafliad carreg i’r capel. Buan y pylodd fy niddordeb yn anturiaethau Ant a Dec ar y teledu wrth i un o’n plith gyfeirio at y gerddoriaeth a glywai yn y gerdd ‘Cofio’, a hithau wedi dod at y Gymraeg fel oedolyn.

Traethai â’r brwdfrydedd hwnnw sy’n nodweddiadol o’r sawl sy’n sylweddoli fod dysgu iaith yn agor ffenestr o’r newydd unwaith y llwyddir i’w meistroli. Mae’n frwdfrydedd heintus i glustiau’r sawl sy’n ei chael yn anodd dirnad fod yna arwyddocâd arbennig i’r hyn a gymerir yn ganiataol.

Ac roedd Waldo wedi’i fagu yn y pentref hwnnw, wedi mynychu’r ysgol gynradd yno o dan brifathrawiaeth ei dad nes iddo fynd i Ysgol Sirol Arberth. Fy ffiol oedd lawn. ‘Un funud fach cyn elo’r haul o’r wybren, Un funud fwyn cyn delo’r hwyr i’w hynt’.

Mynachlog ar lethrau Troodos

Ond yn gopsi ar y cwbl dyma fy nghydnabod yn sôn am wyliau diweddar a dreuliodd yng Nghyprus gan ymweld â’r fynachlog ar fynydd Troodos. Cofiwn inne dreulio noson o dan ddisgo’r sêr a’r lloer yn y cyffinie flynyddoedd lawer ’nôl. Roedd yr aer yn denau yno.

Gwyddwn hefyd fod fy nghydnabod, a oedd o gefndir Anglicanaidd ond yn gwbl gyfarwydd â’r traddodiad Anghydffurfiol, wedi colli merch, a’i bod dros nos wedi gorfod bod yn fam yn ogystal â mam-gu i’w hwyrion. Er iddi alaru, roedd hi’n ei chael yn anodd dygymod â’r ffaith bod mam ifanc wedi cael ei chymryd oddi ar ei phlant.

Eisteddodd yn y fynachlog a chyneuodd gannwyll. Myfyriodd. Gweddïodd. Teimlodd bresenoldeb yn ei hymyl. Yr unig fynach a oedd yn y fynachlog mwyach. Gan amlaf byddai’n encilio pan fyddai ymwelwyr oddeutu. Prin y byddai neb yn ei weld. O ble y daethai? Beth a’i hysgogodd i’r fan?

Ni fu sgwrs rhyngddynt. Yr hyn a ddywedodd y mynach yn ddigymell oedd ‘mae hi’n iawn nawr’. Roedd pendantrwydd yn y dweud. Cododd a diflannodd. Ni chlywodd fy nghyfeilles erioed eiriau mor gysurlawn. Bu’r ychydig eiriau hynny yn fodd iddi fwrw o’r neilltu ei amheuon a bwrw ati o’r newydd i greu bywyd o ansawdd i’w hwyrion. ‘Dwi’n cysgu’n well nawr, twel,’ meddai. Dychwelodd asbri wedi’r tristwch llethol.

Cyd-ddigwyddiad, mae’n siwr, oedd y ffaith mai’r Angel oedd enw’r dafarn. Roedd yna fendith yn y Cyhoeddiade yno. Symudwyd rhywfaint ar ddodrefn ein crefydda.

Rhyfedd yw llwybr taith y bererindod.

email-icon-100-flat-vol-2-iconset-graphicloads-18YMATEB
Os hoffech chi ymateb i’r erthygl hon, 
cliciwch YMA i adael sylw.